مجموعه اى دیگر از فتاوى فارسى مرحوم سيد كاظم رشتي

مجموعه اى دیگر از فتاوى فارسى مرحوم حاج سید كاظم رشتی

من مصنفات

السید كاظم بن السید قاسم الحسینی الرشتی

جواهر الحكم المجلد العاشر

شركة الغدیر للطباعة و النشر المحدودة

البصرة – العراق

شهر جمادی الاولى سنة 1432 هجریة

بسم الله الرحمن الرحیم

فتاوی چند است از جناب سید در خصوص مسائل متفرقه :

مسئله - حائر از قبر مقدس است تا بیست ذراع از هر طرف

مسئله - تربت را اگر از حایر بردارند بدون قصد شفا در خوردنش عیب نیست و اگر از چهار فرسخ اگر با قصد شفا بردارند جایز است خوردن و اگر برای كوزه ساختن مثلا بردارند حرامست

مسئله - مشهور در نماز هدیه اینست كه در ركعت اول بعد از حمد آیة الكرسی تا هم فیها خالدون و در دویم ده بار انا انزلناه بخوانند و در شب اول قبر بگذارند و اول شب تا آخر وقت است

مسئله - نماز قضا را خواه از خود و خواه از دیگری باجاره یا تبرع در سفر میتوان كرد و صوم ماه مبارك رمضان جایز نیست و صوم سنتی جایز است

مسئله - ظرفی یا چیزی كه بحجرات مدرسه یا جای دیگر مثلا وقف است اگر خصوصیت یكی از آنها معلوم است و صاحب آن حجره را مصرفست در حجره دیگر مصرف نمیتوان كرد و اگر یكی از آنها مفقود شود جایز است

مسئله - نماز سنتی غیر نوافل یومیه بعد از دخول وقت و پیش از نماز فریضه میتوان كرد لكن با كراهت

مسئله - در تیمم برای مرضی و دزدی باید مظنه ضرر آب باشد نه شك و وهم و همچنین در خوردن روزه برای مرض مثل درد چشم و درد گلو و نحو ذلك باید مظنه باشد و در وقت حصول مظنه روزه و غسل و وضو باطل و حرام است

مسئله - تیمم را بآخر وقت انداختن لازم است هر چند عذرش مرجو الزوال نباشد

مسئله - سجده سهو برای هر زیاده كه در نماز باشد واجب است

مسئله - پیش از دخول وقت وضو و غسل را سنت نیت كند نه واجب قربت هم كفایت است

مسئله - در ركعت اول یا دویم مأموم و ركعت سیم و چهارم امام هر گاه مأموم میتواند حمد و سوره را تمام كند و بامام در ركوع ملحق شود فبها و الا حمد را تنها بخواند و اگر حمد را تنها هم نتواند خواند تمام بكند حمد را و بامام در سجود ملحق شود بعد از ركوع بانفراده

مسئله - نماز احتیاط جزء نماز است پس اگر چیزی كه مبطل نماز است مابین آن و اصل نماز واقع شود نماز باطل میشود بخلاف سجده سهو كه آن جزء نماز نیست و هر وقت میتواند بكند هر چند خارج وقت باشد

مسئله - در نماز احتیاط اخفات حمد ضرور است

مسئله - در ركعت اول یا دویم مأموم و ركعت سیم و چهارم امام باید مأموم حمد را جهر كند هر گاه امام نشنود صوتش را بسبب بعد یا ازدحام مردم و اگر بشنود باید اخفات بكند و جاهل این مسئله احوط اینست كه قضا بكند در خارج وقت و اعاده در وقت

مسئله - وقتی كه صفوف متقدمه ایستادند برای نماز هر چند تكبیرة الاحرام نگفته باشند اقتدای صفوف متأخره صحیح است

مسئله - تساوی و تقدم از قبر امام علیه السلام مبطل نماز است در جائی كه قبر مقدس دیده شود

مسئله - در غسل بیرون شدن از آب ضرور نیست

مسئله - در وضو اعضای مسح ضرور نیست كه خشك باشد

مسئله - یك غسل از اغسال متعدده كافیست همه واجب باشند یا بعضی واجب و بعضی سنت هر گاه قصد بكند همه را و بدون قصد همه اگر یكی واجب باشد و او را قصد كند و این است معنی تداخل اغسال

مسئله - بسفال و آجر تیمم جایز است با كراهت و سجده هم جایز است

مسئله - در نماز جهریه وقتی كه مأموم قرائت امام را نشنود حتی همهمه سنت است كه خود قرائت بكند و از آخر سوره آیه نگاه دارد كه اینكه امام تمام كند آنوقت بخواند

مسئله - هر گاه كسی در نماز اخفاتی جهر كند و بالعكس سهوا در جائی كه بخاطرش بیاید از همانجا جهر كند در جهری و اخفات كند در اخفاتی و از سر گرفتن ضرور نیست

مسئله - صحیح است ایجاب و قبول از یك نفر در صیغه نكاح و متعه

مسئله - عقد فضولی جایز است در دائمی و منقطعه موقوف برضای زوجه است

مسئله - در صیغه نكاح و متعه اجرای صیغه بتعدی بنفسه كافیست مثلا بگوید انكحت موكلتی نفسی یا نفس موكلی یا بگوید متعت نفس موكلتی نفسی یا متعت موكلتی موكلی یا بالعكس و هم در نكاح و لفظ تزویج به من متعدی میشود اما بهمین تعدی بنفسه كافیست

مسئله - مغتفر در نماز زمانی كه منحرف شود از قبله سهوا نصف مابین یمین و قبله یا نصف مابین یسار و قبله پس این در حین تخلی مغتفر نیست بلكه حرامست و در حین استنجا مكره ( مكروه ظ ) است بلكه افضل یمین و یسار است

مسئله - در كر و جاری و آب چاه تعدد غسل و فشردن ضرور نیست و غساله هم پاك است و در آب قلیل تعدد غسل و فشردن مابین غسلتین و بعد از آنها ضرور است پس بنا بر این غساله بدن و مانند آن از چیزهائی كه فشردن آن ممكن نیست مثل چوب بعد از غسله ثانیه باید آن قدر صبر بكند كه آنچه متعارفست از ریختن غساله بریزد بعد از آن تری كه باقیست پاك است و قبل از آن پاك نیست

مسئله - هر گاه در این صورت مثل اینكه پایش نجس است و دو مرتبه بشوید و در مرتبه ثانیه غساله را بدست یا بدستمال مثلا بگیرد پایش پاك میشود و دست یا دستمال نجس میشود

مسئله - اگر اول استنجا از بول كرد بعد از آن استبرا كرد درین هنگام اگر بللی مشتبهی بیابد اگر حین استبرا پیش از تمام شدن می‌آید نجس است و اگر بعد از آن بیاید پاك است

مسئله - مظنه در هر جا از نماز كه باشد خواه بعد از شك باشد یا ابتدا باشد در هر جزوی كه باشد معمول به و معتبر است خواه در نماز واجبی باشد خواه سنتی در نماز سه ركعتی یا دو ركعتی باشد در عدد ركعات باشد یا در اجزای نماز

مسئله - سجده سهو در نماز سنتی نیست هر چند موجبش محقق باشد

مسئله - اگر مأموم برسد در اثنای نماز ضرور نیست بر او اینكه تحقیق بكند كدام نماز است از نماز یومیه بلكه باید این را بداند كه ركعت اول یا ثانی است تا قرائت را ترك كند یا ركعت سیم یا چهارمست تا قرائت كند

مسئله - هر گاه در نماز سنتی شك كند اگر در عدد ركعات است مختار است در اینكه بنا را بر اقل بگذارد یا بر اكثر و شك در اثنا اگر محلش نگذشته بجا می‌آورد و اگر گذشته است چیزی بر او نیست

مسئله - تمكن از استعمال آب ناقض تیمم است مثل سایر نواقض وضو

مسئله - غسل عبارتست از جریان آب از جزوی بجزو دیگر خودبخود یا بدست مثلا هر چند مثل روغن زدن باشد و مسح عبارتست از عدم جریانش پس بنا بر این هر گاه در وقت مسح آب دستش بسیار باشد بحیثیتی كه اگر مسح كند غسل بعمل آید باید آب دستش را بگیرد یا بمالد بچیزی كه خشك شود تا اقل غسل بعمل نیاید یا بهمان مسح كند و قصد زیاده از مسح را نكند بلكه حین مسح غرضش مسح بآن قدر آب باشد كه بآن زیاده از مسح بعمل نمی‌آید و زیاده را قصد نكند

مسئله - كسی كه توی آب باشد و در حین مسح دست را ببرد توی آب و آنجا مسح كند عیب ندارد اما باید آنكه بعد بسبب داخل شدن آب در دست میباشد آن را قصد نكند و آب اصلی را قصد كند و آن آب اصلی برسیدن آب دیگر زایل نمیشود و همچنین بپوست محل مسح ضرور نیست اما احتیاط در همه اینها بهتر است

مسئله - وقتی كه خون معتاد از حلق مذبوح بیرون آمد مابقی خونها كه در سایر جاهای بدنست پاك است و حلال هر چند حلق ذبیح شسته نشود مگر اینكه همان كارد را ناشسته بزنند جای دیگر

مسئله - خبائث همه حرامست خوردن آن و خبائث آنست كه اكثر خلق و اكثر نفوس از آن استكراه نماید و هو ما یقبحه او یستكرهه اكثر النفوس مثل بلغمی كه از دماغ یا از سینه می‌آید و فضلات بینی و چشم و گوش و كرمها و اشپش و غیر ذلك آب دهن میانه مرد و زن معفو است و از طفل هم عیب ندارد و در غیر اینها علما حرام میدانند هر چند بعضی روایات كراهت مستفاد میشود لكن احوط اجتنابست مگر اینكه جزئی باشد و مستهلك بشود در ضمن چیز دیگر مثل یك قطره آب دهن در كری از آب یا حبی از آن اما اگر ملاقات كند یك قطره لعاب دهن بكاسه از آب اجتناب باید كرد و لكن چیزی كه در وقت بریدن لقمه بدندان یا خیار یا سایر میوها از رطوبة دهن ببقیه آنچه با دندان بریده شده است بماند عیب ندارد و همچنین است قاشق رطوبتی كه باو میرسد در حین دهن بردن دفعه دیگر قبل از پاك كردن آن رطوبة بدهن بردن عیب ندارد مگر اینكه خیلی باشد بحیثیتی كه محسوس و مشاهد باشد كه آن وقت پاك نیست

مسئله - اگر بلغم از مخرج خاء كه آخر حلق است بگذرد و باول دهن برسد فرو بردنش حرامست و اگر در ماه رمضان باشد فرو برد باید كفاره جمع بدهد

مسئله - اگر كسی در اثنای نماز فعلی یا كلمه را یا حرفی ریاء بكند نمازش باطل است و اگر همین خطور ریاء باشد و مستقر نباشد یعنی فعلی را مثلا برای ریا نكند بلكه وسوسه باشد و برگردد نمازش صحیح است ریاء حرفی مثل اینكه یك حرف را خوب از مخرج ادا كند تا دیگری بگوید كه قاری خوبست

مسئله - وصل بسكون جایز است و لكن احتیاط ترك است

مسئله - ذكر مطلق در ركوع و سجود كافی است

مسئله - اذن والدین در اكثر اعمال مستحبه شرطست مثلا صوم یا زیارت پس هر گاه مرتكب شود عمل مستحبه مشروطه باذن بشود بعد هر گاه اذن دادند صحیح است و الا باطل است

مسئله - اذن والدین در نكاح و در تحصیل علم ضروری یعنی محتاج الیه ضرور نیست و اگر تحصیل برای غرض دنیوی باشد اذن ایشان شرطست

مسئله - اگر دست بوالدین نرسد از برای دوری ایشان بدون اذن اعمال مستحبه عیب ندارد اگر امتناع معلوم نباشد

مسئله - ضرور است تعیین قصر و اتمام در اول نماز

مسئله - هر گاه كسی عمل را بطمع جنت بكند یا خوف از دوزخ بعضی از علما جایز نمیدانند و این عمل را باطل میدانند و بعضی میگویند اگر عارف باشد یعنی باین قسم كه عمل را برای طمع یا خوف بكند و بگوید اگر خدا داد آنچه طمع كردم یا نجات داد از آنچه خوف از او كردم فبها و الا باز میكنم برای اینكه مأمورم بعمل و خدا صاحب چیزهاست عمل این شخص صحیح و اگر جاهل باشد باین طور كه این عمل را برای بهشت میكنم و اگر بدانم كه بهشت نمیدهد یا مرا دوزخ میبرد نمی‌كنم عملش باطل است و این قول حق است

مسئله - نافله روز جمعه شش ركعت در حینی كه ظل انسان بیست و هشت قدم باشد و شش ركعت وقتی كه هفت قدم باشد و شش ركعت وقتی كه سه قدم باشد و دو ركعت وقت زوال و بدون ترتیب فضیلتش كمتر است و همه را بعد از ظهر جایز است گذاردن

مسئله - اگر مهر را طفلی بردارد یا بسبب دیگر تلف شود در اثنای نماز و چیزی كه سجده بر او صحیح باشد بگیرش نیاید نمازش باطل است و جایز نیست سجده كردن بغیر ما یصح السجود علیه

مسئله - بوسیدن دست كسی هر چند فاضل و كامل باشد خالی از احتیاط نیست چنانچه حدیث باین مضمون وارد شده كه لایتقبل الید الا لنبی او ما كان لنبی و تفسیر كرده‌اند ما كان لنبی را بائمه علیهم السلام و عموم در تفسیر خالی از اشكال نیست

مسئله - اگر كسی در جائی قصد اقامه بكند و قصد سفر كند و از حد ترخص بگذرد باز برگردد قصر میكند

مسئله - در نذر اذن والد شرطست و اگر بعید باشد و از احوالش عدم رضا معلوم شود نذر منعقد نمی‌شود

مسئله - معاطات مؤاخذه عوض و معوض است در یك وقت و صحیح است غیر لازم حتی اینكه احد عوضین تلف شود یا كالتلف و اما اگر مثمن را بگیرد و ثمن را ندهد بدون صیغه تا وعده معین ظاهر اینست كه آن هم مثل معاطات صحیح باشد و غیر لازم الا اینكه صیغه بخوانند یا ثمن را بدهند و احد عوضین تلف یا كالتلف شود

مسئله - در ماه رمضان كسی كه پیش از وقت بوطنش یا بموضعی كه قصد اقامه كند در آنجا برسد جایز است بر او خوردن و سنت است گرفتن و كفایت میكند از قضا كردن آن روز و احوط اینست كه اگر بخورد در سفر پیش از رسیدن بحد ترخص بخورد نه در آنجا و اگر بعد از ظهر برسد روزه گرفتن جایز نیست و اگر از ظهر بسفر برود باید بخورد و لكن بعد از رسیدن بحد ترخص و پیش از آن جایز نیست و اگر بعد از ظهر برود واجبست روزه گرفتن

مسئله - در تركیدن دست و یا سایر اعضای وضو بسبب گرما یا بغیر آن یا در درد چشم تیمم واجب است و جبیره نیست و فرق میانه جای جبیره و تیمم آنست كه اگر استعمال آب بهمه یك عضو ضرر برساند واجب است تیمم و الا جبیره است و احوط تقلیل جبایر است هر قدر كه ممكن باشد و اگر نجس باشد چیزی پاكی بالای او میگذارد و در جای اشتباه جمع میكند

مسئله - صلوات فرستادن واجب است در وقت شنیدن اسم مبارك حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله یا لقبش یا كنیه‌اش یا ضمیرش یا لفظی كه دلالت بر آن حضرت كند خواه در اثنای نماز واجبی و سنتی باشد و خواه نباشد و اما اگر اسم یا لقب یا لفظ دال بر آن حضرت را به‌بیند واجب نیست

مسئله - اقتدا بر فاسق و بر سنی واجبست در وقت تقیه و بدون تقیه سنت است در جماعت مخالف بخلاف فاسق

مسئله - هر گاه در حین قرائت یا پیش از آن قصد كند سوره‌ای را و بعد فراموش كند و سوره دیگر بخواند اگر قبل از ركوع بخاطرش آمد عدول كند بسوره كه منظور بود یا همین سوره را با قصد بخواند از اول مگر اینكه آن سوره كه خوانده است معتاد بوده است بر خواندن آن لیكن احتیاط بهتر است و اگر بعد از ركوع بخاطرش آید بر او چیزی نیست

مسئله - هر گاه معتاد باشد بخواندن قل هو الله احد مثلا بعد از حمد و بخواند او را و غافل باشد در حین خواندن عیب ندارد كه چرا كه عادت قایم مقام قصد است

مسئله - در تحقیق وطن قصد توطن شرطست فقط نه چیز دیگر از ماندن شش ماه یا بودن ملك او در آنجا

مسئله - كسی كه مسبوق است در ركعت دوم یا چهارم امام و اول و سیم اوست مستحب است بر او متابعت امام در تشهد و تجافی از ارض باینكه بر سر انگشتان بایستد ضرور نیست میخواهد تجافی كند میخواهد بنشیند

مسئله - نوافل یومیه را در وقت راه رفتن میتوان كرد و در غیر نوافل یومیه معلوم نیست

مسئله - دو سوره یا زیاده در نماز سنتی میتوان خواند و جایز است ترك سوره اصلا و طمأنینه در نماز سنتی احتیاط است یعنی باید بجا آورد احتیاطا

مسئله - در نهار رمضان هر گاه كسی محتلم بشود بول كردن برایش جایز است مادامی كه قطع بخروج منی یا بول نداشته باشد و در فرض قطع بخروج با بول هر گاه در حبس بول مظنه ضرر نداشته باشد با مظنه ضرر باز جواز كردن است

مسئله - هر چیزی كه جناب شیخ قدس سره در رساله فرموده‌اند جایز است عمل كردن بر او

مسئله - حد مسافت چهار فرسخ است از برای كسی كه میان ده برود و برگردد اما اگر ده روز یا زیاده قصد ماندن داشته باشد در سر چهار فرسخ كه ده می‌ماند نماز را تمام میكند و در اثنای راه جمع میكند میان قصر و اتمام احتیاطا

مسئله - تابع حكم متبوع را دارد در قصر و اتمام مگر اینكه تابع خوف مال یا جان داشته باشد از متبوع درین هنگام سفر تابع مباح می‌شود هر گاه سفر متبوع مباح نباشد

مسئله - كسی كه سفر را صنعت خود كرده باشد مثل مكاری و ملاح و برید حكمش اتمامست مطلقا و اما صیاد هر گاه صید را میكند تفرجا یا از جهة معیشت عیال خود و لكن صنعت كرده است صید را از جهت معیشت و درین دو صورت تمام میكند مطلقا خواه قصد مسافت بكند یا نكند اما هر گاه در صورت ثانیه صنعت خود نكرده باشد قصر میكند هر گاه قصد مسافت بكند اما سیاح هر گاه سیاحت را از جهة معالجه مرض بكند قصر میكند هر گاه قصد مسافت بكند و هر گاه از جهة خوشگذرانی باشد تمام میكند هر چند قصد مسافت كرده باشد

مسئله - در طهارت غساله استنجا فرق مابین بول و غایط ندارد بشرط عدم تعدی

مسئله - هر گاه حبی نجس بشود بآب قلیل او را میتوان شست بحیثیتی كه آب میریزند باطراف حب تا غساله در تهش جمع می‌شود با كاسه یا كهنه غساله را برمی‌دارند بشرطی كه باید در حین عود كاسه یا كهنه پاك باشد از جهة اینكه با غساله نجس شده است باید بشویند بعد داخل حب كنند اما تطهیر كاسه بآب قلیل مثلا هر گاه آب از ابریق و امثال قدری بكاسه بریزند و حركت دهند تا آب بهمه جای نجس برسد بعد بریزند پاك می‌شود هر گاه با بول نجس شود دو دفعه این كار را میكنند پاك می‌شود و همچنین اگر دست نجس شود با دست دیگر آب بریزی مثل رخت فشار بدهی تا غساله رد بشود پاك می‌شود

مسئله - هر گاه در جائی شش ماه نماز را تمام كرده باشد و ملك هم داشته باشد مطلقا خانه یا مزرعه یا امثال آن نماز را تمام میكند و هر گاه كسی با قصد توطن بماند در جائی هر گاه شش ماه با این قصد بماند تمام میكند در حین رسیدن بآنجا هر گاه خلع قصد توطن را نكرده باشد یا قصد عدم توطن در آنجا اما هر گاه كمتر از شش ماه بماند هر گاه قصد توطن نداشته باشد قصر می‌كند و هر گاه قصد توطن داشته باشد نمیدانم احتیاطا جمع كند تا اینكه بنظر برسد

مسئله - معتبر در موالات و ترتیب وضو عدم جفاف عضو سابق است پس بنا بر این هر گاه رو را در جائی بشوید و دست راست را در جائی دیگر و دست چپ را جای دیگر ضرر نمیرساند بشرط عدم جفاف سابق

( نام كاتب این فتاوی میرزا ابراهیم اصفهانی است و آن را بعد از نوشتن ترجمه مختصر حیدریه در همان مجموعه نوشته است و تاریخ كتابت آن رساله ٢٦ شوال ١٢٤٢ بوده است بعض حواشی هم بر این فتاوی نوشته است كه معلوم نیست از كیست و لذا نقل نشد )