ریاض معانی
ریاض معانی
فاروق ایزدی‌نیا
« نهال‌های ریاض معانی از کوثر عنایت ربّانی نمُوّ نموده و می‌نماید و رشحات بحر اعظم سبب و علت ظهور و بروز صنایع و اشیاء عالم است. لعمرُاللّه مدد عالم از اوست؛ طوبی للمتفکّرین و طوبی للمتفرّسین.»
(مجموعه الواح مبارکه حضرت بهاءالله، به خط علی اشرف لاهیجی (عندلیب)، ص ۱۷)
تألیف فاروق ایزدی نیا
فهرست مطالب
عنوان صفحه
یادداشت ناشرالف
بند ۱. اِنَّ اَوَّلَ ما کَتَبَ اللهُ عَلَی ﭐلْعِبادِ5
بند ۲. اِنَّ ﭐلَّذینَ اوتُوا بَصآئِرَ مِنَ اللهِ
بند ۳. یا مَلَأَ ﭐلْأَرْضِ ﭐعْلَمُوا اَنَّ اَوامِریۭ
بند ۴. قُلْ مِنْ حُدودیۭ یمُرُّ عَرْفُ قَمیصیۭ
بند ۵. لا تَحْسَبُنَّ اَنّا نَزَّلْنا لَکُمُ ﭐلْاَحْکامَ
بند ۶. قَدْ کُتِبَ عَلَیکُمُ ﭐلصَّلوٰةُ
بند ۷. کُلُّ شَیْءٍ تَحَقَّقَ بِاَمْرِهِ ﭐلْمُبْرَمِ
بند ۸. قَدْ فَصَّلْنَا ﭐلصَّلوٰةَ فیۭ وَرَقَةٍ اُخْریٰ
بند ۹. لٰا یُبْطِلُ ﭐلشَّعْرُ صَلوٰتَکُمْ
بند ۱۰. قَدْ فُرِضَ عَلَیکُمُ ﭐلصَّلوٰةُ وَ ﭐلصَّوْمُ
بند ۱۱. قَدْ عَفَوْنا عَنْکُمْ صَلوٰةَ ﭐلْاٰیاتِ
بند ۱۲. کُتِبَ عَلَیکُمُ ﭐلصَّلوٰةُ فُرادیٰ
بند ۱۳. قَدْ عَفَا اللهُ عَن ﭐلنِّسآءِ حیۭنَ
بند ۱۴. وَ لَکُمْ وَ لَهُنَّ فِی ﭐلْاَسْفارِ
بند ۱۵. قُلْ قَدْ جَعَلَ اللهُ مِفْتاحَ ﭐلْکَنْزِ
بند ۱۶. یا قَلَمَ ﭐلْاَعْلیٰ قُلْ یا مَلَأَ ﭐلْاِنْشآءِ
بند ۱۷. هٰذِهِ حُدودُ اللهِ ﭐلَّتیۭ رُقِمَتْ
بند ۱۸. قَدْ کُتِبَ لِمَنْ دانَ بِاللهِ
بند ۱۹. قَدْ حُرِّمَ عَلَیکُمُ ﭐلْقَتْلُ وَ ﭐلزِّنا...........
بند ۲۰. قَدْ قَسَمْنَا ﭐلْمَواریۭثَ عَلیٰ
بند ۲۱. مَنْ ماتَ وَ لَمْ یکُنْ لَهُ ذُرِّیةٌ
بند ۲۲. وَ ﭐلَّذیۭ لَهُ ذُرِّیةٌ وَ لَمْ یکُنْ
بند ۲۳. وَ ﭐلَّذیۭ لَمْ یکُنْ لَهُ مَنْ یرِثُهُ
بند ۲۴. مَنْ ماتَ وَ لَمْ یکُنْ لَهُ
بند ۲۵. وَ جَعَلْنَا ﭐلدّارَ ﭐلْمَسْکونَةَ
بند ۲۶. اِنَّ ﭐلَّذیۭ ماتَ فیۭ اَیامِ والِدِهِ
بند ۲۷. وَ ﭐلَّذیۭ تَرَکَ ذُرِّیةً ضِعافاً
بند ۲۸. کُلُّ ذٰلِکَ بَعْدَ اَدآءِ حَقِّ اللهِ
بند ۲۹. قُلْ هٰذا لَهُوَ ﭐلْعِلْمُ ﭐلْمَکْنونُ
بند ۳۰. قَدْ کَتَبَ اللهُ عَلیٰ کُلِّ مَدینَةٍ
بند ۳۱. یا مَلَأَ ﭐلْاِنْشآءِ عَمِّرُوا بُیوتاً
بند ۳۲. قَدْ حَکَمَ اللهُ لِمَن ﭐسْتَطاعَ
بند ۳۳. یا اَهْلَ ﭐلْبَهآءِ قَدْ وَجَبَ عَلیٰ
بند ۳۴. قَدْ حُرِّمَ عَلَیکُمْ تَقْبیلُ ﭐلْاَیادیۭ
بند ۳۵. یا عِبادَ ﭐلرَّحْمٰن قُومُوا عَلیٰ
بند ۳۶. مِنَ ﭐلنّاسِ مَنْ یقْعُدُ صَفَّ ﭐلنِّعالِ
بند ۳۷. مَنْ یَدَّعیۭ اَمْراً قَبْلَ اِتْمامِ اَلْفِ
بند ۳۸. یا اَهْلَ ﭐلْاَرْضِ اِذا غَرَبَتْ
بند ۳۹. اِنَّ ﭐلنّاسَ نِیامٌ لَوِ ﭐنْتَبَهُوا
بند ۴۰. قُلْ لا تَفْرَحُوا بِما مَلَکْتُمُوهُ
بند ۴۱. مِنَ ﭐلنّاسِ مَنْ غَرَّتْهُ ﭐلْعُلومُ
بند ۴۲. قَدْ رَجَعَتِ ﭐلْاَوْقافُ ﭐلْمُخْتَصَّةُ
بند ۴۳. لا تَجْزَعُوا فِی ﭐلْمَصآئِبِ
بند ۴۴. لا تَحْلِقُوا رُؤُسَکُمْ قَدْ زَینَهَا
بند ۴۵. قَدْ کُتِبَ عَلَی ﭐلسّارِقِ ﭐلنَّفْیُ
بند ۴۶. مَنْ اَرادَ اَنْ یسْتَعْمِلَ اَوانِیَ
بند ۴۷. لَیسَ لِمَطْلَعِ ﭐلْاَمْرِ شَریکٌ
بند ۴۸. کُتِبَ عَلیٰ کُلِّ اَبٍ تَرْبِیةُ
بند ۴۹. قَدْ حَکَمَ اللهُ لِکُلِّ زانٍ وَ زانِیةٍ
بند ۵۰. اِیاکُمْ اَنْ تَمْنَعَکُمْ سُبُحاتُ ﭐلْجَلالِ
بند ۵۱. اِنّا حَلَّلْنا لَکُمْ اِصْغآءَ ﭐلْاَصْواتِ
بند ۵۲. قَدْ اَرْجَعْنا ثُلُثَ ﭐلدِّیاتِ کُلِّها
بند ۵۳. اِذَا ﭐخْتَلَفْتُمْ فیۭ اَمْرٍ فَاَرْجِعُوهُ
بند ۵۴. یا مَلَأَ ﭐلْاَرْضِ تٱللهِ ﭐلْحَقِّ
بند ۵۵. هَلْ تَعْرِفونَ مِنْ اَیِّ اُفُقٍ
بند ۵۶. وَ اَمَّا ﭐلشِّجاجُ وَ ﭐلضَّرْبُ
بند ۵۷. قَدْ رُقِمَ عَلَیکُمُ ﭐلضِّیافَةُ
بند ۵۸. اِیاکُمْ اَنْ تُفَرِّقَکُمْ شُئُوناتُ
بند ۵۹. ﻓَﭑنْظُروا فیۭ رَحْمَةِ اللهِ وَ اَلْطافِهِ
بند ۶۰. اِذا اَرْسَلْتُمُ ﭐلْجَوارِحَ اِلَی ﭐلصَّیدِ
بند ۶۱. اِنَّ اللهَ قَدْ اَمَرَکُمْ بٱلْمَوَدَّةِ
بند ۶۲. مَنْ اَحْرَقَ بَیتاً مُتَعَمِّداً
بند ۶۳. قَدْ کَتَبَ اللهُ عَلَیکُمُ ﭐلنِّکاحَ
بند ۶۴. یا مَلَأَ ﭐلْاِنْشآءِ لا تَتَّبِعوا
بند ۶۵. اِنَّهُ قَدْ حُدِّدَ فِی ﭐلْبَیانِ
بند ۶۶. لا یُحَقَّقُ ﭐلصِّهارُ اِلّٰا بٱلْاِمْهارِ
بند ۶۷. قَدْ کَتَبَ اللهُ لِکُلِّ عَبْدٍ
بند ۶۸. وَ اِنْ حَدَثَ بَینَهُما کُدورَةٌ
بند ۶۹. وَ ﭐلَّذیۭ سافَرَ وَ سافَرَتْ مَعَهُ
بند ۷۰. وَ ﭐلَّتیۭ طُلِّقَتْ بِما ثَبَتَ
بند ۷۱. اِیاکُمْ اَنْ تَغُرَّنَّکُمُ ﭐلدُّنْیا
بند ۷۲. قَدْ حُرِّمَ عَلَیکُمْ بَیعُ ﭐلْاِمآءِ
بند ۷۳. زَیِّنُوا اَنْفُسَکُمْ بِطِرازِ ﭐلْاَعْمالِ
بند ۷۴. قَدْ حَکَمَ اللهُ بٱلطَّهارَةِ عَلیٰ
بند ۷۵. وَ کَذٰلِکَ رَفَعَ اللهُ حُکْمَ
بند ۷۶. وَ حَکَمَ بٱللَّطافَةِ ﭐلْکُبْریٰ
بند ۷۷. قَدْ عَفَا اللهُ عَنْکُمْ ما نُزِّلَ
بند ۷۸. یا مَعْشَرَ ﭐلْمُلوکِ قَدْ اَتَی ﭐلْمالِکُ
بند ۷۹. اِنّا نَراکُمْ تَفْرَحونَ بِما
بند ۸۰. هٰذا یَوْمٌ فیۭهِ فازَ ﭐلْکَلیمُ
بند ۸۱. یا مَعْشَرَ ﭐلْمُلوکِ قَدْ نُزِّلَ
بند ۸۲. یا مَعْشَرَ ﭐلْمُلوکِ اَنْتُمُ ﭐلْمَمالیۭکُ
بند ۸۳. تٱللهِ لا نُریۭدُ اَنْ نَتَصَرَّفَ
بند ۸۴. طوبیٰ لِمَلِکٍ قامَ عَلیٰ نُصْرَةِ
بند ۸۵. یا مَلِکَ ﭐلنَّمْسَةِ کانَ مَطْلَعُ
بند ۸۶. قُلْ یا مَلِکَ بِرْلینَ ﭐسْمَعِ
بند ۸۷. اِنّا ما اَرَدْنا مِنْکُمْ شَیئاً
بند ۸۸. یا مُلوکَ اِمْریقا وَ رُؤَسآءَ
بند ۸۹. یا مَعْشَرَ ﭐلرُّومِ نَسْمَعُ بَینَکُمْ
بند ۹۰. یا شَواطِیَ نَهْرِ ﭐلرَّین قَدْ
بند ۹۱ و ۹۲. یا اَرْضَ ﭐلطّاءِ لا تَحْزَنیۭ
بند ۹۳. سَوْفَ تَنْقَلِبُ فیۭکِ ﭐلْاُمورُ
بند ۹۴. یا اَرْضَ ﭐلْخآءِ نَسْمَعُ فیۭکِ
بند ۹۵. لَیسَ لِاَحَدٍ اَنْ یعْتَرِضَ
بند ۹۶. یا بَحْرَ ﭐلْاَعْظَم رُشَّ عَلَی ﭐلْاُمَم
بند ۹۷. وَ ﭐلَّذیۭ تَمَلَّکَ مِائَةَ مِثْقالٍ
بند ۹۸. قَدْ حَضَرَتْ لَدَی ﭐلْعَرْشِ
بند ۹۹. قُلْ یا مَعْشَرَ ﭐلْعُلَمآءِ لا تَزِنُوا
بند ۱۰۰. تَبْکیۭ عَلَیکُمْ عَینُ عِنایتیۭ
بند ۱۰۱. یا مَعْشَرَ ﭐلْعُلَمآءِ هَلْ یقْدِرُ
بند ۱۰۲. یا قَوْمُ اِنّا قَدَّرْنَا ﭐلْعُلومَ
بند ۱۰۳. قُلْ هٰذِهِ لَسَمآءٌ فیۭها کُنِزَ
بند ۱۰۴. اِنّا ما دَخَلْنَا ﭐلْمَدارِسَ
بند ۱۰۵. اِنَّ ﭐلَّذیۭ یُأَوِّلُ ما نُزِّلَ
بند ۱۰۶. قَدْ کُتِبَ عَلَیکُمْ تَقْلیمُ ﭐلْاَظْفارِ
بند ۱۰۷. قَدْ حُرِّمَتْ عَلَیکُمْ اَزواجُ اٰبائِکُمْ
بند ۱۰۸. لَیسَ لِاَحَدٍ اَنْ یحَرِّکَ لِسانَهُ
بند ۱۰۹. قَدْ فُرِضَ لِکُلِّ نَفْسٍ کِتابُ ﭐلْوَصِیةِ
بند ۱۱۰. قَدِ ﭐنْتَهَتِ ﭐلْاَعْیادُ اِلَی ﭐلْعیۭدَین
بند ۱۱۱. طوبیٰ لِمَنْ فازَ بٱلْیوَمِ ﭐلْاَوَّلِ
بند ۱۱۲. قُلْ اِنَّ ﭐلْعیۭدَ ﭐلْاَعْظَمَ لَسُلْطانُ
بند ۱۱۳. اِذا مَرِضْتُمُ ﭐرْجِعُوا اِلَی
بند ۱۱۴. قَدْ کَتَبَ اللهُ عَلیٰ کُلِّ نَفْسٍ
بند ۱۱۵. طوبیٰ لِمَنْ تَوَجَّهَ اِلیٰ مَشْرِقِ ﭐلْاَذْکارِ
بند ۱۱۶. وَ ﭐلَّذینَ یتْلُونَ اٰیاتِ ﭐلرَّحْمٰن
بند ۱۱۷. اُنْصُرُوا یا قَوْمِ اَصْفِیآئِیَ ﭐلَّذینَ
بند ۱۱۸. قَدْ اَذِنَ اللهُ لِمَنْ اَرادَ
بند ۱۱۹. لَیسَ لِلْعاقِلِ اَنْ یشْرَبَ
بند ۱۲۰. زَیِّنُوا رُؤُسَکُمْ بِاِکْلیلِ ﭐلْاَمانَةِ
بند ۱۲۱. اِذا غیۭضَ بَحْرُ ﭐلْوِصالِ
بند ۱۲۲. ﻓَﭑنْظُرُوا فِی ﭐلنّاسِ وَ قِلَّةِ عُقولِهِمْ
بند ۱۲۳. اِنَّ ﭐلْحُرِّیةَ تَنْتَهیۭ عَواقِبُها
بند ۱۲۴. ﻓَﭑنْظُرُوا ﭐلْخَلْقَ ﮐﭑلْاَغْنام
بند ۱۲۵. قُلِ ﭐلْحُرِّیةُ فِی ﭐتِّباعِ اَوامِریۭ
بند ۱۲۶. حُرِّمَ عَلَیکُمُ ﭐلسُّؤالُ فِی ﭐلْبَیانِ
بند ۱۲۷. اِنَّ عِدَّةَ ﭐلشُّهُورِ تِسْعَةَ عَشَرَ
بند ۱۲۸. قَدْ حَکَمَ اللهُ دَفْنَ ﭐلْاَمْواتِ
بند ۱۲۹. یُکْتَبُ لِلرِّجالِ وَلِلّٰهِ ما فِی ﭐلسَّمٰواتِ
بند ۱۳۰. وَ اَنْ تَکْفِنُوهُ فیۭ خَمْسَةِ اَثْوابٍ
بند ۱۳۱. قَدْ رَفَعَ اللهُ ما حَکَمَ بِهِ ﭐلْبَیانُ
بند ۱۳۲. یا مَلَأَ ﭐلْاِنْشآءِ ﭐسْمَعُوا نِدآءَ
بند ۱۳۳. وَ ﭐرْفَعُنَّ ﭐلْبَیتَین فِی ﭐلْمَقامَین
بند ۱۳۴. اِیاکُمْ اَنْ تَمْنَعَکُمْ شُئُوناتُ ﭐلْاَرْضِ
بند ۱۳۵. ثُمَّ ﭐذْکُرُوا ما جَریٰ مِنْ قَلَمِ
بند ۱۳۶. هٰذا ما نُزِّلَ مِنْ عِنْدِهِ ذِکْراً
بند ۱۳۷. یا مَلَأَ ﭐلْبَیانِ ﭐتَّقُوا ﭐلرَّحْمٰنَ
بند ۱۳۸. لَیسَ لِاَحَدٍ اَنْ یتَمَسَّکَ ﭐلْیوْمَ
بند ۱۳۹. ثُمَّ ﭐنْظُرُوا ما نُزِّلَ فیۭ مَقامٍ
بند ۱۴۰. یا مَلَأَ ﭐلْبَیانِ اُقْسِمُکُمْ بِرَبِّکُمُ
بند ۱۴۱. قُلْ تَٱللهِ اِنّیۭ لَمَحْبوبُهُ وَ ﭐلْاٰنَ
بند ۱۴۲. اِنَّهُ قَدْ اَنْزَلَ بَعْضَ ﭐلْاَحْکامِ
بند ۱۴۳. قَدْ اَخْبَرَکُمْ مِنْ قَبْلُ بِما ینْطِقُ
بند ۱۴۴. عاشِرُوا مَعَ ﭐلْاَدْیانِ بٱلرَّوْحِ
بند ۱۴۵. اِیاکُمْ اَنْ تَدْخُلُوا بَیتاً
بند ۱۴۶. قَدْ کُتِبَ عَلَیکُمْ تَزْکِیةُ ﭐلْاَقْواتِ
بند ۱۴۷. لا یحِلُّ ﭐلسُّؤالُ وَ مَنْ سَئَلَ
بند ۱۴۸. قَدْ مُنِعْتُمْ فِی ﭐلْکِتابِ عَنِ ﭐلْجِدالِ
بند ۱۴۹. اُتْلُوا اٰیاتِ اللهِ فیۭ کُلِّ صَباحٍ
بند ۱۵۰. عَلِّمُوا ذُرِّیاتِکُمْ ما نُزِّلَ مِنْ
بند ۱۵۱. کُتِبَ عَلَیکُمْ تَجْدیدُ اَسْبابِ
بند ۱۵۲. اِغْسِلُوا اَرْجُلَکُمْ کُلَّ یوْمٍ
بند ۱۵۳. وَ مَنِ ﭐغْتاظَ عَلَیکُمْ قابِلوهُ بٱلرِّفْقِ
بند ۱۵۴. قَدْ مُنِعْتُمْ عَن ﭐﻹرْتِقآءِ اِلَی ﭐلْمَنابِرِ
بند ۱۵۵. حُرِّمَ عَلَیکُمُ ﭐلْمَیسِرُ وَ ﭐلْاَفْیونُ
بند ۱۵۶. اِذا دُعیۭتُمْ اِلَی ﭐلْوَلآئِمِ وَ ﭐلْعَزآئِمِ
بند ۱۵۷. قَدْ ظَهَرَ سِرُّ ﭐلتَّنْکیۭسِ لِرَمْزِ ﭐلرَّئیسِ
بند ۱۵۸. طوبیٰ لِمَنْ وَجَدَ عَرْفَ ﭐلْمَعانیۭ
بند ۱۵۹. حُرِّمَ عَلَیکُمْ حَمْلُ اٰلاتِ ﭐلْحَرْبِ
بند ۱۶۰. عَمِّرُوا دِیارَ اللهِ وَ بِلادَهُ
بند ۱۶۱. طوبیٰ لِمَنْ اَقَرَّ بٱللهِ وَ اٰیاتِهِ
بند ۱۶۲. لَوْ یحِلُّ ما حُرِّمَ فیۭ اَزَلِ ﭐلْاٰزالِ
بند ۱۶۳. وَ ﭐلَّذیۭ ما فازَ بِهٰذَا ﭐلْاَصْلِ
بند ۱۶۴. یا اَرْضَ ﭐلْکافِ وَ ﭐلرّآءِ
بند ۱۶۵. یا مَعْشَرَ ﭐلْعُلَمآءِ لَمّا نُزِّلَتِ
بند ۱۶۶. اُذْکُرُوا ﭐلشَّیخَ ﭐلَّذیۭ سُمِّیَ
بند ۱۶۷. اِیاکُمْ اَنْ تَمْنَعَکُمُ ﭐلْاَسْمآءُ
بند ۱۶۸. قَدْ نَریٰ مِنْکُمْ مَنْ یأْخُذُ
بند ۱۶۹. یا مَعْشَرَ ﭐلْعُلَمآءِ اِیاکُمْ اَنْ
بند ۱۷۰. اُذْکُرُوا ﭐلْکَریمَ اِذْ دَعَوْناهُ
بند ۱۷۱. اُخْرُقُنَّ ﭐلْاَحْجابَ عَلیٰ شَأْنٍ
بند ۱۷۲. اِنّا ما اَرَدْنا فِی ﭐلْمُلْکِ اِلّٰا
بند ۱۷۳. طوبیٰ لَکُمْ یا مَعْشَرَ ﭐلْعُلَمآءِ
بند ۱۷۴. یا اَهْلَ ﭐلْاِنْشآءِ اِذا طارَتِ ﭐلْوَرْقآءُ
بند ۱۷۵. یا قَلَمَ ﭐلْاَعْلیٰ تَحَرَّکْ عَلَی ﭐللَّوْحِ
بند ۱۷۶. یا مَلَأَ ﭐلْبَیانِ اِنّا دَخَلْنا مَکْتَبَ
بند ۱۷۷. اِیاکُمْ اَنْ تُجادِلُوا فِی اللهِ
بند ۱۷۸. لَیسَ هٰذا اَمْرٌ تَلْعَبُونَ بِهِ
بند ۱۷۹. اِیاکُمْ اَنْ یمْنَعَکُمْ ما فِی ﭐلْبَیانِ
بند ۱۸۰. ما لا عَرَفْتُموهُ مِنَ ﭐلْبَیانِ ﻓَﭑسْئَلُوا
بند ۱۸۱. قَدِ ﭐضْطَرَبَ ﭐلنَّظْمُ مِنْ هٰذَا
بند ۱۸۲. اِغْتَمِسُوا فیۭ بَحْرِ بَیانیۭ لَعَلَّ
بند ۱۸۳. قُلْ هٰذا لَقِسْطاسُ ﭐلْهُدیٰ
بند ۱۸۴. قُلْ یا مَطْلَعَ ﭐلْاِعْراضِ دَعِ
بند ۱۸۵. هٰذا نُصْحُ اللهِ لَوْ اَنْتَ
بند ۱۸۶. هٰذا کِتابٌ اَصْبَحَ مِصْباحَ
بند ۱۸۷. لا تَحْمِلُوا عَلَی ﭐلْحَیوانِ ما یَعْجِزُ
بند ۱۸۸. مَنْ قَتَلَ نَفْساً خَطَأً فَلَهُ دِیةٌ
بند ۱۸۹. یا اَهْلَ ﭐلْمَجالِسِ فِی ﭐلْبِلادِ
بند ۱۹۰. قَدْ حُرِّمَ عَلَیکُمْ شُرْبُ ﭐلْاَفْیونِ
یادداشت ناشر
به اطلاع خوانندگان گرامی این اثر محققانه و ارزشمند جناب ایزدی‌نیا می‌رسانیم:
- متن کتاب مستطاب اقدس برگرفته از سایت Ocean of Lights می‌باشد. این متن پس از تطبیق با کتاب مستطاب اقدس نشر مرکز جهانی بهائی و پس از رفع اشکالات تایپی، اعراب شده است.
- اعراب‌گذاری این کتاب مستطاب طی کاری گروهی و مشورتی صورت پذیرفته است.1
- قابل‌ذکر است که پیش از نسخۀ حاضر، علاوه بر آیات مبارکه این صحیفۀ الهیه که در مواقع لزوم در کتب و مقالات و رسالات محققین و مؤلفین بهائی به‌صورت اعراب‌شده ارائه و استفاده شده است، دست کم دو نسخه مُعرَب از این سفینۀ نجات عالمیان در دسترس طالبین معارف الهی قرار گرفته بوده است:
- مناهج‌الاحکام ج ۱و ۲، اثر جناب فاضل یزدی در مجموعۀ کتب منتشره محفظه آثار امری، ۱۳۲ بدیع (شماره‌ها یا مجلدات ۵و ۶ از مجموعۀ مشهور به کتابهای سبز)
- راهنمای مطالعه کتاب مستطاب اقدس، طرح کتابخوانی احبّای عزیز ایران.
علاوه بر دانش، تجربه و مشاورات علمی گروه، در این اقدام، از جزوات طرح کتابخوانی نیز در مواقع لازم و کنترل‌های فنی استفاده شده است.
جانتان خوش باد
کتابخانه نور، آذر ۱۴۰۰
دیباچه و پیش‌گفتار
روزگاری در طهران استادی به نام جناب حمرائی تدریس کتاب اقدس می‌فرمود و در این زمینه مطالعات گسترده‌ای داشت و با استقبال کثیری از جوانان این مرزوبوم روبه‌رو بود. اسفا که جسم آدمی همیشه با روح پرفتوح او همراهی نمی‌کند و در میانهٔ کلاس آخر، روح آن عزیز به وطن حقیقی پرواز کرد و شاگردانش به راقم سطور روی آوردند تا کلاس ادامه یابد.
کلاس مزبور استمرار یافت و به کلاس‌های بعدی با شاگردان دیگر گره خورد و تداوم آن در نقطه‌ای که بیماری همه‌گیر همه را خانه‌نشین کرد و اجتماعات را به تعطیلی کشید، متوقّف شد. لذا قرار شد مطالبی که باید در کلاس ارائه شود به رشتهٔ تحریر در آید و برای آنها در فضای مجازی ارسال گردد. از آنجا که یادداشتی برای آن بخش از کلاس که از قبل جریان داشت، در دست نبود، این نوشتار از آغاز کتاب مقدّس اقدس شروع شد و تدریجاً به‌صورت کتابی در آمد.
در تدوین این کتاب باید اذعان نمایم که از تقریرات شفاهی جناب اشراق خاوری که به همّت جناب دکتر وحید رأفتی انتشار یافته؛ از مناهج‌الاحکام، نوشته جناب فاضل یزدی که مع‌الاسف هنوز منتشر نشده مگر بخشی از آن که به همّت جناب رأفتی در یادنامهٔ فاضل یزدی نقل شده؛ از یادنامهٔ مصباح منیر، که این نیز به همّت جناب رأفتی به حلیهٔ طبع آراسته شده، استفاده شده است. در بسیاری موارد از افاضات استاد گرامی جناب فرید رادمهر سود جُسته‌ام که گره از بعضی مشکلات بنده گشوده‌اند.
در این کتاب سعی شده آنچه که بیان میشود مستند به آثار مبارکه باشد و استنباط شخصی در آن دخیل نگردد. مع کلّ ذلک، باید خاطرنشان نمود که بسیاری کاستی‌ها دارد که رفع آنها در حدّ بنده نبوده و امید می‌رود که نفوس دیگر در رفع این کاستی‌ها قدم بردارند.
فروردین ۱۴۰۰ – فاروق ایزدی‌نیا
بِسْمِهِ ﭐلْحاکِمِ عَلیٰ ما کانَ وَ ما یَکونُ
۱. اِنَّ اَوَّلَ ما کَتَبَ اللهُ
عَلَی ﭐلْعِبادِ عِرْفانُ مَشْرِقِ وَحْیهِ وَ مَطْلَعِ اَمْرِهِ ﭐلَّذیۭ کانَ مَقامَ نَفْسِهِ فیۭ عالَمِ ﭐلْاَمْرِ وَ ﭐلْخَلْقِ مَنْ فازَ بِهِ قَدْ فازَ بِکُلِّ ﭐلْخَیرِ وَ ﭐلَّذی مُنِعَ اِنَّهُ مِنْ اَهْلِ ﭐلضَّلالِ وَلَوْ یأْتی بِکُلِّ ﭐلْاَعْمالِ * اِذا فُزْتُمْ بِهٰذَا ﭐلْمَقامِ ﭐلْاَسْنیٰ وَ ﭐلْاُفُقِ ﭐلْاَعْلیٰ ینْبَغی لِکُلِّ نَفْسٍ اَنْ یتَّبِعَ ما اُمِرَ بِهِ مِنْ لَدَی ﭐلْمَقْصودِ لِاَنَّهُما مَعاً لٰا یقْبَلُ اَحَدُهُما دونَ ﭐلْاٰخَرِ هٰذا ما حَکَمَ بِهِ مَطْلَعُ الْاِلْهامِ*
(مضمون: به نام او که حاکم است بر هر آنچه بود و هست. همانا اولین چیزی که خداوند بر بندگان واجب کرد شناسایی مشرق وحی و مطلع امرش است. کسی که مقام نفس او است در عالم امر و خلق. هر کس به او رسید به همه خوبی‌ها رسیده و کسی که منع شد از گمراهان است حتی اگر همه اعمال را بیاورد. هنگامی که به این روشن‌ترین مقام و بلندترین افق رسیدید شایسته است که هر کسی از آنچه از جانب مقصود (خداوند) به آن امر شده پیروی کند چه که آن دو با هم‌اند، یکی از آنها بدون دیگری قبول نمی‌شود. این است آنچه سرچشمه الهام به آن حکم کرد.)
هدف از خلقت کائنات، آفرینش انسان است و جمیع آنچه که در آسمانها و زمین است از برای او آفریده شده است. هر یک از کائنات و مخلوقات به اسمی از اسماء یا صفتی از صفات خلق شده‌اند مگر انسان که جامع جمیع اسماء و صفات است. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "هر کائنی از موجودات از یک اسمی از اسماء الهی حکایت کند، امّا حقیقت انسانیّه حقیقت جامعه است؛ حقیقت کلّیه است؛ جلوه‌گاه تجلّی جمیع کمالات الهیّه است؛ یعنی هر اسم و صفتی، هر کمالی، که از برای حق ثابت می‌کنیم یک آیتی از آن در انسان موجود است. اگر آن در انسان موجود نبود، انسان تصوّر آن کمال را نمی‌توانست کرد و ادراک نمی‌توانست نمود." (مفاوضات، ص۱۳۹) پس در انسان کمالات به‌طور بالقوّه وجود دارد که باید به فعل در آید. کمال مطلق خداوند است و انسان به موجب بیان "لنعملنّ انساناً علی صورتنا و مثالنا" (منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۱، ص۱۳۷) حائز کلّیه صفات و اسماء الهی است. به بیان حضرت عبدالبهاء "این صورت رحمانیت" است که "عبارت از جمعیت صفات کمالیه است که انوارش از شمس حقیقت جلوه بر حقائق انسانیه نماید." (همان)
اشراق این انوار، صرفاً به فضل الهی صورت می‌گیرد و نه به عدل، چه که ایمان از آثار فضل است نه عدل. (امر و خلق، ج۱، ص۷۸) انسان اگر در مقابل این انوار قرار گیرد، مشمول فضل الهی شود و اگر خود را در ظلمت نگه دارد، خود را از فضل خداوند محروم کرده است. توجّه به محلّ اشراق انوار فضل الهی را "عرفان" مظهر ظهور گویند. در واقع انسان قدم به این جهان می‌گذارد تا به عرفان الهی نائل شود و در سبیل عبودیت او قدم بگذارد (صلوة صغیر). بنابراین مقدّس‌ترین کتاب امر بهائی با همین موضوع شروع میشود که اوّل وظیفهٔ فرد شناخت مظهر ظهور است که معادل عرفان الهی است. چه که مظهر ظهور محلّ اشراق وحی الهی و محلّ ظهور امرالله در دو عالم امر و خلق است.
باید به چند اصطلاح توجّه داشته باشیم. اوّل "مشرق وحی" است. وحی مخصوص مظهر ظهور است و احدی را به این رتبه راهی نیست. حضرت عبدالبهاء تصریح دارند که "درخصوص وحی مرقوم نموده بودید. ائمّهٔ اطهار مطالع الهام بودند و مظاهر فیض حضرت رحمن. وحی اختصاص به حضرت رسول داشت. لهذا کلام ائمّهٔ اطهار را کلام الهی نگوییم، بلکه به الهام رحمانی دانیم." (مائدهٔ آسمانی، ج۲، ص۲۲ / ج۹، ص۱۲۲) این نکته در این ظهور نیز کاملاً صادق است. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "به نصّ کتاب‌الله وحی مختصّ به حضرت اعلی و جمال مبارک است و تا هزار سال وحی منقطع و بعث مظاهر ممتنع است." (منتخباتی از مکاتیب، ج۴، ص۲۸۲ / رحیق مختوم، ج۲، ص۲۶۱)
نکتۀ دیگر در این بند از کتاب اقدس دو عالم امر و خلق است. این که یک عالم سوم بین دو عالم که از قبل به آن معتقد بودند، یعنی عالم حق و عالم خلق، وجود دارد، در این ظهور مبارک مطرح شده است. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
انبیاء بر آنند عالم حق است و عالم ملکوت و عالم خلق. سه چیز از حق صادر. اوّل که فیض ملکوتی است صدور یافته و تجلّی در حقایق کائنات نموده نظیر شعاع که از آفتاب صدور یابد و در کائنات جلوه نماید و آن فیض که شعاع است در حقائق کلّ شئ به صوَر نامتناهی تجلّی کند و به حسب استعداد و قابلیت ماهیات اشیاء تعیّن و تشخّص یابد. (امر و خلق، ج۱، ص۱۷۹)
بدین لحاظ مظاهر ظهور را "واسطهٔ کبری" گویند:
النّور السّاطعُ من افق سماء العطاء... علی الواسطة الکبری و القلم الاعلی الّذی جعله الله مطلع اسمائه الحُسنی و مشرق صفاته العلیا. (لوح مبارک خطاب به شیخ نجفی، ص۲)
و مرکز میثاق در تفسیر فص نگین اسم اعظم می‌فرمایند:
سطوح ثلاثه عالم حق و عالم امر و عالم خلق است که مصادر آثار است. عالم حق مصدر فیض جلیل است و عالم امر مرآت صافیهٔ لطیفه که مستنبئ از شمس حقیقت است و عالم خلق مصدر اقتباس انوار است که به واسطهٔ وسیلهٔ کبری، المستفیضة مِن الحق و المفیضة علی الخلق، حاصل گردد. (امر و خلق، ج۳، ص۸۱)
باید برای وصول به عرفان حق تلاش کرد که این اوّل وظیفه هر فرد است. اگر توفیق همراه شود و تأیید الهی نیز حاصل شود، وصول به مرحله عرفان میسّر است. جمال قدم تصریح دارند: "إن‌شاءالله از کوثر عرفان بیاشامی... هر نفسی به اسم حق و عنایت حق و تأیید حق از آن کوثر آشامید کدورت دنیای فانیه او را از مقامات باقیه منع ننماید." (آیات الهی، ج۲، ص۸۰) کوثر و آشامیدنی که هر نفسی به آن واصل شود به "کلّ الخیر" فائز گردد. اصطلاح «کلّ الخیر» در آثار حضرت اعلی به کار رفته و هر نفسی را که عارف به حق باشد نصیبی از آن خواهد بود. در بیانی از کلک اطهر چنین نازل: "ألا إنّنی أنَا رکنٌ مِن کلمةِ الأولی الّتی مَن عَرَفَها عَرَفَ کُلَّ حقٍّ و یدخُلُ فی کلّ خَیرٍ و مَن جَهَلَها جَهَل کُلَّ حقٍّ و یَدخُلُ فی کُلّ شرٍّ." (منتخباتی از آثار حضرت نقطهٔ اولی، ص۱۳) و در بیانی به حضرت بهاءالله اشاره دارند: " انتم فی سنة التّسع کلّ خیر تُدرکون." (منقول در لوحی از قلم اعلی، مائده آسمانی، ج۸، ص۲۶)
جمال مبارک خطاب به امّ‌الکائنات – آسیه‌خانم (همسر حضرت بهاءالله) - در زیارت‌نامهٔ ایشان، می‌فرمایند:
افرحی فی هذا الحین فی المقام الأعلی و الجنّة العلیا و الافقِ الأبهی بما ذَکَرَکِ مولَی الأسماء نشهد أنّکِ فُزتِ بِکُلِّ الخیر و رَفَعَکِ اللهُ إلی مقامٍ طافَ حولَکِ کُلُّ عزٍّ و کُلُّ مقامٍ رفیع. (محمّدعلی فیضی، حضرت بهاءالله، ص۲۳۹)
این بیان نشان می‌دهد که مقصود از کلّ خیر نفس مبارک جمال قدم است. چنانچه در لوحی دیگر تأیید می‌فرمایند که "قَد بُعِثَ کُلُّ خیرٍ علی هیکلِ الغلام و کذلک وُعِدتُم فی البیان إن أنتم مِنَ العارفین." (مائده آسمانی، ج۸، ص۲۶) لهذا، در بند اول کتاب اقدس، جمال قدم به همین نکته اشاره دارند که هر نفسی به عرفان مشرق وحی نائل شد به کلّ خیر فائز شده است؛ یعنی لقاءالله. یعنی ایفاء وظیفه‌ای که به آن مأمور بوده است.
در عبارت بعد حضرت بهاءالله به نکته‌ای اشاره دارند که بسیار حائز اهمّیت است. در واقع تمامی عبارت تا پایان بند به این اصل مهمّ اشاره دارد. ابتدا بر اهمّیت عرفان تأکید دارند که اصل اوّل است و بعد عمل به آنچه از قلم عزّ نازل شده است. حضرت عبدالبهاء این بند از کتاب اقدس را چنین تبیین فرموده‌اند: "مراد این است که اساس عرفان حقّ است و اعمال فرع... مجرّد اعمال خیریّه بدون عرفان الهی سبب نجات ابدی و فوز و فلاح سرمدی و دخول در ملکوت پروردگار نگردد." (مفاوضات، ص۱۷۹-۱۸۰) و در همان مکالمات روشنگر، در تبیینی لطیف بر این نکته به حبل تمثیل متشبّث می‌شوند: "اعمال و رفتار و گفتار ممدوح است و مقبول و شرف عالم انسانی است؛ ولی مجرّد این اعمال کفایت ننماید. زیرا جسدی است در نهایت لطافت ولی بی‌روح؛ بلکه سبب حیات ابدیّه و عزّت سرمدیّه و نورانیت کلّیه و فوز و فلاح حقیقی اوّل عرفان الهی است." (مفاوضات، ص۲۰۹) بنابراین، حیات منکرین نسبت به حیات مؤمنین ابداً قابل اعتنا نبوده و نیست؛ مانند نسبت جماد است به انسان. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
انسان باقی است و حیّ و ابدی است. لکن آنهائی که مؤمن بالله‌اند و محبّةالله و ایقان دارند حیات‌شان طیّبه است. یعنی ابدیّه گفته میشود. امّا آن نفوس که محتجب از حقّ هستند، با وجود آن که حیات دارند امّا حیات‌شان ظلمانی است و نسبت به حیات مؤمنین عدم است. (مفاوضات، ص۱۷۱)
بدین لحاظ عرفان الهی اعظم از کلّ است. حضرت بهاءالله این مقام را بسیار ستوده‌اند. در لوحی از قلم اعلی چنین مسطور:
شکّی نبوده و نیست که کلّ در حقیقت اوّلیه لعرفان‌الله خلق شده‌اند. مَن فاز بِهِ قد فاز بکلِّ الخیر؛ و این مقام بسیار عظیم است به شأنی که اگر عظمت آن به تمامه ذکر شود، اقلام امکانیه و اوراق ابداعیّه کفایت ننماید و ذکر این مقام را به انتهیٰ نرساند. طوبی از برای نفسی که در یوم‌الله به عرفان مظهر امر و مطلع آیات و مشرق ظهورات الطافش فائز شد. اوست از مقدّسین و مقرَّبین و مخلصین. اگرچه این مقام در خود او به شأنی مستور باشد که خود او هم ملتفت نباشد. (اقتدارات، ص۱۵۵)
ناگفته نماند که نفوسی که به عرفان الهی نائل می‌شوند، از عظمت مقام خود آگاهی ندارند. این مقام برای حفظ خود آنها از نظر آنها مستور نگه داشته شده است. چه که اگر آشکار شود بیم آن می‌رود که قصد ملکوت نماید و از عالم ناسوت خود را رها سازد:
از برای مقبل مقامی مقدّر شده که اگر اقلّ مِن سمّ اِبرَه از آن مقام بر اهل ارض ظاهر شود جمیع از شوق هلاک شوند. این است که در حیات ظاهره مقامات مؤمنین از خود مؤمنین مستور شده. و هر نفسی که موقن نشد به ذکر بلی، عندالله غیرمذکور. فنعوذُ بالله عمّا قُدِّرَ لَهُ مِن عذاب الّذی لا عِدلَ لَه. (مجموعه الواح مبارکه طبع مصر، ص۱۵۵)
با همه این اوصاف عرفان بدون عمل نیز مقبول نیست. در بدایت ظهور که هنوز اوامر و احکام نازل نشده بود، صِرف اقبال به مظهر ظهور کافی بود. امّا از زمانی که احکام عزّ نزول یافت، عرفان بدون عمل مقبول درگاه حق نبود. جمال مبارک می‌فرمایند:
در اوّل امر حقّ جلّ جلاله ناظر به اقبال وحده بوده؛ چه که قبل از نزول اوامر و احکام اظهار نمود و القای کلمه فرمود. هر نفسی مِن غیر توقّف قبول نمود، او به کلّ خیر فائز و بعد از ارتفاع سمآء حُکم الٓهی و اشراق شمس امر بر کلّ لازم و واجب که به آن تمسّک نمایند و به آن عامل شوند. الأمرُ بِیَدِهِ؛ یفعلُ و یَحکُمُ کَیفَ یشآءُ و کَیفَ یُرید و هو الآمرُ المالکُ العزیزُ الحمید. (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۲۷، ص۴۴۶)
در این مورد در آثار مبارکه شواهد بسیار موجود است. مثلاً حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
بهائی را به صفت شناسند نه به اسم و به خُلق پی برند نه به جسم. یعنی چون شخصی یابند در گفتار آیت توحید و در رفتار جوهر تجرید و در کردار حقیقتِ تقدیس، فریاد بر آرند که این بهائی است. اگر چنین شویم نور مبین در جبین بتابد والّا یا اسفا علینا علی ما فرّطنا فی جنب‌الله. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۲، ص۱۱۴)
و اما شرط ورود در ملکوت عزّ الهی نیز اتّصاف به صفات ملکوتی است والّا محروم از این فیض ربّانی خواهد بود. جمال قدم در لوح احمد فارسی می‌فرمایند:
به صفاتم متّصف شوید تا قابل ورود ملکوت عزّم شوید و در جبروت قدسم درآیید... آنچه از حِکَم بالغه و کِلَم طیّبهٔ جامعه که در الواح قدسیّهٔ احدیّه نازل فرمودم، مقصود ارتقای انفس مستعدّه است به سماوات عزّ احدیّه؛ و الّا جمالم مقدّس از نظر عارفین است و اجلالم منزّه از ادراک بالغین. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۲۳)
البته جمال قدم این موضوع را هم خاطر نشان می‌نمایند که مبادا تصوّر کنید با حصول معرفت الهیّه منّتی بر سر خداوند دارید. حاشا که چنین باشد. در لوح مدینة الصّبر ما را بر حذر می‌دارند و می‌فرمایند: "لاتمُنّوا علَی الله فی ایمانکم بمظهر نفسِه بلِ اللهُ یَمُنُّ عَلَیکُم فیما أیَّدَکُم عَلَی الأمر و عَرَّفَکُم سُبُلَ العزّ و التّقوی و ألهَمَکُم بَدایِعَ علمٍ مخزونا." (ایّام تسعه، ص۸-۲۸۷) و در توضیح این مهم در لوح احمد فارسی آمده است:
در شمس مُشرقهٔ منوّرهٔ مُضیئه ملاحظه نمایید که اگر جمیع عباد از بصیر و أعمیٰ چه در مُنتهیٰ وصف مبالغه نمایند و یا در دون آن منتهیٰ جهد مبذول دارند، این دو رتبه از اثبات و نفی و اقبال و اعراض و مدح و ذمّ جمیع در امکنهٔ حدودیّه به خود مقبل و مُعرض راجع بوده و خواهد بود؛ و شمس در مقرّ خود به کمال نور و اعطای فیض و ضیای خود مِن دون تغییر و تبدیل مُشرق بوده و خواهد بود. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۲۳)
لهذا، اقبال به مظهر ظهور نفعش به خود نفوس راجع است زیرا مقصود خداوند از هدایت خلق به اقبال به مظهر ظهور و عمل بِما نُزِّلَ فِی الألواح آن است که نفوس انسانی در حین صعود در نهایت درجه تنزیه و تقدیس و انقطاع باشند (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۶۴) تا از آنچه که برایشان مقدّر شده محروم نمانند. زیرا به تصریح لسان وحی:
دوست نداشته و نداریم که نفسی از ما خُلِقَ لَه محروم ماند و از ما قُدِّرَ له بی‌نصیب گردد. (اقتدارات، ص۱۸۳)
۲. اِنَّ ﭐلَّذینَ اوتُوا بَصآئِرَ
مِنَ اللهِ یرَوْنَ حُدودَ اللهِ ﭐلسَّبَبَ ﭐلْاَعْظَمَ لِنَظْمِ ﭐلْعالَمِ وَ حِفْظَ ﭐلْاُمَمِ وَ ﭐلَّذی غَفَلَ اِنَّهُ مِنْ هَمَجٍ رَعاعٍ * اِنّا اَمَرْناکُمْ بِکَسْرِ حُدوداتِ ﭐلنَّفْسِ وَ ﭐلْهَویٰ لٰا ما رُقِمَ مِنَ ﭐلْقَلَمِ ﭐلْاَعْلیٰ اِنَّهُ لَرُوحُ ﭐلْحَیوانِ لِمَنْ فِی ﭐلْاِمْکانِ * قَدْ ماجَتْ بُحورُ ﭐلْحِکْمَةِ وَ ﭐلْبَیانِ بِما هاجَتْ نَسَمَةُ ﭐلرَّحْمٰن ﭐغْتَنِموا یا اوُلِی ﭐلْاَلْبابِ * اِنَّ ﭐلَّذینَ نَکَثُوا عَهْدَ اللهِ فیۭ اَوامِرِهِ وَ نَکَصُوا عَلیٰ اَعْقابِهِمْ اُولٰئِکَ مِنْ اَهْلِ ﭐلضَّلالِ لَدَی ﭐلْغَنی ﭐلْمُتَعالِ*
(مضمون: همانا کسانی که از جانب خداوند بصیرت به ایشان داده شد احکام خداوند را بزرگترین علت نظم عالم و حفظ مردمان می‌بینند و کسی که غفلت کرد، او از مردمان پست و فرومایه است. شما را به شکستن دستورات نفس امّاره و خواهش‌های نفسانی امر کردیم نه [شکستن] آنچه که از قلم اعلی نوشته شد. آن روح زندگی برای همه موجودات است. دریاهای حکمت و بیان موج زد زیرا که نَفَس رحمان وزید. غنیمت بشمارید‌ای صاحبان خِرَد. کسانی که عهد خداوند را در دستوراتش شکستند و بر پاشنه‌های پایشان برگشتند آنان نزد خداوند غنی متعال از گمراهان‌اند.)
بصیرت را خداوند عنایت می‌فرماید. بصیرت، یعنی چشم باطن، اگرچه عنایت الهی است، امّا با حصول شرایط حاصل میشود. حضرت عبدالبهاء توضیح می‌فرمایند که "متابعت هَویٰ صدهزار حجاب از دل بر دیده افکنَد و بصر و بصیرت، هر دو، نابینا گردد. چون غرض آمد هنر پوشیده شد *** صد حجاب از دل به سوی دیده شد." (رساله مدنیّه، ص۷۵) بنابراین، برای حصول بصیرت، باید هوای نفس را کنار گذاشت تا حجاب را مانع دیدهٔ درون نکند. جمال مبارک در این باب مقایسهٔ جالبی فرموده‌اند:
ملاحظه کن پلک به این رقیقی که مشاهده میشود اگر حجاب گردد، چشم از مشاهدهٔ آسمان و زمین و آنچه در اوست از اشجار و انهار و بِحار و جبال و اثمار و الوان و ما عندهم محروم و ممنوع مانَد. حال اگر حجاب غلیظ ظنون بر قلب وارد شود چه خواهد نمود... از حق بطلب کل را از حجبات مانعه مقدّس فرماید که شاید به مقصود از خلقت خلق پی برند و به عرفان کنز مکنون محتوم فائز شوند و از این رحیق مختوم بیاشامند. (مائده آسمانی، ج۷، ص۱۸۴)
این که گفته میشود بصیرت از عنایات الهی است، بدان دلیل است که با نور افشانی فرا راه بندگان، مشاهده حقایق میسّر می‌گردد. حال، باید بصر باطن گشوده گردد تا آن حقایق مشاهده شود. این است که جمال قدم می‌فرمایند: "طوبی از برای نفوسی که او را به حجبات نفس و هوی محجوب نساختند و از نورش منع ننمودند... چشم سر را پلک به آن نازکی از دیدن جهان و آنچه در اوست بی‌بهره نماید." (آیات الهی، ج۲، ص۳۵۶)
قلم اعلی در این بند از کتاب اقدس نیز تصریح دارند که کسانی که از سوی خداوند دارای بصیرت شده‌اند، احکام و حدود الهی را سبب اعظم برای نظم عالم و حفظ امم می‌دانند. در واقع برای احکام صفت «حدود» را گذاشته‌اند تا آدمی را در چارچوبی که خداوند تعیین کرده است محدود نمایند. کسانی که احکام و حدود الهی را زیر پا می‌گذارند و بدان اعتنایی ندارند در حدّ «همج رعاع» قلمداد شده‌اند.
اصطلاح «همج رعاع» را حضرت علی به کار برده‌اند و مردمان را به سه قسم تقسیم کرده‌اند. ایشان می‌فرمایند: "ألنّاسُ ثلاثة؛ فَعالِم ربّانی، و متعلّم علی سبیل نجاة، و همج رعاع اتباع کلّ ناعق یمیلون مع کلّ ریح، لم یستضیئوا بنور العلم و لم یلجئوا إلی رکنٍ وثیق." (الفقیه و المتفقّه، ج۱، ص۸۲ / امر و خلق، ج۳، ص۳۱۰ / مضمون: مردمان سه قسم هستند: عالم ربّانی؛ کسی که در سبیل نجات به آموختن علم مشغول است؛ و مردمان پست فرومایه که تابع هر مدّعی باطلی هستند که به هر بادی به سویی متمایل می‌شوند؛ نه از نور علم کسب روشنایی می‌کنند و نه به رکن محکمی پناه می‌برند.)
این اصطلاح در آثار مبارکه در وصف کسانی نازل شده که با ارادهٔ الهیّه مخالفت می‌کنند. حضرت بهاءالله در لوحی می‌فرمایند:
در لیالی و ایّام از لسان مالک انام این فقره جاری و نازل البتّه آثارش در مُلک ظاهر شود و عالم از غبار غرور و دخان بی‌دانشی پاک گردد. اگر بی‌شعورهای اهل بیان و همج رعاع اهل فرقان بگذارند، عالم یک قطعه از جنّت مشاهده شود. (مآخذ اشعار در آثار بهائی، ج۳، ص۶۳)
و دربارهٔ تحریف چنین نازل: "در این مقام مقصود از تحریف نه چنان است که این همج رعاع فهم نموده‌اند... بلکه مقصود از تحریف همین است که الیوم جمیع علمای فرقان به آن مشغولند." ( ایقان، ص۱۱۰)
حضرت ربّ اعلی امر به "کسر حدود" فرموده‌اند و بعضی از نفوس مقصود را در نیافتند و تصوّر کردند مقصود از "حدود" در اینجا احکام الهی است. حضرت بهاءالله در جواب کسی که عرض کرده بود قادر به "کسر حدود" نیست، فرمودند:
قد کان فی کتابِکَ ذکرُ العجز عن کسر الحدود. دعْ هذا القولَ ثمَّ استمعْ نداءَ ربّک العزیز الودود من هذا المقام الکریم. ینبغی لَکَ أن تکسر سلاسلَ تقلید العالم و کیف الحدودات الّتی ٱحتجب بها کلّ مغلٍّ بعید. تمسَّکْ بحدودِ اللهِ و أوامِرِه. إنّا أنزلنا الکتابَ الأقدس مِن جبروتِ أمرِنَا المقدّس الرّفیع و شَرَعنا فیه شرایعَ الله و أحکامه. تالله بِه یجدن المخلصون عرفَ الرّحمن و یسرعن إلی شطره المقدّس المنیر. (مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۲۱۵ / مضمون: در نامه‌ات ناتوانی از کسر حدود آمده بود. رها کن این گفتار را و بشنو ندای پروردگار عزیز مهربانت را از این جایگاه بلندمرتبه. شایسته است از برای تو که زنجیرهای تقلید اهل دنیا را بشکنی چه رسد به حدوداتی که هر بدخواه دور از درگاهی به آن محتجب شد. به حدود و اوامر الهی متمسّک باش. کتاب اقدس را از جبروت امرمان نازل کردیم و شرایع الهی و احکامش را در آن وضع نمودیم. قسم به خداوند که مخلصون بوی خوش رحمن را از آن استشمام کنند و به سوی درگاه مقدّس منیر او بشتابند.)
مقصود از کسر حدود، عدول از احکام الهیّه که از قلم اعلی نازل شده نیست. چه که این احکام وسیلهٔ هدایت خلق به جایی است که در کمال تنزیه و تقدیس قصد رفیق اعلی نمایند. زیرا روح حیات در آنها نهفته که به انسان‌ها زندگی بخشد و آنها را از حیّز نقص به اوج کمال رساند. جمال قدم می‌فرمایند، "اوامر الهیّه به منزلهٔ بحر است و ناس به منزلهٔ حیتان لو هُم یعرفون." (مقدّمهٔ کتاب اقدس، ص۱۳)
در اینجا باید به یک نکته مهم نیز توجه شود که مقصود از نزول احکام، اجرای ظاهری آنها نیست. بلکه باید وسیله‌ای برای ظهور و بروز جوهر انسانی باشد که در انسان مکنون است. به نحوی که نفوس انسانی بتوانند خود را از فریبندگی‌های عالم ناسوت رها کرده به ملکوت متوجّه باشند. جمال قدم تصریح دارند، "این ظهور از برای اجرای حدودات ظاهره نیامده... بلکه لأجل ظهورات کمالیّه در انفس انسانیّه و ارتقآء أرواحهم إلَی المقاماتِ الباقیه و ما یُصدِّقُهُ عقولهم ظاهر و مُشرق شده تا آن که کلّ فوق مُلک و ملکوت مشی نمایند." (اقتدارات، ص۱۶۷) ظهورات کمالیّه محتملاً اشاره به همان جواهر ثمینه‌ای است که در لوح مقصود به آن اشاره فرموده‌اند. در این لوح مبارک انسان را طلسم اعظم می‌دانند که عدم تربیت او را از آنچه که با اوست محروم نموده است. لهذا اصفیا و انبیاء الهی برای آگاه‌کردن او از نحوهٔ اظهار و ابراز کمالات مکنون از سوی خداوند مبعوث می‌شوند. از آن گذشته، به بیان جمال قدم "حق از برای ظهور کنوز مودعهٔ در نفوس آمده" (اشراقات، ص۱۴۱) و "حق جلّ جلاله از برای ظهور جواهر معانی از معدن انسانی آمده." (اشراقات، ص۱۳۳) بنابراین، اجرای ظاهری احکام که حالت تکلیفی داشته باشد چندان در حصول هدف از خلقت انسان مؤثّر نیست. بلکه باید آن را وسیله‌ای جهت عروج و صعود به ساحت الهی قرار داد. در واقع یکی از شقوق عهد و میثاق الهی با انسان، اجرای احکام است. فی‌المثل عبارت "اتلوا آیاتِ الله فی کلّ صباح و مساء؛ من لم‌یتلُ لم‌یوف بعهدالله" (اقدس، بند ۱۴۹) گویای آن است که اجرای این حکم عهدی است بین خدا و انسان. لهذا، کسانی که این پیمانی را که با خدا بسته‌اند بشکنند، از هدایت الهیّه خود را محروم کرده‌اند. این نفوس شاید ظاهراً ادّعای ایمان نمایند، امّا در واقع به وضعیت قبل از ایمان خود باز گشته‌اند و نزد خداوند در زمرهٔ هدایت شدگان محسوب نخواهند شد. پیمانی که ما با خداوند بسته‌ایم، آن است که ارادهٔ خود را بر اراده او ترجیح ندهیم. ارادهٔ او در کلام او منعکس است و کلام او رحیق مختومی است که عنایتاً ختم و مُهر آن را گشوده و برداشته که مشام آدمیان را از رایحهٔ روح‌افزایش معطّر سازد. این عنایت خداوند صرفاً به دلیل محبّتی است که به خلق دارد و به علّت پیمانی است که با مخلوق بسته که او را در این دنیای فانی که در آن غریب است تنها و بی‌راهنما نگذارد. بنابراین حال که راهنما آمده شرط آن است که این کلام الهی را همواره مدّ نظر داشته باشیم که:
ای بندگان از خواهش‌های خود بگذرید و آنچه من خواسته‌ام آن را بخواهید. راه بی‌راهنما نروید و گفتار هر راهنما نپذیرید. بسیاری از راهنمایان گمراهانند و راه راست را نیافته‌اند. راهنما کسی است که از بند روزگار آزاد است و هیچ چیز او را از گفتار راست باز ندارد. (یاران پارسی، ص۴)
لهذا، اگر کسی انسان را توصیه به کسر حدود و احکام الهی نمود، باید از او دوری جُست. مثال جالب و گویایی که حضرت عبدالبهاء بیان فرموده‌اند می‌تواند راهنمای ما باشد. جناب دکتر یونس‌خان افروخته نقل کرده‌اند که حضرت عبدالبهاء فرمودند:
نه این است که تکبیر اسم اعظم را نود و پنج مرتبه می‌خوانیم. اگر کسی بگوید چه ضرر دارد نود و شش مرتبه، یعنی یکی بیشتر، تکرار کنیم یا آن که دو مرتبه نود و پنج بخوانیم، بدانید که مقصودش رخنه در امرالله است... احبّاء باید بیدار و هشیار باشند؛ از این گونه ریاکاران پرهیز کنند. (خاطرات ۹ ساله، ص۳۷۴)
۳. یا مَلَأَ ﭐلْأَرْضِ ﭐعْلَمُوا
اَنَّ اَوامِریۭ
سُرُجُ عِنایتیۭ بَینَ عِبادیۭ وَ مَفاتیحُ رَحْمَتیۭ لِبَریتیۭ کَذٰلِکَ نُزِّلَ ﭐلْاَمْرُ مِنْ سَماءِ مَشیةِ رَبِّکُمْ مالِکِ ﭐلْاَدْیانِ * لَوْ یجِدُ اَحَدٌ حَلاوَةَ ﭐلْبَیانِ ﭐلَّذیۭ ظَهَرَ مِنْ فَمِ مَشیةِ ﭐلرَّحْمٰن لَینْفِقُ ما عِنْدَهُ وَلَوْ یکُونُ خَزآئِنَ ﭐلْاَرْضِ کُلَّها لِیثْبِتَ اَمْراً مِنْ اَوامِرِهِ ﭐلْمُشْرِقَةِ مِنْ اُفُقِ ﭐلْعِنایةِ وَ ﭐلْاَلْطافِ*
(مضمون: ای اهل زمین، بدانید که دستورات من چراغ‌های عنایت من‌اند بین بندگانم و کلیدهای رحمت من‌اند برای مردمانم. این چنین حکم از آسمان حکمت پروردگارتان که مالک ادیان است نازل شد. اگر کسی شیرینی بیانی را که از دهان اراده خداوند رحمان ظاهر شد دریابد البته هر چه دارد انفاق می‌کند، حتی اگر تمام گنج‌های زمین باشد تا دستوری از دستوراتش را که از افق عنایت و الطاف تابان است ثابت نماید.)
در مسیری که بشر در عالم عنصری طیّ می‌کند بدون آن که بداند چه سرنوشتی در انتظارش است و یا آن که آیا مسیری را که طیّ می‌کند درست است یا خیر، نیاز به چراغی دارد که فرای راه او نوری بتاباند تا مسیر برای او روشن شود. در این دیار غربت، که روح انسانی واقعاً در آن غریب است، این روشنایی را خداوند به صِرف عنایت خود مرحمت می‌کند. به این سبب است که از بندگان می‌خواهد به او اعتماد کنند و آنچه را که می‌فرماید اجرا نمایند. در واقع کلیدهایی هستند که به صِرف رحمتش به خلقش بخشیده تا هر در بسته‌ای را بگشایند.
مخزن این اوامر الهیّه کتاب اقدس است که دربارهٔ آن جمال قدم می‌فرمایند: "کتاب اقدس از ملکوت مقدّس الهی نازل و باید کلّ به آن عمل نمایند. قسم به مربّی امکان که بحر حَیَوان در آن مستور است و نفحهٔ رحمن از او در هبوب. نیکوست حال نفوسی که به آن تشبّث نمودند و تمسّک جُستند." (آیات الهی، ج۲، ص۳۹۷) بنابراین باید به آن عمل نمود نه آن که صرفاً مطالعه کرد. حضرت عبدالبهاء در بیانی می‌فرمایند: "این کلمات مقدّسه به جهت عمل نازل شده نه به جهت استماع." (مائده آسمانی، ج۵، ص۱۹۹) در کلام دیگر از کلک اطهر میثاق چنین صادر: "یاران الهی باید به موجب وصایا و نصائح نور حقیقت، جمال قدم روحی لعتبته الفدا، قیام کنند و یک یک را به موقع اجرا گذارند نه این که مجرّد بخوانند و مودوع اوراق و الواح گذارند." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۲، ص۲۷۹)
در کلام دیگر نازله از لسان اطهر جمال قدم توصیه شده که برای عمل به اوامر نازله در کتاب اقدس باید هوای نفس را کنار گذاشت و به اجرای آنها قیام کرد:
کتاب اقدس از ملکوت مقدّس نازل و اوامر الهیّه در آن بی ستر و حجاب ظاهر. باید کل به آن عامل شوند. هر عاقلی که فی‌الجمله تعقّل و تفکّر نماید ادراک می‌نماید که امر الهی مقدّس از هواهای نفسانیّه بوده و هست. جهد نما تا کلّ از کوثر تقدیس بیاشامند و به کمال تنزیه به افق اعلی ناظر گردند و بما نُزِّلَ مِن عندالله عامل شوند. (آیات الهی، ج۲، ص۷۰)
و حضرت ربّ اعلی در توصیف اهمّیت اجرای اوامر الهی می‌فرمایند:
هیچ جنّتی از نفس عمل به اوامر الله اعلی‌تر نبوده نزد موحّدین و هیچ ناری اشدّ از تجاوز از حدودالله... نبوده. (منتخبات آیات از آثار حضرت نقطهٔ اولی، ص۵۴)
البتّه ابتدا باید به اهمّیت این اوامر عارف شد و سپس برای اجرای آنها به دل و جان اقدام نمود. شرط آن داشتن ذائقهٔ سالم است تا حلاوت آثار را دریابد. در این بند از کتاب اقدس نیز به این نکته اشاره شده است. جمال قدم به حال نوع بشر افسوس می‌خورند و می‌فرمایند: "گویا ذائقهٔ اهل عالم از تب غفلت و نادانی تغییر نموده. چه که از حلاوت بیان غافل و محروم مشاهده می‌شوند. بسیار حیف است که انسان خود را از اثمار شجرهٔ حکمت ممنوع سازد." (لوح مقصود، طبع قاهره، ص۲۱) در واقع در آثار مبارکه شیرینی وجود دارد، ولی ذائقهٔ بیمار آن را درک ننماید: "... مثل تغییر ذائقهٔ مریض که از شیرینی تلخی ادراک می‌نماید. این تغییر در شیرینی احداث نشده، بلکه ذائقه تغییر نموده." (مضمون آیات مبارکه، لئالی‌الحکمة، ج۲، ص۶۶) لهذا باید از خداوند طلب کرد که ذائقهٔ سالم عنایت فرماید، "از خدا بصر بخواهید و ذائقهٔ سالم طلب کنید. چه که نزد بی‌بصر نقش یوسف و ذئب یکسان است و در ذائقهٔ مریض حنظل و شکر در یک مقام." (مجموعه الواح حضرت بهاءالله، ص۱۵۷) اگر به سمع جان کلام الهی شنیده شود، البته تأثیر نماید و شیرینی آن کام را لذّت وافر بخشد: "صریر قلم اعلی را، که مابین ارض و سماء مرتفع است، به سمع جان اصغاء نما تا حلاوت آن را بیابی و به ذکر دوست از عالم و آنچه در اوست غنی و آزاد شوی." (آثار قلم اعلی، ج۵، ص۲)
اگر حلاوت آثار درک شود، دل و جان در گرو اجرای اوامر الهی قرار گیرد؛ زیرا، به بیان جمال قدم، "اگر ناس حلاوت اوامر الهی و ثمرات آن را ادراک می‌نمودند هرآینه کلّ به کمال شوق و اشتیاق به آن عامل می‌گشتند. از حق می‌طلبم کلّ را به ما یُحِبُّ و یَرضیٰ مؤیَّد فرماید. إنّه لَهُوَ النّاصر المؤیِّدُ الحکیم." (جزوهٔ حقوق‌الله، بیان شماره ۵۳) و نیز لسان ابهی در حقّ بندگان دعا می‌فرمایند و به این بیان ناطق: "از حق می‌طلبیم عباد را مؤیَّد فرماید بر ادراک حلاوت بیانش. چه، اگر حلاوت بیان را بیابند، کلّ از ما عندهم بما عنده تمسّک نمایند." (آیات الهی، ج۲، ص۴۲) در عین آنکه حق ستّار و غفّار است. به بندگان فرصت می‌دهد که ذائقهٔ خود را اصلاح کنند و درمان نمایند تا نهایتاً با درک شیرینی کلام الهی به موجب آن عمل نمایند:
اگر بریّه حلاوت کلمات الهیّه را، که از مصدر امر نازل، ادراک می‌نمودند، البتّه به آنچه مأمور بودند عمل می‌نمودند. ستّاریت حق به شأنی غلبه نموده که اگر صدهزار بار از نفسی خطا مشاهده شود، ابداً ذکرش از قلم امر جاری نه؛ بلکه عفو فرموده مگر نفوسی که اعراض از حق نموده‌اند. (امر و خلق، ج۳، ص۱۸۰)
حضرت عبدالبهاء در توصیف شیرینی کلام الهی می‌فرمایند:
شیرینی و حلاوت در مائدهٔ آسمانی است و لذّت در طعام روحانی، زیرا شیرینی عنصری صفرا تولید نماید و سبب علل و امراض امعاء و احشاء گردد. امّا شیرینی الهی کام را پُر حلاوت نماید و روح را صحّت و عافیت بیفزاید. این قند مکرّر محبّت‌الله است و معرفت‌الله. (یاران پارسی، ص۱۸۳)
دو اصطلاح در میان قوم رایج است: اهل حال و اهل قال. کسانی که واقعاً پی به کُنه آثار ببرند و به موجب آن عمل نمایند، اینان اهل حال هستند. و الّا مدّعیان محبّت در صورتی که عامل نباشند، اهل قال محسوبند چنانچه قلم اعلی چنین وصفشان می‌فرمایند:
الیوم اهل حال نفوسی هستند که از حلاوت کلمهٔ الهیّه مجذوب شده‌اند به شأنی که مَن عَلَی الأرض آن نفوس را از توجّه به وجه قِدَم منع ننمود و به ما نُزِّلَ فی الکتاب موقن و عالمند. این است شأن اهل حال و مِن غیر این از اهل قال بوده و خواهند بود. (امر و خلق، ج۳، ص۴۴۶)
با این اوصاف اگرچه جمال قدم می‌فرمایند، "آنچه از قلم ابهی جاری، شیرین است و ملیح" (مائده آسمانی، ج۸، ص۲۳)، امّا بحث درک حلاوت که منوط به ذائقهٔ سالم است به آثار الهی و بیانات ربّانی محدود نشود و واکنش نفوس انسانی به حلاوت آثار به موارد فوق منحصر نه. از آنجا که تفصیل آن در این مختصر نشاید، به مقالهٔ «شیرینی سخن خدا» به قلم نگارنده مراجعه شود.
.
۴. قُلْ مِنْ حُدودیۭ یمُرُّ
عَرْفُ قَمیصیۭ وَ بِها تُنْصَبُ اَعْلامُ ﭐلنَّصْرِ عَلَی ﭐلْقُنَن وَ ﭐلْاَتْلالِ * قَدْ تَکَلَّمَ لِسانُ قُدْرَتیۭ فیۭ جَبَروتِ عَظَمَتیۭ مُخاطِباً لِبَریتیۭ اَنِ ﭐعْمَلُوا حُدودیۭ حُبّاً لِجَمالیۭ طُوبیٰ لِحَبیبٍ وَجَدَ عَرْفَ ﭐلْمَحْبوبِ مِنْ هٰذِهِ ﭐلْکَلِمَةِ ﭐلَّتیۭ فاحَتْ مِنْها نَفَحاتُ ﭐلْفَضْلِ عَلیٰ شَأْنٍ لا تُوصَفُ بٱلْاَذْکارِ * لَعَمْریۭ مَنْ شَرِبَ رَحیقَ ﭐلْاِنْصافِ مِنْ اَیادِی ﭐلْاَلْطافِ اِنَّهُ یطوفُ حَوْلَ اَوامِرِیَ ﭐلْمُشْرِقَةِ مِنْ اُفُقِ ﭐلْاِبْداعِ*
(مضمون: بگو از احکام من بوی خوش پیراهنم به مشام می‌رسد و به آن پرچم‌های پیروزی بر روی قلّه‌ها و تپّه‌ها نصب می‌گردد. زبان قدرتم در جبروت عظمتم خطاب به خلقم سخن گفت که عمل کنید احکام مرا به خاطر عشق به جمالم. خوشا به حال عاشقی که بوی معشوق را دریافت از این کلمه‌ای که نفحات فضل به حالتی از آن منتشر شد که به ذکر وصف نمی‌گردد. قسم به جانم، هر کس شراب انصاف را از دستان مرحمت نوشید، او به دور احکام من که از افق ابداع تابیده طواف می‌کند.)
حکایت قمیص محبوب و بوی خوش آن که سبب روشنایی دیدهٔ حبیب میشود از زمان حضرت یوسف دایر و برقرار است و در هر عهدی به نوعی تکرار میشود. در آثار مبارکهٔ این یوم نیز عبارت "عَرف قمیص" مکرّراً ذکر شده است. در جایی حضرت بهاءالله احبّاء را قمیص خود می‌دانند که اوّلاً هرگز کهنه و فرسوده نگردد و ثانیاً باید بوی خوش رحمن از آنها به مشام طالبان و عاشقان برسد. امّا در اینجا باید این رایحه را از احکام و حدود الهی استشمام نمود تا سبب روشنایی بصیرت آدمی گردد و بتوان راه را از چاه تشخیص داد و در مسیری که نهایتاً باید به ساحت قرب الهی برسد، از انحراف از صراط مستقیم محفوظ و مصون ماند و در جهت نصرت امرالله قدم برداشت. این نصرت همان است که فرموده‌اند به اعمال مرضیه میسّر است و به اقوال حاصل نشود.
امّا نکتهٔ مهم در عمل به موجب اوامر الهیّه آن است که باید صرفاً به عشق خداوند این کار انجام شود. گاه تصوّر می‌کنیم اگر به موجب وصایا عمل کردیم و در این جهان به پاداش مورد انتظار نائل نشدیم، خداوند در مکافات قصور فرموده است. گاه میل داریم که پاداشی در عالم بعد داشته باشیم. گاه از این هر دو می‌گذریم ولی در عقبهٔ بعدی گرفتار می‌شویم که "عقبهٔ اسماء" است و عبور از آن، به شهادت تاریخ، دشوار بوده و بعضی را از ادامهٔ راه باز داشته است.
"اعملوا حدودی حبّاً لجمالی" ابتدا در کلمات مکنونه عربی عزّ نزول یافت و سپس در دیگر آثار به مرور تشریح شد و بسط یافت. در واقع عمل به اوامر الهی اگر به عشق خداوند صورت گیرد، همانند مِرقاتی است که برای صعود به ملکوت عمل می‌کند. بیان مشهوری است از حضرت بهاءالله خطاب به جناب اسم‌الله الاصدق، که بخشی از آن در مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۲۶ و ج۸، ص۱۲۰ درج است. امّا متن کامل آن در کتاب پیک راستان، ص۱۹ به صورت ذیل مندرج است:
إعلَمْ بِأنَّ نُصِبَ بَینَنا و بَینَ العبادِ سُلَّمٌ و لَهُ ثلاثة درجات؛ ألأولیٰ تذکُّرُ بِالدُّنیا و زُخرُفِها و الثّانیة تذکّرُ بالآخرةِ و ما قُدِّرَ فیها و الثّالثة تذکّر بالأسماء و ملکوتِها. و مَن جازَ عن هذه المقاماتِ یَصِلُ إلی ملیکِ الأسماء و الصّفات أقرَبُ مِن حین. أیّاکُم یا أهلَ البهآء لاتُعَطّلوا أنفُسَکُم عَلیٰ هٰذِهِ المقاماتِ، ثُمَّ مُرّوا عَنها کَمرّ السّحاب و کذلک ینبغی لِعبادِنَا المقرَّبینَ و الّذی یَمُرُّ عنها و یکونُ ثابتاً فی حُبّی لو یَرفَعُ رأسَهُ إلَی الفوقِ لَیشهَدُ ملکوتی و یَسمعُ نغماتی و یکونُ مِنَ الفائزین.
مضمون آن که بین ما و بندگان نردبانی است دارای سه پلّه. پلّهٔ اوّل توجّه به دنیا است و آنچه در آن است؛ پلّهٔ دوم توجّه به عالم بعد است و آنچه در آن مقدّر شده است؛ سومّ توجّه به اسماء است و ملکوت آن. کسی که از این مراحل بگذرد در آنی به خود مالک اسماء و صفات می‌رسد.ای اهل بهاء، مبادا خود را در این مراحل معطّل کنید. چون ابر از آنها بگذرید که این است شایستهٔ بندگان مقرّب ما و کسی که از آنها بگذرد و در حبّ من ثابت بماند، اگر سر را بلند کند ملکوتم را مشاهده نماید و نغماتم را بشنود و از جمله کسانی باشد که به مقصد واصل شده‌اند.
لازم به ذکر است که دنیا هر آن چیزی است که ما را از حبّ الهی باز دارد. جمال قدم در سورةالبیان می‌فرمایند:
خَلِصّوا أنفسَکُم عن الدّنیا و زخرفها. ایّاکم أن لاتقرّبوا بها؛ لأنّها یأمُرُکُم بالبغی و الفحشاء و یمنعُکُم عن صراط عزٍّ مستقیم. ثمّ اعلموا بأنَّ الدّنیا هِیَ غفلتُکُم عن موجِدِکُم وَ ٱشتِغالُکُم بما سِویٰه؛ و الأخرة ما یُقربُّکُم إلَی الله العزیز الجمیل. و کلّما یمنعُکُم الیوم عن حُبِّ الله إنهّا لَهِیَ الدّنیا. أنِ ٱجتنبوا منها لتکوننّ مِنَ المفلحین. إنَّ الّذی لَن‌یمنعَهُ شیءٌ عَنِ الله لابأسَ علیه لو یُزیّنُ نفسَه بِحُلَلِ الأرض و زینتِها و ما خُلِقَ فیها. لأنَّ اللهَ خَلَقَ کُلَّ ما فِی السّموات و الأرض لِعبادِهِ الموحّدین. (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۱۲-۱۳)
بنابراین دنیا عبارت از غفلت از خالق و اشتغال به غیر او است. اگر کسی به مال دنیا و آنچه که به آن متعلّق است، حتّی همسر و فرزند، مشغول شود و اینها او را از خداوند باز ندارد، حق دارد به آنها تعلّق خاطر داشته باشد. اگر هر یک از اینها از او گرفته شود، مبادا از خداوند روی برگرداند. در اینجا است که معلوم میشود آیا حبّ الهی را مرجّح دانسته یا دنیا و متعلّقات به آن را؟
جمال قدم در لوح ملک پاریس نیز خطاب به مردمان بیان مشابهی را دارند، قوله الاحلیٰ:
قدّسوا قلوبَکُم عن حُبِّ الدّنیا... قُلِ الدّنیا هِیَ إعراضُکُم عن مطلع الوحی و إقبالُکُم بما لایَنفَعُکُم و ما مَنَعَکَ الیوم عن شطرِ الله إنّهُ أصلُ الدّنیا. أنِ ٱجتنبوا عنها و تقرّبوا إلَی المنظر الأکبر، هذاَ المقرّ المُشرقِ المنیر. طوبی لِمَن لم‌یمنَعْهُ شیءٌ عن ربِّهِ؛ إنّهُ لا بأسَ علیه لو یتصرّف فی الدّنیا بالعدل؛ لأنّا خَلَقنا کُلّ شیءٍ لعبادنَا الموحّدین. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۰۹)
بر این اساس، نخستین پلّه از پلّه‌های سه‌گانه، دنیا و زخرفها است. دومین پلّه آخرت است و آنچه که در آن برای انسان مقدّر شده است. در این رابطه دو نکته باید واضح گردد:
اوّل آن که اگر نفوس مؤمن آگاه شوند که به آنچه برای آنها مقدّر شده دیگر حاضر نیستند در این دنیای فانی بمانند. جمال قدم می‌فرمایند: "قسم به حزن جمال ذوالجلال که از برای مقبل مقامی مقدّر شده که اگر اقلّ مِن سمّ اِبرَه از آن مقام بر اهل ارض ظاهر شود جمیع از شوق هلاک شوند. این است که در حیات ظاهره مقامات مؤمنین از خود مؤمنین مستور شده." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۵۵)
نکته دوم آن که خداوند مایل نیست کسی از آنچه که برایش در عالم بالا مقدّر شده محروم بماند. جمال قدم تصریح دارند، "دوست نداشته و نداریم که نفسی از ما خُلِقَ لَهُ محروم مانَد و از ما قُدِّرَ لَه بی‌نصیب گردد." (اقتدارات، ص۱۸۳) در مقام دیگر می‌فرمایند، "حق دوست نداشته نفسی محروم مانَد." (لئالی‌الحکمة، ج۱، ص۱۸۲) حتّی هیکل مبارک دعا می‌فرمایند که مبادا نفْس و هویٰ سبب شود که کسی از آنچه که برایش مقدّر شده محروم شود: "نسئلُ اللهَ أن لاتَمنعَکُم أنفُسُکُم و أهوائُکُم عمّا قُدِّرَ لَکُم." (اقتدارات، ص۲۱۸) امّا این بدان معنا نیست که انسان صِرفاً برای رسیدن به آنچه که برایش مقدّر شده اقدام به اجرای اوامر الهیّه نماید. اگر چنین باشد، قصد دارد با خداوند معامله کند. به عبارت دیگر بر خداوند منّتی گذارد که در ازاء اجرای اوامر الهی و خودداری از ارتکاب منهیات، به بهشت موعود برسد و از نعمت‌هایش برخوردار گردد. به بیان حضرت ربّ اعلی این شرک است و توحید محسوب نمی‌شود، چه که مخلوق خداوند، یعنی بهشت و جهنّم، را با خداوند در صُقع واحد قرار داده است. این است که حضرت اعلی می‌فرمایند:
عبادت کن خدا را به شأنی که اگر جزای عبادت تو را در نار بَرَد تغییری در پرستش تو او را به هم نرسد و اگر در جنّت بَرَد همچنین. زیرا که این است شأن استحقاق عبادت مر خدا را وحده؛ و اگر از خوف عبادت کنی لایق بساط قدس الهی نبوده و نیست و حکم توحید نمی‌شود در حقّ تو و همچنین اگر نظر در جنّت کنی و به رجاء آن عبادت کنی شریک گردانیده‌ای خلق خدا را با او اگرچه خلق محبوب او است که جنّت باشد. زیرا که نار و جنّت هر دو عابدند خدا را و ساجدند از برای او و آنچه سزاوار است ذات او را عبادت او است به استحقاق بِلاخوف از نار و رجاء در جنّت. اگرچه بعد از تحقّق عبادت عابد محفوظ از نار و در جنّت رضای او بوده و هست. ولی سبب نفس عبادت نگردد. (منتخبات آیات از آثار حضرت نقطه اولی، ص۵۲-۵۳)
از این دو پلّه که عبور کنیم، به پلّه سوم خواهیم رسید که اسماء و ملکوت آن است. حضرت بهاءالله یکی از عقباتی را که مانع از وصول به رضوان میشود، «عقبهٔ اسماء» نامیده‌اند. در لوح نصیر مذکور و مسطور:
تو را به هیکلی مبعوث نمودیم و امر به دخول در رضوان قدس محبوب فرمودیم و تو توقف نموده در فِنای باب متحیّراً قائم شده و هنوز فائز به ورود در مدینهٔ قدس صمدانیّه و مقرّ عزّ رحمانیّه نشده. حال ملاحظه نما که باب فضل مفتوح و تو مأمور به دخول. ولکن تو خود را به ظنون و اوهام محتجب نموده از مقرّ قرب دور مانده. تاللهِ الحق در کلّ حین تو و امثال تو مشهودند که بعضی در عقبهٔ سؤال واقفند و برخی در عقبهٔ حیرت متوقّف و بعضی در عقبهٔ اسماء محتجب. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۷۱)
به تصریح کلک ابهیٰ، اهل بهاء کسانی هستند که "از خلیج اسماء گذشته‌اند و بر شاطی بحر تقدیس خرگاه افراشته‌اند." (اشراقات، ص۱۱۳) چه که "تا از خلیج اسماء نگذرید به بحر معانی فائز نشده و نخواهید شد. ملکوت اسماء طائف حول است و اصحاب طور به ذکر و ثنا مشغول" (آیات الهی، ج۲، ص۳۰۳) و البته برای رسیدن به "بحر اعظم" که نفس مبارک جمال قدم است، باید از خلیج اسماء گذشت. (مائدهٔ آسمانی، ج۷، ص۲۱۰)
احتجاب به اسماء را شاید بتوان دو نوع نامید. یکی غَرّه‌‌شدن به اسمی که خداوند به بندگان عنایت می‌فرماید. چه که حق فرموده "الأسماءُ هِیَ بمنزلة الأثواب. نُزیّنُ بها مَن نشاء من عبادنَا المریدین و ننزع عمّن نشاء أمراً مِن لدنّا و أنَا المقتدر الحاکم العلیم؛ و مانشاور عبادنا فی الإنتزاع کما ما شاوَرناهم حین الإعطاء." (آثار قلم اعلی ج۴، ص۲۴۷) بنابراین، اسماء اعطایی خداوند مانند لباس است. به هر کس که اراده کند می‌دهد و از آن کس هم که لیاقت آن اسم را نداشته باشد بازپس می‌گیرد. اگر کسی لیاقت داشته باشد، آن لباس روز به روز به هیکل او برازنده‌تر میشود: "کلّ اسمٍ عرَفَ ربَّه و ما تجاوَزَ عن حدّه یزداد شأنه فی کلّ حین..." (همان) امّا عکس قضیه هم صادق است، اگر کسی قابلیت نداشته باشد آن اسم بی مسمّی است: "مَن جَعَلَ نفسَه محروماَ منک انّه عریّ بین السّموات و الأرض ولو یلبس حُرُر العالمین." (آثار قلم اعلی ج۴، ص۲۴۸) و در این مقام مثالی را بدون ذکر اسم می‌آورند: "ایّاک أن تکون مثل الّذی زیّنّاه بطراز الأسما فی ملکوت الإنشاء فلمّا نَظَرَ إلی نفسه و اعلاء اسمه کَفَرَ بالله الّذی خَلَقَه و رَزَقَه و رجع مِن أعلَی المقام إلی اسفلِ السّافلین." (آثار قلم اعلی ج۴، ص۲۴۷)
نوع دوم احتجاب در اعتماد افراد به اسماء اعطائی به نفوس رخ می‌دهد. مثلاً به کسی مقام ایادی امرالله اعطاء میشود، دیگری به مقام عضویت محفل ملّی می‌رسد، دیگری لقب اسم‌الله می‌گیرد و لذا اینگونه اشخاص محلّ احترام و اعتماد آحاد احبّاء قرار می‌گیرند. چون انسان در هر حال جایزالخطا است، وقتی مرتکب خطایی میشود آن اسم و صفت و مقام دیگر محلّی از اِعراب ندارد. در اینجا افراد دچار لغزش می‌شوند که فلان شخص اگر لیاقت نداشت چرا نامش در کتاب عهدی آمد و با "قد اصطفینا الأکبر بعد الأعظم" از او یاد شد و اگر لیاقت داشت چرا از این مقام معزول شد و مشمول بیان "اگر آنی از ظلّ امر منحرف شود معدوم صرف خواهد بود" (مائده آسمانی، ج۴، ص۳۶۱ / مائده آسمانی ج۸، ص۴۰) در این مقام حضرت بهاءالله اشارتی لطیف دارند که بعضی شاید به‌ظاهر مؤمن باشند ولی در حقیقت مؤمن نباشند. در زمانی که به موجب اصول امریه عمل می‌کنند و مؤمن محسوبند:
اگر نفسی از او اِعراض نماید، از حقّ اعراض نموده چه که در او دیده نمی‌شود مگر تجلّیات الهی. مادامی که در این مقام باقی است، اگر کلمهٔ دون خیر دربارهٔ او گفته شود قائل کاذب بوده و خواهد بود و بعد از اعراض... اگر کسی وصف چنین نفسی را نماید کاذب بوده و عندالله از اهل نار مذکور. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۳۴-۱۳۳)
حضرت بهاءالله مکرّراً هشدار داده‌اند که مبادا با تمسّک به اسماء از مُبدع و خالق آنها مُحتجب بمانید. مثلاً در کتاب بدیع نازل: "ایّاکم یا قوم أن تتمسّکوا بالاسماء و تعترضوا عَلَی الّذی خَلَقها بأمرٍ مِن عنده." (ص۴۰۹) و در توضیح این نکته می‌فرمایند، "بعضی از ناس اسماً مبعوث می‌شوند و در ملکوت اسماء معروف ولکن کینونت‌شان ابداً از سِجّین نفْس و هوی عروج ننموده." (مائده آسمانی، ج۷، ص۳۵) حال این یا به حکمتی است که جز خداوند کسی بدان آگاه نیست یا به علّت شهرتی است که اصل ندارد. عکس قضیه نیز صادق است. کسی دارای اسم و رسم نیست، امّا در ساحت الهی مقبول است: "بعضی به کینونت مبعوث شده مِن دون اسم." (مائده آسمانی، ج۷، ص۳۵)
بنابراین، اگر بتوان از این پلّهٔ سوم هم به سلامت عبور کرد، می‌توان به ساحت قرب الهی وارد و به بیان مبارک در این بند از کتاب اقدس فائز گشت که فرموده‌اند: "طوبی لحبیبٍ وجد عَرْف المحبوب مِن هذهِ الکلمة الّتی فاحت منها نفحات الفضل علی شأنٍ لاتوصف بالاذکار." اینجاست که معنای "أنِ اعملوا حدودی حبّاً لجمالی" واضح و آشکار می‌گردد.
۵. لا تَحْسَبُنَّ اَنّا نَزَّلْنا لَکُمُ
ﭐلْاَحْکامَ بَلْ فَتَحْنا خَتْمَ ﭐلرَّحیقِ ﭐلْمَخْتومِ بِاَصابِعِ ﭐلْقُدْرَةِ وَ ﭐﻹقْتِدارِ یشْهَدُ بِذٰلِکَ ما نُزِّلَ مِنْ قَلَمِ ﭐلْوَحْیِ تَفَکَّرُوا یا اوُلِی ﭐلْاَفْکارِ*
(مضمون: هرگز گمان نکنید که ما احکام برای شما نازل کردیم بلکه مُهرِ شرابِ سر به مُهر را با انگشتان قدرت و اقتدار گشوده‌ایم. آنچه از قلم وحی نازل شد بر این گواهی می‌دهد. تفکر کنید ای خردمندان.)
قبلاً ذکر شد که در این دور مبارک مقصود از نزول احکام اجرای ظاهری آنها نیست، بلکه با اجرای عاشقانهٔ آنها کسب رضای الهی و دور‌‌شدن از هوای نفسانی است. در این بند از کتاب اقدس حضرت بهاءالله بر این نکته تصریح و تأکید دارند که آنچه که در قالب احکام و حدود نازل شده، در واقع برداشته‌‌شدن مُهر از بادهای است که قرن‌ها سر به مُهر باقی مانده بود.
عبارت رحیق مختوم در سورهٔ قرآنی مطفّفین نازل شده است که می‌فرماید:
إِنَّ الْأَبْرَارَ لَفِی نَعِیمٍ (۲۲) عَلَی الْأَرَائِک ینظُرُونَ (۲۳) تَعْرِفُ فِی وُجُوهِهِمْ نَضْرَةَ النَّعِیمِ (۲۴) یسْقَوْنَ مِن رَّحِیقٍ مَّخْتُومٍ (۲۵) خِتَامُهُ مِسْک وَ فِی ذَٰلِک فَلْیتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ (۲۵)." (مضمون: بی‌گمان نیکان در ناز و نعمت هستند؛ بر اورنگ‌ها [نشسته و] می‌نگرند؛ در چهره‌هایشان خرّمی ناز و نعمت را باز می‌شناسی؛ از شرابی مُهر شده به آنان می‌نوشانند؛ که مُهر آن از مشک است و در این راه است که رقابت‌کوشان باید به رقابت کوشند – ترجمه بهاءالدّین خرّمشاهی)
در واقع رحیق مختوم همان شرابی است که بشارت داده شده نفوس مؤمن که از چهره‌شان آثار خرّمی نمایان است، در بهشت موعود از آن نصیب خواهند برد. بادهٔ سربه‌مُهر حیات‌بخش است. حضرت بهاءالله در مناجاتی معنای آن را بیان می‌فرمایند: "الها، کریما، رحیما، محبوبا، مقصودا، شهادت می‌دهم بر این که ختم رحیق مختوم را به اصبع قدرت برداشتی و به اقتدار اسم قیّوم عالم افئده و قلوب را به حیات ابدی فائز فرمودی. این رحیق بیانی است که از لسان عظمت جاری و ظاهر گشته. طوبی از برای نفسی که این رحیق اصفی را از ید عطایت اخذ نمود و آشامید." (آیات بیّنات، ص۱۳۴-۱۳۵)
در معنای "رحیق مختوم"، جناب ابوالفضائل توضیح می‌دهند: "قبل از ظهور موعود معانی اصلیهٔ مقصوده نزد انبیاء و ائمّهٔ هُدی مکنون و مکتوم و کتاب الهی به ختم و اخفای مظاهر امرالله مخزون و مختوم بوده و آنچه علمای ملل به افهام و اجتهادات خود نوشته‌اند اوهام مُضِلِّه است و در حقیقت تحریف کلمات الهیّه. و در یوم ظهور نیز هر نفسی از رحیق مختوم بهره نخواهد یافت و بر فهم معارف حضرت قیّوم قادر نخواهد شد. بل اخیار و ابرار از آن بهره‌ور شوند و مُکاربین و اشرار از آن کما فی السّابق بی‌نصیب و محروم گردند." (فرائد، ص۲۲۹)
حضرت بهاءالله در معانی "رحیق مختوم" می‌فرمایند:
انشاءالله از رحیق مختوم که به اصبع قیّوم گشوده شده بیاشامی و قسمت بری. از برای این رحیق تعبیرات شتّی در صحیفهٔ حمرا از قلم اعلی ثبت شده. در این مقام به کلمهٔ علیا تعبیر شده و مقام دیگر به استقامت کبری و همچنین به قلم اعلی و بالّذی ینطِقُ بین الأرض و السّماء؛ و همچنین به آنچه از قلم مالک قِدم جاری و ساری است. هر نفسی فی‌الحقیقه از او بیاشامد و به او فائز شود جمیع عالم قادر بر منع او نباشد؛ به حق ناطق شود و إلَی الحق توجّه نماید و للحقّ بر خدمت قیام کند. (آیات الهی، ج۲، ص۳۲۹)
فتح رحیق مختوم یا فکّ ختم آن از جمله مواردی است که به دوران ظهور کلّی الهی موکول شده است. از جمله مواردی که از آن به "فتح رحیق مختوم" تعبیر شده عبارتند از:
- تفسیر آیات نازله از قبل
- کشف رموز متشابهات و بیان مبهمات
- تفسیر بشاراتی که به دو ظهور حضرت اعلی و حضرت بهاءالله داده شده است.
- بیان مطالبی که تا کنون مطرح نبوده مانند انواع عصمت، وجود سه عالم حق، امر و خلق، عوالم الهیّه، نقش این عالم در تعیین وضعیت در عوالم بعد؛ علّت آمدن انسان به این عالم و بسیاری موارد دیگر که در ادوار قبل قابل بیان نبوده است.
حضرت بهاءالله دربارهٔ ظهور خود و آنچه که از قلم و لسان مبارک نازل شده چنین می‌فرمایند:
أنصفوا فی هذا الأمرِ الّذی ظهرَ بالحقّ و هذا الغلامِ الّذی ظهر بقدرة الله و ینطِقُ حینئذٍ بین کلّ الأدیان و عن یمینِهِ یمشی جنودُ الوحی برایات الأمر ثمّ عن یساره قبیلٌ مِنَ الغِلمان، بِیَدِ کُلِّ واحدٍ منهم رحیقُ المختوم الّذی خُتِمَ بِسِرّ اسمی المکنون و نُقِشَ مِن قلمِ الله العلیّ الأعلی علیٰ غُرَرهِمِ الغرّاء تالله قد ظهر محبوبُ الرّحمن الّذی وُعِدتُم بِهِ فی کلّ الألواح فَبِأیّ آیَةٍ مِن آیات الله تُکذّبان." (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۱۱۱ / مضمون: انصاف دهید در این امری که به حق ظاهر شد و این جوانی که به قدرت الهیه ظهور فرمود و اینک بین پیروان کلّیه ادیان سخن می‌گوید و در سمت راست او جنود وحی پرچم‌های امر را بیاورند و در سمت چپ گروهی از جوانان بیایند که در دست هر یک از آنها بادهٔ سر به مُهر که به راز اسم مکنون من مُهر شده قرار دارد و بر جبین نورانی آنها به قلم خداوند علیّ اعلی نوشته شده که "قسم به خدا که محبوب رحمن که در جمیع الواح به ظهورش بشارت داده شدید ظاهر شد. پس کدام آیه از آیات خداوند را تکذیب می‌کنید.")
در خاتمۀ این بخش کلام جناب دکتر داودی که دربارهٔ بندهای ۲ الی ۵ به رشتۀ تحریر در آمده نقل میشود:
به ندای سدرهٔ ظهور گوش فرا دارید و آیات قلم اعلی را به گوش هوش بشنوید تامرغ دل به سوی مطلع وحی پرواز کند و بوی معانی به مشام جان رسد. این قلم چون به حرکت در آید، نسیم رحمت خدا را به ماسِویٰ می‌رساند و چون ساکن شود کینونت اطمینان را در عالم امکان ظاهر می‌سازد. آنچه از این دریای بی‌کران تراوش کند احکامی است که مایهٔ خوشی دل‌ها و روشنایی چشم‌ها است. حدودی است که سبب نظم عالم است. توان گفت که جمال قِدَم احکام و حدود نازل نفرمود، بلکه ختم رحیق مختوم را بگشود. این احکام آب زندگی است، چراغ دانایی است. این حدود را مانند دیدگان خود گرامی دارید، به این احکام به رَوح و ریحان عمل کنید، اگرحلاوت بیان را دریابید، هرچه دارید وا می‌گذارید. این حلاوت جهان را فرا گرفت تا آنجا که از سنگ‌ها جوی آب شیرین روان ساخت؛ روا نیست که شما غافل مانید. گنج پنهان خدا را با کلید عشق او بگشایید. از احکام محبوب بوی پیراهن او می‌وزد؛ آن که این بوی خوش را به مشام جان دریابد، تیر بلا بر دیده می‌نشاند تا آن احکام در بین اَنام اثبات شود. عمل به احکام محبوب را باید حبّ جمال او باعث آید. آنان که بیدارند مِهر دلدار را به بهای جان خریدارند و به پای دل به کوی او می‌شتابند. اگر چنین نکنند در بستر غفلت آسوده‌اند، در خواب ضلالت غنوده‌اند، از کم‌خِرَدی در پی زیان خود می‌روند و سودی را که در سودای یار دارند فرو می‌گذارند." (مقالات و رسائل در مباحث متنوّعه، ص۵۴)
۶. قَدْ کُتِبَ عَلَیکُمُ ﭐلصَّلوٰةُ
تِسْعُ رَکَعاتٍ لِلّٰهِ مُنْزِلِ ﭐلْاٰیاتِ حیۭنَ ﭐلزَّوالِ وَ فِی ﭐلْبُکورِ وَ ﭐلْاٰصالِ * وَ عَفَوْنا عِدَّةً اُخْریٰ اَمْراً فیۭ کِتابِ اللهِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْاٰمِرُ ﭐلْمُقْتَدِرُ ﭐلْمُختارُ * وَ اِذٰا اَرَدْتُمُ ﭐلصَّلوٰةَ وَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرِیَ ﭐلْاَقْدَسَ ﭐلْمَقامَ ﭐلْمُقَدَّسَ ﭐلَّذیۭ جَعَلَهُ اللهُ مَطافَ ﭐلْمَلَأِ ﭐلْاَعْلیٰ وَ مُقْبَلَ اَهْلِ مَدآئِن ﭐلْبَقآءِ وَ مَصْدَرَ ﭐلْاَمْرِ لِمَنْ فِی ﭐلْاَرَضیۭنَ وَ ﭐلسَّمٰواتِ * وَ عِنْدَ غُرُوبِ شَمْسِ ﭐلْحَقیقَةِ وَ ﭐلتِّبْیانِ ﭐلْمَقَرَّ ﭐلَّذیۭ قَدَّرْناهُ لَکُمْ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْعَزیزُ ﭐلْعَلّامُ*
(مضمون: به تحقیق بر شما نماز با نُه رکعت، برای خداوند نازل‌کننده آیات، در هنگام ظهر و صبح‌ها و عصرها واجب شد و تعداد دیگر [رکعات نماز] را [بر شما] به عنوان فرمانی در کتاب خداوند بخشیدیم. البته او فرمان‌دهنده و توانا و صاحب اختیار است. هنگامی که اراده نماز می‌نمایید روی‌های خود را به جانب اقدس من بگردانید، مقام مقدسی که خداوند آن را محل طواف ارواح مقدسه و قبله‌گاه اهل شهرهای بقا و مرکز صدور فرمان برای اهل زمین‌ها و آسمانها قرار داده است، و هنگام غروب خورشیدِ حقیقت و تبیان [حضرت بهاءالله] به جانب جایگاهی که برای شما تعیین نمودیم [روی‌های خود را بگردانید. ] البته او ارجمند و بسیار دانا است.)
در باب نوزدهم از واحد هفتم کتاب بیان فارسی نازل، "اوّل صلوٰتی که وضع شد صلوٰة ظهر بود و کلّ آن به عدد واحد وضع شد... و کل رکعات حیّ طائفند حول نقطهٔ وحدت که مبدأ زوال و صلوة آن باشد". جناب محمّدحسینی در کتاب "حضرت باب"، ص۹۲۷، مرقوم داشته‌اند: "در این باب نماز مورد بحث را نازل نفرموده‌اند. از بیان فارسی و بیان عربی مستفاد میشود که این صلوة نوزده رکعتی از ظهر تا ظهر بعد، یک بار باید ادا شود و در آن قیام و قنوت و قعود هست". همین نکته در یادداشت شماره ۶ منضمّات کتاب اقدس (ص۱۰۸) تصریح شده است: "حضرت نقطهٔ اولی در کتاب مبارک بیان برای صلات نوزده رکعت معیّن فرموده بودند که باید در بیست و چهار ساعت یک بار ادا شود (از ظهر یک روز تا ظهر روز بعد)".
این که حضرت بهاءالله در این بند از کتاب اقدس تصریح دارند که، "عفونا عدّة اُخری"، طبق یادداشت شماره ۶ منضمّات کتاب اقدس (ص۱۰۸)، محتملاً به نماز نوزده‌رکعتی دیانت بابی یا هفده‌رکعتی دیانت اسلام اشاره دارند. امّا متن نماز نـُه‌رکعتی به تصریح حضرت بهاءالله در رسالهٔ سؤال و جواب (شماره ۶۳) "در ورقهٔ اُخریٰ مرقوم و آن ورقه مع آثار مبارکه به جهت حفظ و ابقای آن به جهتی از جهات ارسال شده بود." به نظر می‌رسد این صلوة نُه‌رکعتی در همان دو چانته‌ای قرار داشت که حضرت بهاءالله فرمودند امانت غصن اعظم است امّا ناقض اکبر به لطایف‌الحیل آن دو چانته را ربود و هرگز به حضرت عبدالبهاء مسترد نداشت. حضرت عبدالبهاء در پاسخ جناب آمیر علی‌اصغر اسکویی می‌فرمایند:
هوالله، ای ثابت بر پیمان، در خصوص صلوة تسع رکعات سؤال فرموده‌اید؛ آن صلوة با کُتُبی از آثار در دست ناقضان گرفتار. تا کی پروردگار آن یوسف رحمانی را از چاه تاریک و تار به در آرَد. إنَّ هذا لَحُزنٌ عظیم لعبدالبهاء. منحصر به آن نه. جمیع امانات این عبد را مرکز نقض سرقت نموده و جمیع احبّاء در ارض اقدس مطّلع بر آن. تالله أنَّ عبدالبهاء یبکی دَماً مِن هذه المصیبة العُظمیٰ و یتأجَّجُ فی قلبه نار الجوی بین الضّلوع و الأحشاء و انّ فی هذه لَحکمةٌ بالغةٌ فسوف یُظهرُهَا اللهُ للأحبّاء. امّا صلات‌های دیگر نیز ناسخ است. هر یک معمول گردد مقبول شود و صلوة قبل از آفتاب جائز و علیک التّحیّة و الثّناء. ع‌ع (گنجینه حدود و احکام، ص۳۲-۳۳) [مضمونِ تالله انّ عبدالبهاء یبکی... = سوگند به خدای که عبدالبهاء خون می‌گرید بر این مصیبت بزرگ و شعله می‌کشد در دلش آتش هجران بین دنده‌های پهلو و درون بطنش. در این حکمت بالغه‌ای موجود که خداوند آن را برای احبّاء آشکار خواهد ساخت. ]
حضرت عبدالبهاء دربارهٔ واقعهٔ مزبور می‌فرمایند:
روزی ]جمال‌قدم[ فرمودند اوراق من را جمع کن. از این فرمایش چنان طپش و اضطرابی در قلب حاصل گشت که شرح نتوانم مکرّر امر قطعی فرمودند. محض اطاعت با کمال ارتعاش دل و دست مباشرت به جمع اوراق نمودم و دو جانطهٔ بسیار بزرگ بود که در وقت تشریف بردن به قصر و مراجعت به عکّا جمیع اوراق و ما یتعلّقِ محبوب آفاق، در آن دو جانطه گذاشته می‌شد. باری این عبد مشغول به جمع‌کردن بود که میرزا مجدالدین وارد شد. این عبد چنان متأثّر و مضطرب بود که خواست به زودی از تأثّرات جمع اوراق خلاص شود، بی‌اختیار به او گفتم تو نیز معاونت نما. باری جمیع اوراق و امانات و خواتم و سجع‌های مهرهای مقدّس را در آن دو جانطه گذاشته بستیم. فرمودند تعلّق به تو دارد. بعد رزیهٔ کبری رخ نمود... باری این عبد در این فزع عظیم و اضطراب شدید با چشمی گریان و قلبی سوزان و کبدی بریان وارد غرفهٔ مبارک با اغصان شد. چون خواستم جسد مطهّر را غسل و آب پاک و ماء طهور را به نفحات آن تن چون بلور معطّر نمایم یکی از اهل فتور به این عبد گفت این دو جانطه را بدهید بدهم میرزا بدیع‌الله به غرفه خویش بَرَد و محافظه نماید زیرا در اینجا آب موج خواهد زد. این عبد از شدّت صدمهٔ کبری و قوّت رزیه عُظمیٰ مدهوش و محو و فانی گشته و به هیچ وجه گمان چنین ظلم نمی‌گشت. لهذا آن دو جانطه را بتمامه تسلیم نمودم... یوم ثانی و ثالث نیز بر این منوال گذشت. لیلهٔ رابع نصف شب از بستر با خون جگر برخاستم که قدری مشی نمایم بلکه فتوری در حُرقت و سوزش جگر حاصل شود. ملاحظه کردم که اوراق را باز نموده‌اند و جستجو می‌نمایند. چنان حالتی دست داد که وصف نتوانم. دوباره رجوع به فراش نمودم که مبادا ملتفت شوند که این عبد این قضیه را مشاهده نمود. در پیش خود گفتم که چون حضرات کتاب عهد جمال قدم را ندیده‌اند گمان می‌کنند که به واسطه اوراق مبارک می‌توانند در امر الله اخلالی کنند. لهذا بهتر این است که این عبد سکوت نماید و یوم تاسِع کتاب عهد تلاوت شود. آن وقت اهل فتور نادم و پشیمان خواهند گشت و این اوراق را اعاده خواهند نمود. چون یوم تاسع تلاوت کتاب عهد گشت و معانی میثاق در مذاق اهل وفاق حلاوت شهد بخشید، حزبی مسرور و مستبشر گشتند و بعضی مغموم و متحسّر. آثار بشارت کبری در وجوه احبّاء ظاهر گشت و غبار کدورت عظمی در بشرهٔ اهل هویٰ نمودار گردید به قسمی که جمیع حاضرین ملتفت شدند و از همان یوم اساس نقض گذاشته شد... روز به روز این آتش شعله‌ور گشت و این غبار بلندتر شد تا یکی از حضرات افنان توقیعی جدید داشت و استدعا نمود که فوق توقیعش به خاتم مبارک مزین گردد. ذکر شد که یک خاتم از خاتم‌های مبارک را بدهید تا این توقیع را مزین نمایم. در جواب گفتند خبری از خاتم‌های مبارک ندارم. گفته شد که جمیع خاتم‌های مقدّس در جانطه و در گنجه مبارک بود و جانطه را من تسلیم شما نمودم، گفت من ندیدم و نمی‌دانم. از این جواب، قَسَم به روح صواب، چنان ارتعاشی در بدن حاصل شد که وصف نتوانم. حیران و سرگردان ماندم و گریان و نالان شدم که این چه فتنه عُظمی بود و چه ظلمت دَهما که ظاهر گشت. باری جمیع آثار مقدّسه و الواح متعلّقه به این عبد و سائر دوستان جمیع را از میان بردند، حتّی احکامی که تعدیلش در نزد این عبد موجود. ملاحظه فرمائید که تعدّی به چه درجه رسید. (منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۴، ص۲۷۶ – ۲۷۹)
میرزا بدیع‌الله، که در توقیع قرن حضرت ولی امرالله به "زعیم ثانی" ملقّب شده، در توبه‌نامه‌اش که به خطّ خود او موجود است و حضرت عبدالبهاء بعضی قسمت‌های آن را در الواح وصایا نقل فرموده‌اند، خیانت مزبور را برملا کرده است. او می‌نویسد:
ای احبّای الهی، مسألهٔ ربودن آثار آنکه در ایّام نقاهت طلعت معبود، یومی این عبد را احضار فرمودند و کلیدهای خزانه و جعبه‌های مبارکه را عنایت فرمودند و به تجدید قفل در خزانه، که در اطاق مبارک است، امر فرمودند. این عبد، حسب‌الامر، در را فرستاد محمّد قائنی قفل آن را تجدید نمود. میرزا علیرضا آورد و به جای خود نصب نمودیم و در را بسته و کلید را تقدیم نمود. فرمودند نزد خود نگاه دار و همچنان قفل خزانه، که در اطاق این عبد بود، امر به تجدید آن فرمودند و حسب‌الامر تجدید نمود و همچنین در ایّام نقاهت مبارک، حضرت عبدالبهاء مرا احضار فرمودند و امر کردند که آثار و آیات و خطوط مبارک را جمع نمایند. از این فرمایش چنان حالتی دست داد که اشک‌شان مثل باران جاری شد. با تنی لرزان و دلی سوزان به تأکید مبارک به جمع اوراق مهمّه پرداختند و جمیع در دو چانتهٔ بزرگی گذاشته شد که همیشه محفظهٔ آثار و الواح مهمّه بود. در وقت تشریف بردن به عکّا و حیفا و قصر، این در اطاق مبارک بود و امانت حضرت عبدالبهاء بود. زیرا به ایشان عنایت فرموده بودند. تا شب "غیض بحر وصال" و مصیبت کبری رسید و عَبَرات ملأ اعلی جاری گشت و زلزله بر ارکان آفاق افتاد و آفتاب انور جمال در خلف سبحات جلال متواری گشت. چون به وثاق مبارک به جهت تغسیل جسد مطهّر حاضر شدند و آب آوردند، آقا میرزا محمّدعلی گفت که چون حال در این اطاق آب زیاده ریخته میشود، محض آن که این چانته‌ها رطوبت نگیرند، بدهید در اطاق دیگر بگذاریم. آن دو چانته‌ها را دادند آقا میرزا محمّدعلی و او به واسطهٔ میرزا مجدالدّین در خزانهٔ اطاق این عبد گذاشت. بعد از سه یوم آقا میرزا محمّدعلی به این عبد اظهار داشتند که جمال مبارک جلّ ثنائه فرموده‌اند چیزی نوشته‌ایم در خزانه گذاشته‌ایم. لازم است که ملاحظه شود. به این جهت کلیدها را از این عبد گرفته بردند. بعد، این عبد ملاحظه نمود که به واسطهٔ میرزا مجدالدّین و علیرضا و همشیرهٔ او و دلدادهٔ میرزا شعاع‌الله امانت‌های مبارکهٔ مذکوره را از پنجره طرف غلام‌گردش قصر به محلّ خود برده‌اند و آنچه آثار قلم اعلی و الواح مخصوصه که جهت احبّای الهی نازل شده برداشته‌اند و چون این عبد بازخواست نمود، مطلبی اظهار داشتند که اگر بخواهد شرح دهد مثنوی هفتاد من کاغذ شود. از جمله ذکر نمودند که حفظ آثار مبارکه به امر مبارک محوّل به من است و به اثر قلم اعلی لوحی در این خصوص دارم و حتّی این عبد را هم نگذاشتند آثار مبارکه را زیارت نماید و دیگر آن که به دسائسی گوشزد این عبد نمودند که حضرت غصن اعظم مخالف شریعت مبارک هستند. اگر آثار مبارکه به دست ایشان افتد محو می‌نمایند و اسمی از جمال مبارک در عالم باقی نمی‌گذارند.
این توبه‌نامه تفصیل بیش از این دارد. در کتاب "آل الله"، تألیف جناب حبیب‌الله حسامی، ذیل شرح حال میرزا بدیع‌الله به‌طور کامل درج است.
باری، صلوة نـُه رکعتی به نصّ حضرت عبدالبهاء، که در بالا نقل شد، با نزول صلات‌های سه‌گانه منسوخ شده است. جمال مبارک دربارهٔ صلوة‌های سه‌گانه می‌فرمایند:
این که دربارهٔ صلوة ذکر نمودند؛ صلوتی که حکمش در کتاب اقدس نازل شده، آن صلوة مع آثار زیادی از سجن به مقرّ دیگر ارسال گشته و صلوة جدید که بعد نازل، کبیر آن معلَّق است به اوقاتی که انسان در نفس خود حالتی مشاهده نماید. فی‌الحقیقه به شأنی نازل لو تُلقیٰ عَلَی الصّخرة لَتتحرّکُ و تنطِقُ و عَلَی الجبل لَیمُرُّ و یجری. طوبی لمن قرء و کان مِنَ العاملین؛ و هر یک قرائت شود کافی است. (امر و خلق، ج۴، ص۹۱)
مطلب بعدی که در این بند ذکر شده راجع به قبله است. ابتدا باید به نکته‌ای توجّه داشت و آن تعلّق روح الهی به محلّی یا شخصی است. در حین عبادت و نماز خواندن توجّه به آن روح واجب و لازم. حضرت اعلی می‌فرمایند: "و باید عابد در مقام صلوة نبیند إلّا معبود را و نظر نکند إلّا به سوی خداوند وحده. وحده لا شریک له؛ که اگر در عبادت اسمی یا وصفی را در نظر آورد محتجب می‌گردد و مقبول نمی‌شود عبادت اون. باید توجّه کند به ذات اقدس الهی که لم‌یلد و لم‌یولَد بوده و هست... و مستحقّ عبادت و پرستش نیست إلّا ذات او." (واحد هفتم، باب نوزده) بنابراین، توجّه به مکانی و محلّی به عنوان قبله صرفاً به علّت تعلّق گرفتن روح الهی به آن محلّ یا آن شخص است. حضرت بهاءالله در این مورد توضیح می‌دهند:
عزّت کلّ اسما و رفعت آن و عظمت و اشتهار آن بنسبتها إلَی الله بوده. مثلاً ملاحظه نما در بیوتی که بین ملل مختلفه مرتفع شده و جمیع آن بیوت را طائفند و از اماکن بعیده به زیارت آن بیوت می‌روند. و این واضح است که احترام این بیوت به علّت آن بوده که جمال قِدَم جَلّ اِجلالُه به خود نسبت داده؛ با آن که کلّ عارفند که جمال قدم محتاج به بیتی نبوده و نخواهد بود و نسبت کلّ اماکن به ذات مقدّسش علی حدّ سواء بوده، بلکه این بیوت و امثال آن را سبب فوز و فلاح عباد خود قرار فرموده تا جمیع ناس را از بدایع فضل خود محروم نفرماید... این بیوت و طائفین آن عندالله معزّزند مادامی که این نسبت منقطع نشده و بعد از انقطاع نسبت، اگر نفسی طائف شود طائف نفس خود بوده و از اهل نار عند الله محسوب... حال تفکّر نما که این بیوت در حین نسبتها اِلی الله و بعد از انقطاع نسبت به یک صورت بوده و خواهند بود و صورت ظاهرهٔ این بیوت در دو حالت به یک نحو مشاهده میشود به شأنی که در ظاهر این بیوت چه در حین نسبت و چه در دون آن ابداً تغییر ملحوظ نه. ولکن در حین قطع نسبت روح خفیهٔ مستوره از آن بیوت اخذ میشود و لایُدرِکُهُ إلّا العارفون. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۳۶)
یکی از این موارد "حجر" است که در مکّه مجاور خانهٔ کعبه قرار دارد. حضرت بهاءالله دربارهٔ آن می‌فرمایند: "فانظروا اِلی الحجر الأسود الّذی جعَلَهُ الله مُقبَلَ العالمین. هل یکون هذا الفضل مِن نفسه؛ لا و نفسی و هل یکون هذا العزّ مِن ذاته؛ لا و ذاتی الّذی عجز عن عرفانه مَن فی العالمین." (کتاب مبین، طبع کانادا، ص۲۹) و در بیان دیگر می‌فرمایند که این روح از حجر الاسود اخذ شده است: "أمَا رأیتَ حجرَ الّذی أمَرنَا العباد بأن یطوفنّ فی حوله کیف أنزعنا عن هیکله رداء القبول و أعطینا هذَا المقام بمقامٍ آخَر." (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۲۲۸) بنابراین، محلّی که قبله قرار داده میشود به علّت تعلّق روح الهی به آن است. حال، می‌تواند جماد باشد یا انسان یا محلّ استقرار آن انسان. خداوند یفعل ما یشاء است و می‌تواند روح خود را به هر یک از مخلوقاتش نسبت و تعلّق دهد.
قبله در امر بهائی یکی از مواردی است که حضرت ربّ اعلی تعیین فرموده‌اند و جمال مبارک آن را تأیید کردند. حضرت ربّ اعلی در بیان عربی فرمودند: "إنّمَا القبلة مَن یُظهِرُهُ‌الله؛ متّی ینقلِبْ تنقلبْ إلی أن یستقرَّ." این بیان عیناً در بند ۱۳۷ کتاب اقدس نقل شده است. بنابراین، قبلهٔ اهل بهاء به موجب این بیان مبارک روح متجلّی در هیکل عنصری حضرت بهاءالله است.
قابل ذکر است که ابتدا مقصود از "عند غروب شمس الحقیقة و التّبیان المقرّ الّذی قدّرناه لکم" تعیین نشده بود. جمال مبارک می‌فرمایند: "هو المقتدر علی ما تشاء بقوله کن فیکون. إنّ الخادم الفانی یصیح أمام وجه العالَم إلی در باب قبله المقّر الّذی قدّرناه لکم هنوز حکم آن نازل نشده بعد نازل خواهد شد." (امر و خلق، ج۴، ص۹۷) امّا، بعد از صعود، حضرت عبدالبهاء صریحاً می‌فرمایند مقصود از این بیان محلّ استقرار رمس اطهر جمال مبارک است:
این مقام مقدّس است که به امر قلم اعلی در لوح مخصوص تصریح شده است و در آن لوح احکام دیگر نیز موجود که جمیع به اثر قلم اعلی است و آن لوح در محفظهٔ مبارکه بود و بعدد البهاء پیش از صعود آن محفظه را تسلیم فرمودند و آن محفظه حائز اوراق کثیره بود ولی بی‌وفایان به بهانه‌ای از میان بردند و الآن در نزد ایشان است. مقصود آن است که آن مقام به اثر قلم اعلی معیّن است و آن مطاف ملأ اعلی است و مِن دون آن در وقت صلوة به جهتی توجّه جائز نه. هذا هو الحقّ المعلوم. (امر و خلق، ج۴، ص۹۸)
۷. کُلُّ شَیْءٍ تَحَقَّقَ بِاَمْرِهِ
ﭐلْمُبْرَمِ اِذٰا اَشْرَقَتْ مِنْ اُفُقِ ﭐلْبَیانِ شَمْسُ ﭐلْاَحْکامِ لِکُلٍّ اَنْ یتَّبِعُوها وَلَوْ بِاَمْرٍ تَنْفَطِرُ عَنْهُ سَمٰواتُ اَفْئِدَةِ ﭐلْاَدْیانِ * اِنَّهُ یفْعَلُ ما یشآءُ وَ لا یسْئَلُ عَمّا شآءَ وَ ما حَکَمَ بِهِ ﭐلْمَحْبوبُ اِنَّهُ لَمَحبوبٌ وَ مالِکِ ﭐﻹخْتِراعِ * اِنَّ ﭐلَّذیۭ وَجَدَ عَرْفَ ﭐلرَّحْمٰن وَ عَرَفَ مَطْلَعَ هٰذَا ﭐلْبَیانِ اِنَّهُ یسْتَقْبِلُ بِعَینَیهِ ﭐلسِّهامَ لِاِثْباتِ ﭐلْاَحْکامِ بَینَ ﭐلْاَنامِ طوبیٰ لِمَنْ اَقْبَلَ وَ فازَ بِفَصْلِ ﭐلْخِطاب *
(مضمون: همه چیز به امر قاطع او تحقق یافت. هنگامی که خورشید احکام از افق بیان تابید، بر همه واجب است از آن پیروی کنند حتی اگر آسمان‌های قلوب ادیان به سبب حکمی از احکام شکافته شود. او هر آنچه بخواهد می‌کند و به خاطر آنچه خواسته، مورد سؤال قرار نمی‌گیرد؛ و آنچه محبوب به آن حکم کند محبوب است قسم به مالک وجود. کسی که بوی خوش رحمان را در یابد و مَطلع این بیان را بشناسد با چشمانش از تیرها استقبال می‌کند تا احکام را بین مردم اثبات نماید. خوشا به حال کسی که اقبال کرد و به فصل الخطاب فائز شد.)
هر آنچه که روی می‌دهد، هر آنچه که تحقّق می‌یابد به امر مبرم الهی است. اصلی که موجب استراحت نفس و آسودگی خیال است ایمان یافتن به یفعل مایشائی خداوند است و این که آنچه را از سماء رحمت خود نازل می‌فرماید مصلحت عباد در همان است. قلب انسان محلّی تجلّی خداوند است. جمال مبارک در وصف قلب می‌فرمایند: "روحِ قلب معرفةالله است و زینتِ او اقرار بأنّه یفعل ما یشاء و یحکُمُ ما یرید؛ و ثوب آن تقوی‌الله و کمال آن استقامت. کذلک یبیّن الله لِمَن أرادَهُ إنّه یُحِبُّ مَن یتوجّهُ إلَیه." (مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۱۰۸)
در جایی حضرت بهاءالله گلایه‌ای دارند از بندگان که آنچه را که پیش می‌آید یا از قلم اعلی عزّ نزول یافته زیر سؤال می‌برند و خداوند را بازخواست می‌نمایند:
یا علی، اگر به بصر حقیقت مشاهده نمایی حق را مسئول بینی نه فاعل مختار. جمیع مقرّ و معترفند به کلمهٔ مبارکهٔ «لایُسئَلُ عمّا یَفعل» و همچنین به کلمهٔ محکمهٔ «یفعل ما یشاء». معذلک اگر بر حسب ظاهر فی‌الجمله بر غیر ارادهٔ عباد امری ظاهر شود محزون مشاهده می‌گردند. انشاءالله کُلّ مؤیَّد شوند بر تفکّر در آنچه از قلم اعلی جاری و نازل شده که شاید مقصود را بیابند و به آن عمل نمایند. باید هر نفسی جهد نماید تا به کوثر رضا فائز شود. (آیات الهی، ج۲، ص۳۰۷)
در رعایت این نکته اعتقاد به علم و عشق خداوند بسیار حائز اهمّیت است. علم خداوند به مصالح عباد به مراتب بیشتر است از آنچه که آنها خود می‌اندیشند و در نتیجه آنچه را که مصلحت بداند معمول می‌دارد یا در آثار نازل می‌کند. عشق خداوند به بندگانش به مراتب بیش از محبّت آنها به خود یا به عزیزانشان است. بدین لحاظ آنچه که اراده می‌فرماید ناشی از لطف و محبّت او است. این است که حضرت بهاءالله می‌فرمایند: "اگر نفسی به عرفان حق فائز شد و او را یفعل مایشاء و یحکم مایرید فی‌الحقیقه دانست، دیگر از هیچ فتنه ممنوع نشود و از هیچ حادثه مضطرب نگردد. اوست شارب کأس اطمینان و اوست فائز به مقام ایمان. طوبی لمَن شرب و فاز و ویلٌ للمُبعدین." (اقتدارات، ص۱۶۰)
وقتی بحث عصمت کبری مطرح میشود (که در یکی از بندهای آینده به آن بیشتر خواهیم پرداخت) یعنی هرآنچه که از قلم اعلی عزّ نزول یابد صحیح است ولو آن که با عقل و علم آدمی موافق نیاید. جمال قدم در لوح اشراقات می‌فرمایند:
امّا العصمة الکبری لمن کان مقامه مقدّساً عن الاوامر و النّواهی و منزّهاً عن الخطأ و النّسیان انّه نور لا تعقّبه الظّلمة و صواب لا یعتریه الخطا لو یحکم علی المآء حکم الخمر و علی السّمآء حکم الارض و علی النّور حکم النّار حقٌ لا ریب فیه و لیس لاحد ان یعترض علیه او یقول لِم و بمَ و الّذی اعترض انّه من المعرضین فی کتاب اللّه ربّ العالمین انّه لا یسئل عمّا یفعل و کلٌّ عن کلّ یسئَلون انّه اتی من سمآء الغیب و معه رایة یفعل ما یشاء و جنود القدرة و الاختیار و لدونه ان یتمسّک بما اُمِرَ به من الشّرائع و الاحکام لو یتجاوز عنها علی قدر شَعرة واحدةٍ لیحبط عمله." (مجموعه الواح نازله بعد از کتاب اقدس، ص۶۲)
بدین لحاظ جمال قدم در این بند از بندگان انتظار دارند آنچه از احکام نازل شده که صرفاً برای سعادت دنیوی و اخروی نوع بشر است، بدون ادنی شائبهٔ تردید و سؤال اجرا شود. چه که به بیان مبارک: "حقّ جلّ جلاله آنچه مقرّر فرموده همان مصلحت عباد است. إنّه ارحمُ بِکُم مِنکم. إنّه لهو العلیم الخبیر." (گنجینه حدود و احکام، ص۲۱۵)
بندگان در ظاهر بر این گمان هستند که احکام الهی بر خلاف مصلحت آنان است. امّا، این تصوّر خطا است. آنها از خداوند می‌خواهند جریان امور را تغییر دهد تا بر وفق مراد آنها باشد. امّا، به بیان حضرت بهاءالله: "حق منتظر آن نبوده و نیست که هر نفسی آنچه بخواهد ظاهر فرماید. عَلَم یفعل ما یشاء برافراخته و به کلمهٔ مبارکهٔ احکم ما اُرید ناطق. این بسی واضح است که حق جلّ کبریائه فاعل مختار است. آنچه بگوید و بفرماید همان مصلحت عباد او بوده و خواهد بود." (اقتدارات، ص۲۸۹)
بدین لحاظ، هر نفسی که عرف رحمن را بیابد، حتّی اگر قرار باشد تیرهای مخالف را با چشم خود استقبال نماید، برای تثبیت احکام الهی در بین بندگان، آن را هم خواهد پذیرفت. این که بندگان در این قبیل موارد خود را محزون مشاهده نمایند، بدان علّت است که به آن اصل هنوز واصل نشده‌اند و قلباً معتقد نیستند یا آن که به "عین فؤاد" ملاحظه نمی‌نمایند. چه، اگر با دیدهٔ بصیرت مشاهده می‌کردند، هر آنچه را که عزّ نزول یافته یا واقع شده مصلحت خویش می‌دانستند. قلم اعلی شهادت می‌دهد بر آن: "اگر قدری به طَرْفِ فؤاد و حِکَم بالغه الهیه توجّه نمایند مشاهده نمایند که آنچه وارد میشود بر احبّای حق آن بهتر است از برای ایشان از آنچه در آسمانها و زمین است که در هر حال به منتهای فضل و کرم با چنین نفوس معامله شده و میشود." (امر و خلق، ج۳، ص۱۳۵)
۸. قَدْ فَصَّلْنَا ﭐلصَّلوٰةَ
فیۭ وَرَقَةٍ اُخْریٰ طوبیٰ لِمَنْ عَمِلَ بِما اُمِرَ بِهِ مِنْ لَدُنْ مالِکِ ﭐلرِّقابِ * قَدْ نُزِّلَتْ فیۭ صَلوٰةِ ﭐلْمَیتِ سِتُّ تَکْبیراتٍ مِنَ اللهِ مُنْزِلِ ﭐلْاٰیاتِ * وَ ﭐلَّذیۭ عِنْدَهُ عِلْمُ ﭐلْقِرآئَةِ لَهُ اَنْ یقْرَءَ ما نُزِّلَ قَبْلَها وَ اِلّٰا عَفَا اللهُ عَنْهُ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْعَزیزُ ﭐلْغَفّارُ *
(مضمون: به تحقیق نماز را در لوحی دیگر شرح دادیم. خوشا به حال کسی که عمل نمود به آنچه از جانب مالک بندگان به آن امر شده است. در نماز میّت شش تکبیر از جانب خداوند نازل‌کننده آیات، نازل شده است. و کسی که توانایی خواندن دارد بر او واجب است آنچه را که قبل از آن نازل شده است بخواند و در غیر این صورت خداوند او [فرد بی‌سواد] را معاف کرده است. البته او ارجمند و بخشاینده است.)
موضوع نزول صلوة در برگهٔ جداگانه قبلاً مورد بحث قرار گرفت. امّا، صلوة میّت در واقع از دو بخش تشکیل شده است. بخش قنوت؛ تکبیرات شش‌گانه. اگر چه تکبیرات شش‌گانه در شریعت بیان نازل شده، امّا مناجات قنوت نازله از قلم جمال قدم است. البتّه اگر نفسی یافت نشود که قادر به تلاوت مناجات مزبور باشد، خداوند خواننده نماز را از تلاوت مناجات مزبور معاف کرده است.
مقصود از تکبیر به بیان حضرت عبدالبهاء عبارت از "الله ابهی" است:
در خصوص تکبیر در صلوة میّت مرقوم نموده بودید. هرچند در لغت «تکبیر» به معنی «الله اکبر» گفتن است، ولی در عُرف اهل بهاء به معنی تحیّت است و تحیّت اهل بهاء «الله ابهی» است." (گنجینه حدود و احکام، ص۱۴۰)
تلاوت این تکبیرات به بیان حضرت ولی امرالله باید با صدای معتدل باشد: "امّا در تلاوت تکبیرات که بلند باشد یا آهسته فرمودند باید به اعتدال تلاوت گردد." (همان)
در تلاوت صلوة میّت توجّه به قبله ضروری نیست؛ ضمناً باید قبل از دفن میّت تلاوت شود. جمال قدم می‌فرمایند: "ادای صلوة قبل از دفن؛ و امّا القبله فأینما تولّوا فَثَمَّ وجهُ‌الله." (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۸۵ / انوار هدایت، شماره ۱۵۰۴)
صلوة میّت مخصوص بزرگسالان است. (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۷۰) این صلوة توسّط یکی از حاضرین تلاوت میشود و همه باید در حالت ایستاده باشند. (انوار هدایت، شماره ۱۵۰۴)
روحیه خانم توضیحی کوتاه بر صلوة میّت و تکرار عبارات بعد از تکبیر الله ابهی مرقوم داشته‌اند که نقل آن خالی از فایده نیست. مضمون کلام ایشان چنین است:
به باور من یکی از مواردی که برای همه، اعم از بهائی و غیربهائی، لازم است، در اختیار داشتن صلوة میّت است. این صلوة نه تنها جزئی از مراسم تشییع جنازهٔ بهائی است، بلکه یکی از تکان دهنده‌ترین و مؤثّرترین تجربیات برای فردی است که به فراق عزیزی دچار شده است. این واقعیت که هر یک از عبارات باید نوزده مرتبه تکرار شود تأثیری عجیب در ایجاد آرامش و سکون دارد و تردیدی نیست که حضرت بهاءالله در نهایت حکمت و فرزانگی آن را به این شکل نازل فرموده‌اند. وقتی این عبارات تلاوت میشود، و همانند بارانی پیاپی بر مزرعهٔ قلب می‌بارد، فشار درد و رنج و نگرانی تدریجاً کاهش می‌یابد." (A Manual for Pioneers، ص۳۱)
۹. لٰا یُبْطِلُ ﭐلشَّعْرُ صَلوٰتَکُمْ
وَ لٰا ما مُنِعَ عَن ﭐلرُّوح مِثْلُ ﭐلْعِظام وَ غَیرِهَا ﭐلْبَسُوا ﭐلسَّمّورَ کَما تَلْبَسونَ ﭐلْخَزَّ وَ ﭐلسِّنْجابَ وَ ما دُونَهُما اِنَّهُ ما نُهِیَ فِی ﭐلْفُرْقانِ وَلٰکِنِ ﭐشْتَبَهَ عَلَی ﭐلْعُلَمآءِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْعَزیزُ ﭐلْعَلّامُ *
(مضمون: موی و آنچه ذی‌روح نیست [روح ندارد] مانند استخوان‌ها و غیره، نماز شما را باطل نمی‌سازد. [پوست] سمور را بپوشید همان طور که [پوست] خز و سنجاب و آنچه را غیر از آن دو است، می‌پوشید. همانا آن در قرآن نهی نشده ولکن بر علماء مشتبه شده است. البته او ارجمند و بسیار دانا است.)
در دور گذشته پیرایه‌های بسیاری به احکام و تعالیم بسته شد به نحوی که صورت ظاهر آن تغییر کرد. فتواهای علما جزء اصول قرار گرفت و قطعیت یافت. بدین لحاظ جمال قدم در تأیید بیان حضرت اعلی در کتاب بیان عربی (نگاه کنید به یادداشت شماره ۱۲ منضمّات کتاب اقدس، ص۱۱۲) تصریح فرمودند که مو و اشیاء بی‌جان از قبیل استخوان و ناخن و غیره مبطل نماز نیست و زمام البسه نیز در قبضهٔ اختیار بندگان است و پوشیدن لباس از پوست سمور و خز و سنجاب و غیره منعی ندارد.
در دور قبل آنقدر در این قبیل جزئیات وارد شدند که اصل قضایا به فراموشی سپرده شد. مشهور است که وقتی حضرت سیّدالشّهداء به شهادت رسید و آل حسین را اسیر کرده به شام بردند، شخصی از امام سجّاد پرسید که آیا اگر پشّه‌ای بر لباسم نشیند و چون بکشم خونش لباسم کثیف کند نمازم باطل است. حضرت عبدالبهاء آن را چنین بیان فرموده‌اند:
حکایت کنند که چون حضرت سیّدالسّاجدین و سند المقرّبین علیه السّلام به اسیری وارد شام شدند، در حالتی که اسیر بودند و زیر زنجیر، شخصی حاضر شد و سؤال نمود که اگر پشّه‌ای بر ردای من نشیند و چون برانم کشته شود، آیا با ردای آلوده به خون بعوضه نماز جائز است. آن بزرگوار در جواب فرمودند، «سبحان‌الله، یَقتُلونَ الحسین و یَسئَلونَ عن دم البعوضة.» (مکاتیب عبدالبهاء، ج۵، ص۱۲۴)
بدین لحاظ در ادای صلوة اصل توجّه است. البتّه رعایت نظافت و لطافت شرط است، امّا نوع لباس که در قبضهٔ اختیار بندگان نهاده شده، شرط اصلی نیست و پیرایه‌های دیگری که به احکام الهی بسته شده است لایُسمن و لایغنی است. در بحث بعدی به اهمّیت صلوة اشاره میشود.
۱۰. قَدْ فُرِضَ عَلَیکُمُ ﭐلصَّلوٰةُ
وَ ﭐلصَّوْمُ مِنْ اَوَّلِ ﭐلْبُلوغِ اَمْراً مِنْ لَدَی اللهِ رَبِّکُمْ وَ رَبِّ آبائِکُمُ ﭐلْاَوَّلیۭنَ * مَنْ کانَ فیۭ نَفْسِهِ ضَعْفٌ مِنَ ﭐلْمَرَضِ اَوِ ﭐلْهَرَم عَفَا اللهُ عَنْهُ فَضْلاً مِنْ عِنْدِهِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْغَفُورُ ﭐلْکَریمُ * قَدْ اَذِنَ اللهُ لَکُمُ ﭐلسُّجُودَ عَلیٰ کُلِّ شَیْءٍ طاهِرٍ وَ رَفَعْنا عَنْهُ حُکْمَ ﭐلْحَدِّ فِی ﭐلْکِتابِ اِنَّ اللهَ یعْلَمُ وَ اَنْتُمْ لٰا تَعْلَمُونَ * مَنْ لَمْ یجِدِ ﭐلْمآءَ یذْکُرْ خَمْسَ مَرّاتٍ بِسْمِ اللهِ ﭐلْاَطْهَرِ ﭐلْاَطْهَرِ ثُمَّ یشْرَعْ فِی ﭐلْعَمَلِ هٰذا ما حَکَمَ بِهِ مَوْلَی ﭐلْعالَمیۭنَ * وَ ﭐلْبُلْدانَ ﭐلَّتیۭ طالَتْ فیۭهَا ﭐللَّیالیۭ وَ ﭐلْاَیامُ فَلْیصَلُّوا بٱلسّاعاتِ وَ ﭐلْمَشاخِصِ ﭐلَّتیۭ مِنْها تَحَدَّدَتِ ﭐلْاَوْقاتُ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْمُبَینُ ﭐلْحَکیمُ *
(مضمون: نماز و روزه از اول بلوغ به عنوان فرمانی از جانب خداوند، پروردگارتان و پروردگار پدرانتان، واجب گشته است. کسی که در وجودش ضعفی از مرض یا پیری است، خداوند به خاطر فضلی از جانب خود [نماز و روزه را] بر او بخشید. البته او بسیار آمرزنده و بخشنده است. خداوند بر شما سجده بر هر شیء پاکی را اجازه داده است و حکم محدودیت در کتاب را از آن برداشتیم. همانا خداوند می‌داند در حالی که شما نمی‌دانید. کسی که آب نیابد پنج مرتبه "بِسمِ اللهِ الاَطهَرِ الاَطهَر" [به نام خداوندی که پاک‌ترین پاک‌ترین است] بگوید. سپس شروع به عمل [نماز خواندن] نماید. این است آنچه مولای عالمیان بدان حکم کرد. و شهرهایی که در آنها شب‌ها و روزها طولانی میشود پس باید با استفاده از ساعت‌ها و شاخص‌هایی که از روی آنها اوقات تعیین میشود، نماز بگزارند. البته او بیان‌کننده و دانا است.)
حضرت بهاءالله در ایقان اشارتی لطیف به اهمّیت نماز و روزه دارند:
خاتم انبیاء و سید اصفیاء دین مرتفع در فرقان را تشبیه به سماء فرموده‌اند به علّت علوّ و رفعت و عظمت و احاطه آن بر جمیع ادیان. و چون در سماء ظاهره دو رکن اعظم اقوم مقرّر شده است که نیرین باشد و به شمس و قمر نامیده، همچنین در سماء دین هم دو نیر مقدّر گشته که صوم و صلات باشد. الإسلامُ سَماءٌ و الصَّومُ شَمسُها و الصَّلوةُ قَمَرُها." (ایقان، طبع آلمان، ص۲۷)
نماز در این دور بسیار آسان است. میل به ایجاد ارتباط با خداوند و کسب فیوضات از او جهت ارتقای روح در ژرفنای دل انسان وجود دارد. باید اوقاتی را که به آن تخصیص داده شده رعایت کرد و به ادای نماز قیام نمود. حضرت عبدالبهاء راجع به لذّتی که نماز به انسان می‌بخشد می‌فرمایند:
صلوة اسّ اساس امر الهی است و سبب روح و حیات قلوب رحمانی. اگر جمیع احزان احاطه نماید چون به مناجات در صلوة مشغول گردیم، کلّ غموم زائل و رَوح و ریحان حاصل گردد. حالتی دست دهد که وصف نتوانم و تعبیر ندانم و چون در کمال تنبّه و خضوع و خشوع در نماز بین یَدَیِ‌الله قیام نماییم و مناجات صلوة را به کمال رقّت تلاوت نماییم، حلاوتی در مذاق حاصل گردد که جمیع وجود حیات ابدیّه حاصل کنند. (امر و خلق، ج۴، ص۹۲)
جمال قدم نیز بر حلاوت مناجات صلوة شهادت داده‌اند. در لوحی از آن حضرت به امضاء کاتب وحی چنین نازل:
ذکر جناب حاجی فضل‌الله... را نمودند و همچنین عشق جناب حاجی را به مناجات صلوة. فی‌الحقیقه اگر جمیع عالم به رشحی از بحر انصاف فائز گردند، ما عندهم مِنَ الأموال و الأرواح را فدا می‌نمایند از برای تحصیل آن. امروز ذائقهٔ عباد تغییر کرده و قوّهٔ ادراک تبدیل شده. لذا محرومند از ادراک آنچه از سمآء عنایت نازل گشته. (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۱۸، ص۱۳۹)
حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
نماز خیلی سهولت دارد. به جهت این که کبیر و صغیر و وسطیٰ هست. مصطفی رمزی پاشا می‌گفت من می‌خواهم نماز بخوانم، ولی وقت ندارم و اینها نوافل و سنن هم دارد و این همه وقت می‌گیرد. در این کَور نماز خیلی آسان است. در وقتی که روح و ریحان حاصل شود، صلوة کبیر را بخواند. آن هم اینقدر مفصّل نیست. چقدر حالت خوشی به انسان دست می‌دهد. نماز جماعت، رَوح و ریحان ندارد. خیلی هم ریا داخلش میشود. ولی اگر [انسان] در اطاق خود در را ببندد و بخواند حالت دیگر دارد. منفرداً به انسان خیلی روحانیت می‌دهد. (بدیع بشرویی، در ظلّ شجرهٔ میثاق، ص۱۲۹)
بنابراین، در این دور صمدانی، حضرت بهاءالله جمیع وسائل را فراهم فرموده‌اند که بندگان بتوانند به اوج ملکوت عروج کنند. چه که سبب اطمینان قلب شود و موجب استبشار روح گردد."قوّت عبادت به منزلهٔ جناح است. روح انسانی را از حضیض ادنی به ملکوت ابهی عروج دهد و کینونات بشریّه را صفا و لطافت بخشد." (پیام آسمانی، ج۱، ص۱۴۲)
و امّا بلوغی که بدان اشاره شده که از اوّل آن باید احکام اجرا شود، مقصود بلوغ شرعی است نه بلوغ اجتماعی. زیرا بلوغ دو نوع است. کاتب حضرت ولی امرالله در توقیعی می‌نویسد: "راجع به سنّ بلوغ شرعی و بلوغ اجتماعی فرمودند میزان تکالیف شرعیّه ورود به سنّ شانزده و بلوغ اجتماعی ورود به سنّ ۲۲ است." (توقیعات مبارکه ۱۹۴۵-۱۹۵۲، ص۱۴-۱۵) و البتّه به نصّ مبارک حضرت بهاءالله، بر خلاف دور قبل، دختر و پسر در این مورد یکسان هستند: "بلوغ در سال پانزده است. نساء و رجال در این مقام یکسان است." (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۲۰)
و امّا روزه نیز به اندازهٔ نماز اهمّیت دارد، گو این که حضرت بهاءالله به زحمت صوم شهادت داده‌اند:
صد هزار طوبی از برای نفوسی که مترصّد امرند و زحمت صوم را لوجه‌الله حمل نموده‌اند؛ به قلیل قناعت کرده‌اند و از کثیر در سبیل خبیر گذشته‌اند. بحر رحمت از برای نفوسی که اوهامات عالم ایشان را منع ننمود و حجبات امم از تقرّب باز نداشت؛ به بازوی یقین سدهای ظنون را شکستند و به افق اعلی توجّه نمودند. بحر نور از برای عبادی که به اعمال و اخلاق حق را نصرت نمودند... ایام صیام است و از قبل به شهرالله موسوم." (لئالی‌الحکمة، ج۱، ص۱۸۴)
علیرغم اهمّیت صوم، حضرت بهاءالله لزومی نمی‌بینند که کسی روزهٔ نذری بگیرد. چه که معتقدند نذر آن است که خیرش به نفوس دیگر برسد در حالی که روزه نفعی به حال دیگران ندارد. ملاحظه نمایید. در رسالهٔ سؤال و جواب، فقره ۷۱، آمده است:
سؤال: در غیر شهر علاء اگر نفسی خواسته باشد صائم شود جایز است یا نه و اگر نذر و عهد کرده باشد که صائم شود مُجریٰ و مُمضیٰ است یا نه.
جواب: حکم صوم از همان قرار است که نازل شده. ولکن اگر نفسی عهد نماید که لله صائم شود به جهت قضاء حاجات و دون آن بأسی نبوده و نیست. ولکن حقّ جلّ جلاله دوست داشته که عهد و نذر در اموری که منفعت آن به عبادالله می‌رسد واقع شود.
نکتهٔ حائز اهمّیت آن است که جسم انسان باید سالم باشد و صحّت آن مقدّم است بر اجرای احکام. حضرت بهاءالله در لوحی می‌فرمایند:
از قبل لسان حکمت به این کلمهٔ علیا نطق نموده: «العلم علمان علم الأبدان و علم الأدیان.» علم ابدان را در کلمهٔ مبارکه مقدّم داشته و فی‌الحقیقه مقدّم است. چه که ظهور حق و احکام الهی جمیع از برای تربیت انسان و ترقّی او و حفظ اهل عالم و امثال آن بوده و خواهد بود. لذا آنچه سبب و علّت حفظ و صحّت و سلامتی وجود انسان است مقدّم بوده و خواهد بود و این فقره واضح و مشهود است." (اقتدارات، ص۲۸۰)
حضرت عبدالبهاء در تبیین آن می‌فرمایند:
رُوّات حدیث روایت کنند که نیّر حجازی و آفتاب یثربی، جمال محمّدی، روح‌المقرّبین له الفدا فرموده‌اند: «العلم علمان علم الأبدان و علم الأدیان.» در این حدیث صحیح تعریف و توصیف طبّ صریح است. چه که مقدّم بر علم ادیان است و ستایش اعظم از این نخواهد بود. محقّقین در فحوای این حدیث حیران و سرگردان شدند که با وجود آن که طبّ سقراط و بقراط و حکمت جالینوس و هراکلوس جسمانی و شرائع الهی و ادیان آسمانی طبّ روحانی است و حکمت رحمانی، چگونه این جسمانی بر روحانی تقدّم یافته و صحّت و سلامت اجسام بر ارواح مقدّم شمرده شده است. کلّ را حیرت دست داد. بعد از بحث دقیق چنین تحقیق نمودند که عبادت و فرائض عبودیت حصولش منوط به صحّت و عافیت ابدان است. اگر جسم نحیل و بدن علیل و اعضاء سست و پرفتور و مزاج مختلف و پرقصور باشد، توانایی عبادت نماند و فرائض عبودیت به جای نیاید بلکه مدارک مختل شود و مشاعر معطّل گردد. حصول صحّت و عافیت روحانی و ظهور سلامت و راحت وجدانی منوط و مشروط به اعتدال مزاج عنصری است، یعنی موقوفٌ علیه آن است. لهذا در حدیث مقدّم بیان شده است. (امر و خلق، ج۳، ص۴۷۸)
بدین لحاظ کسی که دچار ضعف در اثر مرض یا کهولت باشد، معاف گردد و این عین فضل الهی است. در دور قبل این معافیت ملحوظ نگشته و کهولت را "نهایت درجهٔ پیری" (که معلوم نیست چه سنّ و سالی تواند بود) تعیین کرده‌اند. امّا سنّ هرم در آئین بهائی هفتاد سالگی است. وقتی بیماری حاصل شود روزه نهی است. باید بین "معافیت" و "منهی بودن" تفاوت قائل شد. وقتی گفته میشود معاف است، یعنی می‌تواند روزه بگیرد یا نگیرد. مثلاً حضرت ولی امرالله در جواب محفل روحانی ملّی ایران که سؤال کرده‌اند آیا معافیت به‌طور مطلق است یا منوط به ضعف می‌فرمایند: "در جواب سؤال آن محفل که آیا بالغین به حدّ هرم به‌طور مطلق مشمول عفوند یا در صورتی که دارای ضعف باشند؛ هر شخصی که بالغ به حدّهرم است مطلقاً مشمول عفو است." (گنجینه حدود واحکام، ص۴۸) و در جواب به سؤالی که آیا بعد از سن هرم هم می‌توان روزه گرفت می‌فرمایند: "حدّ سنّی هفتاد سالگی است، امّا اگر کسی مایل باشد بعد از حدّ هرم نیز روزه بگیرد، و به اندازهٔ کافی دارای بنیه است، مختار است که روزه بگیرد." (ترجمه – Principles of Baha’i Administration، ص۱۰) این معافیت است نه نهی.
امّا جمال مبارک روزه گرفتن در حین ابتلا به بیماری را نهی فرموده‌اند:
به‌راستی می‌گویم از برای صوم و صلوة عندالله مقامی است عظیم. ولکن در حین صحّت فضلش موجود و عند تکسّر عمل به آن جائز نه. این است حکم حق جلّ جلاله از قبل و بعد. طوبی للسّامعین و السّامعات و العاملین و العاملات. (رسالهٔ سؤال و جواب، فقره شماره ۹۳)
اذن سجود به هر شئ طاهر مربوط به محدودیت سجده در امر بیان فقط به بلور است. حضرت بهاءالله این محدودیت را برداشته‌اند. تیمّم نیز از احکام بیان است که حضرت بهاءالله تأیید فرموده‌اند که تکرار ۵ مرتبه "بسم‌الله الاطهر الأطهر" است که در نبود آب یا مضرّ بودن آن مثلاً برای جراحت دست و صورت جایگزین وضو گردد.
چون نماز و روزه دارای اوقات مخصوصه است، لهذا در بلادی که طول شب و روز گاه شش ماه طول می‌کشد، اجازه فرموده‌اند که از ساعت مصنوع برای محدود‌کردن اوقات استفاده شود. حضرت بهاءالله تصریح فرموده‌اند که: "مقصود بلاد بعیده بوده؛ این اقالیم طول و غیر آن ساعات قلیله و این خارج از حکم است." (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۱۰۳)
۱۱. قَدْ عَفَوْنا عَنْکُمْ صَلوٰةَ ﭐلْاٰیاتِ
اِذا ظَهَرَتِ ﭐذْکُرُوا اللهَ بٱلْعَظَمَةِ وَ ﭐﻹقْتِدارِ اِنَّهُ هُوَ ﭐلسَّمیعُ ﭐلْبَصیرُ * قُولُوا اَلْعَظَمَةُ لِلّٰهِ رَبِّ ما یریٰ وَ ما لٰا یریٰ رَبِّ ﭐلْعالَمیۭنَ *
(مضمون: بر شما نماز آیات را بخشیدیم. هر گاه ظاهر شود [آیات]، خداوند را به عظمت و توانایی یاد کنید. او بسیار شنوا و بینا است. بگویید "اَلعَظَمَةُ لِلّهِ رَبِّ ما یُریٰ وَ ما لا یُریٰ رَبِّ الْعالَمین" [بزرگی از آنِ خداوند است، پروردگار آنچه دیده میشود و آنچه دیده نمی‌شود، پروردگار عالمیان.)
در آئین اسلام در زمان وقوع هر یک از نشانه‌های طبیعی، اعم از خسوف، کسوف، زلزله، آذرخش، بادهای سرخ و سیاه، یا هر گونه حادثهٔ طبیعی دیگر در صورتی که سبب وحشت بیشتر مردمان شود، باید نماز آیات خوانده شود. البتّه در مذهب شیعه خواندن نماز آیات واجب است ولی اهل سنّت آن را واجب نمی‌دانند و فقط مستحبّ می‌شمارند.
هنگام وقوع خسوف و کسوف، از ابتدای ماه‌گرفتگی و خورشیدگرفتگی باید نماز شروع شود تا پایان آن. ولی در سایر مواقع تطویل آن واجب نیست. شیعه معتقد است اگر در زمان وقوع زمین‌لرزه، رعد و برق و امثال آن نماز آیات خوانده نشود، ارتکاب معصیت صورت گرفته و تا پایان عمر واجب است خوانده شود.
شیعیان حدیثی را از امام موسی کاظم روایت کنند که هنگام درگذشت ابراهیم، پسر حضرت محمّد، خورشید گرفت و مردم آن را نشانهٔ مرگ دانستند و حضرت محمّد پس از شنیدن سخن مردم بالای منبر رفتند و خورشید گرفتگی را از نشانه‌های خدا دانسته نماز آیات را جاری ساختند. نماز آیات دو رکعت است و در هر رکعت پنج رکوع صورت می‌گیرد که جمعاً ده رکوع میشود. نماز آیات را میشود به جماعت برگزار کرد.
در امر بهائی خواندن نماز آیات عفو شده است. به جای آن آیهٔ "العظمةُ للهِ رَبِّ ما یُریٰ و ما لایُریٰ رَبِّ العالَمین" نازل شده است. ضمناً خواندن این آیه هم واجب نیست. (رسالهٔ سؤال و جواب، فقرهٔ شمارهٔ ۵۲)
۱۲. کُتِبَ عَلَیکُمُ ﭐلصَّلوٰةُ فُرادیٰ
قَدْ رُفِعَ حُکْمُ ﭐلْجَماعَةِ اِلّا فیۭ صَلوٰةِ ﭐلْمَیتِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْاٰمِرُ ﭐلْحَکیمُ *
(مضمون: [خواندن] نماز به صورت انفرادی بر شما واجب شده است. به تحقیق حکم نماز جماعت برداشته شد مگر در نماز میّت. البته او فرمان‌دهنده و دانا است.)
نماز جماعت در آئین اسلام و آئین یهود معمول بوده و شخصی به نام امام جماعت جلوتر از همه رو به قبله می‌ایستاد و دیگران (که مأموم نامیده می‌شدند) به او اقتدا می‌کردند. در اسلام، نماز جماعت در نمازهای یومیه، نماز میّت، نماز جمعه، نماز عید فطر و نماز عید قربان اجرا میشود.
در امر بهائی نماز جماعت (جز در نماز میّت) به کلّی مُلغیٰ شده است. قبلاً این بیان حضرت عبدالبهاء نقل شد که می‌فرمایند: "نماز جماعت، رَوح و ریحان ندارد. خیلی هم ریا داخلش میشود. ولی اگر [انسان] در اطاق خود در را ببندد و بخواند حالت دیگر دارد. منفرداً به انسان خیلی روحانیت می‌دهد." (بدیع بشرویی، در ظلّ شجرهٔ میثاق، ص۱۲۹)
بیان مبارک اشاره به بیان حضرت اعلی دارد در باب نهم از واحد نهم بیان فارسی که در شرح عبارت "فی حرمة صلوة الجماعة إلّا صلوة المیّت" (نازله در باب نهم از واحد نهم بیان عربی) فرموده‌اند:
از آنجایی که در جماعت ثابت است آن که امام محقّق‌الوقوع باشد در این که از حروف اثبات است و از آنجایی که آخِر هر ظهوری کلّ خود را چنین جلوه داده که مظهر اثباتند نه نفی، ولی بدء ظهور ظاهر می‌گردد که از مظهر نفی بوده، از این جهت است که نهی شده تا آن که کلّ لدون‌الله عبادت خداوند نکرده باشند. و امروز اگر نفسی ایمان آورده باشد بالله و آیات آن و به شجرهٔ حقیقت و ظهورات آن، و قبل از آن وراء نفسی که آن الآن اظهار ایمان نکرده نماز گزارده باشد، بر او فرض است که اعاده کند.
حضرت بهاءالله این حکم بیان را تأیید فرموده و نماز جماعت را رفع فرموده‌اند و فقط در صلوة میّت به صورت جمعی ادا میشود.
۱۳. قَدْ عَفَا اللهُ عَن ﭐلنِّسآءِ حیۭنَ
ما یجِدْنَ ﭐلدَّمَ ﭐلصَّوْمَ وَ ﭐلصَّلوٰةَ وَ لَهُنَّ اَنْ یتَوَضَّأْنَ وَ یسَبِّحْنَ خَمْساً وَ تِسْعیۭنَ مَرَّةً مِنْ زَوالٍ اِلیٰ زَوالٍ سُبْحانَ اللهِ ذِی ﭐلطَّلْعَةِ وَ ﭐلْجَمالِ هٰذا ما قُدِّرَ فِی ﭐلْکِتابِ اِنْ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلْعالِمیۭنَ *
(مضمون: خداوند از زنان، هنگامی که خون را بیابند [عادت ماهانه هستند] روزه و نماز را عفو نموده است. و بر آنها است که وضو بگیرند، و نود و پنج مرتبه از ظهر تا ظهر دیگر تسبیح گویند "سُبحانَ اللهِ ذِی الطَّلعَةِ وَ الجَمال" [خداوندِ صاحب جلوه و زیبایی، منزّه است. ] این است آنچه که در کتاب مقدر شده است، اگر شما از دانایان باشید.)
حکم نماز و روزه در ایّام عادت ماهانه، که امری طبیعی است، از حضرات اماءالرّحمن رفع شده و آنها مشمول معافیت (نه نهی و تحریم) هستند. اگرچه معافیت به معنای حرمت نیست، و آنها می‌توانند به ادای صلوة و گرفتن روزه اقدام کنند، امّا "بیت‌العدل اعظم توصیه می‌فرمایند که احبّاء در اتّخاذ تصمیم حکیمانه قضاوت نمایند و متوجّه باشند که در اعطای چنین معافیت‌هایی جمال مبارک حِکَم و مصالحی را منظور داشته‌اند." (کتاب اقدس، ملحقّات، یادداشت شماره ۲۰، ص۱۱۷)
در همان یادداشت آمده است: "در بعضی ادیان قبل، نسوان در موقع عادت ماهیانه از نظر شعائر دینی ناپاک محسوب می‌شدند، جمال ابهی مفهوم شرعی نجس بودن افراد و اشیاء را از میان برداشته‌اند." اشاره به بیان مبارک در کتاب اقدس (بند ۷۵) است که فرمودند: "قد انغمستِ الأشیاء فی بحر الطّهارة فی أوّل الرّضوان إذ تجلّینا علی مَن فِی الإمکان بأسمائنَا الحُسنی و صفاتنَا العُلیا. هذا مِن فضلی الّذی أحاطَ العالَمین."
در دیانت اسلام نمازهایی که به این صورت قضا می‌شد نیازی نبود که قضای نماز بعداً خوانده شود. ولی اگر روزهای به این ترتیب گرفته نمی‌شد، بعداً باید روزهٔ جبرانی می‌گرفتند. ولی در امر بهائی این معافیت به‌طور کلّی است و این نماز و روزه بر آنها بخشیده شده است. آنها به جای نماز باید وضو گرفته، نود و پنج مرتبه عبارت "سبحان‌الله ذی الطّلعة و الجمال" را بخوانند. زمان ادای این عبارت روزی یک مرتبه از زوال تا زوال است. مقصد از آن "از ظهر یک روز تا ظهر روز بعد" است. (ملحقات کتاب اقدس، ص۱۱۷)
۱۴. وَ لَکُمْ وَ لَهُنَّ فِی ﭐلْاَسْفارِ
اِذا نَزَلْتُمْ وَ ﭐسْتَرَحْتُمُ ﭐلْمُقامَ ﭐلْاٰمِنَ مَکانَ کُلِّ صَلوٰةٍ سِجْدَةٌ واحِدَةٌ وَ ﭐذْکُرُوا فیها سُبْحانَ اللهِ ذِی ﭐلْعَظَمَةِ وَ ﭐلْإجْلالِ وَ ﭐلْمَوْهِبَةِ وَ ﭐلْاِفْضالِ وَ ﭐلَّذی عَجَزَ یقولُ سُبْحانَ اللهِ اِنَّهُ یکْفیۭهِ بٱلْحَقِّ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْکافِی ﭐلْباقِی ﭐلْغَفورُ ﭐلرَّحیمُ * وَ بَعْدَ اِتْمام ﭐلسُّجودِ لَکُمْ وَ لَهُنَّ اَنْ تَقْعُدُوا عَلیٰ هَیکَلِ ﭐلتَّوْحیدِ وَ تَقولُوا ثَمانِیَ عَشَرَةَ مَرَّةً سُبْحانَ اللهِ ذِی ﭐلْمُلْکِ وَ ﭐلْمَلَکوتِ کَذٰلِکَ یبَینُ اللهُ سُبُلَ ﭐلْحَقِّ وَ ﭐلْهُدیٰ وَ اِنَّهَا ﭐنْتَهَتْ اِلیٰ سَبیلٍ واحِدٍ وَ هُوَ هٰذَا ﭐلصِّراطُ ﭐلْمُسْتَقیمُ * اُشْکُرُوا اللهَ بِهٰذَا ﭐلْفَضْلِ ﭐلْعَظیم * اِحْمَدُوا اللهَ بِهٰذِهِ ﭐلْمَوْهِبَةِ ﭐلَّتیۭ اَحاطَتِ ﭐلسَّمٰواتِ وَ ﭐلْاَرَضیۭنَ * اُذْکُرُوا اللهَ بِهٰذِهِ ﭐلرَّحْمَةِ ﭐلَّتیۭ سَبَقَتِ ﭐلْعالَمیۭنَ *
(مضمون: و بر شما مردان و زنان است که در سفرها، هنگامی که در جایگاه امنی فرود آمدید و استراحت نمودید، به جای هر نماز، یک سجده [به جای آورید] و در آن [سجده] ذکر کنید: "سُبحانَ اللهِ ذِی العَظَمَةِ وَ الإجلالِ وَ المَوهِبَةِ وَ الإفضال" [خداوندِ صاحب عظمت و بزرگواری و بخشش و فضل، منزّه است. ] و کسی که توانایی ندارد [فقط] "سبحان الله" می‌گوید. این حقیقتاً برای او کافی است. به‌درستی که او کفایت‌کننده و جاودانی و بخشنده و مهربان است. و بعد از اتمام سجده بر شما مردان و زنان است که به هیکل توحید [چهار زانو] بنشینید و هجده مرتبه "سُبحانَ اللهِ ذِی المُلکِ وَ المَلَکوت" [خداوندِ صاحب پادشاهی و قدر عظیم، منزّه است. ] بگویید. خداوند راه‌های حق و هدایت را بیان می‌کند و همهٔ آنها به راه واحدی منتهی می‌شوند و آن، این راه مستقیم است. خداوند را برای این فضل بزرگ سپاس گزارید. خداوند را برای این موهبتی که آسمانها و زمین‌ها را احاطه نموده است، ستایش کنید. برای رحمتی که پیشی گرفته است دو جهان را، خداوند را به یاد آورید.)
نظر به اهمّیتی که حق برای نماز قائل است، اگر کسی در محلّ ناامن باشد، اعم از آن که در سفر باشد یا در حضر، و نتواند؛ نماز را نخواند تا به جای امنی برسد، وقتی به جای امن رسید و زمان ادای نماز گذشته باشد قضای نماز را به جا می‌آورد.
قضای نماز بسیار ساده است. به این ترتیب که بعد از گرفتن وضو و نشستن رو به قبله، در ازاء هر نمازی که فوت شد باید یک بار سجده رفت و این عبارت را تلاوت کرد: "سبحان‌الله ذی العظمة و الإجلال و الموهبةِ و الإفضال." بعد به هیکل توحید (چهارزانو) باید نشست و هجده مرتبه عبارت "سبحان‌الله ذی المُلک و الملکوت" را تلاوت کرد.
این لطف خداوند به سبب آن است که هیچ فردی از این ارتباط با حق محروم نشود. به این علت است که می‌فرمایند ستایش کنید خداوند را به سبب این موهبتی که اهل آسمان و زمین را احاطه کرده است.
در باب رحمت الهی که بر اهل عالم سبقت گرفته و در انتهای این بند آمده است، بارها در آثار مبارکه ذکر شده و گویای آن که لطف حق دربارهٔ بندگان بسیار زیاد است. چه که حضرتش خود را کریم خوانده و امکان ندارد به امور جزئیه از احبّای خود بگذرد و آنها را رها سازد. جمال قدم می‌فرمایند: "حق جلّ ذکره خود را غفور و رحیم و رحمن و کریم خوانده. چگونه میشود به امورات جزئیه از احبّای خود بگذرد و یا نظر رحمت باز دارد." (مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۹۴)
خداوند ناظر به اعمال حسنهٔ احبّای خود است و آنچه را که در راهش بر آنها وارد میشود ملاحظه می‌کند و از غیر آنها نظر باز می‌دارد. (همان مأخذ)
جالب است که اسماء الهی در این مورد غوغا کرده‌اند. جمال قدم می‌فرمایند:
قسم به جمال محبوب، این است رحمتی که همه ممکنات را احاطه نموده و این است یومی که در آن فضل الهی جمیع کائنات را فرا گرفته.ای علی، عین رحمتم در جریان است و قلب شفقتم در احتراق. چه که لازال دوست نداشته که احبّایش را حزن اخذ نماید و یا همّی مَسّ کند. اگر اسم رحمانم مغایر رضا حرفی از احبّایم استماع نمود، مهموماً مغموماً به محلّ خود راجع شد و اسم ستّارم هر زمان مشاهده نمود نفسی به هتکی مشغول است به کمال احزان به مقرّ اقدس بازگشت و به صیحه و ندبه مشغول و اسم غفّارم اگر ذنبی از دوستانم مشاهده نمود صیحه زد و مدهوش بر ارض اوفتاد و ملائکهٔ امریّه به منظر اکبر حملش نمودند. (منتخباتی از آثار حضرت بهاءالله، شماره ۱۴۲)
دلیلش را حضرت بهاءالله چنین بیان می‌فرمایند: "اسم ستّارم هتک اَستار را دوست نداشته و رحمت سابقه حجبات خلق را ندریده... اسم غفّارم سبب تعویق عِقاب بوده و اسم وهّابم علّت تأخیر عذاب." (اقتدارات، ص۱۳۱)
سبقت رحمت الهی در قرآن کریم نیز مذکور امّا در این ظهور اعظم فضل الهی به مراتب بیشتر است. حضرت بهاءالله تأکید دارند که: "تفصیل این ظهور اعظم ذکر نشده إلّا علی قدر معلوم." (همان مأخذ) در سورهٔ انعام، آیهٔ ۵۴ مذکور است که "کَتَبَ رَبَّکُم عَلی نفسِه الرّحمة. انّه مَن عمِلَ مِنکُم سوءً بجهالةٍ ثمّ تابَ مِن بعدِهِ و أصلَحَ فإنَّهُ غفورٌ رحیم." (خداوند رحمت را بر خود واجب کرده است. او کسی است که اگر نفسی از شما از روی نادانی عمل بدی انجام دهد و سپس توبه کند و اصلاح شود خداوند او را خواهد بخشید.)
ابوهریره از حضرت رسول این حدیث قدسی را روایت کرده است که "إنَّ رحمتی غَلبت غضبی." در آثار حضرت بهاءالله نیز به نوعی این عبارت مذکور: "... بشّرها بعنایتی و رحمتی الّتی سبقَتِ الأشیاء..." (اقتدارات، ص۲۴) در لوح دیگر می‌فرمایند: "... و أنزَلنا لَکَ ما یجدُ منه کُلّ ذی‌شمّ عرفَ شفقتی و عنایتی و رحمتی الّتی سبقَت مَن فِی السّموات و الأرضین." (مجموعه الواح خطّ عندلیب، ص۲۰-۲۱۹)
طلعت ابهی از احبّاء می‌خواهند مانند ایشان سلوک و رفتار داشته باشند: "رحمت حق سبقت داشته چنانچه مشاهده میشود ذات مقدّسش در کمال رأفت و رحمت و شفقت با عباد سلوک می‌فرماید. کلّ باید بر اثر قدم او مشی نمایند." (مائده آسمانی، ج۸، ص۱۲۴)
۱۵. قُلْ قَدْ جَعَلَ اللهُ مِفْتاحَ ﭐلْکَنْزِ
حُبِّیَ ﭐلْمَکْنونَ لَوْ اَنْتُمْ تَعْرِفونَ * لَوْلَا ﭐلْمِفْتاحُ لَکانَ مَکْنوناً فیۭ اَزَلِ ﭐلْاٰزالِ لَوْ اَنْتُمْ تُوقِنونَ * قُلْ هٰذا لَمَطْلَعُ ﭐلْوَحْیِ وَ مَشْرِقُ ﭐلْاِشْراقِ ﭐلَّذیۭ بِهِ اَشْرَقَتِ ﭐلْاٰفاقُ لَوْ اَنْتُمْ تَعْلَمونَ * اِنَّ هٰذا لَهُوَ ﭐلْقَضآءُ ﭐلْمُثْبَتُ وَ بِهِ ثَبَتَ کُلُّ قَضآءٍ مَحْتوم*
(مضمون: بگو به تحقیق خداوند عشق پنهان مرا کلید گنج قرار داد اگر بدانید. اگر کلید نبود البته [گنج] در اوّلی که ابتدا ندارد مکنون می‌ماند اگر یقین دارید. بگو این همان مطلع وحی و مشرق اشراقی است که آفاق به آن روشن شد اگر بدانید. این البته همان حکم استوار است و به آن هر حکم حتمی ثابت شد.)
اشارتی لطیف به حدیث قدسی "کنتُ کنزاً مخفیاً" است. آن چنان که حضرت عبدالبهاء تصریح دارند، مقصود از "کنز خفی" حضرت بهاءالله است. در بیانی از قلم میثاق نازل:
الحمدُ للهِ الّذی جَعَلَ مرکزَ إشراقِهِ و مطلعَ أنوارِهِ و افقَ آثارِهِ و مرکزَ أسرارِهِ الافق الأعلی و ملکوتَهُ الأبهی و جنّته المأوی و جزیرته الخضراء و معمورته الجابلقا و مدینته الجابرصا. فأشرَقَت شمسُ الحقیقة مِن ذلک الأفق المنیر و طلع و لاح و باح أنواره علی آفاق العالمین. هذا هو الکنزُ الأخفی و هذا هو السّماء الّذی صعِدَ الیها عیسی و هذا طور سیناء الّذی وجَدَ موسی علی نارِه الهُدی و هذا هو المدینَة الّتی استقرّ فیها آل موسی و هذا هو العرشُ الّذی عرج الیه رسول‌الله و هذا هو العالَم الغیب الّذی ظهرَت منه هذه الآثار..." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۲۰۸)
مضمون بیان حضرت عبدالبهاء آن که: ستایش مر خدایی را سزاست که افق اعلی و ملکوت ابهی و بهشت مأوای بندگان و جزیرهٔ خضرایش و آبادی جابلقا و شهر جابلصا را محلّ اشراقش و محل طلوع انوارش و افق ظهور آثارش و مرکز اسرارش قرار داد. پس شمس حقیقت از این افق نورانی اشراق کرد و طلوع نمود و نورش را بر اهل عالم تاباند. این همان کنز مخفی، گنج پنهان، است و این همان آسمانی است که حضرت مسیح به آن صعود فرمود و این همان طور سینایی است که حضرت موسی در آتش آن، هدایت را یافت و این همان مدینه‌ای است که آل موسی در آن استقرار یافت و این همان عرشی است که حضرت رسول به آن عروج فرمود و این همان عالم غیبی است که این آثار از آن ظاهر شده است.
باری، برای رسیدن به این گنج پنهان، فقط یک کلید وجود دارد و آن حبّ مکنونی است که در دل آدمیان نهان شده است، یعنی خود خداوند به ودیعه نهاده و باید آن را کشف کرد. این است که می‌فرماید: "عرفتُ حبّی فیک، خلقتُک." یا اشارتی دارند: "حبّی فیک" (کلمات مکنونه عربی) بنابراین، باید این حبّ را شناخت و آن را پاس داشت و طریق عبودیت حضرتش را پیمود تا در او فانی شد و او در آدمی بقا یابد.
اگر این مفتاح نباشد، او برای همیشه کنز خفی باقی خواهد ماند و ابداً میسّر نخواهد بود رسیدن به ساحتش. نکته‌ای که در این رابطهٔ متقابل نهفته است آن که، محبّت خداوند به بندگان تابع هیچ شرطی نیست و مانند نور خورشید همیشه می‌تابد و بندگانی را که در برابر اشعهٔ مزبور قرار گیرند از نور و حرارت خود بهره‌مند می‌سازد. اگر کسی در برابر آن قرار نگیرد و خود را در زوایای تاریک ارض نهان سازد، نمی‌تواند گلایه نماید که مرا از آن همه هیچ نصیبی مقرّر و مقدّر نگشته است. این است که می‌فرماید: "أحبِبْنی لِأحِبَّکَ؛ إنْ لَمْ‌تُحِبَّنی، لَنْ‌اُحِبَّکَ أبداً." (کلمات مکنونه عربی)
ناگفته معلوم است که حبّ الهی برتر و بالاتر از جمیع محبّت‌ها است، چون تابع هیچ شرطی نیست. به بیان حضرت عبدالبهاء "حضرت بهاءالله... جمیع را به محبّت الهیّه خواند و در ظلّ کلمهٔ مبارکه کلّ را الفت داد. پس چنین محبّتی ما را مجتمع نموده و متّحد کرده. این اعظم وسیله است. چه که هر وسیله و الفتی محدود است. امّا الفتی که به واسطهٔ محبّت‌الله حاصل میشود نامحدود است و ابدی." (بدایع‌الآثار، ج۱، ص۳۸۰)
جمال قدم محلّ طلوع وحی است و محلّ اشراقی که جمیع آفاق را روشنی بخشیده است. منتهی باید به عرفان حضرتش نائل شد تا بتوان به این حقیقت پی برد. جمال قدم "قضاء مثبَت" است، یعنی سبب ثبوت عالم وجود.
قضاء به چه معنی است؟ جناب اشراق خاوری می‌نویسند: "قضاء در اصطلاح امر مبارک مقصود، ظهور مشیّت اوّلیه است در هیکل بشری برای هدایت اهل عالم." (تقریرات، ص۵۴)
جناب دکتر وحید رأفتی، در بیان مراتب ششگانهٔ عوالم وجود می‌نویسند:
"در آثار اهل عرفان... مراتب ستّه عبارتند از:
۱- احدیت که آن را عالم هاهوت، غیب‌الغیوب، کنز مصون و غیب مکنون هم گفته‌اند.
۲- واحدیت که مقام اسماء و صفات حق است و آن را لاهوت، مقام أو أدنیٰ، برزخ کبری و فیض اقدس نیز گفته‌اند.
۳- مرتبه جبروت که عالم عقول است و آن را عالم قلم، قضاء، دُرّهٔ بیضاء، رکن ابیض، عرش و انوار قاهره نیز نامیده‌اند.
۴- مرتبهٔ ملکوت اعلی که عالم نفوس کلّیّه است و آن را لوح و انوار اسفهبُدیّه و دُرّهٔ صفراء و رکن اصفر نیز خوانده‌اند.
۵- مرتبهٔ ملکوت سُفلیٰ یا عالم نفوس جزئیّه که آن را الواح محو و اثبات، عالم قَدَر و دُرّهٔ خضراء و عالم مثال و رکن اخضر هم گفته‌اند.
۶- مرتبهٔ ناسوت یا عالم مُلک است که آن را عالم طبیعت و عالم شهادت و دُرهٔ حمراء و رکن احمر نیز گفته‌اند." [دکتر وحید رأفتی، ملکوت وجود، ص۱۳۵]
همان طور که ملاحظه میشود مرتبهٔ جبروت را "قضاء" گویند. قضاء مثبت عبارت از مُرسِل رُسُل است. در ادامهٔ کلام جناب اشراق خاوری می‌خوانیم: "چون جمال قدم و اسم اعظم مُرسِل مظاهر الهی و مُنزِل کتب و مبعوث کنندهٔ سایر شموس حقیقت بود، لهذا می‌فرمایند من قضای مثبت هستم. یعنی کسی هستم که به ارادهٔ من هر قضای محتومی، یعنی هر یک از مظاهر مقدّسهٔ الهیّه در هر دوری در عالم مبعوث شدند." (تقریرات، ص۵۴)
در دیگر آثار حضرت بهاءالله نیز عبارت "القضاء المثبت" آمده است. مثلاً در لوحی حضرت بهاءالله "قضاء مثبت" را ارادهٔ غالبهٔ الهیّه می‌دانند: "أینَ کسری و قصره و برویز و وزرُهُ و أینَ ملوکُ الأرض و قصورهم و کنائزهم... إنَّ القضاء المثبت بدّلَ قصورَهُم بالقبور و سرورَهُم بالغموم..." (لئالی‌الحکمة، ج۱، ص۱۳۵؛ مضمون: کجاست خسرو، کجاست پرویز و ملجأ و پناهش، و کجا هستند پادشاهان و قصرهایشان و خزائن‌شان... قضاء مثبت قصرهایشان را به قبرها و سرورشان را به غم‌ها تبدیل نمود.)
۱۶. یا قَلَمَ ﭐلْاَعْلیٰ قُلْ یا مَلَأَ ﭐلْاِنْشآءِ
قَدْ کَتَبْنا عَلَیکُمُ ﭐلصِّیامَ اَیاماً مَعْدوداتٍ وَ جَعَلْنَا ﭐلنَّیروزَ عیۭداً لَکُمْ بَعْدَ اِکْمالِها کَذٰلِکَ اَضآئَتْ شَمْسُ ﭐلْبَیانِ مِنْ اُفُقِ ﭐلْکِتابِ مِنْ لَدُنْ مالِکِ ﭐلْمَبْدَءِ وَ ﭐلْمَآبِ * وَ ﭐجْعَلُوا ﭐلْاَیامَ ﭐلزّآئِدَةَ عَنِ ﭐلشُّهُورِ قَبْلَ شَهْرِ ﭐلصِّیام اِنّا جَعَلْناها مَظاهِرَ ﭐلْهآءِ بَینَ ﭐللَّیالیۭ وَ ﭐلْاَیام * لِذا ما تَحَدَّدَتْ بِحُدودِ ﭐلسَّنَةِ وَ ﭐلشُّهُورِ ینْبَغیۭ لِاَهْلِ ﭐلْبَهآءِ اَنْ یطْعِمُوا فیها اَنْفُسَهُمْ وَ ذَوِی ﭐلْقُرْبیٰ ثُمَّ ﭐلْفُقَرآءَ وَ ﭐلْمَساکیۭنَ وَ یهَلِّلُنَّ وَ یکَبِّرُنَّ وَ یسَبِّحُنَّ وَ یمَجِّدُنَّ رَبَّهُمْ بٱلْفَرَحِ وَ ﭐﻹنْبِساطِ * وَ اِذا تَمَّتْ اَیامُ ﭐلْاِعْطآءِ قَبْلَ ﭐلْاِمْساکِ فَلْیدْخُلُنَّ فِی ﭐلصِّیام کَذٰلِکَ حَکَمَ مَوْلَی ﭐلْاَنام * لَیسَ عَلَی ﭐلْمُسافِرِ وَ ﭐلْمَریضِ وَ ﭐلْحامِلِ وَ ﭐلْمُرْضِعِ مِنْ حَرَجٍ عَفَا اللهُ عَنْهُمْ فَضْلاً مِنْ عِنْدِهِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْعَزیزُ ﭐلْوَهّابُ *
(مضمون: ای قلم اعلی، بگو‌ای اهل آفرینش، روزه را در روزهای معیّنی بر شما واجب نمودیم و نوروز را پس از پایان یافتن آن، عیدی برای شما قرار دادیم. این گونه خورشید بیان از افق این کتاب از جانب مالک [صاحب] آغاز و انجام درخشید. روزهای زائد از ماه‌ها [چند روز اضافی سال] را قبل از ماه صیام قرار دهید. آنها [آن ایام] را مظاهر "هاء" در بین شب‌ها و روزها قرار دادیم؛ لذا به حدود سالها و ماه‌ها محدود نشده‌اند. بر اهل بهاء سزاوار است که در آن [ایام هاء] خودشان و بستگان‌شان و سپس فقرا و تهیدستان را اطعام کنند و پروردگارشان را با سرور و شادمانی تهلیل و تکبیر و تسبیح و تمجید گویند و هنگامی که ایام اعطاء قبل از امساک [روزه] تمام شود پس در ماه صیام داخل می‌شوند. این گونه مولای عالمیان حکم نمود. بر مسافر و مریض و حامله و شیرده [اگر روزه نگیرد] گناهی نیست. خداوند به خاطر فضلی از نزد خود آنها را عفو نموده است. البته او ارجمند و بخشاینده است.)
احکام الهی دارای حکمتی است که بعضاً قابل بیان و بعضی غیر قابل توضیح است. اگرچه در برخی از بیانات مرکز میثاق می‌توان شرحی بر بعضی از احکام یافت، مانند صوم و صلات. امّا اصل قضیه این است که باید بپذیریم که آنچه از احکام نازل شده نظر به میل خداوند به ارتقاء روحانی بندگان است. بدین لحاظ حضرت بهاءالله در انتهای لوحی که دربارهٔ صیام نازل فرموده‌اند، می‌فرمایند: "تمسّکوا یا قومُ بما ینفعُکُم فِی الدّنیا و الآخرة و لاتتّبعوا الّذین هاموا فی بَیداءِ الضّلال." (لئالی‌الحکمة، ج۱، ص۷۴ / مضمون: متمسّک باشید‌ای مردم به آنچه که شما را در این جهان و عالم بعد نفع می‌رساند و از کسانی که در بیابان گمراهی سرگردان هستند پیروی نکنید.)
در این لوح مبارک تأکید دارند که خداوند حکم می‌کند بر آنچه که اراده می‌کند و شما، ای احبّای من، عمل کنید به آنچه که در کتاب به آن امر شده‌اید. به خاطر رضای خدا روزه بگیرید. کسی از این حدّی که برایتان گذاشته شده تجاوز نکند و در ادامه می‌فرمایند: "طوبی لِمَن عمِلَ أوامری حُبّاً لجمالی و ویلٌ لمَن غفل عن مشرق الأمر فی ایّام ربِّهِ العزیزِ المختار." (همان، ص۷۳)
در گرفتن روزه باید آنقدر ایمان داشت که اگر گفته شود روزه بگیرید، و ذکری از افطار به میان نیاید، باید آنقدر روزه باقی ماند و در خوردن و نوشیدن امساک نمود تا جان به جان‌آفرین تسلیم شود. جمال قدم در لوح شیخ فانی در معنای فنا می‌فرمایند:
معنی فنای از نفس و بقای بالله آن است که هر نفسی خود را در جنب ارادهٔ حق فانی و لاشیء محض مشاهده نماید. مثلاً اگر حق بفرماید، إفعَل کذا، به تمام همّت و شوق و جذب قیام نماید. نه آن که از خود توهّمی کند و آن را حق بداند. در دعای صوم نازل: «و لو یخرُجُ مِن فم إرادتک مخاطباً ایّاهم یا قوم صوموا حبّاً لجمالی و لاتعلّقه بالمیقات و الحدود، فَوَ عزّتک هُم یصومون و لایأکلون إلی أن یموتون.» این است معنی فنا. (گنج شایگان، ص۱۷۸)
بنابراین روزه گرفتن صِرفاً امساک در خوردن و نوشیدن نیست؛ بلکه عاشقانه پیروی‌کردن از وصایای محبوب است. در این مقام قبلاً ذیل "قد فرض علیکم الصّلوة و الصّوم" بیان جمال مبارک نقل شد که احبّاء لوجه‌الله زحمت صوم را متحمّل شده‌اند. حضرت عبدالبهاء خطاب به احبّای آمریکا می‌فرمایند:
خوشا به حال شما که حکم الهی را مُجریٰ داشتید و در ایّام مبارکه به صیام قیام نمودید. زیرا این صیام جسمانی رمزی از صیام روحانی است؛ یعنی کفّ نفس از جمیع شهوات نفسانی و تخلّق به اخلاق روحانی و انجذاب به نفحات رحمانی و اشتعال به نار محبّت سبحانی. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۱۵۸)
جمال قدم تصریح دارند بر این که آنچه از اوامر الهی از سماء عزّ صمدانی نازل شده، از جمله حکم صوم، خیر آن به بندگان راجع است:
حمد خداوند را که اولیائش را تأیید فرمود بر اخذ صوم و موفّق نمود بر اعمالی که حکمش در کتاب نازل. فی‌الحقیقه صدهزار حمد و شکر لازم که دوستان خود را مؤیّد فرمود بر عمل به آنچه سبب اعلاء کلمهٔ او است. اگر انسان را صدهزار جان باشد و در سبیل ظهور اوامر و احکامش فدا نماید خود را خجل مشاهده کند. چه که آنچه از امر مبرم ظاهر خیرش راجع به اولیاء و احبّاء او است. (مناهج الأحکام، ج۱، ص۸۹)
نوروز
نوروز در پایان ایّام صیام به عنوان عید، جایگزین عید فطر اسلامی، تعیین شده است. در یک بیان از جمال مبارک به عنوان "عید صیام" نیز مذکور: "از عید اعظم سؤال شده بود. اوّل آن بعد از انقضای سی و دوم از عید صیام است..." (گنجینه حدود و احکام، ص۳۶۰) امّا نام آن عید نوروز است.
حضرت اعلی در وصف نوروز می‌فرمایند:
أن یا یوم النّیروز، إنّا قد خَلَقناک مِن قبل و جعلناکَ عیداً للعالمین جمیعاً و وَعدنا أن نحشرنّک یوم القیٰمة و نعرضنّک علینا علی صورة الإنسان. فإذا إنّا کنّا لموفّین. هذا یومٌ قد عظّمه‌الله مِن أوّل الّذی لا أوّل لَه و کُلّ بما عظّمه الله لیُعظّمون. و هذا یومٌ لیعظمنّه الله إلی آخر الّذی لا آخر له و کُلّ بما یعظّمه الله لیعظمون. هذا یوم‌الله المهیمن القیّوم و إنّ لیله لیل‌الله العزیز المحبوب. أن یا کلّ شیء فلتعظّمون الله فی ذلک اللّیل ثمّ نهاره ثمّ کلّ ابتهاج تظهرون و لقد وفّقناک من قبل بأن تعرضنّ بین یدی الله باللّیل و النّهار. هذا من فضل الله علیک من قبل و إن ذلک لهو الفضل العظیم... (ابوالقاسم افنان، عهد اعلی، ص۲۹۷ / مضمون: ای روز نوروز، تو را از پیش آفریدیم و برای همه جهانیان عید قرار دادیم و وعده دادیم که در روز قیامت تو را محشور سازیم و به صورت انسان عرضه داریم. و ما به وعدهٔ خود وفا می‌کنیم. این روزی است که خداوند از آغاز بی آغاز آن را بزرگ داشته و هر چیزی به خاطر آن که خداوند بزرگ بدارد بزرگ است. این روزی است که خداوند تا پایانی که پایانی بر آن گمان نرود بزرگ خواهد داشت و هر چیزی بزرگ است به علّت آن که خداوند بزرگ داشته است. این روز خداوند مهیمن قیّوم است و شبِ آن شب منسوب به خداوند عزیز محبوب است.ای کلّ‌شیء، خداوند را در آن شب و سپس روز آن بزرگ بدارید و سپس هر وجد و سروری را ابراز دارید و از پیش تو را موفّق گردانیدیم که روز و شب در مقابل خداوند عرضه شوی. این از فضل الهی است از پیش بر تو و به‌راستی فضلی عظیم است.)
حضرت عبدالبهاء استفاده از نوروز در ایّام قدیم را مورد تمجید قرار داده آن را واسطهٔ ظهور امور خیریه می‌دانند. در واقع این رسم کهن صرفاً برای جشن گرفتن نبود، بلکه مستمسکی برای سلاطین جهت رسیدگی بیشتر به امور رعایا و رفع نیازهای آنها بود. هیکل مبارک می‌فرمایند:
در چنین روزی در ازمنهٔ سابقه ایرانیان جشن عظیم داشتند. ولی این زمان پریشان‌اند. فی‌الحقیقه سلاطین قدیم ایران نسبت به رعایا سمت ابوّت داشتند. غمخوار بودند. هرچند سلطنت‌شان مستقلّه بود، ولکن اکثر به مشورت وزرا کار می‌کردند. چه‌قدر مجامع نوروز سبب الفت و وفاق می‌شد. هر اجتماعی در این عید سبب صدور امر خیری می‌گشت؛ اصلاحات عظیمه به میان می‌آمد. (بدایع‌الآثار، ج۲، ص۱۹۲)
حتّی خطاب به احبّای غرب از یوم نوروز تمجید می‌فرمایند:
چون این ایام عید نوروز است لهذا به یاد شما افتادیم و تهنیت عید نوروز می‌نماییم. جمیع ایّام مبارک است ولکن این عید، عید ملّی ایران است. چند هزار سال است که این عید گرفته میشود. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۶)
حضرت عبدالبهاء آن را آغاز اعتلاء مجدّد ایرانیان قدیم و منشأ نوروز را به تخت نشستن جمشید می‌دانند:
وقتی سلطنت ایران مضمحل شده بود و اثری از آن باقی نمانده بود. در این روز تجدید شد؛ جمشید بر تخت نشست؛ ایران راحت و آسایش یافت؛ قوّهٔ متحلّلهٔ ایران دوباره نشو و نما نمود و اهتزازی عجیب در دل و جان‌ها حاصل گشت؛ به درجه‌ای که ایران از ایّام سَلَف که سلطنت کیومرث و هوشنگ بود بلندتر گردید و عزّت و عظمت دولت ایران و ملّت ایران مقامی بالاتر گرفت و همچنین وقایع بسیار عظیمه در روز نوروز که سبب فخر و عزّت ایران و ایرانیان است وقوع یافت. لهذا همیشه ملّت ایران قریب پنج شش هزار سال است که این روز را فیروز شمرده‌اند و شگون دانسته‌اند و روز سعادت ملّت شمرده‌اند و الی یومنا هذا این روز را تقدیس کنند و مبارک دانند. (خطابات حضرت عبدالبهاء، ج۳، ص۱۰۱)
حضرت عبدالبهاء از این که این ایّام به سرور و شادمانی سپری می‌شد مسرور بودند. این است که در نطقی می‌فرمایند:
فی‌الحقیقه در ایران خوب عید می‌گیرند. معلوم است که عید می‌گیرند. به صورتِ تنها نیست. اوقاتی که من در ایران بودم چه قیامتی می‌کردند خصوصاً در دهات، جمیع اسباب سرور را فراهم می‌آوردند. اگرچه حال تخفیف داده‌اند باز هم خوب عید می‌گیرند. این عید از قدیم‌الایّام محترم بوده، حضرت اعلی، روحی له الفدا، تجدید نمودند و جمال قدم هم در کتاب اقدس تأکید و تصریح فرمودند. (ایّام تسعه، ص۳۴۷-۳۴۸)
ایّام هاء یا ایّام اعطاء
باید توجّه داشت که حرف "هاء" در آثار مبارکه بسیار اهمّیت دارد. حضرت ربّ اعلی تفسیری بر حرف "هاء" نازل فرموده‌اند. جمال قدم می‌فرمایند: "قد فسّرها مَن بشّر النّاسَ بظهوری." (مائدهٔ آسمانی، ج۱، ص۷)
حضرت بهاءالله در توصیف "هو" می‌فرمایند:
جعل لذلک الإسم ظاهراً و باطناً لِیَدُلَّ ظاهرُهُ عن هیکلِ الألوهیة و هیئة الرّبوبیّة و قمیص الأزلیّة و باطنه عن غیبِ الهویّة و سرِّ الأحدیّة و الذّات البحتة القدیمة و عبّر عن الباطن بالهاء و عن الظّاهر بالواو و لمّا أراد أن یُظهِرَ جمالَهُ فی جبروت إجلالِهِ استقرّ هذهِ الهاء الغیبیّة القدیمة علی ذلک الهیکلِ العرشیّة الأزلیّة. (یادنامه مصباح منیر، ص۱۷۴ / مضمون: این اسم، یعنی هو، را از ظاهری و باطنی برخوردار ساخت تا ظاهرش از هیکل الوهیت و هیأت ربوبیت و قمیص ازلیت حکایت کند و باطنش از غیب هویّه و سرّ احدیت و ذات بحت ازلی. از باطنش با حرف "هـ" و از ظاهرش با حرف "و" تعبیر کرد. هر زمان که اراده فرموده جمال ازلی خود را در جبروت عظمت و اجلال خود ظاهر فرماید، آن "هاء" را بر این "واو" مستقرّ فرمود.)
نکته‌ای که باید به آن توجّه داشت، اشارتی لطیف در قرآن به حرف "هاء" است که مفسّرین ندانستند و تصوّر کردند ضمیر است. چه که ضمیر باید مرجع ضمیر داشته باشد، والّا بی‌معنی است. در آیهٔ اوّل از سورهٔ قدر آمده است: "إنّا أنزلناه فی لیلة القدر." جمال قدم می‌فرمایند: "و امّا ما سئل فی لیلة القدر؛ قل قد ظهر یوم الأعظم و طاف حوله لیلة القدر بعد الّذی أظهرناها و زیّنّاها بطراز اسمنا المنیع... إنّها زُیِّنَت بما نزلها فیها الهاء الّتِی ٱنشعَبَت منها بحور الأسماء." (مائدهٔ آسمانی، ج۱، ص۷) بنابراین، "ها" در کلمهٔ "انزلناه" ضمیر نیست، بلکه اشاره به جمال قدم است. این عبارت نیز در لوح میلاد جمال مبارک عزّ نزول یافته است:
فیا بشری لهذا اللّیل الّذی استضآء منه کلّ الأیّام و لایعقل ذلک الّا کلّ موقن بصیر و قد طافت فی حوله لیالی القدر و نزّلت فیه الملئکة و الرّوح بأباریق الکوثر و التّسنیم و فیه زیّن کلُّ الجنان بطراز الله المقتدر العزیز المنّان. (ایّام تسعه، ص۴۹)
جمال قدم می‌فرمایند: "قد زیّنّا لیلةَ القدر بالهاء لیوقننّ اهل البهآء بهذا الإسم الأعظم العظیم. بها زُیِّنَ الفرقان مِن قبل و إذا رکّب بالواو ظهرت السّتّة لو أنتم مِن العارفین." (یادنام مصباح منیر، ص۳۹۴)
بنابراین، مقصود از "ها" جمال قدم است و ایّام هاء منسوب به آن حضرت و از این لحاظ ایّام جشن و سرور است و اطعام مساکین و اقربا و دید و بازدید بین دوستان و خویشان. جمال قدم تأکید دارند: "این ایّام بسط قبل از قبض و اعطاء قبل از امساک است. لذا باید کلّ به کمال انبساط و ابتهاج و رَوح و ریحان به تهلیل و تکبیر و تسبیح حق متعال مشغول شوند و در این ایّام اجتماع و ضیافت و سرور لدی‌الله محبوب است. انشاءالله کلّ به کمال ما یُمکِنُ فِی الإمکان در این ایّام متلذّذ باشند و بعد وارد در شهر صیام شوند. طوبی للعاملین." (گنجینه حدود و احکام، ص۴۲)
چون این ایّام اعطاء اتمام یابد، وارد ایّام صیام می‌شویم. البتّه مسافر و مریض و زن باردار و شیرده معاف شده‌اند.
احکام صیام و جزئیات مربوط به آن در گنجینه حدود و احکام و جلد چهارم امر و خلق مذکور است. مراجعه شود.
۱۷. هٰذِهِ حُدودُ اللهِ ﭐلَّتیۭ رُقِمَتْ
مِنَ ﭐلْقَلَمِ ﭐلْاَعْلیٰ فِی ﭐلزُّبُرِ وَ ﭐلْاَلْواحِ * تَمَسَّکُوا بِاَوامِرِ اللهِ وَ اَحْکامِهِ وَ لا تَکونُوا مِنَ ﭐلَّذینَ اَخَذُوا اُصولَ اَنْفُسِهِمْ وَ نَبَذُوا اُصولَ اللهِ وَرآئَهُمْ بِمَا ﭐتَّبَعُوا ﭐلظُّنونَ وَ ﭐلْاَوْهامَ * کُفُّوا اَنْفُسَکُمْ عَنِ ﭐلْاَکْلِ وَ ﭐلشُّرْبِ مِنَ ﭐلطُّلوعِ اِلَی ﭐلْاُفولِ اِیاکُمْ اَنْ یمْنَعَکُمُ ﭐلْهَویٰ عَنْ هٰذَا ﭐلْفَضْلِ ﭐلَّذیۭ قُدِّرَ فِی ﭐلْکِتابِ *
(مضمون: این حدود الهی است که از قلم اعلی در کتاب‌ها و الواح نوشته شده است. به اوامر الهی و احکام او تمسّک نمایید و از کسانی نباشید که اصول نفس‌های خود را گرفتند و اصول الهی را، به سبب اینکه از گمان‌ها و اوهام پیروی کردند، در پشت سر انداختند. [نادیده گرفتند. ] نفس‌های خودتان را از خوردن و آشامیدن از طلوع تا غروب باز دارید. مبادا اینکه هواهای نفسانی شما را از این فضلی که در کتاب مقدّر شده است، باز دارد.)
حق برای وصول بندگان به ساحت قرب خود سبیلی قرار فرموده و آنها را هدایت فرموده که در آن سبیل سالک شوند تا به مقصود غایی فائز شوند. در سلوک در این سبیل از طرفی موانعی وجود دارد و از طرفی نفوسی سعی در اضلال فرد دارند تا او را از وصول به مقصد باز دارند. از طرفی نفس خود انسان نیز در این میان مدخلیت دارد. به بیان حق تنها دشمن انسان نفس خود اوست چه که در مقامی "امّارةٌ بالسّوء" نامیده شده و آدمی را در این عالم ناسوت به منهیات تشویق می‌کند. جمال قدم در لوحی، بعد از اشاره به مقام عالی انسان می‌فرمایند که از خدا می‌خواهند که مبادا نفس و هوی آدمی را از وصول به ما قُدِّرَ لَهُ منع کند. (اقتدارات، ص۸-۲۱۷)
امّا، نفس انسان بسیار قوی است و پیوسته در صدد است که آدمی را به سوی شرّ فرا بخواند. جناب حبیب‌الله مؤیّد از حضرت عبدالبهاء نقل می‌کند که فرمودند:
این مسأله مسلّم عموم است که شرّ قوی‌تر از خیر است. شرّ سریع‌التّأثیر است؛ خیر بطئی‌التّأثیر. اگر شخص امینی و شخص خائنی با هم باشند ممکن نیست خائن امین بشود؛ ولی امین ممکن است خائن بشود؛ صادق ممکن است کاذب شود در اثر معاشرت با دروغگو، ولی سخت است که کاذب به معاشرت راستگو صادق گردد. شخص سخی با موأنست بخیل ممکن است بخیل شود، صالح رذیل شود و قس علی ذلک. چون که شرّ قوی‌تر است و تأثیرش بیشتر. و این مسأله لازم به برهان نیست کالشّمس فی رابعة‌النهار است که اگر هزار نفر سالم باشند و یک نفر مریض مسری، ممکن نیست آن هزار نفر تأثیر در مزاج او بکنند ولی این یک نفر مریض تأثیر به آن هزار نفر می‌نماید. (خاطرات حبیب، ج۱، ص۲۰۲)
جمال قدم دربارهٔ نفس می‌فرمایند:
لم‌یکن لَکُم أعدآءٌ إلّا أنفسکم. فاعرفوها یا قوم. ایّاکم أن تغفلون إنّها لاتسکن أبداً. اذا تُطعِمُ یزدادُ لهیبُها و إذا تُمنَعُ یشتدُّ حرصُها. قد أفلَحَ مَن زکّیٰها باسم ربِّهِ المقتدرِ المهیمنِ القیّوم. قُل أنِ انحروها یا قومُ فی سبیلی. هذا حقّ القربان فی حبِّ الرّحمن و لایعقله إلّا المخلصون. (آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ص۴۲۶/ خطّ جناب زین‌المقرَّبین، ص۳۹۰ / مضمون: شما دشمنی غیر نفس خود ندارید، آن را بشناسید. مبادا از آن غفلت کنید که ابداً آرام نمی‌نشیند. اگر طعامش دهید شعله‌اش زبانه کشد و اگر منعش کنید حرص و آز او فزونی یابد. کسی رستگار میشود که نفس خود را به نام خدایش تزکیه نماید. پس‌ای مردم، آن را در راه من نحر کنید. این است قربانی حقیقی در راه محبّت الهی که جز مخلصان آن را درک نکنند.)
در این بند از کتاب اقدس نیز حضرت بهاءالله انذار می‌فرمایند که مبادا اصول الهی را رها کنید و اصول نفس خود را بچسبید و به موجب آن عمل کنید. چه که عمل به اوامر الهی است که شما را از کسانی که به اعراض قیام کنند بی‌نیاز می‌سازد زیرا خداوند با بندگان مقبل خود همراه است. جمال قدم در بیانی که در صفحه ۳۶۷ گنجینه حدود و احکام درج شده می‌فرمایند: "قد نزَّلنَا الأحکامَ فصّلنا ما أرَدناه بالحقّ. أنِ ٱتّبعوا ما اُمِرتُم بِهِ بقوّة مِن لدنّا و لاتلتفتوا إلَی الّذین أعرضوا عَنِ الوجه إذ أشرَقَ مِن هذا الافق المبین."
جمال قدم اطمینان می‌دهند که: "مَن فاز الیوم بما اُمِرَ مِن لدی الله تالله تنجذِبُ ببیانِهِ الممکنات و تهتزُّ بذکره الکائنات." (همان)
لهذا، عمل به اوامر و احکامی از قبیل صوم و صلوة که در همین بند به اوّلی اشاره شده، صرفاً برای ایجاد اشتعال و انجذاب در نفوس عباد است و ارتقاء آنها به مقامی که قربیت الهی را حائز شوند و چون عاشقی باشند که به معشوق خود واصل می‌شوند.
امّا، برای تزکیهٔ نفس باید کاری کرد که سیر تکاملی خود را طیّ کند و از پست‌ترین مراحل به اعلی مدارج واصل گردد. حضرت عبدالبهاء این سیر تکاملی را در لوحی به زبان عربی به زیبایی تامّ تشریح فرموده‌اند. اصل لوح مبارک را در کتاب "مِن مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ص۲۵ به بعد ملاحظه فرمایید. مضمون کلام مبارک چنین است: نفس ناطقهٔ انسانی آینه‌ای برای ظهور حقائق لاهوتی و بروز صفات کاملهٔ ربّانی است و همچنین محلّ تنزّل و هبوط در تیرگی عالم طبیعت و محتجب‌‌شدن به حجاب غلیظ ناشی از حدود دنیای ناسوتی است که او را از وصول به مبدأ و مرجع خود باز می‌دارد. در نتیجه ممکن است به مراتب قُرب و وصال ترقّی کند یا در مهالک بُعد و گمراهی سقوط نماید. در هر مرتبه‌ای قمیصی در بر می‌کند که با مرتبهٔ دیگر متفاوت است و بدین لحاظ از هر مرتبه‌ای به عبارتی تعبیر میشود.
در اینجا حضرت عبدالبهاء با استناد به برخی آیات قرآنی به تشریح مراتب نفس می‌پردازند. مثلاً در مقام تنزّل در پایین‌ترین مراتب شهوات حیوانی و اشتغال به زخارف دنیای پست و گرایش به مشتهیات نالایقه به "نفس امّاره" نامیده میشود: "کما قال و قوله الحق إنّ النّفسَ لَأمّارةٌ بالسّوء إلّا ما رَحِمَ ربّی." (ص۲۵) در این مرتبه در غفلت و مهلکه به سر می‌برد و از خدایش غافل است تا آن که نسیمی بر او مرور نماید و او را اندکی بیدار نماید و خویشتن را ملامت کند چه که مشاهده می‌کند خود را که در غفلت و عصیان به سر می‌برد و طریق سرزنش در پیش می‌گیرد و احساس پشیمانی می‌نماید. چون طریق ملامت در پیش می‌گیرد از آن به "نفس لوّامه" تعبیر شده است: "کما قال جلّ اسمه و لا اُقسِمُ بالنّفسِ اللّوّامة." (همان) و لذا اندکی ترقّی می‌کند و به خداوند نزدیک میشود و از آن "المقام الأدنَی الأذلّ الأوحش" دور میشود. آیات الهام به او نازل میشود و تفاوت روز و شب و روشنی و تاریکی را در می‌یابد و به شاطئ بحر عرفان فرا خوانده شده از مائدهٔ قدسی از جنّت رضوان به او خورانده میشود و از نهر فضل و اکرام می‌نوشد و معنای بلندی و پستی و عروج و نزول را در می‌یابد. در اینجا است که به "نفس ملهَمَة" نامیده می‌گردد: "کما قال تبارک و تعالی و نفسٍ و ما سَوّاها فألهَمَها فجورها و تقواها." (ص۲۶)
سیر ترقّی ادامه دارد. زیرا به ندای پروردگارش از خوابگاه اوهام برخاسته و به ذکر خداوند متذکّر گشته و به مقامات حبّ و اطمینان عروج کرده و در دریای ایقان غوطه‌ور شده است. او اینک بر عرش سکون و اطمینان جالس است و از جام استقامت و ثبوت می‌نوشد و لذا به "نفس مطمئنّه" نامیده میشود. زیرا نگرانی و تشویش او فرو نشسته و حجاب از پیش چشمش برداشته شده و ظلمت به نور تبدیل شده است. چون به این مقام وارد میشود، به حالت تسلیم و رضا در می‌آید و ترک طلب و ارادهٔ خویش کرده امور را به خداوند واگذار می‌کند و بر او توکّل می‌نماید و در این مقام راحت کبری از برای خود نمی‌خواهد بلکه راضی است به آنچه که خداوند مقدّر فرموده است و در کلّیه بلیّات احساس فرح و سرور می‌نماید. در این مقام هیچ حزنی در او راه ندارد و "السّالک فی ذلک المقام الأعلی لایبقی له إرادة و سکون و حرکة و قدَرٌ و قضاءٌ إلّا بالله." (ص۲۷) وقتی به این مقام که فناء فی الله است وارد شود و إراده‌اش عین ارادهٔ الهی و رضای او عین رضای خداوند باشد و نشانه‌های رضا در او ظاهر گردد به "نفس راضیه" نامیده میشود. در اینجا است که از ملأ اعلی خطاب به او می‌رسد که: "طوبی لک بما قطعتِ السّبیل و طوَیتِ الطّریق حتّی وَرَدتِ شریعة الوفاء و شربتِ زلالَ التّسلیم و الرّضا و ترکتِ هواک و رضیتِ برضاء مولاک..." (همان)
در این مقام که وارد شد نزد خداوند مورد رضایت و قبول واقع میشود و در ظلّ فضل مولایش در کمال مسرّت و استبشار قرار می‌گیرد. چون به واسطهٔ رضا "إلَی المعارج المرضیة عندالله ربّها و مقبولیتها فی فِناء موجدها" صعود و عروج نمود از او به "نفس مرضیّة" تعبیر میشود.
حال، که به این مقام در آمد، چون به کمالات روحیهٔ رحمانیه متّصف شد و صفات جوهریّهٔ ربّانیه را در بر گرفت، "نفس کامله" می‌گردد و استحقاق و استعداد دخول در حدیقهٔ ملکوت الهی را که جنّت ابرار و مأوای احرار است می‌یابد و مخاطب این کلام الهی واقع میشود که: "یا أیّتها النّفسُ المطمئنّةُ ارجعی إلی ربّک راضیةً مرضیةً فادخُلی فی عبادی و ادخُلی جنّتی لأنّ جنّةُ المأوی و حدیقة الکبریا و الرّوضة العلیا و الفردوس الأعلی هِیَ ریاضُ ملکوت‌الله الّتی فَتَحَت ألیوم أبوابها..." (ص۲۸)
بنابراین در اینجا است که سرّ کلام مبارک در این بند کتاب اقدس ظاهر و هویدا میشود که: "لاتکونوا مِنَ الّذین اخذوا اصولَ أنفسِهِم و نبذوا اصولَ الله ورائهم بمَا اتّبعوا الظّنون و الأوهام." یکی از شواهد این تبعیت از اصول الهی و وصول به مقامات ربّانی کفّ نفس از اکل و شرب از طلوع تا غروب است و ممانعت نفس از انهماک در شهوات نفسانیّه و کمک به اعتلاء آن به مدارج عالیه.
۱۸. قَدْ کُتِبَ لِمَنْ دانَ بِاللهِ
ﭐلدَّیانِ اَنْ یغْسِلَ فیۭ کُلِّ یوْمٍ یدَیهِ ثُمَّ وَجْهَهُ وَ یقْعُدَ مُقْبلِاً اِلَی اللهِ وَ یذْکُرَ خَمْساً وَ تِسْعیۭنَ مَرَّةً اَللهُ اَبْهیٰ کَذٰلِکَ حَکَمَ فاطِرُ ﭐلسَّمآءِ اِذِ ﭐسْتَویٰ عَلیٰ اَعْراشِ ﭐلْاَسْمآءِ بٱلْعَظَمَةِ وَ ﭐﻹقْتِدارِ * کَذٰلِکَ تَوَضَّأُوا لِلصَّلوٰةِ اَمْراً مِنَ اللهِ ﭐلْواحِدِ ﭐلْمُخْتارِ*
(مضمون: بر کسی که به خداوند جزا‌دهنده متدیّن شده، واجب شده است که در هر روز دو دست و سپس صورتش را بشوید و رو به خدا بنشیند و نود و پنج مرتبه "الله ابهی" بگوید. این چنین آفریننده آسمان حکم فرمود، هنگامی که با عظمت و اقتدار بر عرش‌های اسم‌ها مستقر گردید. همین گونه برای نماز به فرمان خداوند مختار وضو بسازید.)
تکبیر "الله ابهی" از دوران ادرنه، بعد از فصل اکبر، بین احبّاء معمول گشت و به بیان حضرت ولی امرالله مقصود از آن نفس مبارک حضرت بهاءالله است. (ملحقات کتاب اقدس، یادداشت شماره ۳۳) حضرت ربّ اعلی در کتاب بیان عربی فرموده‌اند: "فی حکم التّسلیم بأن یسلّمن الرّجال بألله اکبر و یجبین بالله اعظم و النّساء یسلّمنّ بالله ابهی و یجیبنّ بالله اجمل." (در حکم سلام‌کردن آن که مردان با الله اکبر سلام گویند و در مقام جواب الله اعظم بر زبان رانند و بانوان با الله ابهی درود فرستند و پاسخ آن را با الله اجمل بشنوند.) و در شرح آن در باب پنجم از واحد شش بیان فارسی فرموده‌اند: "در بیان سلام به تکبیر بر خدا [الله اکبر] و جواب به ذکر تعظیم او [الله اعظم] گردد و همچنین در اولوا الدّوائر [بانوان] به الله ابهی و در جواب به الله اجمل کلّ ملاقات کنند یکدیگر را و ثمرهٔ آن آن که لعّل در یوم ظهور من یُظهرُهُ‌الله توانند که اقرار کنند که بعد از خداوند او است لایق تقمّص اکبریّت و اعظمیّت و ابهائیّت و اجملیّت در ابداع..."
بنابراین، چهار تحیّت در زمان حضرت اعلی برقرار شد که به بیان حضرت عبدالبهاء: "مقصد از هر چهار جمال قدم روحی لاحبّائه الفدا است نه دون حضرتش." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۲، ص۲۴۵)
حضرت ولی امرالله دربارهٔ سابقهٔ تاریخی آن، ضمن بیان وقایع ارض سرّ، می‌فرمایند:
در همان اوقات بود که تحیّت «الله اکبر» به تحیّت «الله ابهی» تبدیل شده و تکبیر جدید دفعةً واحدةً بین دوستان ایران و یاران ارض سرّ معمول گردید. اوّلین نفسی که بنا بر تذکّر نبیل ذکر الله ابهی را در مهد امرالله بلند نمود جناب ملّا محمّد فروغی، یکی از مدافعین قلعهٔ شیخ طبرسی، بود. (قرن بدیع، ص۳۵۶)
بعد از صعود حضرت بهاءالله اتّفاقی افتاد که سبب تشتّت در صفوف اهل بهاء شد. طبق آنچه که جناب یونس افروخته در خاطرات نه سالهٔ عکّا (ص۱۲۳) نقل کرده حکایت مزبور به این شرح است:
در آن سنوات نغمه‌های شورانگیز و صحبت‌های فتنه‌آمیز در همه جای ایران در مراکز امری فراوان بود و چون محافل روحانی تشکیلات رسمی نداشت و مفسدین مذبذبین مانند دزد در کمین و منتظر بازار آشفته بودند، لهذا هر نغمه و هر صدایی بلند می‌شد پیرایه‌های عجیب و غریب می‌بستند و آشوبی برپا می‌کردند. مِن‌جمله یک نفر از اماءالرّحمن، فائزه خانم، در مراجعت از ارض مقصود، بر سبیل حکایت، روایتی عنوان کرد: هیکل میثاق به مناسبتی یک روز فرمودند امروز روز خمودت و جمودت نیست؛ امروز روز اعظم و هنگام ذکر الله اعظم است.
این کلمه و خبر به گوش منافقین رسید. فریاد واویلا، وامصیبتا بلند شد و اذهان را مشوّش و پریشان نمود و گفتند که طرفداران غصن اعظم اسم بهاء را از بین بردند، فردا امر بهاء را از بین خواهند برد. پس در مقابل این زمزمه و غوغا بعضی از احبّاء که، به اصطلاح، تندرو و افراطی بودند در مقام مخالفت با اهل بغضاء حرارتی به خرج داده این تکبیر را مقدّم بر تکبیر «الله ابهی» دانستند. برخی دیگر صرف‌نظر نموده متجدّد نشده طریقهٔ اعتدال را از دست ندادند. لهذا عَلَم اختلاف بلند شد؛ عرایض شکایت‌آمیز بسیار به حضور مبارک ارسال گشت.
چون طرفین، که متمسّک به هر یک از کلمتَین مبارکتَین بودند، هر دو مخلص و ثابت و نابت و مستقیم، لهذا هر دو مورد عنایت و مرحمت واقع شدند و در جواب فرمودند که در ایّام مبارک حضرت نقطهٔ اولی، روحُ ما سِواه فداه، تکبیرات اربعه نازل: الله ابهی، الله اعظم، الله اجمل، الله اکبر؛ و در ایّام مبارک جمال اقدس ابهی، به مناسبت اسم اعظم بهاءالله، تکبیر الله ابهی معمول گشت.
باری، این الواح و این عنایات دربارهٔ طرفین بر حرارت محبّت و اشتیاق و انجذاب افزود. امّا اختلاف مرتفع نشد. بلکه ثابتین، علیرغم ناقضین، گفتند پس حال که زمان طلوع شمس جمال غصن اعظم است، الله اعظم اولیٰ و انسب است. خلاصه، اختلاف کلمه اشتداد یافت. مدّت نُه ماه به طول انجامید. تا این که طرفین متّفقاً رجاء و استدعا نمودند که یکی از این دو تکبیر را بالصّراحه تصدیق فرمایند تا همگی به شکرانهٔ این عنایت مجالس شادمانی برپا کنند.
الحمدلله جواب صریح در تصریح «الله ابهی» نازل، صلح و آشتی و محبّت برقرار و مجالس سرور و وجد منعقد گردید؛ ناقضین و مذبذبین مخذول و منکوب و مأیوس شدند.
حضرت عبدالبهاء در جواب احبّاء تصریح فرمودند:
اجراء هر چهار جائز و نصّ مانع از تلفّظ یکی از آنها موجود نه. پس اگر نفسی هر یک را تلفّظ نماید از دین‌الله خارج نگردد و مورد لوم و طعن و ذمّ و قدح نشود و تعرّض و تحقیر جائز نه و اعتراض نباید نمود. چه که هر چهار تحیّت در کتاب الهی وارد. ولی الیوم بانگ ملأ اعلی «الله ابهی» است و روح این عبد از این ندا مهتزّ. هرچند مقصود از «الله اعظم» نیز جمال قدم روحی لأحبّائه الفدا است. چه که اوست اسم اعظم و نیّر اعظم و ظهور اعظم. امّا این تحیّت «الله ابهی» کوس ربوبیت جمال غیب احدیت است که در قلب امکان تأثیر می‌نماید." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۲، ص۲۴۵)
در لوح دیگری حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
احبّاء نباید پاپی کسی شوند و زبان به توهین یکدیگر گشایند و این امور را واسطه اختلاف کنند و عربده‌ای برپا کنند که قائل مخطئ است و یا ناقل مفسد. چه که تحیات اربعه از نصوص است ولی ایام مبارک بین احبّاء تحیت تخصیص یافت به اللّه ابهی و این خصوصیت باقی و برقرار لایتغیر و لایتبدّل. چه که این عبد نحویت شرب ماء ایام مبارک را راضی به تغییر نه تا چه رسد به تحیت. انّا کلّ عباد له و انّا کلّ بامره عاملون و بخصائص سنن ایامه متمسّکون.
باری قائل و ناقل هر این دو تحیت در ظلّ جمال مبارک و مؤمن و موقن و ثابت و راسخ البتّه هیچیک حقّ تعرّض ندارد و نزاع و جدال را باید از میان بردارند والّا هر دو طرف باعث اختلاف و نزاع و جدال و سبب احزان این عبد گردند. (منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۵، ص۱۷۲)
به این ترتیب، این بیان مبارک فصل الخطاب بود که سبب شد این تحیّت جاودانه گردد و احدی به سایر اذکار روی نیاورد. امّا به نکات دیگری نیز باشد اشاره داشت.
اوّل آن که هر کلامی را اثری است. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "هرچند اصوات عبارت از تموّجات هوائیه است که در عصب صماخ گوش تأثیر نماید و تموّجات هوا عَرَضی از أعراض است که قائم به هوا است، با وجود این ملاحظه می‌نمایید که چگونه تأثیر در ارواح دارد. آهنگ بدیع روح را طیران دهد و قلب را به اهتزاز آرَد." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۳۲۶) بنابراین، تلاوت ۹۵ مرتبه ذکر الله ابهی در جمیع کائنات اثر خواهد گذاشت. چه که بین اسم اعظم الهی و کائنات ارتباطی معنوی وجود دارد. جمال قدم می‌فرمایند:
امروز جذب کلمهٔ الهی عالم را اخذ نموده. جمیع اشیاء به کمال فرح و انبساط به ذکر و ثنا مشغول. آب می‌گوید‌ای خاک بیا ذکرهای عالم را بگذاریم و به ثنای مالک قِدَم مشغول شویم. جبال می‌گوید‌ای اشجار امروز روز تغنّی و ترنّم است، چه که مقصود غیب و شهود بر کرسی ظهور مستوی. نیکوست وقت ما و نیکوست روز ما و نیکوست حال ما. (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۲۴۵)
در خصوص تأثیر کلام الهی جمال قدم تصریح دارند که:
أنِ ٱقرَءْ یا عبدُ ما وصَلَ إلیک مِن آثارِ الله بِرَبَواتِ المقرّبین لتستجذبَ بها نفسُک و تستجذبَ مِن نغماتِک أفئدة الخلایق اجمعین و مَن تَقرَءُ آیاتِ الله فی بَیتِهِ وحدَهُ لَینشرُ نفحاتِها الملائکةُ النّاشرات إلی کلّ الجهات و ینقلبُ بها کُلّ نفسٍ سلیم ولو لن‌یستشعرَ فی نفسِه ولکن یظهرُ علیه هذا الفضل فی یومٍ مِنَ الأیّام. کذلک قُدِّرَ خفیاتُ الأمر مِن لدن مقدّرٍ حکیم. (پیک راستان، ص۱۹ / مضمون: آثار الهی که دست تو می‌رسد آن را به الحان مقرّبین تلاوت نما تا هم خودت و هم قلوب دیگر خلایق از نغمات تو منجذب شود. اگر کسی، در منزل خویش، تنهای تنها، آیات الهی را بخواند، هرآینه ملائکهٔ ناشرات آن را به جمیع جهات خواهند برد و هر نفس سلیمی از آن منقلب خواهد گشت حتّی اگر خود او متوجّه نشود ولی این فضل در روزی از روزها بر او آشکار خواهد گشت. خفیات امور اینگونه از سوی خداوند مقدَّر شده است.)
لهذا تکرار اسم اعظم در هر روز به میزان ۹۵ مرتبه در کمال توجّه به خداوند سبب اهتزاز خود انسان و نیز دیگران خواهد شد. و امّا نکتهٔ بعد در مورد رقم ۹۵ است که حضرت ربّ اعلی آن را انتخاب فرمودند و حضرت بهاءالله پذیرفتند. در باب هفدهم از واحد پنجم کتاب بیان فارسی چنین نازل:
ذکر الواجب فی کلّ شهرٍ بأن یذکرَ الله فی کلّ یوم خمس و تسعین مرّة الله ابهی فی یوم الأوّل؛ الله اعظم فی الثّانی، إلی أن ینتهیَ بالله اقدم فی یوم التّاسع والعشر آخر یوم الشّهر. ملخّص این باب آن که از طلوع شمس تا غروب آن خداوند اذن فرموده هر نفسی را که نود و پنج مرتبه بگوید الله ابهی یا الله اعظم یا الله اظهر یا الله انور یا الله اکبر یا امثال این نوع کلمات ممتنعه لعلّ در یوم قیامت از برکت تلاوت این اسماء مقدّسه به شرف هدایت آن نیّر اعظم و طلعت قدم فائز گردد.
همان طور که در این بیان مبارک ملاحظه میشود مقصود از تکرار این اذکار نائل‌‌شدن به هدایت الهیّه و فوز به عرفان من یظهره‌الله است. جناب محمّدحسینی را عقیده چنان است که انتخاب عدد ۹۵ بدان علّت است که مضربی از عدد ۵ (معادل باب) و عدد واحد است که فاصلهٔ ظهور حضرت اعلی با حضرت بهاءالله است. (کتاب "حضرت باب"، ص۹۰۷)
اگرچه حضرت ربّ اعلی به ظهور من یظهره‌الله در سنهٔ تسع بشارت داده‌اند، امّا در بیانی از من یظهره‌الله خواسته‌اند که بابیان را مهلت دهد تا به بلوغ رسند و لذا ظهور در سنهٔ "تسعة عشر" اعلان گردد و بابیان به مکافات ایمان خود برسند: "لو تعزلنّ فی القیٰمة الاُخریٰ مَن فی البیان حین الّذی تشرب اللّبن مِن ثدی امّک بإشارةٍ مِن یدک لَکُنتَ محموداً فی إشارتک ولو انّه لاریب فیه لتصبرنّ تسعة عشر سنةً لتجزی مَن دان بِهِ فضلاً مِن عندک. انّک کنتَ ذا فضلٍ عظیما." (منتخبات آیات از آثار حضرت نقطهٔ اولی، ص۳ / مضمون: اگر مردود شماری در قیامتِ بعد جمیع کسانی را که در امر بیان هستند به اشارهٔ دست آنگاه که از سینهٔ مادر شیر می‌نوشی، هرآینه در این اشاره ستوده هستی گو این که تردیدی نیست که به فضل خود مدّت نوزده سنه صبر خواهی کرد تا هر آن کس را که ایمان دارد مکافاتی به فضل خویش دهی.)
اهمّیت دیگر عدد ۹۵ ترکیب ظاهری آن از دو رقم ۵ (باب) و ۹ (بهاء) است که اشاره به دو مظهر ظهور الهی در این دور است. یا آن که ۵ (هـ) و ۹ (بهاء) هر دو دلالت به حضرت بهاءالله دارد. زیرا هاء، به بیان حضرت بهاءالله، عبارت از "غیب الهویّة و سرّ الأحدیّة و الذّات البحتة القدیمة" است. (یادنامه مصباح منیر، ص۱۷۴)
نکتهٔ دیگر در صورت ظاهر این عدد این است که اگر این دو را با هم جمع کنیم، چهارده میشود. چهارده دو معنا دارد. یکی در بشارت ظریفی در قرآن به دو ظهور بعد است که با عبارت "آتیناک سبعاً مِنَ المثانی" (سورهٔ حجر، آیهٔ ۸۷) بیان شده است. حضرت عبدالبهاء در تبیین آن می‌فرمایند:
حقیقت معنی مقصد سرّ احدیت است و فیض رحمانیت و آن بشارت به ظهور بعد است که ذو الحرف السّبع تکرّر پیدا کرده است. حروف سبع اوّل علی‌محمّد و سبع مکرّر ثانی حسین‌علی. این است معنی سبع مثانی، یعنی هفتی که دو بار تکرّر یافته. (منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۴، ص۱۹۳)
معنای دیگر رقم چهارده، بهاء است در صورتی که همزه چون به شکل شش است با بها که جمعاً هشت میشود جمع گردد در مجموع چهارده خواهد شد. جمال قدم می‌فرمایند: "... العدد اربعة عشر و هذا عدد البهاء اذا تحسبُ الهمزة ستّة لأنّ شکلها ستّة فی قاعدة الهندسة..." (اقتدارات، ص۶۵)
۱۹. قَدْ حُرِّمَ عَلَیکُمُ ﭐلْقَتْلُ وَ ﭐلزِّنا
ثُمَّ ﭐلْغَیبَةُ وَ ﭐﻹفْتِرآءُ ﭐجْتَنِبُوا عَمّا نُهیۭتُمْ عَنْهُ فِی ﭐلصَّحآئِفِ وَ ﭐلْاَلْواحِ *
(مضمون: قتل و زنا بر شما حرام شده است، سپس غیبت و افتراء. از آنچه در کتاب‌ها و الواح از آن نهی شده‌اید اجتناب کنید.)
در این بند به چهار حکم مهمّ، به چهار مورد از منهیات، اشاره دارند. اگرچه این چهار مورد در کنار هم گذاشته شده، لکن این بدان معنا نیست که از لحاظ مجازات، یا اهمّیت در صُقع واحد هستند.
- قتل
هر نفسی در این جهان به دلیلی خلق شده و خداوند از آفرینش او هدفی را دنبال می‌کند که بر جمیع، حتّی خود فرد، بخشی از آن مجهول است. امّا اگر تسلیم ارادهٔ الهی باشد، خداوند از او در جهت تحقّق اهداف استفاده خواهد کرد. جمال قدم انسان را بنایی می‌دانند که به ید قدرت الهی ساخته شده است. آیا بنایی را که خداوند ساخته است ما باید به ایادی ظنون و اوهام خود تخریب کنیم؟ در بند ۷۳ کتاب اقدس تصریح فرموده‌اند: "لایَقتُلْ نفسٌ نفساً... أ تقتُلون مَن أحیاه الله بروحٍ مِن عنده إنّ هذا خطاءٌ قد کان لدی العرش کبیراً. اتّقوا الله و لاتخربوا ما بناه الله بایادی الظّلم و الطُغیان..."
بنابراین، خداوند از ساختن این بنا هدفی را دنبال می‌کند و در آن ودایعی را به امانت گذاشته که باید در زمان معیّن، با هدایت انبیا و اصفیا، به سعی و مجاهدت خود فرد، به ظهور و بروز برسد و مورد استفاده خود او و خلق عالم قرار گیرد. (لوح مقصود) هر انسانی به صورت و مثال الهی خلق شده و از طریق او این صفات و اسماء خداوند در این عالم جریان می‌یابد و مجسّم می‌گردد. حال، با کُشتن این مخلوق خدا، ما بخشی از نقشهٔ الهی را خنثی می‌کنیم.
نکتهٔ دیگر آن که هر انسانی به صورت و هیکل این عالم خلق شده است. بدین لحاظ کسی که دست به قتل یک فرد می‌زند گویی تمام عالم را به قتل رسانده است. در قرآن آمده است: "مَن قَتَلَ نفساً بغیرِ نفسٍ أو فسادٍ فی الأرض فکأنّما قتَلَ النّاس جمیعاً و مَن أحیاها فکأنّما أحیَا النّاس جمیعاً." (سورهٔ مائده، آیهٔ ۳۲)
حضرت بهاءالله در توضیح این آیهٔ کتاب قرآن می‌فرمایند:
هر نفسی را الیوم به مثل این عالم خلق فرموده‌ایم. چنانچه در عالم مُدُن مختلفه و قُراء متغایره و همچنین از اشجار و اثمار و اوراق و اغصان و افنان و بِحار و جِبال و کلّ آنچه در او مشهود است، همین قسم در انسان کلّ این اشیاء مختلفه موجود است. پس یک نفس حکم عالم بر او اطلاق میشود. ولکن در مؤمنین شئونات قدسیه مشهود است، مثلاً سماء علم و ارض سکون و اشجار توحید و افنان تفرید و اغصان تجرید و اوراق ایقان و ازهار حبّ جمال رحمن و بحور علمیّه و انهار حِکَمیّه و لآلئ عزّ صمدیّه موجود... این است سرّ آنچه به مظهر نفسم مِن قبل الهام شده: «مَن أحیا نفساً فکأنّما أحیا النّاس جمیعاً». چون در یک نفس جمیع آنچه در عالَم است موجود، لذا می‌فرماید اگر نفسی نفسی را حیات دهد مثل آن است که جمیع ناس را حیات بخشیده و اگر نفسی نفسی را قتل نماید مثل آن است که جمیع عالم را قتل نموده. اذاً تفکّروا فی ذلک یا أولِی الفکر. (مجموعه الواح مبارکه طبع مصر، ص۱۸۲-۱۸۴)
بنابراین، قتل نفس به معنای کُشتن فقط یک نفر نیست، بلکه به منزلهٔ به هم زدن نظامی است که خداوند ایجاد کرده و با این عمل شنیع یکی از مهره‌های این زنجیره حذف میشود. البتّه این سؤال پیش می‌آید که اگر به موجب قانون کسی محکوم به اعدام شود، در این نظام آیا خللی پیش می‌آید یا خیر. بنا به تعبیر حضرت عبدالبهاء قوّهٔ اجتماعیه ملزم است کسانی را که در نظام خلل ایجاد می‌کنند و مضرّات آنها زیاد است، از صحنه اجتماع حذف کند تا کلّ نظام بتواند بهتر به سیر تکاملی خود ادامه دهد. زیرا این فرد مجرم برای دیگر اجزاء این نظام مضرّ است.
حضرت عبدالبهاء در جواب به این سؤال که "آیا مجرم مستحق عقوبت است و یا عفو و اغماض نظر؟ " می‌فرمایند:
عقوبات جزائیه بر دو قسم است. یک قسم انتقام است، یک قسم قصاص است. امّا بشر حقّ انتقام ندارد، ولی هیأت اجتماعیه حقّ قصاص را از مجرم دارند. و این قصاص به جهت ردع و منع است تا شخص دیگر متجاسر بر آن جرم نشود و این قصاص مدافعهٔ از حقوق بشر است نه انتقام. زیرا انتقام تشفّی صدر است که از مقابله بالمثل حاصل گردد و این جائز نه. زیرا بشر حق انتقام ندارد. با وجود این اگر مجرمین به کلّی معاف باشند نظم عالم به هم می‌خورد. لذا قصاص از لوازم ضروریهٔ هیأت اجتماعیه است. (مفاوضات عبدالبهاء، ص۱۸۶، فصل "عز" [۷۷]
اگر سؤال شود که آیا این گونه نفوس هم به مثل این عالم خلق شده‌اند، جواب مثبت است. امّا، تماماً مظاهر نفی هستند. جمال قدم توضیح می‌دهند: "و همچنین در مشرکین به همین بصر ملاحظه نمایید. ولکن در این نفوس ضدّ آنچه مذکور شده مشهود آید. مثلاً سماء اعراض و ارض غِلّ و اشجار بغضا و افنان حسد و اغصان کبر و اوراق بغی و اوراد فحشاء." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۸۴)
ناگفته نباید گذاشت که خود مؤمنین هم بر دو قسم هستند. زیرا هر فردی ملزم است در خود به جستجو بپردازد و صفات و اسماء الهی را کشف کرده به ظهور برساند. اگر چنین نکند، جمیع اینها در او به‌طور بالقوّه باقی خواهد ماند. جمال مبارک می‌فرمایند:
مؤمنین هم دو قسم مشاهده می‌شوند. از بعضی این عنایت الهیّه مستور. چه که خود را به حجبات نالایقه از مشاهدهٔ این رحمت منبسطه محروم داشته‌اند و بعضی به عنایت رحمن بصرشان مفتوح شده و به لحظات‌الله در آنچه در انفس ایشان ودیعه گذاشته شده تفرّس می‌نمایند و آثار قدرت الهیّه و بدایع ظهورات صُنع ربّانیّه را در خود به بصر ظاهر و باطن مشاهده می‌نمایند و هر نفسی که به این مقام فایز شد به «یومَ یُغنِی اللهُ کُلّاً مِن سعته» فایز شده و ادراک آن یوم را نموده و به شأنی خود را در ظلّ غنای ربّ خود مشاهده می‌نماید که جمیع اشیا را از آنچه در آسمانها و زمین مخلوق شده در خود ملاحظه می‌نماید، بلکه خود را محیط بر کلّ مشاهده کند لو ینظُرُ ببصرالله. (همان، ص۱۸۲)
وقتی کسی به این بصیرت برسد، دیگران را نیز مانند خود مشاهده نماید که به مثل این عالم خلق شده‌اند و ابداً به فکرش هم خطور نمی‌نماید که بخواهد کسی را از صفحهٔ روزگار محو کند و واقف میشود که هر نفسی لابدّ به علّتی خلق شده است.
ریختن خون کسی موجب سلب نسبت میشود. جمال قدم می‌فرمایند: "ایّاکُم أن تسفکوا الدّماء و الّذی سفِکَ إنّه لیس منّی و کان الله بریءٌ منه." (کتاب بدیع، طبع ۱۶۵ بدیع، آلمان، ص۱۹۹) جمال قدم آنقدر نهی شدید از ارتکاب این عمل می‌فرمایند که کشته‌‌شدن را بهتر از کشتن می‌دانند: "قسم به آفتاب فجر توحید که اگر احبّای الهی کشته شوند نزد این عبد محبوب‌تر از آن است که به نفسی اعتراض نمایند. بگو‌ای عباد، جمال رحمن لأجل احیای عالم و اتّحاد اهل آن ظاهر شده نه از برای تفریق و سفک دماء." (امر و خلق، ج۳، ص۱۹۳)
- زنا
مشتهیات نفسانی همیشه آدمی را تحریک به اعمال ناشایسته می‌کند و هرگاه انسان در مقابل نفس امّاره سستی به خرج دهد لابدّ نفس بر او غلبه می‌کند. ارتکاب اعمال نالایقه فی نفسه گویای ضعف ارادهٔ شخص است که نمی‌تواند خود را با آنچه که برای آن خلق شده وفق دهد. در نتیجه سیر نزولی را طیّ می‌کند. حضرت عبدالبهاء در توضیح این فقره کلمات مکنونه که: "مُلک بی‌زوال را به انزالی از دست منه و شاهنشهی فردوس را را به شهوتی از دست مده" (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۸۴) می‌فرمایند:
و امّا ما سئلتَ مِنَ اللّؤلؤ المصون فِی الکَلِمِ المکنون مخاطباً إلی همج الرّعاع، «ایّاک أن تحرم نفسَکَ مُلکاً لایزال بسبب الإنزال» أی لاتحرم نفسَکَ عنِ المواهب الإلهیّة و المِنَحِ الرّحمانیّة و العطاء الموفور و الجزاء المشکور بسببِ اتّباع الشّهوات النّفسانیّة و اللّذائذ الجسمانیّة و الأحلام الشّیطانیّة. فالإنزال کنایة عن اتّباع الشّهوات و ارتکاب الخطیئات مِن أیّ نوعٍ کان و لله الآیات البیّنات. نسئلُ اللهَ أن یجعلَ النّفوس تنشرح بإکتساب الفضائل و تضیق ذرعاً بالبوادر الرّذائل و تنجذب الَی الله و تشتعل بنار محبّةالله و لاتستبدل الهُدیٰ بالضّلالة و العمیٰ و لاتستعوض بالفریدة النّوراء و الیتیمة العصماء خزف الجهل و السّفاهة و الشّقیٰ. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۹-۳۹۸ / مضمون: و امّا این که از مروارید محفوظ در صدف کلمات مکنونه خطاب به نفوس پست و بی‌ارزش پرسیدی که می‌فرماید: "مُلک بی‌زوال را به انزالی از دست مده"؛ یعنی به سبب پیروی از خواسته‌های نفسانی و لذّات جسمانی و رؤیاهای شیطانی، خود را از مواهب الهی و عطایای رحمانی و عطاء فراوان و مکافاتی که مستوجب شکر و سپاس است محروم نکن."انزال" کنایه از پیروی از شهوت و ارتکاب خطاها از هر نوعی است. آیات بیّنات از برای خداوند است. از خداوند می‌خواهیم که با کسب فضائل گشایش دل یابند و با شتافتن به سوی رذائل دچار تنگی سینه و صدر گردند؛ و به سوی خداوند جذب گردند و به آتش محبّت‌الله مشتعل شوند و هدایت را ابداً به ضلالت و کوری تبدیل نکنند و در مقابل گرفتنِ خزَفِ جهل و سفاهة و فلاکت، مروارید ناسفتهٔ نورا را از دست ندهند.)
بنابراین، اصل قضیه در این است که خداوند مایل نیست انسان بلندی مقام خود را به علّت تبعیت از نفس و هوی از دست بدهد. حضرت ولی امرالله می‌فرمایند: "وقتی متوجّه می‌شویم که حضرت بهاءالله می‌فرمانید زنا مانع از ارتقاء روح در حیات اخروی است – که بسیار سخت و دردناک است – و شرب مسکرات عقل را زائل می‌کند، آنقدر که باید بالمرّه از آن احتراز نمود، ملاحظه می‌کنیم که تعالیم ما در این مواضیع چقدر واضح است." (ترجمه – مکتوب ۳۰ سپتامبر ۱۹۴۹ از طرف حضرت ولی امرالله به یکی از احبّاء؛ مندرج در صفحات ۱۶ – ۱۵ Living the Life، مرکز جهانی، نوامبر ۱۹۷۲)
در مقامی ارتکاب زنا موجب سلب نسبت نیز میشود چه که در زمرهٔ اعمال شیطانی محسوب. حضرت بهاءالله می‌فرمایند: "قل قد حُرِّمَ علَیکُمُ الزّنا و اللّواط و الخیانة. أنِ ٱجتنبوا یا معشر المقبلین. تالله قد خُلِقتُم لتطهیر العالم عن رجس الهَویٰ. هذا ما یأمُرُکُم بِهِ مولَی‌الوریٰ إن أنتم مِنَ العارفین و مَن ینسبُ نفسَهُ إلَی الرّحمن و یرتکِبُ ما عمِلَ بِهِ الشَّیطانُ إنّهُ لیس منّی..." (امر و خلق، ج۳، ص۵۱۳ / گنجینه حدود و احکام، ص۳۳۸-۳۳۹)
- غیبت
زمانی که نفس امّاره غلبه می‌نماید و میل به سخن گفتن راجع به عیوب و نقائص دیگران را داریم، ابتدا باید حکم دیگری را زیر پا بگذاریم و مطابق میل نفس خود رفتار نماییم؛ یعنی باید دیده بر محاسن دیگران ببندیم و خطاهای آنها را بیابیم و بزرگ کنیم تا قابل بیان شود و به این ترتیب مجذوب کلام ناپسند خویش بشویم. نفسِ مشاهدهٔ خطاهای دیگران عدول از توصیهٔ حق است که مایل است احبّاء "تحرّی مدایح" نمایند و اگر هم خطایی را سهواً مشاهده نمودند به اسم ستّار الهی متشبّث شده از بیان آن خودداری نمایند.
امّا، جستجو جهت یافتن خطاها یا نقایص دیگران ریشه در عقدهٔ حقارت، حسادت، کینه‌جویی و امثال آن دارد که آدمی مایل است به نحوی خود را بهتر جلوه دهد و چون امکانش فراهم نیست، لهذا باید دیگری را از اریکهٔ محبوبیت یا برتری پایین کشد تا خود را در مقام مقایسه بهتر نشان دهد؛ یعنی شخصیت فرد محسود را به نحوی تخریب نماید تا حسّ حسادت خود را ارضاء نماید؛ یا کینهٔ خود را به نحوی نسبت به شخص مورد نظر نشان دهد. جمیع اینها تأثیرات نامطلوب بر خود شخص غیبت‌کننده دارد و او را از طریق مجاهدت برای تقرّب به حق باز می‌دارد. نصّ صریح حضرت بهاءالله است: "شخص مجاهد که اراده نمود قدم طلب و سلوک در سبیل معرفت سلطان قدم گذارد باید... غیبت را ضلالت شمرد و به آن عرصه هرگز قدم نگذارد. زیرا غیبت سراج منیر قلب را خاموش نماید و حیات دل را بمیراند." (ایقان، طبع مصر، ص۱۴۹)
یکی از القاب جمال مبارک "ستّار" است. در کلامی می‌فرمایند:
بسا از نفوس که ارتکاب نمودند آنچه را که منهی بوده و مع علم به آن، از حقّ جلّ فضله اظهار عنایت و مکرمت بر حسب ظاهر مشاهده نموده‌اند و این فقره را حمل بر عدم احاطهٔ علمیّهٔ الهیّه کرده‌اند. غافل از آن که اسم ستّارم هتک اَستار را دوست نداشته و رحمت سابقه حجبات خلق را ندریده. (اقتدارات، ص۱۳۱)
بندگان واقف به اسرار دیگر بندگان نیستند و علّت نقائص و عیوب دیگران را نمی‌دانند. حق با آن که واقف است ستّاریت پیشه می‌کند و عیوب بندگانش را مایل نیست که مکشوف گردد چه که سبب انفعال و خجلت آنها میشود. جمال قدم می‌فرمایند:
بعضی از عباد به هوای نفس خود استدلال بر حِلّیت بعضی اشیا می‌نمایند مِن دون بیّنة مِنَ الله و إلی حین در کشف اعمال آن نفوس از قلم اعلی کلمه‌ای صادر نه. چه که اسم ستّار لازال به ذیل فضل متشبّث. لذا ستر سبقت گرفت. انّه هو السّتار یَری و یستُرُ و هو العلیم الحکیم. (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۳۵۸)
نکتهٔ دیگری که در اینجا مطرح است آن که شاید کسی بگوید که قصد اصلاح جامعه را دارد و در نتیجه باید عیوب را برملا ساخت تا رفع شوند. امّا حضرت عبدالبهاء نهی می‌فرمایند:
بعضی از احبّاء در سِرّ سِرّ مذمّت یاران دیگر نمایند و اساس غیبت را در نهایت متانت وضع نمایند و اسمش را دلسوزی امرالله گذارند. البتّه کمال مواظبت را داشته باشید و جمیع را منع صریح نمایید. زیرا هیچ خصلتی مضرتر از صفت عیب‌جویی نه، عَلَی الخصوص به امرالله. ابداً نباید نفسی کلمه‌ای اشارهٔ غیر لایق نسبت به احدی از احبّاءالله اظهار دارد. «عجبتُ لِمَن اشتغل بعیوب النّاس و هُوَ غافلٌ مِن عیوب نفسه» مسلک روحانیان است. نهایت دقّت را در منع از این خصلت نمایید و ابداً نگذارید احدی جز ستایش از زبانش جاری گردد. (امر و خلق، ج۳، ص۱۸۳ / حیوة بهائی، ص۱۷۶)
در اینجا اشارتی به "منع از این خصلت نمایید" فرموده‌اند که به نحوی با "لیس لأحدٍ أن یعترضَ علی احدٍ" مغایرت پیدا می‌کند. حضرت عبدالبهاء هدایت می‌فرمایند:
اگر نفسی غیبت نفسی نماید این واضح و مشهود است که ثمری جز خمودت و جمودت نیارد. اسباب تفریق است و اعظم وسیلهٔ تشتیت. اگر چنانچه نفسی غیبت دیگری کند مستمعین باید در کمال روحانیت و بشاشت او را منع کنند که از این غیبت چه ثمری و چه فائده‌ای. آیا سبب رضایت جمال مبارک است یا علّت عزّت ابدیّهٔ احبّای الهی؟ آیا سبب ترویج دین‌الله است و یا علّت تثبیت میثاق‌الله؟ نفسی مستفید گردد و یا شخصی مستفیض؟ لا و الله. بلکه چنان غبار بر قلوب نشیند که دیگر نه گوش شنود و نه چشم حقیقت را بیند. ولی اگر نفسی به ستایش دیگری پردازد و به مدح و ثنا لسان بگشاید مستمعین به رَوح و ریحان آیند و به نفحات‌الله مهتزّ گردند. (منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۱، ص۲۲۲)
در اینجا به نکتهٔ دیگری نیز باید اشاره داشت. همان طور که غیبت‌کردن نزد حق مردود است، شنیدن آن هم مردود است. از حضرت رسول اکرم حدیثی روایت شده است که دربارهٔ غیبت فرمودند: "مَن قال و مَن یسمعُ کِلتَیهِما فِی النّار." (جامع‌الصّغیر سیوطی، طبع مصر، ص۱۵۶) بنابراین وقتی کسی غیبت کند، به جای تشویق او به بیان گسترده‌تر مطلب، باید گوش بر کلامش ببندیم به نحوی که بداند مایل به شنیدن آن نیستیم. در این مقام دو مطلب ذکر میشود که می‌تواند درسی برای ما باشد:
"جناب ابوالفضائل هرگز اجازهٔ مذاکراتی که ممکن است منجر به اختلاف گردد نمی‌دادند. وقتی یکی از احبّاء نزد ایشان آمده و اظهار داشت که یکی از احبّاء باعث ضرّ امرالله است. جناب میرزا به دقّت مطلب را گوش دادند و بعد به بنده [علی‌قلی خان نبیل‌الدّوله] فرمودند که جواب ایشان را کلمه به کلمه ترجمه نمایم. سؤال کردند: "آیا شما عقیده دارید که حضرت بهاءالله ربّ‌الجنودِ معهود هستند؟ " جواب داد: "بله." فرمودند: "اگر ایشان ربّ‌الجنود هستند، این اشخاص جنود ایشانند. پس ما چه حق داریم که از این جنود بدگویی کنیم؟ " (نقل در مقالهٔ "میثاق الهی در نظر جناب ابوالفضائل"، نوشته روح‌الله مهرابخانی، آهنگ بدیع، دی – بهمن ۱۳۳۰، ص۲۶۱)
شخصی نزد سقراط آمد و گفت: میدانی راجع به شاگردت چه شنیده‌ام؟ سقراط پاسخ داد: لحظه‌ای صبر کن. آیا کاملاً مطمئنّی که آنچه که می‌خواهی بگویی حقیقت دارد؟ مرد: نه، فقط در موردش شنیده‌ام. سقراط: آیا خبرخوبی است؟ مرد پاسخ داد: نه، برعکس. سقراط: آیا آنچه که می‌خواهی بگویی، برایم سودمند است؟ مرد: نه واقعاً. سقراط: اگر می‌خواهی به من چیزی را بگویی که نه حقیقت دارد، نه خبر خوبی است و نه حتّی سودمند است، پس چرا اصلاً آن را به من میگویی؟
در واقع در اثر غیبت کردن، شخصیت افراد تخریب میشود و به هیچ وجه قابل ترمیم نیست. شاید این از مواردی باشد که در زمرهٔ حقّ‌النّاس محسوب گردد که بنا به بیان جمال مبارک عفو الهی در این مورد مشروط به عفو صاحب حقّ است.
- افترا
افترا در آثار مبارکه همراه با کلماتی چون "دروغ"، "بهتان"، "تهمت"، و امثال ذلک ذکر شده است. در واقع دروغی است که در غیاب شخصی به او نسبت داده شود و در واقع ارتکاب دو مورد از منهیات، یعنی دروغ و غیبت، است. اثرات آن به‌شدّت مخرّب شخصیت افراد است. زمانی که ناقضین و دشمنان امرالله افترا به حضرت عبدالبهاء بستند، ایشان در لوحی فرمودند: "مقصودشان از این افترا تخدیش اذهان است و تشویش افکار." (مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۸۸، ص۱۹۵)
در مقام قیاس می‌توان این مورد را در خصوص افراد نیز وارد دانست. چه که مفتری قصد دارد اذهان را نسبت به فرد مورد نظر مخدوش و افکار آنها را آلوده به سوء تفاهم نماید. برطرف‌کردن اثرات نامطلوب آن به قرن‌ها میسّر نشود.
جمال قدم به نکتهٔ ظریفی اشاره دارند و آن این که: "لاتَنسِب إلی نفسٍ ما لاتُحِبُّهُ لنفسک." (کلمات مکنونه عربی، شماره ۲۹) حال، کسی که قصد دارد در غیاب فردی، به دروغ، عیب و نقص و خطایی را به او نسبت دهد، باید ابتدا در ذهن خویش مجسّم کند که اگر نفس دیگری این کار را در حقّ خود او انجام دهد چه واکنشی خواهد داشت؟ و چه دلشکستگی برای او فراهم خواهد آمد؟ بنابراین، باید که این قانون طلایی را در حین ارتکاب به این عمل ملحوظ نظر دارد.
نکتهٔ دیگر آن که باید دید چه سودی خواهد برد. حضرت بهاءالله در ایقان می‌فرمایند که شخص مجاهد باید "از تکلّم بی فایده احتراز کند. چه، زبان ناری است افسرده و کثرت بیان سمّی است هلاک کننده. نار ظاهری اجساد را محترق نماید و نار لسان ارواح و افئده را بگدازد. اثر آن نار به ساعتی فانی شود و اثر این نار به قرنی باقی مانَد." (ص۱۴۹)
این تأثیر نامطلوب بر دل افراد، به هیچ وجه برطرف کردنی نیست. جمال قدم نهی می‌فرمایند که مبادا دل کسی را بشکنیم یا برنجانیم. در لوح قناع تصریح دارند: "لو تمشی بلاحذاء و تنامُ بلاوطاء و تنوح فی العراء لَخیرٌ لَکَ مِن أن تحزنَ مَن آمَن و هدی." (اقتدارات، ص۲۰۲ / مضمون: اگر بدون کفش راه بروی و بدون فِراش بخوابی و در بیابان بگریی، از برای تو بهتر است ازاین که کسی را که ایمان دارد و هدایت شده است محزون کنی.)
در پایان این بند است که تصریح دارند پرهیز کنید از آنچه که در الواح و آثار از آن نهی شده‌اید.
۲۰. قَدْ قَسَمْنَا ﭐلْمَواریۭثَ عَلیٰ
عَدَدِ ﭐلزّآءِ مِنْها قُدِّرَ لِذُرِّیاتِکُمْ مِنْ کِتابِ ﭐلطّآءِ عَلیٰ عَدَدِ ﭐلْمَقْتِ وَ لِلْاَزْواجِ مِنْ کِتابِ ﭐلْحآءِ عَلیٰ عَدَدِ ﭐلتّآءِ وَ ﭐلْفآءِ وَ لِلْاٰبآءِ مِنْ کِتابِ ﭐلزّآءِ عَلیٰ عَدَدِ ﭐلتّآءِ وَ ﭐلْکافِ وَ لِلْاُمَّهاتِ مِنْ کِتابِ ﭐلْواوِ عَلیٰ عَدَدِ ﭐلرَّفیعِ وَ لِلْاِخْوانِ مِنْ کِتابِ ﭐلْهآءِ عَدَدَ ﭐلشّیۭن وَ لِلْاَخَواتِ مِنْ کِتابِ ﭐلدّالِ عَدَدَ ﭐلرّآءِ وَ ﭐلْمیۭمِ وَ لِلْمُعَلِّمیۭنَ مِنْ کِتابِ ﭐلْجیۭمِ عَدَدَ ﭐلْقافِ وَ ﭐلْفآءِ کَذٰلِکَ حَکَمَ مُبَشِّرِیَ ﭐلَّذیۭ یذْکُرُنیۭ فِی ﭐللَّیالیۭ وَ ﭐلْاَسْحارِ * اِنّا لَمّٰا سَمِعْنا ضَجیجَ ﭐلذُّرِّیاتِ فِی ﭐلْاَصْلابِ زِدْنا ضِعْفَ ما لَهُمْ وَ نَقَصْنا عَن ﭐلْاُخْریٰ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْمُقْتَدِرُ عَلیٰ ما یشآءُ یفْعَلُ بِسُلْطانِهِ کَیفَ اَرادَ *
(مضمون: میراث را به هفت قسمت تقسیم نمودیم. از آن برای فرزندان شما ۹ سهم، برابر ۵۴۰ و برای همسران ۸ سهم، برابر ۴۸۰ و برای پدران ۷ سهم، برابر ۴۲۰ و برای مادران ۶ سهم، برابر ۳۶۰ و برای برادران ۵ سهم، برابر ۳۰۰ و برای خواهران ۴ سهم، برابر ۲۴۰ و برای معلمین ۳ سهم، برابر ۱۸۰ مقدّر شده است. این گونه مبشّرم [حضرت اعلی] که مرا در شب‌ها و سحرگاهان ذکر می‌کرد، حکم نمود. ما چون ناله فرزندان را در پشت پدران شنیدیم [ناله فرزندانی که هنوز به دنیا نیامده‌اند]، آنچه برای آنان بود دو برابر نمودیم و از دیگران [سایر طبقات] کم کردیم. البته او توانا است بر آنچه می‌خواهد و به قدرت و سلطنت خود هر طور بخواهد، انجام می‌دهد.)
مبحث ارث در امر مبارک در نظر بعضی از محقّقین اقتصاد نوعی تقسیم ثروت محسوب میشود. البتّه بنا به حدیث نبوی "النّاس مسلّطون علی أموالهم" که در امر مبارک تأیید شده است، هر نفسی مختار است به هر نحوی که مایل است اموال خود را تقسیم نماید. نوشتن وصیت‌نامه فریضه است. حضرت عبدالبهاء دربارهٔ نفسی که وصیت‌نامه نوشته می‌فرمایند:
الحمدلله که ایشان اطاعةً لأمرالله پیش از صعود وصیت‌نامه به خطّ خویش مرقوم نموده‌اند و جمیع را راحت و آسوده گذاشتند. اطاعت اوامر الهی سبب آسایش آفرینش است. همین یک فقره را ملاحظه کنید که وصیت‌نامه چه‌قدر سبب آسودگی قلوب و راحت جان و دل است. هنیئاً لِمَن أطاع أمر مولاه و تَرَکَ نفسَهُ و هواه. (مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۵۲، ص۳۳۹)
حال، اگر نفسی قصور نمود یا به هر علّتی وصیت‌نامه ننوشت و تکلیف اموال خود را روشن ننمود، باید جامعه اموال او را طبق کتاب مستطاب اقدس تقسیم نماید. نحوهٔ تقسیم بسیار ساده است. ابتدا به چند کلمه که بر حسب ابجد نوشته شده توجّه نماییم.
زاء = ۷؛ طاء = ۹؛ مقت = ۵۴۰؛ حاء = ۸؛ تاء و فاء = ۴۸۰؛ تاء و کاف = ۴۲۰؛ واو = ۶؛ رفیع = ۳۶۰؛ هاء =۵؛ شین = ۳۰۰؛ دال = ۴؛ راء و میم = ۲۴۰؛ جیم = ۳؛ قاف و فاء = ۱۸۰.
حضرت بهاءالله ابتدا تقسیم ارث بر مبنای بیان (واحد هشتم، باب دوم) را مطرح می‌فرمایند و سپس برای افزودن به سهم فرزندان، از سهم بقیه ورّاث کاسته به سهم آنها می‌افزایند. ابتدا نحوه تقسیم اموال بر حسب بیان به شرح زیر مطرح می‌گردد:
اموال به هفت قسمت تقسیم میشود و لذا طبقات ورّاث عبارتند از: فرزندان، همسر، پدر، مادر، برادر، خواهر، معلّم. برای آن که بتوان سهم هر یک را تعیین کرد، هفت را ضرب در ۶ می‌کنیم که تکلیف هر سهم مشخّص شود. در نتیجه کلّ مال به ۴۲ قسمت منقسم می‌گردد. از این ۴۲ قسمت، نـُه قسمت به فرزندان، هشت قسمت به همسر، هفت قسمت به پدر، شش قسمت به مادر، پنج قسمت به برادر، چهار قسمت به خواهر و سه قسمت به معلّم می‌رسد.
نوع تقسیم‌بندی دیگر کوچک‌ترین عددی است که بر کلّیه ارقام یک تا نـُه قابل قسمت باشد که عبارت است از ۲۵۲۰. (رسالهٔ سؤال و جواب، شمارهٔ ۵) وقتی این رقم را به ۴۲ قسمت فوق تقسیم کنیم، هر سهم معادل ۶۰ است. بنابراین، وقتی اموال به ۲۵۲۰ تقسیم شود، می‌توان بر مبنای فوق تکلیف اموال را روشن ساخت. مثلاً برای فرزندان ۹×۶۰= ۵۴۰ است که معادل کلمهٔ "مقت" است که در بالا ذکر شد. بر این اساس، اموال به صورت زیر تقسیم میشود:
- فرزندان ۹ سهم از ۴۲ سهم معادل ۵۴۰ (مقت) سهم از ۲۵۲۰ سهم
- همسر ۸ سهم از ۴۲ سهم معادل ۴۸۰ (تاء و فاء) سهم از ۲۵۲۰ سهم
- پدر ۷ سهم از ۴۲ سهم معادل ۴۲۰ (تاء و کاف) سهم از ۲۵۲۰ سهم
- مادر ۶ سهم از ۴۲ سهم معادل ۳۶۰ (رفیع) سهم از ۲۵۲۰ سهم
- برادران ۵ سهم از ۴۲ سهم معادل ۳۰۰ (شین) سهم از ۲۵۲۰ سهم
- خواهران ۴ سهم از ۴۲ سهم معادل ۲۴۰ (راء و میم) سهم از ۲۵۲۰ سهم
- معلّمین ۳ سهم از ۴۲ سهم معادل ۱۸۰ (قاف و فاء) سهم از ۲۵۲۰ سهم
جمال مبارک تغییری در این سهمیه‌ها به وجود آوردند. یعنی سهم فرزندان را ۹ سهم از ۴۲ به ۱۸ سهم افزایش دادند. برای تأمین این ۹ سهم اضافه که به فرزندان داده شد، از طبقات دیگر ورّاث ۵/۱ سهم کاسته شد. (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۵) در نتیجه از ۴۲ سهم، سهمیه هر کدام به شرح زیر مقرّر شد:
- فرزندان ۱۸ سهم، معادل ۱۰۸۰ سهم از ۲۵۲۰ سهم
- همسر ۵/۶ سهم، معادل ۳۹۰ سهم از ۲۵۲۰ سهم
- پدر ۵/۵ سهم، معادل ۳۳۰ سهم از ۲۵۲۰ سهم
- مادر ۵/۴ سهم، معادل ۲۷۰ سهم از ۲۵۲۰ سهم
- برادران ۵/۳ سهم، معادل ۲۱۰ سهم از ۲۵۲۰ سهم
- خواهران ۵/۲ سهم، معادل ۱۵۰ سهم از ۲۵۲۰ سهم
- معلّمین ۵/۱ سهم، معادل ۹۰ سهم از ۲۵۲۰ سهم
چند نکته باید بر این تقسیم‌بندی افزود: برادر و خواهر أبی و امّی با هم تفاوت دارند. اگر خواهر و برادر ابی و امّی وجود داشته باشند، برادر و خواهر امّی ارث نمی‌برند. (رسالهٔ سؤال وجواب، شماره ۵۲) امّا خواهر و برادر پدری طبق نصّ فوق ارث می‌برند. (همان، شماره ۶) اگر آنها وجود نداشته باشند ولی برادر و خواهر امّی باشند، دو سوم از سهم مزبور را مالک می‌شوند و یک سوم بقیه به صندوق بیت‌العدل راجع است. (همان، شماره ۶) معلّم اگر غیربهائی باشد ارث نمی‌برد. اگر معلّم درگذشته باشد، فرزندان معلّم سهمی از ارث نمی‌برند، بلکه دو سوم سهم او به فرزندان متوفّی می‌رسد و یک سوم باقیمانده به صندوق بیت‌العدل راجع است. اگر معلّم متعدّد باشد میانشان بالسّویّه تقسیم میشود. (همان، شماره ۳۳)
۲۱. مَنْ ماتَ وَ لَمْ یکُنْ لَهُ ذُرِّیةٌ
تُرْجَعُ حُقوقُهُمْ اِلیٰ بَیتِ ﭐلْعَدْلِ لِیصْرِفوها اُمَنآءُ ﭐلرَّحْمٰن فِی ﭐلْاَیتامِ وَ ﭐلْاَرامِلِ وَ ما ینْتَفِعُ بِهِ جُمْهورُ ﭐلنّاسِ لِیشْکُروا رَبَّهُمُ ﭐلْعَزیزَ ﭐلْغَفّارَ *
(مضمون: کسی که بمیرد و فرزندی نداشته باشد، حقوق آنها [فرزندان] به بیت العدل بر می‌گردد تا امنای الهی آن را در راه یتیمان و بیوه‌زنان و آنچه که عموم مردم از آن منتفع می‌گردند، مصرف کنند تا پروردگار ارجمند و بسیار آمرزنده خود را شکر نمایند.)
از آنجا که مهم‌ترین طبقهٔ ورّاث فرزندان هستند، باید دید سهم‌الارث آنها، در صورتی که متوفّی فرزند نداشته باشد، به که خواهد رسید. حضرت عبدالبهاء در طرح مخزن عمومی که دارای هفت واردات و هفت مصارف است، یکی از واردات یعنی منبع درآمدش، مال بی‌وارث است. (خطابات حضرت عبدالبهاء در اروپا و امریکا، ص۲۱۹)
حضرت بهاءالله مقرّر فرموده‌اند سهم اولاد، در صورتی که وجود نداشته باشند، به بیت‌العدل راجع است تا آن امناء رحمن برای افراد یتیم، بیوگان و نیز آنچه که به جمهور ناس نفع می‌رساند صرف کنند. (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۷)
۲۲. وَ ﭐلَّذیۭ لَهُ ذُرِّیةٌ وَ لَمْ یکُنْ
ما دونَها عَمّٰا حُدِّدَ فِی ﭐلْکِتابِ یرْجَعُ ﭐلثُّلُثانِ مِمّا تَرَکَهُ اِلَی ﭐلذُّرِّیةِ وَ ﭐلثُّلُثُ اِلیٰ بَیتِ ﭐلْعَدْلِ کَذٰلِکَ حَکَمَ ﭐلْغَنِی ﭐلْمُتَعالِ بٱلْعَظَمَةِ وَ ﭐلْاِجْلالِ *
(مضمون: و کسی که [بمیرد] و [فقط] دارای فرزند باشد و غیر آن که در کتاب [اقدس] تعیین شده، نباشند دو سوم از آنچه گذارده است [سهم هر یک از طبقات] به فرزند و یک سوم به بیت العدل تعلق می‌گیرد. این گونه [خداوند] بی‌نیاز و بزرگوار و با عظمت و جلال فرمان داد.)
حال اگر، فرزندان وجود داشته باشند و سایر طبقات ورّاث نباشند، تکلیف سهمیه آنها چیست؟ هر کدام از طبقات دیگر اگر وجود نداشته باشند، دو سوم سهم آنها نصیب فرزندان میشود و یک سوم باقیمانده به صندوق بیت‌العدل باید تأدیه شود. حتّی اگر کلّیه طبقات دیگر ورّاث وجود نداشته باشند، باز هم به همین ترتیب عمل خواهد شد. (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۷)
۲۳. وَ ﭐلَّذیۭ لَمْ یکُنْ لَهُ مَنْ یرِثُهُ
وَ کانَ لَهُ ذُو ﭐلْقُرْبیٰ مِنْ اَبْنآءِ ﭐلْاَخِ وَ ﭐلْاُخْتِ وَ بَناتِهِما فَلَهُمُ ﭐلثُّلُثانِ وَ اِلّٰا لِلْاَعْمامِ وَ ﭐلْاَخْوالِ وَ ﭐلْعَمّاتِ وَ ﭐلْخالاتِ وَ مِنْ بَعْدِهِمْ وَ بَعْدِهِنَّ لِاَبْنآئِهِمْ وَ اَبْنآئِهِنَّ وَ بَناتِهِمْ وَ بَناتِهِنَّ وَ ﭐلثُّلُثُ یرْجَعُ اِلیٰ مَقَرِّ ﭐلْعَدْلِ اَمْراً فی ﭐلْکِتابِ مِنْ لَدَی اللهِ مالِکِ ﭐلرِّقابِ *
(مضمون: و کسی که [بمیرد] و کسی را که از او ارث ببرد نداشته باشد، اما خویشاوند داشته باشد از قبیل پسران برادر و خواهر و دختران آنها [برادر و خواهر] دو سوم ارث برای ایشان است و گر نه برای عموها و دایی‌ها و عمه‌ها و خاله‌ها است و بعد از آنها [عموها و دایی‌ها و عمه‌ها و خاله‌ها] برای پسران و دختران آنها و یک سوم آن به بیت العدل بر می‌گردد، به فرمانی در این کتاب از نزد خداوند مالک گردنها [بندگان].)
حال، اگر هیچ یک از طبقات هفتگانهٔ مذکور وجود نداشته باشند، اموال را باید بین خویشان دیگر تقسیم نمود. اگر فرد متوفّی خواهرزاده و برادرزاده داشته باشد، دو سوم میراث به آنها می‌رسد و یک سوم باقیمانده به صندوق بیت‌العدل تأدیه خواهد شد. اگر خواهرزاده و برادرزاده وجود نداشته باشند، عموها، دایی‌ها، خاله‌ها و عمّه‌ها به همان میزان دو سوم سهم می‌برند. اگر آنها نیز وجود نداشته باشند به پسران و دختران آنها خواهد رسید.
جناب اشراق خاوری (تقریرات، ص۷۴) معتقدند که ابتدا به فرزندان ذکور آنها می‌رسد و بعد به فرزندان اناث. امّا به نظر نمی‌رسد ذکر آنها به ترتیبی که آمده دلالت بر اولویت پسران بر دختران باشد.
۲۴. مَنْ ماتَ وَ لَمْ یکُنْ لَهُ
اَحَدٌ مِنَ ﭐلَّذینَ نُزِّلَتْ اَسْمآئُهُمْ مِنَ ﭐلْقَلَمِ ﭐلْاَعْلیٰ تُرْجَعُ ﭐلْاَمْوالُ کُلُّها اِلَی ﭐلْمَقَرِّ ﭐلْمَذْکورِ لِتُصْرَفَ فیۭما اَمَرَ اللهُ بِهِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْمُقْتَدِرُ ﭐلْاَمّارُ *
(مضمون: هر کس بمیرد و هیچ یک از کسانی را که اسم‌های آنان از قلم اعلی نازل شده، نداشته باشد اموال تماماً به همان جایگاه مذکور [بیت العدل] تعلق می‌گیرد تا صرف شود در اموری که خداوند به آن فرمان داده است. او توانا و بسیار فرمان‌دهنده است.)
اگر کسی از افراد مذکور در موارد فوق وجود نداشته باشد، اموال او به عنوان "مال بی وارث" به صندوق بیت‌العدل راجع است تا در آنچه که امر الهی مقرّر فرموده صرف شود.
۲۵. وَ جَعَلْنَا ﭐلدّارَ ﭐلْمَسْکونَةَ
وَ ﭐلْاَلْبِسَةَ ﭐلْمَخْصوصَةَ لِلذُّرِّیةِ مِنَ ﭐلذُّکْرانِ دُونَ ﭐلْاِناثِ وَ ﭐلْوُرّاثِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْمُعْطِی ﭐلْفَیاضُ *
(مضمون: خانه مسکونی و لباس‌های مخصوص [متوفی] را برای فرزندان پسر قرار دادیم نه برای فرزندان دختر و سایر ورّاث. البته او عطا‌کننده و بسیار فیض بخشنده است.)
موضوع پسر ارشد، به بیان حضرت عبدالبهاء، از دیرباز مطرح بوده و امتیازاتی به او تعلّق داشته است. مرکز میثاق علّت آن را نیز توضیح می‌فرمایند. توجّه به آن، به‌خصوص توسّط پسر ارشد، بسیار حائز اهمّیت است، زیرا فلسفهٔ این حکم را بیان فرموده‌اند:
و امّا در آیهٔ مبارکه از ذکور دون اِناث مقصود ولد بکر است. زیرا ولد بکر در جمیع شرایع الهیّه اختصاص داشته. به کتب تورات و انجیل و همچنین احادیث مرویهٔ سابقه مراجعت نمایید. قصّهٔ ایسو و یعقوب، دو اولاد اسحق، را در تورات قرائت کنید تا واضح شود که در جمیع شرایع الهیّه ولد بکر امتیازات فوق‌العاده داشته؛ حتّی میراث نبوّت تعلّق به او داشت تا چه رسد به زخارف دنیا. حتّی قوانین عادلهٔ بین دول و ملل متمدّنه نیز ولد بکر را امتیازی داده. الیوم دولت انگلیس را ادّعا چنین است که عاقل‌ترین دول عالم است و از خصائص ملّت انگلیس این است که جمیع اموال را حصر در ولد بکر می‌کنند و مقصودشان این است که ثروت چون تقسیم گردد پریشان شود و از دست برود. مثلاً شخصی به زحمات زیاد ثروتی فراهم آرَد؛ چون بعد از وفات تقسیم شود، توزیع سبب تفریق گردد و به باد رود. ولی اگر در ولد بکر حصر شود، باقی و برقرار ماند و او دیگران را نگهداری نماید. این است که در ملّت انگلیس الآن بسی خاندان موجود که چهارصد پانصد سال است ثروت در آن خاندان باقی و برقرار است؛ تفریق و توزیع نشده است.
باری، مقصود این نیست که حصر میراث در ولد بکر ممدوح و مقبول است. مقصود این است که در قوانین ملل متمدّنه نیز ولد بکر را امتیازی و مراد از ولد بکر بزرگترین اولاد ذکورِ موجود است؛ و مقصود از اختصاص دار مسکونه به او این است که اقلّاً خانهٔ متوفّی باقی و برقرار بماند تا عائله چون در آن خانه باشند و یا وارد گردند به یاد او افتند و طلب عفو و غفران نمایند.
باری، جمیع این مسائل فی‌الحقیقه فروع است و آنچه اصول است و اساس است و به نص قاطع امر مفروض الٓهی است وصیت‌نامه است. باید هر شخص در زمان حیات خویش وصیّت نماید و اموال را به خواهش و میل خود تقسیم کند و توزیع نماید. ولی ملاحظهٔ عدل و انصاف را داشته. در این صورت نفسی بی وصیّت نمی‌ماند و میراث به موجب وصیّت متوفّی معامله می‌گردد. این احکام در وقتی است که کسی وفات کند و وصیّتی ننماید. پس متوفّی مختار است و دار مسکونه را به هر کس بخواهد می‌بخشد و همچنین مشترک بین ورثه نیز می‌تواند نمود. (الواح نازله به اعزاز میرزا آقاخان بشیرالسّلطان ملقّب به بشیر الهی، ص۸۰ / امر و خلق، ج۴، ص۲۱۶)
نکتهٔ دیگر این است که چون لفظ جمع به کار برده شده گویای آن است که از پسر ارشد به فرزندان او به ارث نمی‌رسد. به این معنی که اگر پسر ارشد وفات کند (گنجینه حدود و احکام، ص۱۲۷)، یا اگر مؤمن نباشد (همان، ص۱۳۱ و نیز رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۳۴) بیت مسکون و البسهٔ مخصوصه به پسر دوم می‌رسد و به این علّت است که در کتاب اقدس ذکر "للذّرّیّة مِنَ الذُّکران" شده است. در ارشدیتِ پسر میزان سنّ است لا غیر. (گنجینه حدود و احکام، ص۱۳۰)
اگر از متوفّی فقط بیت مسکونی به ارث برسد و غیر از آن هیچ میراثی نداشته باشد، تماماً متعلّق به پسر ارشد است و اگر اموال دیگری هم داشته باشد، پسر ارشد طبق احکام ارث از آنها نیز سهم می‌برد. (گنجینه حدود و احکام، ص۱۲۸)
نکتهٔ دیگر آن که اگر بیت مسکونی متعلّق به مادر باشد، بین کلّیه ورثه طبق احکام مربوطه تقسیم میشود و البسهٔ مادر، آن که مستعمل است بین دختران، و جواهرات و بقیه البسه بین همه تقسیم می‌گردد. اگر فرزند دختر وجود نداشته باشد، همان طور که در مورد فرزند پسر ذکر شده باید قسمت شود. (رساله سؤال و جواب، شماره ۳۷)
اگر متوفّی اولاد ذکور نداشته باشد، دو سوم بیت مسکونی و البسهٔ مخصوصه به دختران متوفّی می‌رسد و یک سوم باقیمانده به بیت‌العدل راجع است. (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۷۲)
نکته بعد آن که، اگرچه به ارث حقوق‌الله تعلّق می‌گیرد، امّا "خانهٔ مسکونی و البسه مخصوصه و اثاث‌البیت که از طریق ارث به ورثه انتقال پیدا می‌کند از تأدیه حقوق معافند." (گنجینه حدود و احکام، ص۱۳۰)
نکتهٔ دیگر آن که، اگر متوفّی دارای خانه‌های متعدّد باشد، مقصود از بیت مسکونی بهترینِ آنها است: به بیان جمال مبارک، "اگر بیت مسکون متعدّد باشد، اعلی و اشرف آن بیوت مقصود است و مابقی مثل سایر اموال است که باید بین کلّ قسمت شود." (رساله سؤال و جواب، شماره ۳۴)
جهت تتمیم فایده دو لوح از حضرت عبدالبهاء در این مورد خاصّ نقل میشود: در لوح مرحوم شیخ محمّدهاشم شیرازی، معروف به فاضل مسجدی، می‌فرمایند، قوله عزّ اسمه:
و امّا ما سئلت عن الدّار المسکونة فَهی للولد البکر خاصّة مع توابعها من اصطبل أو مضیف أو خلوة و امّا الدّیار السّائرة الغیر المسکونة مقسومة بین رجال و نساء منَ الورثة. (امر و خلق، ج۴، ص۲۱۶ / مضمون: و این که از خانهٔ مسکونه پرسیدی؛ برای پسر ارشد است به‌خصوص با توابع آن از اصطبل یا محل ضیافت و مهمانی یا اندرونی و امّا سایر خانه‌ها غیر از خانهٔ محلّ سکونت بین مردان و زنان ورثه تقسیم میشود.)
در جواب جناب بشیر الهی می‌فرمایند: "از معنی کتاب اقدس سؤال نموده بودید و بیان صریح رجا نموده بودید... دار مسکونه و البسهٔ مخصوصه تعلّق به ولد بکر دارد؛ یعنی ارشدِ اولاد متوفّی نه به عموم اولاد ذکور." (الواح نازله به اعزاز میرزا آقاخان بشیرالسّلطان ملقّب به بشیر الهی، ص۹۱-۹۲)
۲۶. اِنَّ ﭐلَّذیۭ ماتَ فیۭ اَیامِ والِدِهِ
وَ لَهُ ذُرِّیةٌ اُولٰئِکَ یرِثونَ ما لِاَبیۭهِمْ فیۭ کِتابِ اللهِ ﭐقْسِمُوا بَینَهُمْ بٱلْعَدْلِ ﭐلْخالِصِ کَذٰلِکَ ماجَ بَحْرُ ﭐلْکَلامِ وَ قَذَفَ لَئالِیَ ﭐلْاَحْکامِ مِنْ لَدُنْ مالِکِ ﭐلْاَنامِ *
(مضمون: کسی که در ایام حیات پدرش فوت نماید و فرزندانی داشته باشد، ایشان [فرزندان] آنچه را طبق کتاب الهی به پدرشان می‌رسد، ارث می‌برند. به عدالت محض بین ایشان تقسیم کنید. این چنین دریای کلام به موج آمد و مرواریدهای احکام را از نزد مالک مردمان [خداوند] بیرون ریخت.)
در صورتی که پسر متوفّی پیش از او وفات کند، سهمیه او از ارث به فرزندانش می‌رسد. امّا اگر دختر باشد، سهم ارث او طبق حکم کتاب به هفت سهم تقسیم میشود. (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۵۴)
اگر فرزندان پسر متوفّی صغیر باشند، سهمشان باید طبق بند بعدی کتاب اقدس عمل شود.
۲۷. وَ ﭐلَّذیۭ تَرَکَ ذُرِّیةً ضِعافاً
سَلِّمُوا ما لَهُمْ اِلیٰ اَمین لِیتَّجِرَ لَهُمْ اِلیٰ اَنْ یبْلُغُوا رُشْدَهُمْ اَوْ اِلیٰ مَحَلِّ ﭐلشِّراکَةِ ثُمَّ عَینُوا لِلْاَمین حَقّاً مِمّا حَصَلَ مِنَ ﭐلتِّجارَةِ وَ ﭐﻹقْتِرافِ *
(مضمون: و کسی که فرزندان صغیری به جا گذاشت، آنچه به آنها ارث می‌رسد به شخص امینی تسلیم نمایید [بسپارید] تا برای آنها [فرزندان] تجارت کند تا زمانی که به حد رشد برسند یا به محل شراکتی بسپارید؛ سپس برای آن شخص امین حقی از آنچه که از تجارت و اکتساب حاصل شده، تعیین کنید.)
در صورتی که فرزندان متوفّی صغیر باشند، باید سهم‌الارث آنها را در اختیار شخص امینی قرار داد که با آن به تجارت بپردازد یا سرمایه‌گذاری کند تا زمانی که فرزندان به سنّ بلوغ برسند و کلّ مال و سود عاید شده به آنها تسلیم گردد. البتّه از محلّ سودی که به مال مزبور تعلّق می‌گیرد باید حقّ‌الزّحمه‌ای برای شخص امین تعیین گردد.
در اصطلاح حقوقی کلمهٔ "امین" به نفوسی چون معتمد، ضامن، متصدّی، ولی و قیّم اطلاق میشود. (کتاب اقدس، ملحقات، ص۱۳۸)
۲۸. کُلُّ ذٰلِکَ بَعْدَ اَدآءِ حَقِّ اللهِ
وَ ﭐلدُّیونِ لَوْ تَکونُ عَلَیهِ وَ تَجْهیزِ ﭐلْاَسْبابِ لِلْکَفْن وَ ﭐلدَّفْن وَ حَمْلِ ﭐلْمَیتِ بٱلْعِزَّةِ وَ ﭐﻹعْتِزازِ کَذٰلِکَ حَکَمَ مالِکُ ﭐلْمَبْدَءِ وَ ﭐلْمَآبِ *
(مضمون: تمام اینها بعد از اداء حقوق الله و دیون اگر بر ذمّهٔ او باشد و فراهم ساختن اسباب کفن و دفن و حمل جنازه با عزّت و احترام است. این چنین مالک آغاز و انجام حکم نموده است.)
پیش از آن که ماترک فرد متوفّی بین ورثه تقسیم شود، ابتدا باید هزینه تجهیز کفن و دفن از محلّ اموال او تأمین گردد به نحوی که جنازه در کمال عزّت و احترام تشییع شود. بعد از آن اداء دیون از همه واجب‌تر است. بعد باید حقوق‌الله از ماتَرَک کسر شود.
حال، اگر مال وارث کفاف دیون را نکند، آنچه موجود است به مقتضای دیون قسمت میشود. (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۹) البتّه حضرت عبدالبهاء توصیه می‌فرمایند که احبّاء از کیسهٔ فتوّت خود اداء دین متوفّی را بنمایند:
اگر نفسی از احبّای الهی فوت شود و قرض داشته باشد و چیزی نداشته باشد، باید یاران همّت نموده و قرض او را بدهند. مثلاً اگر من قرض داشته باشم و از این عالم بروم، باید شماها بکوشید که جمیع قرض‌های من داده شود. چند نفر در بغداد و عکّا از یاران فوت شدند و مدیون بودند و چیزی نداشتند. من قرض آنها را دادم. چه فرق می‌کند؛ چه دَین خود انسان باشد چه دَین دوست انسان. هیچ فرق نمی‌کند. شاید پیش مردم فرق کند، ولی نزد ما نباید فرق بکند. باید دَین هر کدام از احبّای الهی را دَین خودمان بدانیم. علی‌الخصوص کسی که چیزی داشته باشد یا زمین یا خانه یا اسباب و غیره. باید احبّاء آنها را بفروشند و قرض او را بدهند تا شخصی که فوت شده یک پول مدیون کسی نباشد. (مناهج‌الاحکام، ج۱، ص۱۳۸)
حال، اگر دارای اموال و بیت مسکونی باشد، اوّل باید از سایر اموال بدهی‌ها پرداخت شود و اگر کفایت نکرد از بیت مسکونی و البسهٔ مخصوصه پرداخت شود. (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۸۰)
۲۹. قُلْ هٰذا لَهُوَ ﭐلْعِلْمُ ﭐلْمَکْنونُ
ﭐلَّذیۭ لَنْ یتَغَیرَ لِاَنَّهُ بُدِءَ بٱلطّآءِ ﭐلْمُدِلَّةِ عَلَی ﭐﻹسْمِ ﭐلْمَخْزونِ ﭐلظّاهِرِ ﭐلْمُمْتَنِعِ ﭐلْمَنیعِ * وَ ما خَصَّصْناهُ لِلذُّرِّیاتِ هٰذا مِنْ فَضْلِ اللهِ عَلَیهِمْ لِیشْکُروا رَبَّهُمُ ﭐلرَّحْمٰنَ ﭐلرَّحیمَ * تِلْکَ حُدودُ اللهِ لا تَعْتَدُوها بِاَهْوآءِ اَنْفُسِکُمُ ﭐتَّبِعُوا ما اُمِرْتُمْ بِهِ مِنْ مَطْلَعِ ﭐلْبَیانِ * وَ ﭐلْمُخْلِصونَ یرَوْنَ حُدودَ اللهِ مآءَ ﭐلْحَیوانِ لِاَهْلِ ﭐلْاَدْیانِ وَ مِصباحَ ﭐلْحِکْمَةِ وَ ﭐلْفَلاحِ لِمَنْ فِی ﭐلْاَرَضیۭنَ وَ ﭐلسَّمٰواتِ *
(مضمون: بگو این همان علم مکنون است که هرگز تغییر نمی‌کند زیرا با طاء [۹] که مدل بر اسم [اعظم] پنهان و آشکار و بی‌نظیر و بلندمرتبه است، شروع شده وآنچه را به فرزندان اختصاص دادیم از فضل خداوند بر ایشان است تا پروردگار رحمان و رحیم‌شان را شکر کنند. آن احکام خداوند است، از آن به خواهش‌های نفسانی تجاوز نکنید. پیروی کنید از آنچه به آن از طرف مطلع بیان امر شدید و نفوس مخلص، احکام الهی را به منزلهٔ آب زندگانی برای پیروان ادیان، و چراغ حکمت و رستگاری می‌بینند برای کسانی که در زمین‌ها و آسمانها هستند.)
در این باره که علم مکنون که در اینجا جمال قدم به آن اشاره فرموده‌اند چیست، باید اشارتی داشته باشیم به لوحی از قلم اعلی که خطاب به اهل بیان می‌فرمایند:
علیکم بکتاب الهیاکل الّذی أنزلَهُ الرّحمن لإسمِهِ الدّیّان. إنّهُ هو العلم المکنون و السّرّ المخزون و الرّمز المصون الّذی أودعَهُ الله فی قلبِ مَن سمّاهُ بالدّیان فی ملکوت البیان. باید هر نفسی در آن کتاب نظر نماید. چه که او را علم مکنون مخزون نامیده و در سبب نزول و علّت ظهور آن تفکّر باید نمود شاید به مقصودالله عبادش فائز گردند. (مجموعه اشراقات، ص۹۸ / مضمون: باید به کتاب هیاکل که خداوند برای جناب دیّان [میرزا اسدالله خویی2] نازل کرده توجّه نمایید. آن است علم مکنون و سرّ مخزون و رمز مصون که خداوند در قلب کسی که در ملکوت بیان به دیّان ملقّب شده به ودیعه سپرده است.)
جمال قدم در مناجاتی می‌فرمایند:
کبّرِ اللّهمّ یا الهی علی النّقطة الأوّلیّة و السّرّ الأحدیّة و الغیب الهویّة و مطلع الألوهیّة و مظهر الرّبوبیّة الّذی بِهِ فصَّلتَ علم ما کان و ما یکون و ظهرتَ لألئَ علمِک المکنون و سرّ اسمک المخزون و جَعَلتَهُ مبشّراً للّذی باسمِهِ ألفَ الکاف برُکنِهِ النّون. (مناجاة، مجموعه اذکار و ادعیه مِن آثار حضرت بهاءالله، ص۶۲ / رسالهٔ تسبیح و تهلیل، ص۳۵ / مضمون: تکبیر فرست‌ای خدای من به نقطهٔ اولی و سرّ احدیت و غیب هویت و مطلع الوهیت و مظهر ربوبیت که توسّط او علم آنچه را که بود و هست تفصیل دادی و به واسطهٔ او لئالی علم مکنونت و سرّ اسم مخزونت را آشکار ساختی و او را مبشّر نفسی قرار دادی که به اسمش خلقت صورت گرفت.)
بنابراین، توسّط حضرت اعلی این علم مکنون و سرّ مخزون، که عبارت از "بهاء" باشد که از لحاظ حروف ابجد معادل رقم ۹ و نیز حرف مشخّص کنندهٔ آن در حروف مزبور "ط" است، آشکار شد.
بنابراین، علم مکنون، یعنی حرف ط در تقسیم ارث برای فرزندان، که معادل رقم ۹ و عدد بهاء است، تغییرناپذیر است. حضرت بهاءالله نیز آن را تغییر نداده‌اند، بلکه یک ط را به دو ط افزایش داده‌اند. زیرا رقم ۹ به "اسم مخزون" الهی، یعنی بهاء دلالت دارد. لهذا، سهم فرزندان در واقع همان نـُه قسمت است؛ فضل الهی ایجاب کرده که نـُه سهم دیگر از سهم دیگران کسر و به فرزندان اختصاص داده شده بر آن افزوده شود.
در عبارات بعدی به اهمّیت احکام و حدود الهی اشاره دارند که قبلاً دربارهٔ آنها صحبت شد. حضرت بهاءالله می‌فرمایند:
الیوم بر کلّ لازم و واجب است متابعت احکام الهی و از اعظم احکام حکمت است؛ جمیع به آن مأمورند و تفصیل آن در الواح عربی و فارسی نازل شده. باید ملاحظه نمایند و به آن عامل گردند. (آیات الهی، ج۲، ص۳۰۴)
۳۰. قَدْ کَتَبَ اللهُ عَلیٰ کُلِّ مَدینَةٍ
اَنْ یجْعَلُوا فیۭها بَیتَ ﭐلْعَدْلِ وَ یجْتَمِعَ فیۭهِ ﭐلنُّفوسُ عَلیٰ عَدَدِ ﭐلْبَهآءِ وَ اِنِ ﭐزْدادَ لا بَأْسَ وَ یرَوْنَ کَاَنَّهُمْ یدْخُلُونَ مَحْضَرَ اللهِ ﭐلْعَلیِّ ﭐلْاَعْلیٰ وَ یرَوْنَ مَنْ لا یریٰ وَ ینْبَغیۭ لَهُمْ اَنْ یکونوا اُمَنآءَ ﭐلرَّحْمٰن بَینَ ﭐلْاِمْکانِ وَ وُکَلآءَ اللهِ لِمَنْ عَلَی ﭐلْاَرْضِ کُلِّها وَ یشاوِرُوا فیۭ مَصالِحِ ﭐلْعِبادِ لِوَجْهِ اللهِ کَما یشاوِرُونَ فیۭ اُمورِهِمْ وَ یخْتارُوا ما هُوَ ﭐلْمُخْتارُ کَذٰلِکَ حَکَمَ رَبُّکُمُ ﭐلْعَزیزُ ﭐلْغَفّارُ *اِیاکُمْ اَنْ تَدَعُوا ما هُوَ ﭐلْمَنْصوصُ فِی ﭐللَّوْحِ ﭐتَّقُوا اللهَ یا اُولِی ﭐلْاَنْظارِ *
(مضمون: خداوند واجب فرمود بر هر شهری که در آن بیت عدلی قرار دهند و در آن، نفوس به عدد بهاء [۹] مجتمع شوند و اگر زیادتر هم بشود اشکالی ندارد. و [اینها که وارد محل تشکیل بیت عدل می‌شوند] گمان کنند در حضور خداوند علی اعلی وارد می‌شوند و کسی را که دیده نمی‌شود، می‌بینند. و سزاوار است بر ایشان که امنای [خداوند] رحمان بین اهل امکان و وکلای پروردگار برای تمام اهل زمین باشند و به خاطر خداوند در مصالح بندگان مشورت کنند همان طور که در امور خودشان مشورت می‌نمایند و آنچه پسندیده است اختیار کنند. این گونه پروردگار ارجمند و بخشاینده شما حکم فرمود. مبادا آنچه را در لوح، منصوص است رها سازید.ای اهل نظر، از خداوند بترسید.)
تشکیل شوراهای انتخابی در بلاد و روستاها از جمله اوامر و هدایات الهیّه در این دور است. امّا، این شوراها در مراحل اوّلیهٔ خود چون به حدّ بلوغ نرسیده‌اند "محفل روحانی" نامیده می‌شوند. در آثار جمال مبارک، از جمله در کتاب مستطاب اقدس، به دو نوع از این شوراها تحت عنوان "بیت‌العدل" اشاره شده است.
بیت‌العدل اعظم در این زمینه می‌فرمایند:
آنچه که در آثار مبارکه این امر مقدّس تبیین شده عبارت از مقام رفیعی است که محافل روحانی محلّی باید در طی توسعه و رشد تدریجی و گاهی دردناک خود به آن نائل گردند. اگر محافل روحانی ملّی در تشویق این محافل به تلاش برای نیل به این هدف، هر از گاهی بعضی از حدّاقل شرایط و مقتضیات را متذکر شوند هیچ ضرری نخواهد داشت، مشروط بر آن که این نکته واضح و روشن باشد که عدم حصول معیارهایی از این قبیل، که ماهیتاً باید مستمرّاً با تغییر شرایط و اوضاع مورد تجدیدنظر قرار گیرند، سلب رسمیت و صلاحیت از هیچ محفل ضعیفی را توجیه نمی‌نماید. بنابراین، وضع حدّاقل معیارهای عمومی توسّط بیت‌العدل اعظم برای محافل روحانی محلّی که به‌نحو صحیح و مناسب فعالیت می‌کنند مفید نخواهد بود، زیرا این معیارها، در جریان تکامل این محافل به بیوت عدل، که حضرت بهاءالله پیش‌بینی فرموده‌اند، باید از کشوری تا کشور دیگر، و حتّی در داخل کشور از منطقه‌ای تا منطقهٔ دیگر لزوماً تفاوت داشته باشد. (انوار هدایت، شماره ۱۴۹)
اصطلاح "محفل روحانی" در آثار حضرت عبدالبهاء زیارت شده و برای شروع جلسات محفل نیز مناجاتی از کلک اطهر عزّ نزول یافته است:
عند ما تدخلون محفل الشّور الرّوحانی رتّلوا هذا المناجات بقلبٍ خافقٍ بمحبّةالله و لسانٍ طاهرٍ عن غیر ذکرالله حتّی یؤیّدکم شدیدُ القُویٰ بالنّصرة الکبری: الهی الهی نحن عبادٌ أخلصنا وجوهنا لوجهک الکریم. (منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۱، ص۸۳)
دربارهٔ تسمیه این شوراها به "محفل روحانی"، حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
این تسمیه موقّت است... در آینده چون مقاصد و مقام امر بهائی بهتر مفهوم و شناخته شود این هیأت‌ها به اسم شایسته و دائمی‌شان، یعنی بیت‌العدل، نامیده خواهند شد. امّا در آینده این محافل روحانی فقط نامشان تغییر نمی‌یابد بلکه اختیارات و مسئولیت‌های دیگری نیز بر وظایف کنونی آنها افزوده خواهد شد که مناسب و مطابق با شناسایی بیشتر امر حضرت بهاءالله باشد. زیرا در آن زمان آئین بهائی نه فقط به عنوان یک نظام دینی بلکه به صورت دین رسمی یک کشور مستقل شناخته خواهد شد. (ملحقات کتاب اقدس، ص۱۴۰، یادداشت شماره ۴۹)
بیوت عدل به ترتیب محلّی (در سطح شهرها و روستاها)، ملّی یا خصوصی (کشورها) و بین‌المللی، عمومی یا اعظم (در سطح جهانی) است. بنا به بیان حضرت ولی امرالله: "تا هر یک از این بیوت عدل خصوصی، چه در شرق و چه در غرب، به انتخاب عمومی در هر اقلیمی معلوم و منتخَب نگردد، تشکیل و تأسیس بیت عدل اعظم الهی به قانون مصطلحهٔ در بلاد غرب بسیار صعب و مشکل بلکه ممتنع و مستحیل." (امر و خلق، ج۴، ص۴۱۶)
این محافل ملّی باید دارای نظامنامه و اساسنامه باشند. به اشارهٔ حضرت ولی امر الله محفل روحانی ملّی آمریکا اقدام به چنین کاری کرد و حضرت ولی امرالله به محفل روحانی ملّی ایران فرمودند:
اوّلین وظیفهٔ محفل ملّی وضع نظامنامهٔ امری و تدوین قانون اساسی جامعه مطابق دستور محفل ملّی بهائیان امریک است. نصّ این نظامنامه باید به کمال دقّت و مِن دون تغییر و تبدیل ترجمه گردد. زیرا آنچه در آن منصوص از اصول و مبادی اساسی جامعهٔ بهائیان است. این قانون ناموس اکبر است و نظامنامهٔ بیت‌عدل عمومی، که مهیمن بر عموم محافل ملّیّه است، ناموس اعظم. و همچنین ترجمهٔ مجموع مکاتیب این عبد که در امریک طبع و منتشر گشته اساس و موادّ این نظامنامه و مصدر و متمّم آن است. (امر و خلق، ج۴، ص۴۱۳)
نظامنامهٔ محفل روحانی ملّی بهائیان آمریکا و ایران در مجلّد هشتم عالم بهائی، به ترتیب در صفحات۱۶۴-۱۷۶ و ۱۷۷-۱۸۲ درج است.
باری، اعضاء این بیوت عدل محلّی حدّاقلّ نـُه نفر هستند که به انتخاب عموم افراد بهائی که بیش از ۲۱ سال دارند، با رعایت سه شرط سرّی، عمومی، و آزاد برگزیده می‌شوند که فعلاً دورهٔ خدمت آنها مدّت یک سال است. با آن که انتخاب اعضاء محافل روحانی محلّی باید یک‌درجه‌ای باشد، انتخاب اعضاء محفل روحانی محلّی طهران، به علّت کثرت جمعیت، دودرجه‌ای بود. یعنی کلّیه اعضاء جامعه که بیشتر از ۲۱ سال داشتند نمایندگانی را در مناطق خود انتخاب می‌کردند که آن نمایندگان اجتماع کرده اعضاء محفل روحانی محلّی طهران را برمی‌گزیدند.
اعضاء بیوت عدل خصوصی یا ملّی دودرجه‌ای است. به این معنی که عموم احبّاء بالاتر از ۲۱ سال در انتخابات دیگری وکلاء را انتخاب می‌کنند. این وکلاء در انجمن شور روحانی ملّی حضور یافته نسبت به انتخاب اعضاء محفل روحانی ملّی (بیت‌العدل خصوصی) اقدام می‌کنند. دورهٔ خدمت آنها نیز در حال حاضر یک سال است. ناگفته نباید گذاشت که حضرت بهاءالله دربارهٔ محفل ملّی یا بیت‌العدل خصوصی هیچ نکته‌ای را در آثار خود ذکر نکرده‌اند. بیت‌العدل خصوصی در الواح مبارکهٔ وصایا ذکر شده است: "در جمیع بلاد بیت‌عدل خصوصی تشکیل شود و آن بیوت عدل بیت‌عدل عمومی انتخاب نماید. این مجمع مرجع کلّ امور است و مؤسّس قوانین و احکامی که در نصوص الهی موجود نه و جمیع مسائل مشکله در این مجلس حلّ گردد." (ایّام تسعه، ص۴۷۰) انتخاب اعضاء بیت‌العدل اعظم سه‌درجه‌ای است.
شاید در آثار حضرت ولی امرالله با اصطلاح "محفل روحانی مرکزی" مواجه شویم. طبق توصیف حضرت ولی امرالله اینها همان محافل ملّی هستند:
ترتیب انتخاب محفل مرکزی، که اصولش در الواح حضرت عبدالبهاء و وصایای مبارکه واضحاً منصوص است از این قرار: باید سالی یک دفعه در هر اقلیمی، علیحدّه، وکلایی انتخاب شود و این وکلا را افراد احبّا نه محافل روحانی انتخاب نمایند و این وکلا از مابین احبّاءالله در تمام آن اقلیم نـُه نفر را انتخاب نمایند. این نـُه نفر اعضای محفل مرکزی آن اقلیم‌اند. (توقیعات مبارکه، ۱۹۲۲-۱۹۲۶، ص۱۳۷)
دورهٔ خدمت اعضاء بیت‌العدل اعظم در حال حاضر پنج سال است. امّا به تصمیم خود بیت‌العدل اعظم ممکن است تغییر یابد. چون هیچ نصّی در این باره وجود ندارد.
حضرت بهاءالله اجازه داده‌اند که در صورت لزوم تعداد اعضاء از نـُه نفر بیشتر بشود، امّا زمان این تغییر بنا به تصمیم بیت‌العدل اعظم تعیین میشود. چه بسا تصمیم به ازدیاد اعضاء محافل برای کشوری بگیرند و برای کشور دیگر ضرورتی احساس نشود.
اعضاء محافل باید خود را نمایندگان خداوند برای جمیع مَن عَلَی الأرض بدانند. یعنی تصمیماتی که اتّخاذ می‌کنند برای مصالح عمومی باشد و زمانی که وارد جلسه می‌شوند باید خود را در محضر خداوند احساس کنند و او را حاضر و ناظر ببینند و در نتیجه تصمیماتی که اتّخاذ می‌کنند برای رضای الهی باشد. مشاورات آنها برای مصالح عباد باید مانند مشاورات‌شان در امور شخصی خودشان باشد. یعنی راضی نباشند که به مصالح عباد لطمه‌ای وارد آید. تأکید جمال مبارک آن است که آنچه را که در اینجا منصوص شده است حتماً رعایت نمایند.
۳۱. یا مَلَأَ ﭐلْاِنْشآءِ عَمِّرُوا بُیوتاً
بِاَکْمَلِ ما یمْکِنُ فِی ﭐلْاِمْکانِ بٱسْمِ مالِکِ ﭐلْاَدْیانِ فِی ﭐلْبُلْدانِ وَ زَینوها بِما ینْبَغیۭ لَها لا بٱلصُّوَرِ وَ ﭐلْاَمْثالِ * ثُمَّ ﭐذْکُروا فیۭها رَبَّکُمُ ﭐلرَّحْمٰنَ بٱلرَّوْحِ وَ ﭐلرَّیحانِ اَلٰا بِذِکْرِهِ تَسْتَنیرُ ﭐلصُّدورُ وَ تَقَرُّ ﭐلْاَبْصارُ *
(مضمون: ای مردم، خانه‌هایی به کامل‌ترین وجهی که در جهان ممکن است به نام مالک ادیان در شهرها بسازید و آنها را به آنچه که سزاوار آنها است زینت دهید، نه به عکس‌ها و مجسّمه‌ها. سپس در آن بیوت، پروردگار بخشندهٔ خود را به خوشی و خرّمی ذکر کنید. آگاه باشید که به ذکر او سینه‌ها نورانی می‌شوند و چشم‌ها روشن می‌گردند.)
ذکر الهی از اعظم مواهبی است که خداوند به انسان اعطاء فرموده است. از آن جهت موهبت نامیده میشود که دلالت دارد بر توجّه حق به بندگان که آنها را قادر به ذکر می‌سازد. همین که ما به ذکر خداوند مشغولیم، نشان می‌دهد که مولای ما به ما ناظر است، والاّ ما بدان مبادرت نمی‌نمودیم: "ای بندهٔ دوست، ندای دوست را از گوش جان بشنو. مادامی که به او ناظری او به تمام چشم به تو ناظر است. جسد مقبلین مابین نفوس مثل ذهب است مابین اجساد. اگر به تو ناظر نبود به ذکرش ناطق نبودی. به تو ناظر است و به ذکرت ناطق..." (آثار قلم اعلی، ج۶، ص۲۶)
جمال قدم می‌فرمایند: "إنّهُ مَعَ مَن أحبّهُ و یَذکُرُ مَن ذَکَرَهُ و یؤیِّدُ مَن توجَّهَ إلَیه و هُوَ المُشفِقُ الفضّال." (آیات بیّنات، ص۱۳۲)
ذکر خداوند باران رحمت است که بر قلوب آدمیان می‌بارد و مزرع دل را سرسبز و خرّم می‌سازد. جمال قدم می‌فرمایند:
ذکر الهی امطار رحمت است از برای حبّه‌های معانی که در قلوب ودیعه گذاشته شده؛ لذا لازم و واجب است که در کل حین به ذکر ربّ العالمین مشغول باشید. در جمیع امور باید به این غلام اقتدا نمائید. چنانچه مشاهده میشود جمال قدم مع جمیع بلایای وارده از ذکر الهی ممنوع نشده. (سایت پروژه‌های بهائی به نقل از مجموعه الواح به خطّ رضا صمیمی، ص۲-۸۱)
بنابراین، حیات جان نیاز به آب دارد که ذکر رحمن آن را تأمین می‌کند. اگر قلب انسان به این آب زنده شود، باقی و پاینده خواهد بود. چراغ دل انسان حبّ الهی است، باید به روغنِ ذکر برافروزد تا این چراغ باطن، عالمِ ظاهر را نیز نورانی کند: "حیات جان به ماء ذکر رحمن بوده و اگر قلب انسانی از این ماء لطیف روحانی زنده شود، باقی و پاینده خواهد بود. مصباحِ دل حبّ‌الله بوده؛ او را به دُهن ذکر برافروز تا به اعانت دُهنِ ذکریه، مصباح حُبّیه به کمال نور و ضیاء ظاهر شود و از آن نورِ باطن عالمِ ظاهر منوّر گردد. این است نصیحت حقّ که از قلم امر جاری شد." (آثار قلم اعلی، ج۶، ص۱۸)
البتّه فانی صرف باید جرأت و جسارت داشته باشد که به ذکر خداوند بقا بپردازد و این نیست مگر از فضل او که اجازه می‌دهد والاّ "محو مطلق کجا قادر که در میدان اثبات جلوه نماید و فنای صِرف کجا تواند در عرصهٔ بقا قدم گذارد." حق می‌فرماید:
حمد مقصودی را لایق و سزاست که لم‌یزل و لایزال مقدّس از حمد بوده و ساذج ثنا مالک اسماء راست که مخلصین و مقرّبین و موحّدین کلّ شهادت داده که او مقدّس از ثنای دونش بوده و هست و چون بحر عنایت به موج آمد و عرف فضل متضوّع گشت، محض جود و کرم به حمد ذات مقدّس اذن فرمود و به ثنای کینونت اقدسش اجازت داد. لذا السن از اشراقات انوار شمسِ اذن قوّت یافت و جسارت بر ذکر نمود؛ والاّ محو مطلق کجا قادر که در میدان اثبات جلوه نماید و فنای صِرف کجا تواند در عرصهٔ بقا قدم گذارد. عنایتش دست گرفت و کرمش اجازت بخشید. له الحمد و له الشّکر و له الذّکر و له الثّناء. (آثار قلم اعلی، ج۶، ص۱۹۸)
حضرت ربّ اعلی به نکتهٔ جالبی در خصوص شرایط ذکر الهی اشاره دارند:
این که امر شده ذکر سرّ از برای آن است که مراقب به ذکرالله باشی که قلب تو همیشه حَیَوان باشد که از محبوب خود محتجب نمانی. نه این که به لسان ذکر بخوانی و قلب تو متوجّه نباشد به ذروهٔ قدس و محلّ انس. لعلّ اگر واقع شوی در یوم قیامت مرآت قلب تو مقابل باشد شمس حقیقت را که اگر مُشرق شود فی‌الحین تعاکس به هم رساند. زیرا که اوست مبدأ هر چیز و به او راجع میشود کلّ امر و اگر آن ظاهر شود و تو همیشه در ذکر نفس خود باشی ثمر نمی‌بخشد تو را إلّا آن که به ذکر او ذکر کنی او را که اوست ذکر الله در آن ظهور. (منتخبات آیات از آثار حضرت نقطهٔ اولی، ص۶۵)
لهذا، این موهبت اعظم را باید قدر دانست، چه که حیات حقیقی انسان همین است و بس. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
الله ابهی، ای زنده به ذکر حق، حیات حقیقی در این جهان ذکر یزدان و در آن جهان جوار رحمت رحمن. پس این حیات را آیات بیّنات کن تا آن حیات حاضر و مهیّا گردد والّا هر دو زندگانی از بنیاد برافتد. (مناهج الأحکام، ج۱، ص۱۶۲)
حال، امر مبارک است که باید محلّی را برای این کار تدارک دید که به بهترین وجه ساخته شود. این بنا به اسم خداوند در جمیع شهرها ساخته میشود و ابداً تصویر یا مجسّمه و امثال ذلک در آن گذاشته نمی‌شود. در این اماکن است که خداوند رحمن را باید در کمال مسرّت و اشتیاق ذکر نمود. زیرا ذکر او سبب نورانیت صدور و روشنی دیدگان است. جمال قدم توصیه می‌فرمایند: "آنِس بذکرِ الله ثمّ إنسَ ما سِواه." (مناهج الأحکام، ج۱، ص۱۶۲) مشابه این بیان در کلمات مکنونه عربی نازل، "اِنسَ دونی و آنِس بروحی." (فقره ۱۶)
در اهمّیت تأسیس مشرق‌الاذکار از قلم مرکز میثاق نازل: "مشرق‌الاذکار اعظم اساس الهی است. باید احبّای الهی به نهایت همّت و خلوص نیت و جانفشانی معاونت در این تأسیس ربّانی فرمایند." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۴، ص۱۳۱) و نیز از قلم میثاق نازل: "مسألهٔ مشرق‌الاذکار در امرالله بسیار مهمّ است، به درجه‌ای که وصف نتوانم." (منقول در منتخبات توقیعات، ص۲۹۴)
نباید نظر به ظاهر جسمانی مشرق‌الاذکار نمود. چه که محلّ اشراق اذکار است و لابدّ تأثیرات روحانیه دارد. حضرت عبدالبهاء تأکید دارند: "مشرق‌الاذکار هر چند به‌ظاهر بنیان جسمانی است، ولی تأثیر روحانی دارد و سبب الفت قلوب و اجتماع نفوس گردد... سبحان‌الله بنای مشرق‌الاذکار تأثیری عظیم در جمیع مراتب دارد. در شرق تجربه شد وچنین ظاهر و آشکار گشت. حتّی اگر در قریه‌ای، خانه‌ای مسمّی به مشرق‌الاذکار گشت تأثیری دیگر داشت تا چه رسد به بنا و تأسیس آن." (منتخباتی از مکاتیب، ج۱، ص۹۳)
حال، قبل از آن که بنایی به اسم مشرق‌الاذکار ساخته شود، می‌توان محلّی را به آن اختصاص داد و در آن به ذکر الهی پرداخت. حضرت عبدالبهاء توصیه می‌فرمایند: "مشرق‌الاذکار سبب رَوح و ریحان احبّاءالله و ثبوت و استقامت اصفیاست. این مسئله بسیار مهمّ است. اگر تأسیسش به‌ظاهر و آشکار سبب تعرّض اشرار است، در هر جا خفیاً باید تأسیس شود حتّی در هر دهکده‌ای باید محلّی مشرق‌الأذکار باشد ولو تحت‌الارض." (همان)
حضرت ولی امرالله امر فرمودند اقداماتی برای تأسیس مشرق‌الأذکار طهران نیز صورت گیرد. در ۱۶ ژانویه ۱۹۳۲ فرمودند: "از قبل تأکید گشت قطعه زمینی خارج از شهر طهران در نقطهٔ مرتفعی مُشرِف بر مدینه ابتیاع گردد. زیرا از تمهیدات لازمهٔ تأسیس مشرق‌الأذکار ایران است که به نصّ صریح باید پس از اتمام بنای معبد امریکا در طهران بنیانش مرتفع گردد و به تدریج در آینده وسائل تعمیر فراهم شود." (منتخباتی توقیعات، ص۲۹۷) متعاقباً در توقیع ۹ آپریل ۱۹۳۲ مذکور شد: "راجع به خرید زمین جهت بنای مشرق‌الأذکار فرمودند مبلغ سه هزار تومان سفارش شد که جناب امین امین جهت اعانهٔ ابتیاع زمین اوّلین مشرق‌الأذکار ایران به محفل تسلیم نمایند. امید چنان است عموم احبّای ایران در این مشروع خطیر و تأسیس عظیم به کمال جدّیّت و اتّحاد قیام نمایند." (همان، ص۲۹۸)
در ۲۷ جولای ۱۹۳۲ مجدّداً تأکید شد: "ایضاً به نوع تأکید و تذکّراً فرمودند ابتیاع زمین مناسب وسیعی بر حسب تعلیمات و دستور این عبد جهت اوّلین مشرق‌الأذکار بهائیان ایران امری مهم؛ تأخیر و اهمال در تهیّهٔ وسائل و مقدّمات ضروریهٔ این مشروع خطیر سلب تأیید ربّ قدیر را نماید و بالعکس اگر چنانچه قدم اوّل در این سبیل مِن دون تأخیر برداشته شود امدادات غیبیّه مِن دون شُبهه متتابعاً شامل احبّای آن اقلیم گردد." (همان، ص۳۰۰)
ابتیاع زمین به میزان "سیصد هزار ذرع" در ۱۳ ژانویه ۱۹۳۳مورد تصویب طلعت اطهر حضرت ولی امرالله قرار گرفت. چون خرید انجام شد در ۱۱ نوامبر ۱۹۳۴ فرمودند: "این بشارت عظمی علّت فرح و ابتهاج قلب حزین گشت. انجام این خدمت که مقدّمهٔ مشروع عظیمی در آینده است، دلیلی ساطع بر همّت و غیرت و فعّالیت امنای آن محفل... است. (همان)
احبّاء در شهر مذهبی قم نیز اقداماتی برای تأسیس مشرق‌الأذکار نمودند که داستان آن شنیدنی است:
جناب آقا عبدالرّزّاق تبریزی از جمله احبّای خدوم و منفق قم بود. هر جوانی که قصد ازدواج داشته (اعم از بهائی و غیربهائی) و وسائل مالی برایش فراهم نبوده، مورد محبّت و اعانت او قرار می‌گرفته و مشکلش رفع می‌گردیده است. اگر کسی از این عالم در می‌گذشت و بستگان او تمکّن مالی نداشتند تا اقدام به دفن و کفن کنند، آقا عبدالرّزّاق محبّت می‌فرمود. بی‌سبب نبود که حضرت عبدالبهاء او را عبدالرّزّاق خطاب می‌فرمودند.
آقا عبدالرّزّاق از طریق ایادی امرالله، جناب ابن ابهر، به حضور حضرت عبدالبهاء معروض داشت که اجازه فرمایند در شهر قم مشرق‌الاذکار تأسیس نماید. حضرت عبدالبهاء در لوح مبارکی که به اعزاز او نازل فرمودند طرح کلّی ساختمان مشرق‌الاذکار را برای او مرقوم فرمودند. ولی فرمودند با توجّه به اوضاع و احوال شهر قم و مردم آن بهتر است آن را به مشرق‌الاذکار معروف نسازد.
آقا عبدالرّزّاق نیز مشرق‌الاذکار را بنا نمود ولیکن برای رعایت حکمت سالی ده روز آن را در اختیار مسلمین قرار می‌داد که به عنوان حسینیّه از آن استفاده نمایند. باقی ایّام مشرق‌الاذکار در اختیار احباب و اخیار بود. ناگفته نماند که جسد حضرت ربّ اعلی و جناب انیس، در جریان انتقال از طهران به ارض اقدس، مدّت کوتاهی در یکی از بیوت متعلّقه به جناب آقا عبدالرّزّاق مختفی بوده است. بعدها این بیت تقدیم به امر مبارک گردید. (تاریخچه امر بهائی در شهر قم، تألیف نصرت‌الله محمّدحسینی، ص۲۷۳)
آقا مشهدی عبدالرزاق مشهور به عبدالرضا تاجر تبریزی، که عائله محبوبی از این خاندان هستند، جسد مبارک پنج شبانه روز در بیت ایشان استقرار یافت. (درخرداد ۱۳۱۹ ه. ق. = ۱۲۸۰ شمسی) در تاریخ عرش است که جناب میرزا حاجی رحمانیان به اتفاق جناب ابن ابهر ایادی امرالله ازطهران به یزد حرکت کردند. این مسافرت حسب‌الامر مرکز میثاق بود که باید یک نفر ایادی از طهران به یزد برود... درحین مسافرت به یزد در شهر قم به منزل مشهدی عبدالرّزّاق وارد شدند و به صاحب خانه از طرف جناب ابن ابهر ایادی امر ابلاغ شد که که تأکید مبارک در تأسیس مشرق‌الاذکار در هر شهری است ولو در زیرزمین واقع باشد. صاحب خانه گفت: بیرونی منزل خویش را برای مشرق‌الاذکار تقدیم می‌کنم. زیرا اتاقی متبرّک دارد و چند روزی عرش اعلی در آنجا بوده. جناب ابن ابهر موضوع را به حضور مبارک عریضه‌ای می‌نویسد. در جواب لوحی عنایت شد که نسبت به جناب عبدالرّزّاق ابراز مرحمت فرمودند و بنا به نوشتهٔ مرحوم رحمانیان اوّل مشرق‌الاذکاراست که در ایران بر پا شد. مدفن جناب آقا عبدالرّزّاق در جنوب غربی بقعهٔ حضرت معصومه است. جناب اسماعیل عبودیت در خاطراتش می‌نویسد: "دو بار حمل صندوق مطهر را داشتم. اوّل بار وقتی صندوق عرش وارد قم شد صندوق را بر دوش می‌گذاردند تا به خانه ببرم و چند روز بعد همان صندوق را به من دادند که از خانه بیرون ببرم." (تاریخ سیر عرش حضرت اعلی از تبریز تا حیفا، تألیف یدالله کائدی، که فعلاً در لجنه تصویب تألیفات چشم به راه تصویب است.)
۳۲. قَدْ حَکَمَ اللهُ لِمَن ﭐسْتَطاعَ
مِنْکُمْ حَجَّ ﭐلْبَیتِ دونَ ﭐلنِّسآءِ عَفَا اللهُ عَنْهُنَّ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِهِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْمُعْطِی ﭐلْوَهّابُ *
(مضمون: خداوند حجّ بیت را برای کسانی از شما که استطاعت دارند غیر از زنان، واجب فرموده. ایشان [زنان] را به رحمتی از نزد خود عفو فرموده است. البته او عطا‌کننده و بخشنده است.)
از جمله احکامی که در دور سابق نیز وجود داشت، امر حجّ است، یعنی زیارت بیتی که روح الهی به آن تعلّق گرفته و اجرای مناسک مربوط به آن که در امر بابی و این ظهور مبارک برای مردان واجب است. زنان معاف هستند. اجرای مناسک حج برای زنان ممنوع نیست؛ در صورتی که مایل باشند می‌توانند به اجرای این حکم اقدام کنند.
جمال قدم موضوع تعلّق روح و نسبت یافتن آن به خداوند به اماکن را در لوح سلمان مطرح فرموده‌اند. در دیانت اسلام محلّ حجّ و قبله یکی بود. امّا در امر بهائی این دو با هم متفاوت است. محلّ قبله، طبق نصوص مبارک روضهٔ مبارکهٔ حضرت بهاءالله است. ارادهٔ الهیّه تعلّق گرفته که روح حضرتش به این محلّ تعلّق بگیرد. امّا برای اجرای مناسک حجّ باید به یکی از دو بیت مبارک حضرت بهاءالله در بغداد یا بیت مبارک حضرت اعلی در شیراز توجّه نمود. مناسک این دو محلّ با هم تفاوت دارد و در دو لوح جداگانه نازل شده است.
لوح مبارک مندرج در جلد چهارم آثار قلم اعلی، صفحات ۷۵-۱۰۰ مربوط به بیت مبارک شیراز است. لوح دیگری در همان منبع صفحات ۱۹۲-۲۱۵ درج است که با اجرای مناسک حج بیت مبارک بغداد ارتباط دارد.
حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "واجبٌ علی کُلِّ النّفوس أن یزوروا... التّربة المقدّسة و البیت المکرّم فِی العراق و البیت المعظّم فی شیراز." (کتاب اقدس، ملحقّات، ص۱۴۳، یادداشت شماره ۵۴ / مضمون: برای جمیع نفوس واجب است که زیارت نمایند روضهٔ مبارکه و بیت مبارک در بغداد و بیت معظّم در شیراز را.) البتّه برای زیارت روضهٔ مبارکه آداب مخصوصی مقرّر نشده است. (همان) اجرای این حکم همان طور که در این بیان مبارک کتاب اقدس آمده و نیز طبق بیان مبارک حضرت عبدالبهاء: "هذا واجب عند الإستطاعة و الإقتدار و عدم الموانع" در صورتی واجب است که فرد مؤمن دارای قدرت مالی و بدنی باشد و موانعی هم در راه نباشد.
علّت توجّه به اینگونه اماکن ارتباطی است که با حق ایجاد میشود، چه که روح الهی به آن مکان تعلّق گرفته است. در واقع این توجّه و عبادت که نشانی از عبودیت در آن وجود دارد، نسبت به آن مکان نیست، بلکه به آن روح است. اگر آن روح، به ارادهٔ الهی، سلب شود، دیگر آن مکان ارزشی برای این کار ندارد. جمال قدم چنین توضیح می‌فرمایند:
عزّت کلّ اسماء و رفعت آن و عظمت و اشتهار آن به نسبتها إلَی الله بوده. مثلاً ملاحظه نما در بیوتی که بین ملل مختلفه مرتفع شده و جمیع آن بیوت را طائفند و از اماکن بعیده به زیارت آن بیوت می‌روند و این واضح است که احترام این بیوت به علّت آن بوده که جمال قِدَم جلّاجلاله به خود نسبت داده. با آن که کلّ عارفند که جمال قِدَم محتاج به بیتی نبوده و نخواهد بود و نسبت اماکن به ذات مقدّسش علی حدّ سِواء بوده. بلکه این بیوت و امثال آن را سبب فوز و فلاح عباد خود قرار فرموده تا جمیع ناس را از بدایع فضل خود محروم نفرماید. فطوبی لِمَنِ ٱتّبَعَ أمرَ اللهِ و عَمِلَ بما اُمِرَ مِن لَدُنه و کانَ مِنَ الفائزین. و این بیوت و طائفین آن عند الله معزَّزند مادامی که این نسبت منقطع نشده؛ و بعد از انقطاع، اگر نفسی طائف شود طائف نفس خود بوده و از اهل نار عندالله محسوب. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۳۵-۱۳۶)
در خصوص حجرالأسود نیز جمال قدم همین نکته را تصریح می‌فرمایند:
فانظروا الی حجر الأسود الّذی جَعَلَهُ الله مُقبَلَ العالمین. هل یکون هذا الفضل مِن نفسِهِ؛ لا وَ نفسی و هل یکون هذا العزّ مِن ذاته؛ لا و ذاتی الّذی عجز عن عرفانِهِ مَن فِی العالمین. (کتاب مبین، طبع کانادا، ص۲۹ / مضمون: بنگرید حجرالاسود را که خداوند قبلهٔ اهل عالم قرار داد. آیا این فضل از خود حجر بود؟ خیر سوگند به جانم؛ آیا این عزّت از ذات خود حجر بود؟ خیر قسم به ذاتم که اهل عالم از شناسایی آن ناتوانند.)
این عزّت از حجرالأسود گرفته شد. جمال قدم می‌فرمایند:
لم‌یزل کان مِن سنّتنا بأن نأخُذَ و نُعطی. أمَا رأیتَ حجرَ الّذی أمَرنا العبادَ بأن یطوفنّ فی حوله کیف أنزَعْنا عن هیکلِهِ رداءَ القبول و أعطینا هذا الفضل بمقامٍ آخَر لو أنت بذلک علیماً. (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۲۲۸ / مضمون: سنّت ما همیشه چنین بوده که عطا کنیم و اخذ نماییم. آیا ندیدی سنگی را که بندگان را امر کردیم آن را طواف کنند و رداء قبول را از هیکلش جدا ساختیم و این فضل را به جای دیگر عطا کردیم اگر به این آگاه باشی.)
این رویداد در عالم اسلام برای مسجد الأقصی رخ داد. ابتدا قبلهٔ مسلمین مسجد الأقصی بود. یهودیان می‌گفتند که محمّد به سوی قبلهٔ ما نماز می‌خواند. این کلام برای آن حضرت گران آمد و در حین نماز آسمان را به این سوی و آن سوی می‌نگریست که جبرئیل نازل شد و قبله تغییر یافت. جمال قدم این موضوع را در کتاب ایقان توضیح داده‌اند:
بعد از هجرت شمس نبوّت محمّدی از مشرق بطحا به یثرب، رو به بیت‌المقدّس توجّه می‌فرمودند در وقت صلات؛ تا آن که یهود بعضی سخن‌های ناشایسته بر زبان راندند که ذکرش شایسته این مقام نیست و سبب تطویل کلام میشود. باری، آن حضرت بسیار مکدّر شدند و به لحاظ تفکّر و تحیر در سماء نظر می‌فرمودند. بعد جبرئیل نازل شد و این آیه تلاوت نمود: "قَد نَری تَقَلُّبَ وَجهِکَ فِی السَّماء فَلَنُوَلِّینَّکَ قِبلَةً تَرضَاهَا" تا آن که در یومی آن حضرت با جمعی اصحاب به فریضهٔ ظهر مشغول شدند و دو رکعت از نماز به جا آورده بودند که جبرئیل نزول نمود و عرض کرد: "فَوَلِّ وَجهَکَ شَطرَ المَسجِدِ الحَرامِ." در اثنای نماز حضرت از بیت‌المقدّس انحراف جسته به کعبه مقابل شدند. فی الحین تزلزل و اضطراب در میان اصحاب افتاد به قسمی که جمعی نماز را بر هم زده اعراض نمودند. این فتنه نبود مگر برای امتحان عباد و إلّا آن سلطان حقیقی قادر بود که هیچ قبله را تغییر ندهد و در آن عصر هم بیت‌المقدّس را قرار فرماید و این خلعت قبول را از وی سلب ننماید. چنانچه در عهد اکثری انبیاء که بعد از موسی مبعوث به رسالت شدند مثل داود و عیسی و دون آنها از انبیای اعظم که ما بین این دو نبی آمدند هیچ حکم قبله تغییر داده نشد و همه این مرسَلین از جانب ربّ العالمین مردم را به توجّه همان جهت امر می‌فرمودند. (ایقان، طبع آلمان، ص۳۲-۳۳ / قد نَری تقلَّبَ...: سورهٔ بقره، آیهٔ ۱۴۴؛ مضمون: می‌بینیم که صورتت را در آسمان به این سوی و آن سوی حرکت می‌دهی؛ روی تو را به قبله‌ای که خشنود هستی برمی‌گردانیم. / فَوَلِّ وجهَکَ شطر المسجد الحرام: سورهٔ بقره، آیهٔ ۱۴۹؛ مضمون: پس برگردان رویت را به طرف مسجدالحرام [مکّه])
جمال قدم در لوح دیگری می‌فرمایند:
فانظُر فی المسجدِ الأقصی و الأماکنِ الّتی جعلناها مطافَ مَن فِی الأطراف و الأقطار. لم‌یکن شرفها منها بل بما تُنسَبُ إلی مظاهرِنَا الّذین جَعَلناهم مطالعَ وحیِنا بین العباد إن أنتم مِنَ العالِمین و فی کلّ ذلک لَحکمةٌ لایَعلَمُها إلّا اللهُ أنِ ٱسئلوه لیُبَیِّنَ لَکُم ما أراد إنّه بکلّ شیءٍ علیم. (کتاب مبین، طبع کانادا، ص۲۹-۳۰ / مضمون: پس نظر کن در مسجد اقصی [بیت‌المقدّس] و اماکنی که آنها را محلّ طواف نفوسی قرار دادیم که در اطراف و اکناف عالم سکونت داشتند. شرف آنها از خود آنها نبوده بلکه به علّت انتساب به مظاهر ما بوده که مطلع وحی خویش بین بندگان قرار دادیم، اگر واقف باشید و در تمام این موضوع حکمتی نهفته است که جز خداوند احدی به آن آگاه نیست. از او بپرسید تا آنچه را که بخواهد برای شما تبیین فرماید زیرا او به همه چیز آگاه است.)
حال، این بیوت به صورت ظاهر در زمان وجود نسبت و روح الهی و در زمان سلب این نسبت یکسان است. ظاهراً هیچ تفاوت نکرده است ولی روح خفی الهی سلب شده است. جمال قدم می‌فرمایند:
حال تفکّر نما که این بیوت در حین نسبتها الَی الله و بعد از انقطاعِ نسبت به یک صورت بوده و خواهند بود و صورت ظاهرهٔ این بیوت در دو حالت به یک نحو مشاهده میشود. به شأنی که در ظاهر این بیوت، چه در حین نسبت و چه در دون آن ابداً تغییر ملحوظ نه. ولکن در حین قطع نسبت روح خفیّهٔ مستوره از آن بیوت اخذ میشود و لایُدرِکُهُ إلَّا العارفون. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۳۶-۱۳۷)
بنابراین، نفس اعمال و مناسک حج برای تقرّب عبادالله به خداوند است و آن محلّی را که خود انتخاب فرموده و روح خویش را به آن تعلّق داده یا به مظاهر وحی و مطالع الهام خود نسبت داده باید طواف کرد. هر زمان هم که سلب نسبت شد، دیگر آن مکان ارزش سابق را نخواهد داشت.
حال، در این دور مکرّم، محلّ حجّ دو بیت مبارک بغداد و شیراز به علّت انتساب به دو مظهر ظهور الهی قرار داده شده است. جمال قدم فرمودند: "حجّ بیت که بر رجال است، بیت اعظم در بغداد و بیت نقطه در شیراز مقصود است. هر یک را که حجّ نمایند کافی است. هر کدام نزدیکتر به هر بلد است اهل آن بلد آن را حجّ نمایند." (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۲۹) و در شماره ۲۵ همان مأخذ می‌فرمایند: "حجّ یکی از این دو بیت واجب؛ دیگر بسته به میل شخصی است که عزیمت حجّ نموده."
به چند نکته در رابطه با حجّ باید اشاره شود. اوّل آن که در لوح حجّ شیراز مذکور که باید "حلق رأس" کرد، یعنی باید سر را تراشید: "فإذا خَرَجتَ مِنَ الماء قُصَّ شاربَکَ ثمّ قلّم أظفارَکَ و حلّق رأسکَ ثمّ استعمَل أحسنَ الأطیاب ثمّ البس أحسن الثّیاب..." (امر و خلق، ج۴، ص۱۲۲ / مضمون: هنگامی که از آب خارج شدی، آبخور سبیلت را قیچی کن؛ ناخن‌هایت را کوتاه کن و سرت را بتراش. پس بهترین عطرها را استعمال کن و بهترین لباس را بپوش...) امّا در کتاب اقدس، بند ۴۴، حلق رأس منع شده است. باید دانست که به نصّ صریح حضرت عبدالبهاء: "کتاب اقدس، که مهیمن بر جمیع کتب و صحف و زبر است، و کلّ آنچه در آن مذکور ناسخ جمیع صحائف و کتب حتّی اوامر و احکام و اعلان و اظهار آن ناسخ جمیع اوامر غیرمنطبق و احکام غیرمتساوی مگر امری که در آن کتاب مقدّس الهی غیر مذکور..." (مِن مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۲۳۴) لهذا، حکم مذکور در سورهٔ حجّ طبق حکم کتاب اقدس منتفی میشود. جمال قدم بنفسه المقدّس نیز در رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۱۰ در جواب این سؤال که "در کتاب اقدس نهی از حلق رأس شده و در سورهٔ حجّ امر به آن" می‌فرمایند: "جمیع مأمورند به کتاب اقدس. آنچه در آن نازل آن است حکم الهی مابین عباد و حلق رأس از قاصدین بیت عفو شده."
نکتهٔ دیگر آن که در سورهٔ حجّ بیت بغداد وقتی قاصد بیت مناسک را انجام می‌دهد و به مرحلهٔ آخر که دم در بیت است می‌رسد و دعایی را می‌خواند باید ندای الهی را بشنود. اگر نشنود باید تمام مناسک را از ابتدا انجام دهد: "إن وَجَدَ رائحةَالله و سَمِعَ ندائَهُ یوقن فی نفسِهِ بأنّ اللهَ کفّر عنه سیّئاتِهُ و تجاوَزَ عنه و تاب علیه و شهِدَ لنفسه مثل یوم الّذی وُلِدَ مِن أُمِّهِ و إنْ ما وَجَدَ رائحةَ اللهِ العزیز القدیر یُکَرِّر العمل فی هذا الیوم أو فی یومٍ آخَر إلی أن یَجدَ و یسمعَ و هذا ما قُدِّرَ مِن قلمِ عزٍّ حکیم." (گنجینه حدود و احکام، ص۷۰ / مضمون: اگر رائحهٔ الهی به مشامش رسید و ندای او را شنید یقین کند در باطن خویش که خداوند گناهانش را بخشیده و از او گذشته و توبه‌اش را پذیرفته و ادر باطن خود احساس می‌کند که مانند روزی است که از مادرش متولّد شده است؛ وا گر رائحهٔ الهی را نشنود در همان روز یا روز دیگر اعمال حجّ را تکرار کند تا آن که رائحه را دریابد و ندای الهی را بشنود و این است آنچه که خداوند مقدّر فرموده است.)
حضرت عبدالبهاء دربارهٔ این استماع ندای الهی می‌فرمایند:
و امّا ما نُزِّلَ فی سورة الحج أنّ الله فرض علَی الطّائف أن یستمِعَ نداء الحق حین طوافه و اذا لم‌یستمعْ یُکرّر الطّواف حتّی یستمع النّداء؛ فالمراد مِنَ النّداء الرّحمن فی وادِی الأیمن مِن قلب الإنسان و هذا هو البقعة المبارکة الّتی یرتفع منها النّداء و یسمعها اُذُنٌ واعیةٌ صاغیةٌ و یُحرمُ عَنِ الإستماع القلوبُ القاسیة. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۲، ص۱۳۵ / مضمون: و این که در سورهٔ حج نازل شده که خداوند واجب کرده است که فرد طائف باید ندای الهی را حین طواف بشنود و اگر نشنود طواف را آنقدر تکرار کند تا ندا را بشنود، مقصود از ندا، ندای الهی در وادی ایمن قلب انسان است و این همان بقعهٔ مبارکه‌ای است که ندا از آن بلند میشود و گوشهای شنوا و آمادهٔ شنیدن آن را می‌شنوند و قلوب سخت از شنیدنش محرومند.)
هر دو لوح حج خطاب به جناب نبیل زرندی نازل شده و ایشان مأمور به اجرای مناسک مزبور شده و موفّق به اجرای آن شده‌اند. جناب حبیب‌الله افنان اعلایی فرموده‌اند: "نبیل به شیراز آمد و اعمال حج را به جا آورد و مردم که می‌دیدند می‌گفتند این مرد دیوانه شده است. ولی او به این حرف اهمّیت نداد و مأموریت خود را انجام داد." (گنج شایگان، ص۸۳)
در مورد شنیدن ندای الهی در حجّ بیت بغداد نبیل شهادت می‌دهد که ندای الهی را شنیده است (گنج شایگان، ص۸۴):
از آنجا چو راجع شدم با سرور شد از لوح اعظم دلم پُر ز نور
که باید سوی بیت اعظم رَوی به بغدادش از شوق طائف شوی
چون وارد شوی بر سرای حرم نیوشی ز هر نغمه‌ام لاجرم
اگر نشنوی نیست بهرت گزیر عمل را به اخلاص از سر بگیر
به حول‌الله از سدرهٔ ارتفاع به ظاهر شد آواز شَه استماع
به شکرانه ساجد شدم بهر دوست که این فضل هم از عنایات اوست
به هر جا به جسم و جسد حاضر است به اعمال هر عاملی ناظر است
برای اطّلاع از مفادّ دو لوح مبارک حج به اصل آنها مراجعه شود. جناب دکتر وحید رأفتی نیز در شرح این دو لوح مبارک مقاله‌ای دارند که در کتاب "محبوب عالم"، صفحات ۳۳۶-۳۵۸ درج است و مطالعهٔ آن موجب تبصّر خاطر خواهد شد.
۳۳. یا اَهْلَ ﭐلْبَهآءِ قَدْ وَجَبَ عَلیٰ
کُلِّ واحِدٍ مِنْکُمُ ﭐﻹشْتِغالُ بِاَمْرٍ مِنَ ﭐلْاُمورِ مِنَ ﭐلصَّنآئِعِ وَ ﭐﻹقْتِرافِ وَ اَمْثالِها وَ جَعَلْنَا ﭐشْتِغالَکُمْ بِها نَفْسَ ﭐلْعِبادَةِ لِلّٰهِ ﭐلْحَقِّ تَفَکَّرُوا یا قَوْمُ فیۭ رَحْمَةِ اللهِ وَ اَلْطافِهِ ثُمَّ ﭐشْکُروهُ فِی ﭐلْعَشِیِّ وَ ﭐلْاِشْراقِ * لا تُضَیعُوا اَوْقاتَکُمْ بٱلْبِطالَةِ وَ ﭐلْکَسالَةِ وَ ﭐشْتَغِلوا بِما ینْتَفِعُ بِهِ اَنْفُسُکُمْ وَ اَنْفُسُ غَیرِکُمْ کَذٰلِکَ قُضِیَ ﭐلْاَمْرُ فیۭ هٰذَا ﭐللَّوْحِ ﭐلَّذیۭ لاحَتْ مِنْ اُفُقِهِ شَمْسُ ﭐلْحِکْمَةِ وَ ﭐلتِّبْیانِ * اَبْغَضُ ﭐلنّاسِ عِنْدَ اللهِ مَنْ یقْعُدُ وَ یطْلُبُ تَمَسَّکوا بِحَبْلِ ﭐلْاَسْبابِ مُتَوَکِّلیۭنَ عَلَی اللهِ مُسَبِّبِ ﭐلْاَسْبابِ *
(مضمون: ای اهل بهاء، بر هر یک از شما مشغول‌‌شدن به کاری از کارها از صنایع و کسب و کار واجب شد و ما اشتغالتان به آن را نفس عبادت خداوند حق قرار دادیم.ای قوم، در رحمت خداوند و الطاف او تفکر نمایید؛ سپس او را در صبح و شام شکر کنید. اوقات خود را با بیکاری و تنبلی تلف نکنید و به چیزی مشغول شوید که خودتان و دیگران از آن بهره‌مند می‌شوید. این چنین حکم شد در این لوحی که از افقش خورشید حکمت و تبیان تابیده است. مبغوض‌ترین مردم نزد خدا کسی است که می‌نشیند و طلب می‌کند. به ریسمان اسباب چنگ زنید در حالی که به خداوند سبب‌ساز توکل می‌کنید.)
هر شجری را از ثمرش باز شناسند. شجر بی ثمر، به بیان حضرت مسیح، لایق نار است. لذا، خداوند مایل است بندگانش را ثمری باشد و اثری. جمال قدم آنچه را که بعضی نفوس به اسم عزلت و اعتکاف و غیره انجام می‌دهند نمی‌پسندند. در کلمات فردوسیه می‌فرمایند:
از جمله عرفای ملّت اسلام بعضی از آن نفوس متشبّثند به آنچه که سبب کسالت و انزواست. لعمرالله از مقام بکاهد و بر غرور بیفزاید. از انسان باید ثمری پدید آید. انسان بی‌ثمر، به فرمودهٔ حضرت روح، به مثابهٔ شجر بی‌ثمر است و شجر بی‌ثمر لایق نار. (مجموعه اشراقات، ص۱۱۵-۱۱۶)
بدین لحاظ است که راهِبانی را که در کنیسه و دیر و صومعه به اعتکاف و عزلت مشغول بودند، امر می‌فرمایند که از عزلت خارج شوند و تأکید دارند که "باید از انزوا قصد فضا نمایند و بما ینفَعُهُم و ینتفعُ بِهِ العباد مشغول گردند." (مجموعه الواح، ص۱۱۹) و در لوح مبارک خطاب به ملِکِ پاریس خطاب به رُهبان‌ها می‌فرمایند:
لاتعتکفوا فی الکنائس و المعابد. اُخرُجوا بِإذنی ثُمَّ ٱشتَغِلوا بما تنتفعُ بِهِ أنفسُکُم و أنفُسُ العباد. کذلک یأمُرُکُم مالکُ یومِ الدّین. (آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ص۴۳ / مضمون: در گوشهٔ کلیساها و معبدها عزلت اختیار نکنید. به اجازهٔ من خارج شوید و سپس به کاری مشغول شوید که خودتان و دیگر بندگان از آن سودی ببرند. اینچنین مالک روز جزا شما را امر می‌کند.)
نکته‌ای که حضرت بهاءالله بر آن دست می‌گذارند آن که کسانی که به کاری اشتغال ندارند و در گوشهای منزوی شده‌اند در واقع چون افراد مرده هستند: "مَن جاوَرَ البَیتَ إنَّهُ کالمیّت. ینبغی للإنسان أنْ یظهَرَ مِنهُ ما ینتَفِعُ بِهِ العبادُ و الّذی لَیسَ لَهُ ثمرٌ ینبغی للنّار. کذلک یَعِظُکُم رَبُّکُم إنَّهُ هُوَ العزیزُ الکریم." (امر و خلق، ج۴، ص۳۷۵ / مضمون: کسی که در گوشه خانه مأوی گیرد مانند مُرده است. برای انسان شایسته چنان است که از او ظاهر شود آنچه که بندگان را از آن نفعی برسد و کسی که ثمری ندارد شایسته است که در آتش انداخته شود. اینچنین پروردگارتان شما را پند دهد. او عزیز و کریم است.)
حضرت عبدالبهاء در این باره توضیحی زیبا مرقوم داشته‌اند:
جمعی الآن در این جهانند و به ظاهر و باطن سرگشته و پریشان و مهمل و معطّل و بار گران بر سائر نفوس. به صنعتی مشغول نشوند و به کار و کسبی مألوف نگردند و خود را از آزادگان شمرند و حال آن که از برای توت شمران و فواکه توسرکان و موسم خرمای عربستان دویست فرسخ طیّ نمایند. این گونه نفوس مهمله البتّه مقبول نه. زیرا هر نفسی باید کاری و کسبی و صنعتی پیش گیرد تا او بار دیگران را حمل نماید نه این که خود حمل ثقیل شود و مانند علّت کابوس مستولی گردد. (امر و خلق، ج۳، ص۳۷۰)
مبغوض‌ترین فرد نزد خداوند کسی است که بخواهد از دسترنج دیگران استفاده نماید و خود نخواهد زحمت بکشد. برکت از سوی خداوند نازل میشود، امّا باید اسباب آن را فراهم آورد. لهذا در اشتغال به کار باید متوکّل به حق بود و طلب تأیید کرد.
جمال قدم تأکید دارند: "کلّ را به صنعت و اقتراف امر نمودیم، او را از عبادت محسوب داشتیم." (گنجینه حدود و احکام، ص۷۳) امّا کاری عبادت محسوب میشود که با روح خدمت به خلق همراه باشد. حضرت ولی امرالله شرط تأکید دارند: "آئین بهائی واضحاً... شغل و کار را که با روح خدمت همراه باشد عین عبادت می‌شمرد." (ندا به اهل عالم، ص۴) لذا باید به کارهایی اشتغال داشت که نفعی برای همگان در بر داشته باشد. کار‌کردن صِرفاً برای کسب درآمد نیست، بلکه باید خدمت به خلق هم در آن مدّ نظر باشد. در امر بهائی به طبابت، زراعت، تجارت، صناعت، اقتراف [کسب و کار]، معلّمی به عنوان مشاغل ممدوحه اشاره شده است. امّا این ایّام، اشتغال به مشاغل دیگری نیز ایجاب شده است که اسمی از آن در آثار نیست. لهذا، وجدان افراد باید حاکم باشد که چه کاری به حال دیگران نیز سودمند است.
حضرت عبدالبهاء تأکید دارند:
غنا منتهای ممدوحیت را داشته اگر به سعی و کوشش نفس خود انسان در تجارت و زراعت و صناعت به فضل الهی حاصل گردد و در امور خیریّه صرف شود و عَلَی‌الخصوص اگر شخصی عاقل و مدبّر تشبّث به وسائلی نماید که جمهور اهالی به ثروت و غنای کلّی برساند. همّتی اعظم از این نه و عند الله اکبر مثوبات بوده و هست. چه که این بلندهمّت سبب آسایش و راحت و سدّ احتیاجات جمع غفیری از عباد گردد." (رسالهٔ مدنیّه، ص۳۱)
در باب منع از تکدّی در آینده بحث خواهد شد. لهذا در این مقام به آن اشاره نمی‌شود.
۳۴. قَدْ حُرِّمَ عَلَیکُمْ تَقْبیلُ ﭐلْاَیادیۭ
فِی ﭐلْکِتابِ هٰذا ما نُهیۭتُمْ عَنْهُ مِنْ لَدُنْ رَبِّکُمُ ﭐلْعَزیزِ ﭐلْحَکّامِ * لَیسَ لِاَحَدٍ اَنْ یسْتَغْفِرَ عِنْدَ اَحَدٍ توبوا اِلَی اللهِ تِلْقآءَ اَنْفُسِکُمْ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْغافِرُ ﭐلْمُعْطِی ﭐلْعَزیزُ ﭐلتَّوّابُ*
(مضمون: در کتاب بوسیدن دستها بر شما حرام شده، این است آنچه از جانب پروردگار ارجمند بسیار حکم کنندهٔ خود از آن نهی شدید. جایز نیست کسی نزد احدی طلب آمرزش نماید. نزد خودتان به سوی خداوند توبه کنید. البته او آمرزنده و دهنده و ارجمند و توبه‌پذیر است.)
خداوند انسان را عزیز خلق کرده و مایل نیست که او را ذلیل ببیند. عزّت انسان، البتّه، با غرور و استکبار متفاوت است. عزّت نفس انسان او را از آنچه که شایستهٔ او نیست باز می‌دارد. در کلمات مکنونهٔ عربی نیز نازل: "خلقتُکَ عزیزاً لِمَ تستذلُّ." لهذا هر آنچه که در احکام الهیّه نازل، نظر به عزّت انسان و حفظ آن عنایت شده است. در این بند از کتاب اقدس به دو مورد مهم که در ادوار گذشته معمول بوده اشاره دارند.
اوّل بوسیدن دست دیگران و تعظیم‌کردن در مقابل آنها است. در گذشتهٔ ایّام دست‌بوسی نشانهٔ احترام گذاشتن و اظهار محبّت به بزرگتر یا محبوب محسوب می‌شد. تدریجاً سبب کبر و غرور در بعضی نفوس گشت به نحوی که دستشان را پیش می‌آوردند که توسّط نفوسی که آنها را پست‌تر و در مقامی پایین‌تر از خود می‌دانستند بوسیده شود. در آئین کاتولیک بوسیدن دست به صورت بوسیدن خاتم انگشتری معمول بود.
در آئین بهائی این کار اکیداً نهی شده است. هر گونه بوسیدن دست یا پا، تعظیم کردن، سجده‌کردن و امثالهم مؤکّداً ممنوع است. حتّی حضرت بهاءالله می‌فرمایند اگر کسی قصد تشرّف به حضور مبارک را داشت مبادا چنین کند. اگر چنین کرد باید برگردد توبه نماید چه که این از سجایای انسان نیست.
یا احبّاءَ الرّحمن، إن أرَدتُمُ ٱللّقاء فاحضروا بالرَّوح و الرَّیحان بآدابٍ کانَت مِن سجیّة الإنسان. اتّقوا اللهَ و لاتکونوا مِنَ الغافلین. إنَّهُ یحکُمُ کیفَ یشآءُ و یأمُرُ بما یَهدِی العبادَ إلی هذا النّورِ الأعظم الّذی إذ ظهر سجِدَ لَهُ الرّوحُ الأمین. لاتقبلوا الأیادی و لاتنحنوا حینَ الورود إنَّهُ یأمُرُکُم بالمعروف و هو الآمرُ المجیب. لَیسَ لأحَدٍ أن یتذلَّلَ عند نفسٍ. هذا حُکمُ الله إذ استوی علَی العرش بسلطانٍ مبین. قَد حُرِّمَ عَلَیکم ما ذکرناه؛ خذوا سننَ اللهِ و أمرَهُ و لاتتّبعوا سننَ الجاهلین. مَن حَضَرَ لدی الوجه إنّه مِنَ الزّائرین لدی الله مالک هذا المقام الکریم. مَن حضر زار انّه مِمَّن فاز بما کان مسطوراً فی کتب الله ربّ العالمین. قد حُرّم علیکمُ التّقبیلُ و السّجودُ و الإنطراح و الإنحنآء. کذلک صرّفنَا الآیات و أنزلناها فضلاً مِن عندنا و أنَا الفضّالُ القدیم. إنّ السّجودَ ینبغی لِمَن لایُعرَفُ و لایُریٰ وَ الّذی یُریٰ إنَّهُ مِمَّن شَهِدَ لَهُ الکتابُ المبین. لَیس لأحدٍ أن یسجدَهُ و الّذی سَجِدَ لَهُ أن یرجعَ و یتوبَ إلَی الله إنَّهُ لهوَ التّوّاب الرّحیم. قد ثبت بالبرهان بأنَّ السّجدةَ لم‌تکنْ إلّا لحضرة الغَیب. إعرفوا یا أهلَ الأرض و لاتکونوا مِن المُعرضین. (آثار قلم اعلی، ج۲، چاپ بمبئی، ص۸۱ / مضمون: ای یاران الهی، اگر قصد دیدار دارید در کمال شادمانی به آدابی که صفت انسان است حضور یابید. تقوای الهی پیشه کنید و غافل نباشید. خدا آنچنان که بخواهد حکم می‌کند و امر می‌فرماید به آنچه که بندگان را به این نور اعظمی که وقتی ظاهر شد روح‌الامین به او سجده نمود هدایت خواهد کرد. هنگام ورود دستها را نبوسید و تعظیم نکنید. او شما را به کار نیکو امر می‌کند و امر کنندهٔ اجابت‌کننده است. سزاوار نیست کسی خود را نزد دیگری ذلیل کند. این حکم خدا است وقتی که با عظمتی آشکار بر عرش مستقرّ شد. آنچه که گفتیم بر شما حرام شده است. سنّت‌های خدا و امر او را اتّخاذ کنید و پیرو سنّت‌های جهلا نباشید. کسی که نزد مظهر ظهور حضور یابد، نزد خدای که مالک این جایگاه بلند است، از زائرین محسوب است. کسی که زیارت کند او به آنچه که در کتابهای خداوند، پروردگار عالمیان، نوشته شده فائز شده است. بوسیدن، سجده کردن، تعظیم‌کردن و خم‌‌شدن بر شما حرام شده است. این چنین آیات را بیان کردیم و نظر به فضلی که داشتیم نازل نمودیم و من فضّال کریم هستم. سجده فقط برای کسی که شناخته و دیده نمی‌شود شایسته است و کسی که دیده میشود کسی است که کتاب مبین به او شهادت داده است. شایسته نیست کسی بر او سجده کند و کسی که سجده کند باید که برگردد و نزد خدا توبه کند. خداوند توبه‌پذیر مهربان است. پس به برهان ثابت شد که سجده فقط برای حضرت غیب بوده است. بدانید‌ای جهانیان و اعراض نکنید.)
مطلب دوم که آن نیز سبب ذلّت افراد میشود اقرار به گناهان نزد دیگران است. چون خداوند ذلّت بندگانش را دوست ندارد، لهذا آنها را از اعتراف به گناه نزد افراد منع می‌کند. از آن گذشته نفوس انسانی مصون از خطا نیستند و کسی که خودش خطاکار است چگونه می‌تواند گناه و خطای کسی را ببخشد و از طرف خداوند قول بدهد که او بخشیده شده است. این ابداً امکان‌پذیر نیست. جمال قدم در لوحی می‌فرمایند:
بحر کرم یزدانی آشکار و آفتاب بخشش رحمانی نمودار. صاحب چشم آن که دید و صاحب گوش آن که شنید. بگو‌ای کوران، جهان‌پناه آمده، روز بینایی است. در این روز بخشش کوشش نمایید تا در دفتر نیکوکاران مذکور آیید. جز حضرت رحمن بر آمرزش گمراهان و گناهکاران قادر نبوده و نیست. کسی که هستی نیافته چگونه هستی بخشد و صاحب خطا چگونه از خطا در گذرد؟ (دریای دانش، ص۸۲)
بنابراین، در اعتراف به خطا و گناه، نه تنها ذلّت فرد اعتراف‌کننده حاصل میشود بلکه گناهی هم بخشیده نمی‌شود و به قوّت خود باقی است. بدین لحاظ چنین جمال مبارک هدایت می‌فرمایند:
باید عاصی در حالتی که از غیرالله خود را فارغ و آزاد مشاهده نماید طلب مغفرت و آمرزش کند. نزد عباد اظهار خطایا و معاصی جائز نه. چه که سبب و علّت آمرزش و عفو الهی نبوده و نیست؛ و همچنین این اقرار نزد خلق سبب حقارت و ذلّت است و حقّ جلّ جلاله ذلّت عباد خود را دوست ندارد. إنّه هُوَ المشفق الکریم. عاصی باید مابین خود و خدا از بحر رحمت رحمت طلبد و از سماء کرم مغفرت مسئلت کند و عرض نماید:
إلهی إلهی أسئَلُکَ بِدِماء عاشقیکَ الّذینَ ٱجتَذَبَهُم بیانُکَ الأحلی بِحَیثُ قَصَدوا الذِّروَةَ العُلیا مَقَرَّ الشّهادَةِ الکُبری و بالأسرارِ المکنونةِ فی عِلمِکَ و بِاللّئالِی المخزونةِ فی بحرِ عطائِکَ أنْ تَغفُرَ لی و لأبی و أُمّی إنَّکَ أنتَ أرحَمُ الرّاحمین. لا إله إلا أنتَ الغفور الکریم. أی رَبِّ تَریٰ جوهَرَ الخطا أقبَلَ إلی بحرِ عطائِکَ و الضّعیفَ ملکوتَ ٱقتِدارِکَ و الفقیرَ شمسَ غنائِکَ. أی رَبِّ لاتُخَیّبْهُ بجودِکَ و کَرَمِک و لاتَمْنَعْهُ عن فیوضاتِ أیّامِکَ و لاتَطْرُدْهُ عَن بابِکَ الّذی فَتَحْتَهُ عَلی مَن فی أرضِکَ و سمائِک. آهٍ آهٍ خطیئاتی مَنَعَتْنی عَنِ التّقرُّبِ إلی بساطِ قُدسِکَ و جریراتی أبْعَدَتْنی عَنِ التّوجّهِ إلی خِباءِ مَجدِکَ قَد عَمِلتُ ما نَهَیْتَنی عَنهُ و تَرَکتُ ما أمَرتَنی بِهِ أسئَلُکَ بِسلطانِ الأسماء أنْ تَکتُبَ لی مِن قَلَمِ الفضلِ و العَطاءِ ما یُقَرِّبُنی إلَیکَ و یُطَهِّرُنی عَن جریراتی الّتی حالَتْ بَینی و بَینَ عَفوِکَ و غُفرانِکَ. إنّک أنتَ المقتدرُ الفَیّاضُ لا إله إلّا أنتَ العزیزُ الفضّال. (لوح بشارات، مجموعه الواح چاپ مصر، ص۱۱۹-۱۲۰ / مضمون: ای خدای من، ای خدای من، از تو درخواست می‌کنم و سوگندت می‌دهم به خون عاشقانت که بیان شیرینت آنها را طوری منجذب ساخت که قصد جایگاه بلند، مقرّ شهادت کبری، نمودند؛ و به اسرار مکنونه در علمت و به مرواریدهای پنهان در دریای عطایت که مرا و پدرم و مادرم را ببخشایی. تو از جمیع رحم کنندگان رحم‌کننده‌تر هستی. نیست خدایی جز تو که غفور و کریم هستی.ای پروردگار من، می‌بینی عصارهٔ خطا را که به دریای عطای تو روی آورده و ضعیف را که به ملکوت اقتدارت توجّه کرده و فقیر را که به شمس غنای تو اقبال نموده؛ ای پروردگار من، به جود و کرم خود او را نومید مگردان و از فیوضات ایّام ظهورت منعش مکن و از درگاه خود که به روی ساکنان زمینت و آسمانت باز کرده‌ای او را مران. وای وای از این که خطاهای من مرا از تقرّب به بساط قدس تو باز داشت و گناهانم مرا از توجّه به سراپردهٔ بزرگواری تو دور ساخت. آنچه را که نهی کردی مرتکب شدم و آنچه را که امر کردی ترک کردم. تو را به سلطان اسماء سوگند می‌دهم که از قلم فضل و عطا از برای من مقدّر و مقرّر فرمایی آنچه که مرا به تو نزدیک کند و از گناهانی که بین من و عفو و غفران تو حائل شده مرا پاک سازد. تویی مقتدر و فیض بخش. نیست خدایی جز تو که عزیز و فضّال هستی.)
در بند ۴۹ کتاب اقدس نیز اشارتی دارند که، "مَنِ ٱبتلیٰ بمعصیةٍ فَلَهُ أن یتوبَ و یرجعَ إلَی الله." که بعداً در این زمینه سخنی گفته خواهد شد.
نکته‌ای که حائز اهمّیت است آن که ابداً کسی نباید از رحمت الهی نومید شود. در قرآن کریم نیز به این نکته با عبارت "لَا تَیأَسُوا مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لَا ییأَسُ مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکافِرُونَ." (سورهٔ یوسف، آیهٔ ۸۷ / مضمون: از رحمت الهی نومید نشوید. کسی از رحمت الهی مأیوس نمی‌شود مگر قوم کافران.) خداوند بخشنده مهربان است. هرگز مایل نیست کسی محروم بماند. لهذا باید با اطمینان از رأفت الهی به ساحت او شتافت و از او طلب بخشش و غفران نمود. حضرت عبدالبهاء خطاب به فردی که نزد ایشان توبه کرده می‌فرمایند:
الله ابهی، ای توبه‌کار، هرچند گنهکاری ولی در سایهٔ پروردگار آمرزگاری. اوست توّابِ رحیم و غفور کریم. این عبد در آستان مقدّس به کمال عجز و ابتهال طلب عفو و مغفرت به جهت تو و خودم می‌نمایم. گناه تو به توبه‌ای مفقود گردد، ولی گناه این عبد ملازم وجود و از خصائص هستی موهوم. پس تو نیز در حقّ این گنهکار از خداوند آمرزگار طلب مغفرت نما. بلکه به صِرف فضل و عفو و محض غفران و احسان نَمی از یَم ألطاف به مزرعهٔ وجود این نابود رسد. و البهاء علیک و علی کلّ ثابت عَلَی المیثاق. ع‌ع (مناهج‌الاحکام، ج۱، ص۳۲۵)
۳۵. یا عِبادَ ﭐلرَّحْمٰن قُومُوا عَلیٰ
خِدْمَةِ ﭐلْاَمْرِ عَلیٰ شَأْنٍ لا تَأْخُذُکُمُ ﭐلْاَحْزانُ مِنَ ﭐلَّذینَ کَفَروا بِمَطْلَعِ ﭐلْاٰیاتِ * لَمّا جآءَ ﭐلْوَعْدُ وَ ظَهَرَ ﭐلْمَوْعودُ ﭐخْتَلَفَ ﭐلنّاسُ وَ تَمَسَّکَ کُلُّ حِزْبٍ بِما عِنْدَهُ مِنَ ﭐلظُّنونِ وَ ﭐلْاَوْهامِ *
(مضمون: ای بندگان خداوند رحمان، بر خدمت امر به حالتی قیام کنید که احزان از کسانی که به مطلع آیات کافر شدند شما را فرا نگیرد. هنگامی که وعده تحقق یافت و موعود ظاهر شد، مردم اختلاف پیدا کردند و هر گروهی به آنچه از ظنون و اوهام که نزدش بود متوسل شد.)
در امر جمال قدم بر نکته‌ای تصریح و تأکید شده که شاید در سایر ادوار مذکور نبوده است. امّا، شواهد نشان می‌دهد که در ادوار قبل نیز به نوعی مؤمنین اوّلیه تربیت شدند که در سبیل انتشار امرالله قیام نمایند. حضرت عبدالبهاء بر این نکته تصریح دارند که بعداً بیان مبارک نقل خواهد شد. امّا آنچه که حضرت بهاءالله تأکید دارند آن است که ما برای خود خلق نشده‌ایم: "ما خُلِقتُم لأنفُسِکُم بل لِخِدمة أمرِ الله رَبِّ العالَمین." (مجموعه اشراقات، ص۲۰۹)
در واقع جواهر گرانبهایی که در وجود آدمی به ودیعه سپرده شده، باید به صیقل تربیت به ظهور و بروز رسد و در خدمت اهل عالم قرار گیرد. (لوح مقصود) ابتدا باید، با کسب هدایت از انبیاء و اصفیا این جواهر گرانبها را یافت، شناخت، و مورد استفاده قرار داد. چه، آدمی طلسم اعظم است؛ او هدف از خلقت است. بنابراین جمیع خلق باید از مواهب الهیّه آگاه شوند تا بتوانند از آن بهره‌برداری کنند و این به عهدهٔ نفوسی است که به این شناسایی رسیده‌اند. چه که مقصود از خلقت انسان جز این نیست. جمال قدم می‌فرمایند: "طوبی از برای مقبلی که به طراز همّت مزیّن شد و بر خدمت امر قیام نمود. او به مقصود فائز و به آنچه از برای او خلق شده عارف." (آیات الهی، ج۱، ص۳۳)
جمال قدم نفوس را دو گونه مشاهده می‌کنند. یکی نفوسی که مانند شجر پرثمر هستند و اثری از خود ظاهر می‌کنند و به دنیای فانی بی‌اعتنا هستند و می‌دانند که "دنیا و آنچه در اوست در مرور است و آنچه باقی و دائم خواهد ماند آن خدمتی است که در این ایّام از دوستان حق ظاهر شود" (آثار قلم اعلی، ج۵، ص۹۴) و گروه دیگر افرادی هستند که "غافل آمدند و غافل زیستند و غافل به مقام خود رجوع نمودند." (مجموعه الواح نازله بعد از کتاب اقدس، ص۱۶۵)
بنابراین اهل بهاء، صِرفاً نظر به محبّتی که به مولای خود دارند، در جهت خدمت به خلق او عمل می‌کنند، هرچند که "البتّه به مکافات آن در دنیا و جمیع عوالم فائز خواهند شد" (مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۱۴۸)، چه که "از برای ناصر مقدّر شده آنچه که خزائن ارض به آن معادله ننماید." (بیان جمال قدم منقول در توقیعات مبارکه، ۱۹۵۲-۱۹۵۷، ص۱۰۵)
حلاوت خدمت در این دور آنقدر است که جمال قدم شهادت می‌دهند: "الیوم یوم نصرت است. وَنفسی الحق جمیع حقایق عالین و ارواح مقرَّبین، که طائف حولند، مسألت نموده که به قمیص ظاهر هیکلیّهٔ انسانیّه ظاهر شوند و در ظاهر ظاهر به نصرت امرالله قیام نمایند." (امر و خلق، ج۳، ص۱۱) نکتهٔ بسیار جالبی در این لوح مبارک مندمج است و آن این که این لوح در جواب شخصی نازل شده که تقاضای شهادت کرده بود و جمال مبارک او را امر به خدمت می‌فرمایند. در ادامهٔ لوح مبارک آمده است: "از برای احدی سزاوار نیست که طلب خروج از این عالم در ایّام ظهور مالک قِدَم نماید. بلکه باید فی کلّ الأحیان ناظراً إلی افقِ الرّحمن از خدا بخواهد که خدمتی از او در این امر ابدع امنع ظاهر شود ولو به ذکر کلمه‌ای از کلمات او باشد. إنَّ هذا لَفضلٌ عظیمٌ و خیرٌ عظیمٌ و أمرٌ عظیم." (همان، ص۱۲) حضرت عبدالبهاء نیز بر این نکته تصریح دارند: "الیوم حقائق مقدّسهٔ ملأ اعلی در جنّت علیا آرزوی رجوع به این عالم می‌نمایند تا موفّق به خدمتی به آستان جمال ابهی گردند و به عبودیّت عتبهٔ مقدّسه قیام کنند." (نقل در توقیعات مبارکه، ۱۹۲۷-۱۹۳۹، ص۲۲۶)
نفسی که قیام به خدمت نماید مشمول تأییدات الهیّه است. قدم باید در میدان گذاشت، به صفات لازمه مزیّن شد، و متوکّلاً علَی الله توفیق خدمت را رفیق خود ساخت. در آن حالت، به صریح عبارت حضرت عبدالبهاء: "لعمرالله روحُ‌القُدُس ینفُثُ فی فَمِکُم و روحُ‌الأمین یُلهِمُکُم فی قلبِکُم و شدیدُ القُویٰ عَن یمینکُمُ و جنودُ التّأیید تَسْعیٰ عَن شِمالِکُم." (نقل در توقیعات مبارکه ۱۹۲۷-۱۹۳۹، ص۲۲۶ / مضمون: سوگند به خدا که روح‌القدس القا می‌کند در دهان [و بر زبان] شما و روح‌الأمین الهام می‌بخشد شما را در قلبتان و شدیدالقُویٰ از سمت راستتان و لشکریان تأیید از سمت چپ شما در حال فعّالیت و همراهی هستند.) حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "روح‌الامین و جبرئیل و روح‌القدس و شدیدالقُوی عبارت از عنوانات شئ واحد است." ( قاموس ایقان، ج۱، ص۵۰۰)
قیام به خدمت امرالله شرایطی دارد که حضرت بهاءالله در سورةالدّم، خطاب به جناب نبیل زرندی، به آنها اشارتی گذرا دارند:
اوّلاً فاخرُق حجباتِ الموهوم عن وجه قلبک... ثمّ ٱدخُلْ مصرَ الرّحمن باسمی العزیز السّبحان و لاتَلتَفِت إلی ما کان و ما یکون و لو تشهدُ الشَّیطانَ جَلَسَ علیٰ بابِهِ و یَمنعُکَ عَنِ الدّخول فأغمِض عیناک عنه؛ ثمّ استَعِذْ بجمالی المبارکِ المهیمنِ المحبوب و ایّاک أن لاتجلِسَ معَ الّذین تجدُ آثارَ غِلِّهِم کأثر الحرارة فی الصَیفِ أو کأثر البرودة فِی السّموم و إنکّ فَرِّ عَنهُم و عن مُثَلائِهِم و لاتنظُر إلَیهِم و بما عندهم، بل بما أمری الّذی یکونُ خیراً عن کلّ شیءٍ لو أنتم تشعُرون؛ و إن تریدُ أنْ تَمُرَّ عَلَی البلاد فاستَشْرِقْ عَلَیها بأنوارِ ربّک؛ ثمّ تفکَّر فیما تَریٰ مِن صُنع ربِّکَ لِتکون مِنَ الّذینهُم یتفکّرون و کُن متخلّقاً بأخلاقی بحیثُ لَو یَبسُطُ علیکَ أحدٌ أیادی الظُّلمِ أنت لاتَلتفِتُ إلیه و لاتتعرّضُ بِهِ؛ دَعْ حُکمَهُ إلی رَبِّکَ القادرِ العزیزِ القیّوم. کُن فی کُلِ الأحوال مظلوماً؛ تالله هذا مِن سجیّتی و لایعرفُها إلّا المخلصون. ثمّ اعلم بأنّ تأوُهِ المظلوم حین اصطبارِهِ لَأعَزُّ عندالله عن کلّ عملٍ لو أنتم تعلمون. أنِ اصبِر فیما یَرِدَ علیک فَتَوَکَّلْ فی کُلِّ الأمور عَلَی اللهِ رَبِّکَ و إنّهُ یکفیک عن ضُرّ ما خُلِقَ و یُخلَقُ و یحفظُکَ فی کَنَفِ أمرِهِ و حصنِ ولایته و إنّهُ ما مِن إلٰهٍ إلّا هو، لَهُ الخلقُ و الأمرٌ و کُلٌّ بِهِ یستنصرون و إن یَغتَبکَ نفسٌ أنتَ لاتَفعَلْ بِهِ کما فَعَلَ لئلّا تکونَ مثلِهِ ثمّ أعرِض عنه و تَوَجَّهْ إلی خباء القدسِ فی هذا السُّرادِقِ المقدّس المرفوع. کُن بَینَ النّاسِ کتلالِ المِسک لتفوحَ منکَ روائح القدس بَینهُم لعلّ تجذبهم إلی فِناء قدسٍ محبوب. إن وجَدتَ مُعیناً لِنفسِک مِن أحبّاءالله فاستأنِسْ به فی کلّ عشیٍّ و إشراقٍ و فی کُلّ سنینٍ و شهور. فَاقْتَدِ فی کُلِّ الأمور بالله ناصرِکَ ثمّ امش بین العباد بوقارٍ و سکینةٍ ثمّ بَلِّغهُم أمرَ مولاک عَلی قَدَرِ الّذی یقدرونَ أن یسمعون... (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۶۰-۶۲/ مضمون کلام مبارک به فارسی چنین است: در آغاز حجبات وهم را از قلبت بزدای، سپس به اسم من در شهر خدای وارد شو و به احدی توجّه نکن و اگر دیدی که شیطان دم در نشسته و مانع از دخول میشود، دیده از او برگیر سپس به جمال مبارکِ من پناه ببَر؛ مبادا با کسانی نشست و برخاست داشته باشی که آثار کینه و دشمنی، همانند گرمای تابستان یا سرمای ناشی از زهر، در آنها مشاهده می‌کنی؛ از آنها و مانند آنها بگریز و به خودشان و آنچه که نزدشان است نگاه نکن، بلکه به امر من بنگر که، اگر بفهمی، از هر چیزی بهتر است و اگر خواستی بر بلاد عبور کنی، به انوار پروردگارت بر آنها بتاب؛ سپس در خلق خدایت تفکّر کن تا در زمرهٔ کسانی باشی که فکر می‌کنند؛ به اخلاق من متخلّق باش به نحوی که اگر کسی به تو ستم روا دارد ابداً به او التفات نکنی و متعرّض او نشوی؛ حکم او را به خدا واگذار کن. در جمیع احوال مظلوم باش. قسم به خدا که مظلومیت صفت من است و جز نفوس مخلص آن را در نیابند. پس بدان که آه مظلوم در حینی که به ریسمان بردباری و شکیبایی چسبیده نزد خداوند از هر عملی عزیزتر است. بر هر آنچه که بر تو وارد میشود صبر کن، سپس در جمیع امور به خدایت توکّل نما. چه که در مقابل لطمات آنچه که خلق شده و خلق میشود او تو را کفایت نماید و در ظلّ امر خود و دژ محبّت خویش تو را حفظ کند. نیست خدایی جز او و عالَم امر و خلق به او راجع است و همه از او طلب یاری کنند؛ اگر کسی غیبت تو را کرد تو این کار را با او نکن که مبادا مانند او شوی؛ پس، از او روی بگردان و به سراپردهٔ قدس الهی توجّه نما. بین مردمان مانند توده‌ای از مُشک باش تا بوهای خوش قدسی از تو در میان آنها به مشام رسد تا که شاید به سوی آستان قدس محبوب جذب شوند. اگر در میان احبّاء یار و یاوری یافتی، شب و روز و هر سال و ماه، با او مأنوس شو. پس در جمیع امور به خدا که یاور تو است اقتدا کن پس در کمال وقار و سکون و آرامش در میان بندگان قدم بگذار؛ پس آنگاه امر مولایت را در آن اندازه که قادر به شنیدنش باشند به آنها ابلاغ کن.)
از دیگر صفات لازم آن که باید مسلّح به میدان خدمت رهسپار شد. چه، سرباز بی سلاح کاری نتواند انجام دهد. حضرت عبدالبهاء هدایت می‌فرمایند:
شخص بهائی اوّلاً باید از تعالیم حضرت بهاءالله مطّلع باشد؛ بعد از آن انتشار امرالله نماید. مثلاً سرباز باید اوّل مسلّح به سلاح جنگ شود، بعد از آن داخل در میدان جنگ گردد و مقاومت دشمن نماید. امّا اگر بدون اسلحه داخل در میدان جنگ شود، شکست خواهد خورد. پس بهائیان لشکر خدا می‌باشند، باید مسلّح به سلاح باشند. اسلحهٔ آنها اوّل ایمان است، دوم ثبوت است، سوم خدمت است، چهارم انجذاب کامل به ملکوت ابهی است. اگر بهائیان مسلّح به این اسلحه‌ها باشند، البتّه در هر شهری که داخل شوند، ظفر خواهند یافت، فتح خواهند نمود؛ و اگر مسلّح نباشند مغلوب خواهند شد. (مناهج‌الاحکام، ج۱، ص۱۹۱)
حال، باید به نکتهٔ دیگری نیز اشارتی داشت. در این بند از کتاب اقدس می‌فرمایند به شأنی قیام به خدمت کنید که اعمال کافران به مظهر ظهور شما را محزون نکند. چه که وقتی ظهور واقع شد و موعود امم عرض جمال نمود، مردم دیگرگون گشتند و به اوهام و ظنون خود متمسّک شده از شمس یقین محروم ماندند. لهذا با شما مخالفت بسیار کنند. علّت آن را در کلمات مکنونهٔ عربی، شماره ۶۶، چنین بیان می‌فرمایند: "سَتُمنَعونَ عن حبّی و تضطربُ النّفوس مِن ذکری. لأنّ العقول لَن‌تُطیقنی و القلوبُ لَن‌تَسَعَنی." (مضمون: طولی نمی‌کشد که دیگران سعی خواهند داشت که شما را از حبّ من باز دارند و ذکر من مردم را آشفته و پریشان می‌کند. چه که عقول طاقت مرا ندارد و قلوب گنجایش مرا نخواهد داشت.)
بنابراین، در سبیل خدمت باید مترصّد هر گونه مخالفتی از سوی بندگانی که هنوز به عظمت ظهور پی نبرده‌اند بود و ابداً نباید اجازه داد که آنها در فرد خادم تأثیر گذارند و یا بخواهند او را از ادامهٔ مسیر باز دارند. نقطهٔ نظرگاه مشتاق خدمت جز آستان حبّ الهی و کسب رضای او نبوده و نخواهد بود.
جمال قدم رمز محزون نشدن را اینگونه بیان می‌فرمایند:
هر نفسی فی‌الحقیقه بر تغییر و تبدیل و فنای عالم آگاه شود او را هیچ شیئی از اشیاء پژمرده ننماید و از رَوح و ریحان باز ندارد. فرحش بالله است و عیشش لله، همدمش إنّا لله و مصاحبش إنّا الیه راجعون. بعد از آن که قلبی به انوار معرفت منوّر شد و از ذکر و ثنا و محبّت و مودّت حقّ جلّ جلاله پُر گشت، دیگر محلّ باقی نه تا احزان عالم و کدورات نازله در آن وارد شود یا داخل گردد. (آثار قلم اعلی، جلد ۶، ص۵-۱۹۴)
در خاتمه باید به این کلام حضرت عبدالبهاء توجّه تام داشته باشیم تا اهمّیت خدمت را دریابیم:
اگر از برای نفسی اسبابی فراهم بیاید که این قوای جسمانیش را و این اعضاء و ارکانش را در سبیل خدمت جمال مبارک صرف کند موهبتی اعظم از این نمی‌شود و در نهایت هم به شهادت فائز شود. این قوای جسمانی انسان اگر در سبیل هوا و هوس متلاشی شود دیگر چه حسرتی اعظم از آن. اوقات گذشت، قوا به تحلیل رفت، بدن آب شد، اعضاء و اعصاب از هم پاشید، نفس آخر رسید، امّا در چه افکاری، امّا در چه گذشت؟ در هوی و هوس؛ و نتیجه حسرت و ندامت ابدی. دیگر ذلّتی اعظم از این نمی‌شود. ذلک هو الخسرانُ المبین. امّا اگر ببینید الحمدلله، به فضل و موهبت جمال مبارک، جانش، دلش، روحش، اعضایش، قوایش، ارکانش جمیع در سبیل محبّت‌الله، در بلایا و محن و رزایا گذشته، چه سروری اعظم از این. من که موفّق نشدم. انشاءالله شماها به این موهبت مؤیَّد گردید. کار آن بود که حواریین حضرت مسیح کردند؛ به حضرت مسیح وفا داشتند؛ بعد از حضرت نَفَس راحت نکشیدند، دقیقه‌ای آرام نگرفتند؛ شب و روز در ترویج امرالله گذراندند و در نداء به ملکوت‌الله سعی کردند و در انجذاب و اشتعال نفوس قیام نمودند. همیشه سرگردان و بی سر و سامان. هر روز در یک کوهی؛ هر شب در یک صحرایی؛ هر آنی در یک شهری؛ هر دقیقه در یک دریایی؛ تنها و بی‌کس نعره‌زنان، فریادکنان، مردم را به ملکوت الهی دعوت کردند؛ صدمه خوردند، زجر کشیدند، عقوبت دیدند، از اهل و عیال گذشتند، همه را گذاشتند و رفتند و به تبلیغ امرالله مشغول شدند تا آن که همه در سبیل حضرت مسیح، روحی له الفداء، شهید شدند. حضرت مسیح را فراموش نکردند؛ آن عنایات را فراموش ننمودند؛ آن تعالیم را از نظر محو نکردند؛ آن نصایح و فیوضات او را نسیان ننمودند؛ شب و روز می‌کوشیدند که بلکه موفّق شوند. انصافش این است که به حضرت روح نهایت وفا را نمودند. (مناهج‌الاحکام، ج۱، ص۱۹۲)
۳۶. مِنَ ﭐلنّاسِ مَنْ یقْعُدُ صَفَّ ﭐلنِّعالِ
طَلَباً لِصَدْرِ ﭐلْجَلالِ قُلْ مَنْ اَنْتَ یا اَیهَا ﭐلْغافِلُ ﭐلْغَرّارُ * وَ مِنْهُمْ مَنْ یدَّعِی ﭐلْباطِنَ وَ باطِنَ ﭐلْباطِن قُلْ یا اَیهَا ﭐلْکَذّابُ تٱللهِ ما عِنْدَکَ اِنَّهُ مِنَ ﭐلْقُشُورِ تَرَکْناها لَکُمْ کَما تُتْرَکُ ﭐلْعِظامُ لِلْکِلابِ *تَاللهِ ﭐلْحَقِّ لَوْ یغْسِلُ اَحَدٌ اَرْجُلَ ﭐلْعالَمِ وَ یعْبُدُ اللهَ عَلَی ﭐلْاَدْغالِ وَ ﭐلشَّواجِن وَ ﭐلْجِبالِ وَ ﭐلْقِنانِ وَ ﭐلشَّناخیۭبِ وَ عِنْدَ کُلِّ حَجَرٍ وَ شَجَرٍ وَ مَدَرٍ وَ لا یتَضَوَّعُ مِنْهُ عَرْفُ رِضآئیۭ لَنْ یقْبَلَ اَبَداً هٰذا ما حَکَمَ بِهِ مَوْلَی ﭐلْاَنامِ * کَمْ مِنْ عَبْدٍ ﭐعْتَزَلَ فیۭ جَزآئِرِ ﭐلْهِنْدِ وَ مَنَعَ عَنْ نَفْسِهِ ما اَحَلَّهُ اللهُ لَهُ وَ حَمَلَ ﭐلرِّیاضاتِ وَ ﭐلْمَشَقّاتِ وَ لَمْ یذْکَرْ عِنْدَ اللهِ مُنْزِلِ ﭐلْاٰیاتِ * لا تَجْعَلُوا ﭐلْاَعْمالَ شَرَکَ ﭐلْاٰمالِ وَ لا تَحْرِمُوا اَنْفُسَکُمْ عَنْ هٰذَا ﭐلْمَآلِ ﭐلَّذیۭ کانَ اَمَلَ ﭐلْمُقَرَّبیۭنَ فیۭ اَزَلِ ﭐلْاٰزالِ * قُلْ رُوحُ ﭐلْاَعْمالِ هُوَ رِضآئیۭ وَ عُلِّقَ کُلُّ شَیْءٍ بِقَبولیۭ اِقْرَئُوا ﭐلْاَلْواحَ لِتَعْرِفوا ما هُوَ ﭐلْمَقْصودُ فی کُتُبِ اللهِ ﭐلْعَزیزِ ﭐلْوَهّابِ * مَنْ فازَ بِحُبّیۭ حَقٌّ لَهُ اَنْ یقْعُدَ عَلیٰ سَریرِ ﭐلْعِقْیانِ فی صَدْرِ ﭐلْاِمْکانِ وَ ﭐلَّذیۭ مُنِعَ عَنْهُ لَوْ یقْعُدُ عَلَی ﭐلتُّرابِ اِنَّهُ یسْتَعیۭذُ مِنْهُ اِلَی اللهِ مالِکِ ﭐلْاَدْیانِ *
(مضمون: بعضی از مردم در پایین مجلس در ردیف کفش‌ها می‌نشینند در حالی که طالب صدر مجلس هستند. بگو تو که هستی‌ای غافل مکّار؟ و بعضی از ایشان ادّعای باطن و باطنِ باطن را می‌کنند. بگو‌ای دروغگو، به خدا قسم آنچه نزد توست از پوسته‌هاست. آن را برای شما گذاشتیم همان طور که استخوان برای سگ‌ها گذاشته میشود. قسم به خداوند حق، اگر کسی پاهای اهل عالم را بشوید و خدا را در جنگل‌ها و درّه‌ها و کوه‌ها و قلّه‌ها و نزد هر سنگ و درخت و کلوخی عبادت کند اما بوی خوش رضای من از او منتشر نگردد هرگز از او قبول نمی‌شود. این است آنچه مولای بندگان به آن حکم کرد. چه بسا بندهای در جزائر هند عزلت اختیار کرده و آنچه را خداوند برایش حلال کرده بود بر خود ممنوع ساخته و ریاضت‌ها و مشقت‌ها را تحمل کرده ولی نزد خداوند نازل کنندهٔ آیات ذکر نشده است. اعمال را دام آمال قرار ندهید و خودتان را از این عاقبتی که آرزوی مقرَّبین در ازل آزال بوده است، محروم نسازید. بگو روح اعمال رضایت من است و همه چیز به قبول من معلّق شده است. الواح را بخوانید تا آنچه را در کتب خداوند عزیز بخشنده، مقصود بوده بدانید. هر کس به عشق من فائز شد حق دارد بر تختی از طلای خالص در بالاترین نقطهٔ عالم بنشیند و کسی که از آن [عشق من] منع شد حتی اگر بر خاک بنشیند، خاک از او به خداوند مالک ادیان پناه می‌برد.)
اصل اساسی در ارتباط با خداوند تلاش برای کسب رضای خدا است. حضرت عبدالبهاء در یک کلام مختصر می‌فرمایند: "رضای حق ممکن‌الحصول است، بلکه به نهایت آسانی؛ به مجرّد خلوص رضای الهی حصول یابد." (حدیقه عرفان، ص۲۹۵) لهذا در جمیع امور، خدمات، تبلیغ امرالله، دستگیری بینوایان، هدایت خلق به سوی حق و امثال آن، اگر خلوص در کار نباشد، ابداً فایده‌ای نخواهد داشت.
حضرت بهاءالله می‌فرمایند:
الیوم باید جمیع دوستان به کمال خضوع و خشوع و عبودیت صِرفه خلق را به حق بخوانند بدون آن که ذرّه‌ای اثر حیٰوة در خود مشاهده کنند. قسم به آفتاب افق بیان که هیچ مقامی الیوم از عبودیّت صِرفه بالاتر نبوده و نیست. از حق می‌طلبیم که کلّ به آن فائز شوند و دوستان به این مقام ناظر باشند. و اللهُ یَهدی مَن یشآءُ إلی صراطٍ مستقیم. (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۴۱، ص۱۲۸)
بنابراین، خودبرتربینی در ارتباط با خدا و خلق او با کسب رضای حضرتش مباینت دارد. جمال قدم به دو دسته از مردمان اشاره دارند. اوّل نفوسی که، با خفض جناح، سعی دارند انظار را به خود معطوف دارند تا آنها را از پایین مجلس به بالای آن برسانند. اینان چون وارد جمعی می‌شوند، در محلّی که کفش‌ها را در می‌آورند می‌نشینند به این امید که حاضران ایشان را به نشستن در بالای مجلس دعوت کنند و به اصرار در صدر جمع جای دهند. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "اسّ اساس دیانت خلوص است. یعنی شخص متدیّن باید از جمیع اَغراض شخصیهٔ خود گذشته بأیّ وجهٍ کان در خیریت جمهور بکوشد." (رسالهٔ مدنیه، ص۱۱۴)
گروهی دیگر مدّعی بودند که واقف بر بطون آیات الهی و آثار مقدّسه هستند و به ظاهر آنها بی‌اعتنا بودند. این موضوع یادآور قضیهٔ ختنه است که پولس رسول اصرار داشت که ختنه باید قلبی باشد نه ظاهری. پولس در عبارت ۲۵ و ۲۶ از باب دوم از رساله‌اش به رومیان می‌نویسد: "ختنه سودمند است هرگاه به شریعت عمل نمایی. امّا اگر از شریعت تجاوز نمایی ختنهٔ تو نامختونی گشته است. پس اگر نامختونی احکام شریعت را نگاه دارد، آیا نامختونی او ختنه شمرده نمی‌شود؟ "
جمال مبارک می‌فرمایند کسانی که ادّعا می‌کنند واقف بر باطن هستند گمراهند. از قلم اعلی نازل:
کلمهٔ الهیّه را تأویل مکنید و از ظاهر آن محجوب ممانید. چه که احدی بر تأویل مطّلع نه إلّا الله؛ و نفوسی که از ظاهر کلمات غافلند و مدّعی عرفان معانی باطنیه، قسم به اسم اعظم که آن نفوس کاذب بوده و خواهند بود. طوبی از برای نفوسی که ظاهر را عامل و باطن راآمل‌اند. (امر و خلق، ج۳، ص۴۵۳ / گنجینه حدود و احکام، ص۳۴۰)
در بیانی مذکور:
اگر از سماء مشیت «فاغسلوا وجوهَکُم» نازل شود، تأویل ننمایند که مقصود از غسل غسل وجه باطن است و باید به آب عرفان او را غسل داد و طاهر نمود و امثال آن... آیاتی که در اوامر و نواهی الهی است مثل عبادات و دیات و جنایات و امثال آن مقصود عمل به ظاهر آیات بوده و خواهد بود." (اقتدارات، ص۲۷۹)
بنابراین، مدّعیان مفاهیم و معانی باطنی که خود را مستغنی از توضیحات و تبیینات الهیّه می‌دانند عندالحق قابل ذکر نبوده و نیستند. در این باب از قلم اعلی نازل:
از قبل بعضی از نفوس از شریعهٔ امریهٔ الهیّه محروم گشته‌اند و حکم کتاب را ترک نموده‌اند و معذلک خود را از اهل باطن شمرند. أشهدُ أنَّهُم ما وجَدوا عرفَ الباطن و لا الظّاهر و هاموا فی هیماء الظّنون و الأوهام. ألا انّهم مِنَ الأخسرین. (امر و خلق، ج۳، ص۴۴۶ / مضمون بیان عربی: گواهی می‌دهم که آنها بویی از باطن و ظاهر نبرده‌اند و در بیابان ظنون و اوهام سرگردانند. بدان و آگاه باش که آنها از زیانکارانند.)
جمال قدم اظهار تأسّف می‌فرمایند که "هر نفسی از نفوس موهومه که یافت شد خلیجی از بحر اعظم خارج نمود و به توهّمات نفسانیّه و شؤونات هوائیّه به تمام مکر و خدعه قیام کرد و فرقهٔ اسلام را متفرّق ساخت. قل یا ایّها الموهوم إنَّ الباطنَ و باطنَ الباطن و باطن الّذی جعله‌الله مقدّساً عن الباطن و الظّاهر إلی ما لا نهایة لها یطوفُ حولَ هذا الظّاهر الّذی ینطِقُ الحق فی قطب العالم." (امر و خلق، ج۳، ص۴۴۲ / مضمون بخش عربی: بگو‌ای موهوم، باطن و باطن باطن و نیز باطنی که خداوند آن را از باطن و ظاهر مقدّس ساخته الی غیر النهایه، طائف حول این ظاهری هستند که اکنون در قطب عالم سخن می‌گوید.)
بدین لحاظ جمال قدم سوگند به خدا می‌خورند که اگر کسی در خفض جناح آن قدر افراط کند که به شستشوی پای اهل عالم بپردازد و به عبادت خداوند در جنگل‌ها، درّه‌ها و کوه‌ها و قلّه‌ها و کوه‌های بلند و نزد هر سنگ و درخت و کلوخی بپردازد و بوی رضای الهی از او به مشام نرسد، ابداً از او پذیرفته نخواهد بود.
ریاضات و اعمال شاقّه و منع‌کردن خود از آنچه که خداوند حلال کرده است، در این امر مبارک مقبول نیست. چه که در امر مبارک معنای دیگری برای ریاضت وجود دارد و آن در این کلام حضرت عبدالبهاء تجلّی کرده است:
تکمیل نفس در این دور منوط به ریاضت و خلوت و عزلت نه. بلکه انقطاع و انجذاب و اخلاق رحمانی و تحصیل معارف ربّانی و تحسین اطوار و تزیین قلب به نفحات ربّ‌الأسرار بوده و خواهد بود. آداب و اصول ریاضت که از پیش بود به کلّی منسوخ گشت. هذا هو الحق و ما بعدَ الحقّ إلّا الضّلال. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۲۵۵)
این نکته بسیار جالب است که بعضی برای سرکوب قوای جسمانی و شهوات نفسانی روی به ریاضت می‌آورند تا به این وسیله ترک لذائذ کنند. آنها سعی ندارند به قوّهٔ اراده بر نفس خود پیروز شوند. در این حالت، اگر قوای جسمانی باز گردد، دیگر بار نفس بر انسان چیره میشود و شهوات نفسانی رخ می‌گشاید. این حالت در امر مبارک ممنوع است و ابداً مقبول نیست. حضرت بهاءالله می‌فرمایند:
کلوا ما أحلَّهُ الله و لاتجتنبوا اللّحوم. قد أذنَ الله لکم أکلَها إلّا فی ایّامٍ معدودات فضلاً مِن لدُنه. إنّه لَهُوَ العزیزُ الکریم." (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۱۴ / مضمون: آنچه را که خداوند حلال کرده است میل کنید و از گوشت پرهیز ننمایید. خداوند خوردن آن را به فضل خود، غیر از چند روز معلوم، مجاز دانسته است. خداوند عزیز و کریم است.)
حضرت عبدالبهاء دربارهٔ تضعیف جسم و نفس چنین می‌فرمایند:
سابق، بعضی به این ملاحظه به ریاضت مشغول می‌شدند که ترک لذائذ نفسانی نمایند و منع غضب و شهوت. بلی، چون ریاضت و قلّت أکْل و شُرب در جسم ضعف حاصل میشود، شهوت و غضب کمتر می‌گردد. ولی این نوع سکونِ غضب و تخفیف در شهوت عارضی است نه ذاتی. زیرا که هرگاه باز به اکل و شرب پردازد، به حالت اوّلیه عودت نماید. اگر کمال تقدیس انسان از ضعف جسمانی حاصل شود، در این صورت باید هر شخص ضعیف‌تر کامل‌تر باشد. پس، مقصود از ریاضت ترک نفس و هوی است با وجود مرزوق بودن به نعماء نه ممنوع‌‌شدن از آلاء. خدا این نعمت‌ها را برای انسان آفرید و صحّت بنیه و جسم را وسیلهٔ ظهور قوّت روح قرار داده. با وجود قوّهٔ جسمانی اگر نفس انسانی سالم باشد و در حالت اقتدار عادل، این کمال است. ورنه:
نفس اژدرهاست، او کی مرده است / از غم بی‌آلتی افسرده است3
(بدایع‌الآثار، ج۲، ص۳۲۳ / امر و خلق، ج۳، ص۴۴۷)
وقتی که اعمال و آمال در هم آمیزد، دیگر خلوص معنای خود را از دست می‌دهد. چه که نیت دیگر خالص نیست. اگر عملی صرفاً برای کسب رضای الهی انجام شود، مقبول درگاه کبریا است والّا وقتی شائبهٔ غرض در آن وارد شود، آلوده به امیال نفسانی میشود. حضرت عبدالبهاء نیز در مفاوضات به اهمّیت نیت خالص اشارتی دارند:
ثالث منقبت عالم انسانی نیت خیر است و نیت خیر اساس اعمال خیریّه است و بعضی از محقّقین نیت را مرجّح بر عمل دانسته‌اند. زیرا نیت خیریه نور محض است و از شوائب غرض و مکر و خدعه منزّه و مقدّس. ولی ممکن که انسان به ظاهر عمل مبروری مُجریٰ دارد، ولی مبنی بر اغراض نفسانی باشد... چه بسیار از اعمال مبرور که مبنی بر اغراض نفسانیّه است؛ امّا نیّت خیریّه مقدّس از این شوائب. (مفاوضات، ص۲۱۰)
در تأثیر نَفَسِ نَفْسی که نیت خالص دارد حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
باید نیت خالص باشد و قلب مستغنی و روح منجذب و فکر مستریح و عزم و ارادهٔ شدید و همّت بلند و در محبّت‌الله شعلهٔ افروخته باشد. اگر چنین گردد نَفَس طاهرش در صخره تأثیر نماید والّا هیچ ثمری ندارد. نفسی تا خود کامل نگردد چگونه می‌تواند نقص دیگران را زائل نماید؛ تا خود منقطع الی الله نشود چگونه می‌تواند دیگران را منقطع کند. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۳۱)
نکتهٔ آخر آن که روح اعمال عبارت از رضای الهی است و بس و در نتیجه، جمیع اعمال معلّق است به قبول خداوند. چون خداوند واقف بر اسرار قلوب است و می‌داند چه عملی با نیت خیر انجام شده یا آلوده به اَغراض نفسانی بوده، آن را می‌پذیرد یا مردود می‌شمارد. لهذا باید به مطالعه آثار و الواح پرداخت تا مقصود الهی را دریافت.
کسی که عاشق خداوند باشد و در کمال محویت و فنا و بداند که "عاشق را نزد معشوق اظهار هستی و خودبینی جائز نه؛ اگر خُطوه‌ای از این سبیل تجاوز نماید از عُشّاق محسوب نه" (اقتدارات، ص۲۵۴)، استحقاق آن را دارد که بر کرسی طلا نشیند و در بالای مجلس مقرّ گیرد؛ امّا اگر کسی از حبّ الهی محروم باشد، اگر بر خاک هم جالس بشود، خاک از او در گریز و شاکی نزد خداوند.
۳۷. مَنْ یدَّعیۭ اَمْراً قَبْلَ اِتْمامِ اَلْفِ
سَنَةٍ کامِلَةٍ اِنَّهُ کَذّابٌ مُفْتَرٍ نَسْئَلُ اللهَ بِاَنْ یؤَیدَهُ عَلَی ﭐلرُّجوعِ اِنْ تابَ اِنَّهُ هُوَ ﭐلتَّوّابُ وَ اِنْ اَصَرَّ عَلیٰ ما قالَ یبْعَثُ عَلَیهِ مَنْ لا یرْحَمُهُ اِنَّهُ شَدیدُ ﭐلْعِقابِ * مَنْ یأَوِّلْ هٰذِهِ ﭐلْاٰیةَ اَوْ یفَسِّرْها بِغَیرِ ما نُزِّلَ فِی ﭐلظّاهِرِ اِنَّهُ مَحْرومٌ مِنْ رُوحِ اللهِ وَ رَحْمَتِهِ ﭐلَّتیۭ سَبَقَتِ ﭐلْعالَمینَ * خافُوا اللهَ وَ لا تَتَّبِعوا ما عِنْدَکُمْ مِنَ ﭐلْاَوْهامِ ﭐتَّبِعُوا ما یأْمُرُکُمْ بِهِ رَبُّکُمُ ﭐلْعَزیزُ ﭐلْحَکیمُ * سَوْفَ یرْتَفِعُ ﭐلنُّعاقُ مِنْ اَکْثَرِ ﭐلْبُلدانِ ﭐجْتَنِبوا یا قَوْمِ وَ لا تَتَّبِعُوا کُلَّ فاجِرٍ لَئیمٍ * هٰذا ما اَخْبَرْناکُمْ بِهِ اِذْ کُنّا فِی ﭐلْعِراقِ وَ فیۭ اَرْضِ ﭐلسِّرِّ وَ فیۭ هٰذَا ﭐلْمَنْظَرِ ﭐلْمُنیرِ *
(مضمون: کسی که قبل از اتمام هزار سال کامل امری را ادّعا نماید، او دروغگو و افتراء‌زننده است. از خدا می‌خواهیم او را بر رجوع مؤید فرماید. اگر توبه نمود [خداوند] توبه پذیر است و اگر بر آنچه گفت اصرار کرد خداوند کسی را بر او بر می‌انگیزد که به او رحم نمی‌کند. به‌درستی که [خداوند] مجازاتش شدید است. هر کس این آیه را تأویل کند و یا آن را به غیر از آنچه در ظاهر نازل شده تفسیر نماید، او از روح خداوند و رحمتش که بر عالمیان پیشی گرفته، محروم است. از خدا بترسید و از اوهامی که نزدتان است پیروی نکنید. از آنچه پروردگار عزیز و دانایتان شما را به آن امر می‌کند پیروی نمایید. به زودی صدای کلاغ از اکثر شهرها بلند میشود.ای قوم من، دوری کنید و از هر بدکار پستی پیروی ننمایید. این است آنچه شما را به آن خبر دادیم هنگامی که در عراق و در ادرنه و در این نظرگاه نورانی [عکّا] بودیم.)
روزی که حضرت بهاءالله قدم در باغ رضوان نهادند و بزرگترین عید اهل بهاء را رقم زدند و به بیان حضرت عبدالبهاء "هَتَکَ سترَ الغیوب و زالَ الظّلام الدّیجور و ٱنکَشَفَتِ السّبحات المجلّلة علی شمس الظّهور و ٱرتَفَعَ النّقاب و ٱنشَقَّ السّحاب و زالَ الحجابَ" (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۱۰۲ / مضمون: پردهٔ غیب را پاره کرد و تاریکی شدید را از میان برد و پرده‌های جلال را که مانع از مشاهدهٔ شمس ظهور بود کنار زد و نقاب از چهره برداشت و سحاب را بشکافت و حجاب را زائل ساخت)، به سه کلام نطق فرمود:
در یوم اوّل که جمال قدم بر عرش اعظم در بستانی که به رضوان نامیده شد مستوی، لسان عظمت به سه آیهٔ مبارکه نطق فرمود. یکی آن که سیف در این ظهور مرتفع است و آخر، قبل از الف سنه هر نفسی ادّعا نماید باطل است و سنه سنهٔ کامله است، تفسیر و تأویل در این فقره حرام است؛ و ثالث حقّ جلّ جلاله در آن حین بر کلّ اشیاء به کلّ اسماء تجلّی فرمود؛ و این فقره از بعد نازل ولکن فرمودند این فقره هم با آن سه در یک مقام است و آن این که آنچه از اسامی تلقاء وجه ذکر شود کلّ حیّاً میّتاً به ذکر مالک قدم فائز می‌شوند. طوبی للفائزین. (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۴۴، ص۲۲۵ / مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۶۴)
یعنی این نکته بسیار حائز اهمّیت بود که در آن روز بیان شد. آنقدر این بیان صراحت دارد که احدی قادر نیست ادّعایی نماید یا شُبهه‌ای وارد کند. در این مقام آنقدر محکم‌کاری صورت گرفت که حتّی نوع سال را هم مشخّص فرمودند:
اگر نفسی به کلّ آیات ظاهر شود قبل از اتمام الف سنةٍ کاملةٍ که هر سنهٔ آن دوازده ماه بما نُزِّلَ فی الفرقان و نوزده شهر بما نُزِّلَ فِی البیان که هر شهری نوزده یوم مذکور است، ابداً تصدیق منمایید. در یکی از الواح نازل مَن یدّعی امراً قبل اتمام الف سنةٍ کاملةٍ إنّه کذّابٌ مفتر. نسألُ‌الله بأن یؤیّدَهُ عَلَی الرّجوع... چه که ضرّ این نفوس به حقیقت شجرهٔ ربّانیّه راجع و سبب اختلاف و جدال و نزاع و تزلزل قلوب ضعیفه و عدم استقرار امر مابین بریّه بوده و خواهند بود. (اقتدارات، ص۱۴۲)
حضرت عبدالبهاء نیز تصریح دارند: "و امّا آیهٔ مبارکهٔ مَن یدّعی امراً قبل اتمام الف سنه، بیان مقدار نیست. الف سنه است. یعنی هزار سال معروف مشهور که در عُرف علمای ریاضی مسلّم و مقرّر و نزد ناس محقَّق و مصطلح است." (مائدهٔ آسمانی، ج۲، ص۷۷) هیکل مبارک اشاره به بیان حضرت اعلی دارند که در تبیین "خمسین الف سنه" مذکور در دور فرقان در اشاره به یوم قیامت، می‌فرمایند که آنچه باید در مدّت پنجاه هزار سال رخ می‌داد، به طُرفةالعینی واقع شد. حال، تصوّر نرود که بیان حضرت بهاءالله در مورد الف سنه نیز به همان مفهوم است.
ناگفته نباید گذاشت که این بیان مبارک مربوط به دور بهائی است نه کَور بهائی. دربارهٔ کور بهائی بیانات مبارکه گویای آن است که پانصدهزار سال طول خواهد کشید. جمال قدم می‌فرمایند: "هذا الظّهور یُظهِرُ نفسَه فی کلّ خَمس مأةِ ألف سنةٍ مرّةً واحدةً. کذلک کَشَفنَا القناع و ارفَعنَا الحجاب." (امر و خلق، ج۴، ص۲۵۹) حضرت عبدالبهاء نیز در این باب فرموده‌اند: "این بیان الف که فرمودند، مراد نهایت اعداد است. چه که اعداد منتهی به الْف میشود. یک و صد و هزار و بعد تکرار است. زیرا که کَور جمال مبارک غیرمتناهی است." (مناهج‌الأحکام، ج۱، ص۲۲۷)
در اینجا باید به نکتهٔ دیگری هم اشاره کرد. این که فرموده‌اند قبل از الف سنه هیچ ظهوری واقع نخواهد شد دالّ بر آن نیست که بلافاصله بعد از هزار سال ظهور واقع خواهد شد. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
امّا از بیان الْف سنه در کتاب اقدس مراد این است که قبل از الْف قطعیاً ظهور ممتنع و مستحیل است و جمیع نفوس مقدّسه در ظلّ مبارک. ولی بعد از الْف سنهٔ مصطلح بین ناس، ممتنع و مستحیل نیست. حال، آن مدّت احتمال امتداد دارد. میشود که هر روزی عبارت از هزار سال بشود، چنان که در قرآن می‌فرماید: «إنَّ یوماً عند ربّک کَألف سنة.» مقصود این است که بعد از انقضاء الْف سنهٔ مصطلح بین ناس، ظهور ثانی فوراً محتوم نیست؛ شاید امتداد زیاد یابد. (مائدهٔ آسمانی، ج۲، ص۸۴)
حضرت عبدالبهاء در تأکید بر این نکته می‌فرمایند:
الیوم تکلیف این است که آنچه از قلم اعلی نازل آن را اتّباع نمایند و آنچه بیان صریح واضح این عبد است اعتقاد کنند؛ ابداً تأویل و تفسیر ننمایند و تلویح ندانند. قسم به مربّی غیب و شهود هر نفسی از خود تصوّری نماید و یا تخطّری کند سبب احتجاب او گردد و علّت ارتیاب شود. این است اعتقاد صمیمی حقیقی صریحی بدیهی اهل ملکوت ابهی و سُکّان جبروت اعلی که ظهورات کلّیه که نقاط اوّلیه و شموس حقیقیه و مبادی فیوضات رحمانیّه هستند منتهی به ظهور اعظم و جمال قدم روحی لأقدام احبّآئه الفدا شد و تا قبل از موعد مذکور در کتاب‌الله، یعنی الف سنه، جمیع نفوس مقدّسه که موجود شوند، ادلّآء و عباد و ارقّائه، بل تراب آستان جمال مبارک‌اند. کلّ در نزد آن آفتاب حقیقی به منزلهٔ سُرُج مستضیئه و نجوم مستنیره هستند که به شعاعی از اشعهٔ آن شمس حقیقت مستفیض گشتند. کُلٌّ عبادٌ لَه و کُلٌّ بأمره یعملون. سبحان‌الله چه نسبت است بین تراب و ربّ الأرباب و چه مشابهت است بین ذرّه و آفتاب جهانتاب. (ایّام تسعه، ص۴۴۰-۴۴۱)
صراحت کلام حضرت بهاءالله در این مورد آنقدر است که ابداً نفسی نمی‌تواند به حبل تفسیر و تأویل متشبّث شود:
هوالابهی، هذا لوحُ‌الله قد نُزِّلَ مِن جبروتِ العزّة و الإقتدار، قوله جلّ سلطانه: مَن یَنتَظِرُ ظهوراً بعدی إنّهُ مِنَ الخاسِرین. و ٱلّذی یَظهَرُ بَعد الألْف إنّه ناطق باسمی و فِی المستغاث یأتی مَن یَشهَدُ لی بأنّی أنَا اللهُ ربُّ السّمواتِ و الأرضین. ما عَرَفَ أحدٌ هذا الظّهورَ إلّا عَلی قدرٍ انّه بکلّ شیءٍ علیم. (منقول در ابتدای لوحی از حضرت عبدالبهاء مندرج در مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۸۸، ص۱۳۱ / مضمون: کسی که بعد از من منتظر ظهوری باشد، از زیانکاران است. کسی که بعد از هزار سال ظاهر میشود به اسم من سخن خواهد گفت و در سنهٔ مستغاث کسی آید که بر من شهادت خواهد داد که من خدا هستم، پروردگار آسمانها و زمین‌ها. احدی به این ظهور عارف نشود مگر اندکی؛ به‌درستی که اوست علیم به همه چیز.)
کلام حضرت بهاءالله بر آن دلالت دارد که مظهر ظهوری هم که بعد از هزار سال بیاید، لابدّ بر عظمت ایشان شهادت خواهد داد، چه که ایشان‌اند مُبعث رُسل و مُنزل کتب. با آن که حضرت بهاءالله به همین صراحت بر نفی هر گونه ظهوری تا حدّاقلّ هزار سال شهادت دادند، امّا هشدار دادند که نفوسی برخواهند خاست و داعیه‌ها مطرح خواهند کرد. در حالی که حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "مقصود این است که قبل از الف کسی سزاوار تکلّم به حرفی نیست ولو مقام ولایت باشد. کتاب اقدس مرجع جمیع امم و احکام الهی در آن مصرّح. احکام غیرمذکوره راجع به قرار بیت‌العدل. دیگر اسباب اختلافی نه. و مَن یَتعدَّ بعد ذلک فأولئک هُمُ النّاعقون و أولئک هُمُ الظّالمون و أولئک هُمُ الأعداء المبغضون." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۵۰۰)
جمال مبارک، همان طور که در آیهٔ کتاب اقدس هم آمده، از زمان ترک عراق و بعد در ادرنه انذار فرمودند که ناعقین قیام خواهند کرد و ادّعا خواهند نمود. مثلاً در لوحی می‌فرمایند:
هنگام اشراق نیّر آفاق از افق عراق إلی حین کلّ را اِخبار داده‌ایم به نعیق ناعقین و إعراض مُعرضین و انکار منکرین. در یکی از الواح این کلمهٔ علیا نازل، در جمیع مُدُن و دیار نعاق ناعقین مرتفع شود. طوبی لمستقیمٍ نبذه ورائه متمسّکاً به حبل الله المحکم المتین. مدّعی‌های امر و کذّاب‌های عالم ظاهر شده و می‌شوند به شأنی که در جمیع مُدُن و قُریٰ نُعاق ناعقین مرتفع خواهد شد. کذلک نطق العلیم فی هذا اللّوح المبین. شاید در عکّا هم نعیق ناعق مرتفع گردد. نسئلُ‌الله تبارک و تعالی أنْ یؤیّدَکُم عَلَی الإستقامة الکُبری و یحفظَکُم مِن مفتریاتِ الملحدین و المفترین. إنّهُ هو المقتدرُ العلیم الحکیم. (مائده آسمانی، ج۸، ص۱۳۳)
مقصود از ناعقین در مقام اوّل مُعرضین بابیه هستند که در پیروی از ازل به مخالفت با جمال ابهی قیام کردند. جمال قدم می‌فرمایند:
بگو‌ای عباد خود را از فیوضات ایّام الهی محروم منمایید. ناعقین، یعنی معرضین اهل بیان، در مُدُن و دیار عباد را از حقّ منع می‌نمایند و به مفتریات و اوهامات قبل دعوت می‌کنند و اراده نموده‌اند یک حزبی مثل حزب شیعه ترتیب دهند. بر هر نفسی که از رحیق مختوم به اسم حضرت قیّوم آشامیده واجب و لازم است به کمال محبّت و رَوح و ریحان ناس را از اوهام حفظ نماید که شاید آگاه شوند و از صراط مستقیم الهی منحرف نگردند. (آیات بیّنات، ص۸۷)
کار ناعقین گمراه‌کردن مؤمنین است. بنابراین همیشه ممکن است قیام کنند و سعی در گمراه‌کردن مؤمنین داشته باشند. جمال قدم می‌فرمایند: "ناعقین در جمیع احوال در اضلال نفوس مقبلهٔ مطمئنّه جهد نموده و می‌نمایند." (همان، ص۱۲۸)
در تاریخ شعبان ۱۲۹۸ فرمودند:
از قبل و بعد جمیع نفوس را اخبار نمودیم به ظهور ناعقین و مُریبین. این ایّام در بعضی از دیار ظاهر و به کمال خدعه و حیله در اضلال نفوس مقدّسه بر آمده‌اند. از حق بخواه تا اهل آن ارض را بر کسر اصنام ظنون و اوهام مؤیَّد فرماید. (همان، ص۲۱۸)
۳۸. یا اَهْلَ ﭐلْاَرْضِ اِذا غَرَبَتْ
شَمْسُ جَمالیۭ وَ سُتِرَتْ سَمآءُ هَیکَلیۭ لا تَضْطَرِبُوا قُومُوا عَلیٰ نُصْرَةِ اَمْریۭ وَ ﭐرْتِفاعِ کَلِمَتیۭ بَینَ ﭐلْعالَمیۭنَ * اِنّا مَعَکُمْ فیۭ کُلِّ ﭐلْاَحْوالِ وَ نَنْصُرُکُمْ بٱلْحَقِّ اِنّا کُنّا قادِرینَ * مَنْ عَرَفَنیۭ یقومُ عَلیٰ خِدْمَتیۭ بِقِیامٍ لا تُقْعِدُهُ جُنودُ ﭐلسَّمٰواتِ وَ ﭐلْاَرَضیۭنَ *
(مضمون: ای اهل زمین، هنگامی که خورشید جمالم غروب کرد و آسمان هیکلم مستور شد، مضطرب نشوید. بر نصرت امرم و ارتفاع کلمه‌ام بین عالمیان قیام کنید. ما در همه حال با شماییم و حقیقتاً یاری‌تان می‌کنیم. همانا ما قادریم. هر کس مرا بشناسد بر خدمتم قیام می‌کند، قیام کردنی که لشکرهای آسمانها و زمین‌ها او را نمی‌نشاند.)
تردیدی نیست که مظاهر ظهور از لحاظ عنصری و هیکل بشری با دیگر افراد بشر یکسان هستند. زیرا حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
بدان که مظاهر مقدّسه را هر چند مقامات کمالات غیرمتناهیه است ولی کلّیه مراتب ایشان سه رتبه است. رتبهٔ اولی جسمانی است، رتبهٔ ثانیه انسانی است که نفس ناطقه است و رتبهٔ ثالثه ظهور الهی و جلوهٔ ربّانی است. امّا مقام جسمانی مُحدَث است. چه که مرکّب از عناصر است و لابدّ بر این است که هر ترکیب را تحلیلی است. ممکن نیست که ترکیب تفریق نشود... (مفاوضات عبدالبهاء، فصل "لح" (۳۸)، ص۱۱۴)
بنابراین، مدّت زمان حضور عنصری مظاهر ظهور در این عالم محدود است و نمی‌تواند ابدی باشد. لهذا شمس جمال آنها زمانی طلوع می‌کند و زمانی غروب خواهد کرد. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
مظاهر مقدّسه صعودشان عبارت از این است که این قالب عنصری را ترک کنند مثل این که سراجی که تجلّی در این مشکاة دارد، شعاعش از مشکاة منقطع میشود. یعنی این مشکاة خراب گردد، امّا فیض سراج منقطع نمی‌شود. (همان، فصل "لط" (۵۹)، ص۱۱۷)
امّا، حضور روحانی مظهر ظهور دائمی است؛ محدود در زمان و مکان نیست. طلوع و غروب در آن ساحت راه ندارد. در اشراق دائمی است. مرکز میثاق می‌فرمایند:
جمال قدم و اسم اعظم، روحی لأحبّائه الفدا، قبل از اشراق در افق امکان و بعد از غروب بر سریر عظمت آن جهان حقیقت مستقرّ بوده و حال نیز چنان است. زیرا از برای حقیقت مقدّسه‌اش نه طلوعی و نه غروبی و نه ظهوری و نه بطونی؛ نه اوّلی و نه آخری. لم‌یزل در علوّ تقدیس بوده و هست. این مراتب بالنّسبه به اشراق در هیکل مکرّم است نه در ذات حقیقت. (بشارةالنّور، ص۳۶۵)
امّا در عالم عنصری این طلوع و غروب وجود دارد؛ این وصال و فراق وجود دارد. حضرت عبدالبهاء توضیح می‌فرمایند:
حقیقت کلّیه را در این جهان طلوع و غروبی و شب و روزی. ایّام ظهور مظاهر مقدّسه یوم اشراق است، یوم وصال است، یوم سطوع انوار جمال است. پس از افول شمس حقیقت یوم فراق است، وقت غیاب است، لیل هجران است تا ظهور ثانی و طلوع دیگر. نظر به آفتاب فرما؛ شمس حقیقت را مثال آفتاب آسمانی است. امّا این طلوع و غروب نسبت به عالم خلق است نه حق. زیرا شمس حقیقت لم‌یزل در مرکز تقدیس خود مقدّس از طلوع و غروب بوده، همواره انوار ساطع و اشراق دائم و فیض مستمرّ است. نظیر آفتاب ظاهر. ملاحظه فرما که همواره در مرکز انوار بوده؛ او را در ذات خویش طلوع و غروبی نیست. ولی طلوع و غروبش بالنّسبه به کرهٔ ارض است. پس اگر نفسی گوید که آفتاب در مرکز خویش لم‌یزل و لایزال ساطع و لامع است، صحیح گفته. ولکن اگر گوید در کرهٔ ارض شبی نیست، همواره آفتاب موجود، این تصوّر مخالف حقیقت است و وهم صِرف. لهذا از یوم شهادت حضرت مسیح تا یوم ظهور جمال محمّدی لیل بوده. ایّام ظهور مطالع حقیقت یوم وصال است و ایّام افول مظاهر الهیّه ایّام هجران است. (مائدهٔ آسمانی، ج۹، ص۱۳-۱۴)
امّا، حضور روحانی مظهر ظهور ابدی است، جاودانی است و عبارت "و نَریٰکُم مِن افقی الأبهی" (اقدس، ۵۳) گویای همین مقام است. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
توجّه به افق غیب نمایید و تبتّل به حضرت لاریب؛ آفتاب انور اگرچه از افق امکان پنهان شد، از مشرق لامکان عیان است و «نریکم من افقی الأبهی و ننصر مَن قام علی نصرة امری بجنودٍ مِنَ الملأ الأعلی و قبیل مِنَ الملائکة المقرّبین.» (منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۲، ص۱۵۴)
از نظر نابینایان شمس حقیقت افول کرده است. والّا از نظر بینایان و صاحبان بصیرت او را افولی نیست و غروبی نه. این بیان حضرت عبدالبهاء بسیار گویا است:
حال، هرچند آن شمس افول نمود ولی از ملکوت پنهان اشراق دارد و فیض ابدی بر آفاق مبذول داشته و می‌دارد. صاحبان بصیرت جهان را به پرتو شمس حقیقت روشن بینند ولی نابینایان از مشاهدهٔ نور محروم گردیدند. روز را گویند شب است و صبح را فریاد برآرند که شام است. بگو‌ای بینوا، آن آفتاب را افولی نه و آن نیّر ملأ اعلی را غروبی نیست. افول و غروب بالنّسبه به اهل ارض است امّا در آفتاب چه طلوعی چه غروبی. همواره در نقطهٔ احتراق مُشرق است و در اعلی ذروهٔ فیض ساطع و لامع. (منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۴، ص۷۸-۷۹)
بنابراین، قطع ارتباط صورت نمی‌گیرد و شمس حقیقت به اشدّ اشراق در تابش است و تأییداتش از عالم امکان منقطع نخواهد شد. حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
شعاع ساطع هدایت را انقطاعی نه و پرتو فیض حضرت احدیت را اختفائی نیست. بلکه به فرمودهٔ طلعت میثاق و مرکز عهد نیّر آفاق، چون هیکل عنصری که آشیانهٔ موقّت آن روح قدسی یزدانی است منحلّ گردد و طیر بقا از مقتضیات عالم ادنی رهایی یابد، طیرانش در ملأ اعلی رفیع‌تر شود و جوَلانش در رفرف اَسمیٰ عظیم‌تر. چنان که سحاب چون از وجه شمس مرتفع شود اشراقش شدیدتر گردد و آثارش باهرتر. در این حین آن حقیقت نورانیّه بی پرده و حجاب از خَلف سبحات جلال بر عالم امکان بتابد و جهان و جهانیان را از انوار مُضیئهٔ لمیعه روشن و منوّر سازد. (قرن بدیع، طبع کانادا، ص۴۸۴)
بدین لحاظ می‌فرمایند که قیام کنید به نصرت امرالله و مطمئن باشید که امواج تأیید متتابعاً بیاید و آنی شما تنها نخواهید بود. بدین لحاظ خواست جمال مبارک مبعوث‌‌شدن افرادی است که قیام به خدمت امرالله نمایند و از یکی از احبّاء می‌خواهند که:
از حق بطلب مبعوث فرماید نفوسی را که به کمال تقدیس و تنزیه و انقطاع بر نصرت امر مظلوم قیام نمایند. قیامی که سستی آن را اخذ نکند و قعود از پی در نیاید. (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۲۳۰)
نصرت امرالله با اعمال و سپس با اقوال و سپس با انفاق جان و مال صورت می‌گیرد. جمال قدم مایل‌اند کسانی که قیام به خدمت می‌کنند قعودی در پی نداشته باشد، هرگز از پای ننشینند و تا جان در بدن دارند خدمت را نعمت شمرند و قعود را نقمت دانند. در کلام مبارک آمده است:
حمد و ثنا اولیاء حق جلّ جلاله را لایق و سزاست که منقطعاً عن العالم بر خدمت امر قیام نمودند. قیامی که قعود او را ندید بلکه در حین قعود قائمند. تعالَت مقاماتهم و جلّت مراتبهم عندالله... ایشان‌اند رجالی که لازال در مضمار بیان حق را نصرت نمودند. اَبطال عالم نزدشان به مثل عصفوری و ضوضاء امم در ساحت عزّشان مانند نعیبی. ایشان‌اند فوارس میدان و مُعین مقصود عالمیان. به اصبع یقین حجبات اوهام را شق نمودند و اصنام را در هم شکستند. سلاسل ظنون احزاب عالم ایشان را منع ننمود. از صریر قلم اعلی به هوش حقیقی فائز گشتند و به شعور معنوی مزیّن شدند. ایشان‌اند عبادی که می‌فرماید کنائز ارض‌اند و خزائن او. چه که ایشان‌اند لئالی حکمت و بیان و ودیعه‌های حضرت رحمن. طوبی لِمَن عَرَفَهُم و فازَ بلقائهم. (آیات الهی، ج۲، ص۳۷۲)
طلعات مقدّسه نحوهٔ خدمت و نصرت امرالله را در آثار کثیره بیان کرده‌اند. فی‌المثل جمال ابهی می‌فرمایند:
ای دوستان الهی وای شاربان رحیق معانی، ناصر، جنود ظاهره نبوده و نیست و اسلحهٔ موجوده نبوده و نخواهد بود. بلکه کلمهٔ طیّبه و اعمال حسنه و اخلاق روحانیّه بوده.ای اهل بهاء، به جنود اعمال و اخلاق، مظلوم را نصرت نمایید و همچنین به جنود صبر و اصطبار، لئلّا یظهَرَ مِن أحدٍ ما تکدَّرَ بِهِ النّفوس و تضطربُ به القلوب. جمیع جنود عالم به این جنود برابری نتواند. مدائن افئده و قلوب به این جنود مفتوح. بسا مدن و قُریٰ که به یک عمل پاک به افق اعلی توجّه نمودند و به ذیل مالک اسماء تشبّث جُستند. طوبی از برای نفسی که حلاوت اخلاق را یافت و ادراک نمود. (آیات الهی، ج۲، ص۱۵۹ [۱و اوت])
حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
آفتاب حقیقت هرچند از افق عالم به سبحات جلال مخفی و مستور گردید، لکن در افق اعلی طالع و لائح است و در ملکوت ابهی مُشرق و ساطع. فیضش عظیم است و اشراقش شدید؛ افقش مبین است و مطلعش اعلی علّیّین؛ شهابش ثاقب است و کلمه‌اش نافذ؛ آثارش باهر است و قوّه‌اش قاهر؛ آیاتش لامع است و رایاتش مرتفع؛ عهدش قدیم است و میثاقش وثیق؛ شمعش پرنور است و لمعه‌اش جلوهٔ طور. پس، ای احبّای الهی بکوشید که وقت ظهور شئون رحمانی است و هنگام نشر نفحات الهی. افسرده منشینید و پژمرده نمانید؛ جَذوهٔ پُرشعله باشید و حدیقهٔ پُرنفحه. بعد از صعود جمال معبود خاک بر سر وجودی که دقیقه‌ای راحت جوید و در بستر راحت بیاساید... (منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۴، ص۷۸)
۳۹. اِنَّ ﭐلنّاسَ نِیامٌ لَوِ ﭐنْتَبَهُوا
سَرِعُوا بٱلْقُلوبِ اِلَی اللهِ ﭐلْعَلیمِ ﭐلْحَکیمِ * وَ نَبَذوا ما عِنْدَهُمْ وَ لَوْ کانَ کُنوزَ ﭐلدُّنْیا کُلَّها لِیذْکُرَهُمْ مَوْلاهُمْ بِکَلِمَةٍ مِنْ عِنْدِهِ کَذٰلِکَ ینَبِّئُکُمْ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ ﭐلْغَیبِ فیۭ لَوْحٍ ما ظَهَرَ فِی ﭐلْاِمْکانِ وَ مَا ﭐطَّلَعَ بِهِ اِلّٰا نَفْسُهُ ﭐلْمُهَیمِنَةُ عَلَی ﭐلْعالَمینَ * قَدْ اَخَذَهُمْ سُکْرُ ﭐلْهَویٰ عَلیٰ شَأْنٍ لا یرَوْنَ مَوْلَی ﭐلْوَریٰ اَلَّذِی ﭐرْتَفَعَ نِدآئُهُ مِنْ کُلِّ ﭐلْجِهاتِ لا اِلٰهَ اِلّٰا اَنَا ﭐلْعَزیزُ ﭐلْحَکیمُ *
(مضمون: مردم خفته‌اند؛ اگر بیدار می‌شدند با کمال میل به سوی خداوند حکیم می‌شتافتند و آنچه را که نزدشان است ترک می‌کردند، حتی اگر تمام گنج‌های دنیا باشد تا مولایشان به کلمه‌ای از جانب خودش آنها را ذکر کند. این چنین شما را آگاه می‌کند کسی که علم غیب نزد اوست، در لوحی که در عالم امکان ظاهر نشد و جز خود او که حاکم بر عالمیان است کسی بر آن آگاه نگردید. مستی هویٰ و هوس ایشان را به گونه‌ای فرا گرفت که مولای مردمان را نمی‌بینند، کسی که ندای او از همه جهات بلند شد که: خدایی جز من که عزیز و حکیم هستم وجود ندارد.)
حضرت بهاءالله و حضرت عبدالبهاء بارها در آثار مبارکهٔ خود بر خواب بودن مردمان شهادت داده‌اند. حضرت عبدالبهاء در کلامی شفاهی می‌فرمایند:
عُقلاء اقوام و دانایان امم شهادت بر اهمّیت و عظمت این امر می‌دهند... امّا ایرانیان هنوز غافل‌اند. خداوند چنین آفتاب عزّتی از افق شرق تابان نموده و اهل ایران هنوز در خواب‌اند. چه بسیار میشود که دولت ابدی به در خانهٔ شخصی می‌آید ولی او به زور ردّ می‌کند. (بدایع‌الآثار، ج۲، ص۵-۲۵۴)
جمال قدم از همان ابتدا هشدارها دادند و نفوس را به بیداری فرا خواندند. امّا اسفا که بسیاری همچنان در خواب ماندند. در لوح مانکجی صاحب می‌فرمایند:
دیده میشود گیتی را دردهای بی‌کران فراگرفته و او را بر بستر ناکامی انداخته. مردمانی که از بادهٔ خودبینی سرمست شده‌اند پزشک دانا را از او باز داشته‌اند. این است که خود و همهٔ مردمان را گرفتار نموده‌اند. نه درد می‌دانند نه درمان می‌شناسند. راست را کژ انگاشته‌اند و دوست را دشمن شمرده‌اند. بشنوید آواز این زندانی را. بایستید و بگویید شاید آنان که در خواب‌اند بیدار شوند. بگو‌ای مردگان، دست بخشش یزدانی آب زندگانی می‌دهد. بشتابید و بنوشید. هر که امروز زنده شد هرگز نمیرد و هر که امروز مُرد هرگز زندگی نیابد. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۲-۲۶۱)
مقصود از این خواب، همان طور که در این بند از کتاب اقدس آمده، خواب غفلت و مستی هوی و هوس است. جمال قدم می‌فرمایند:
ناس را نوم غفلت و سُکر ضلالت به شأنی اخذ نموده اگر از عدد مأة (۱۰۰) نود و نُه اخذ شود، آن یک نفس باقیه به افق امر توجّه ننماید و سر از نوم غفلت بر ندارد. ملاحظه در آیاتی که از قبل در اخذ بعضی از معتدین از سمآء مشیت مالک یوم‌الدّین نازل شد نمایید. فقره به فقره در اخذ و نهب و زلازل و عویل و ذلّت و امثال آن به کمال تصریح نازل و قریب یک کرور از میان رفت؛ معذلک احدی متنبّه نشد و نفوسی که آن آیات را قبل از ظهور علامات مشاهده نمودند، آن نفوس هم بما أراده‌الله فائز نگشتند. ذکر دو مَلِک بزرگ در الواح بر حسب ظاهر به کمال وضوح ما یَرِدُ علیهم نازل، به شأنی که بعضی از نفوس موقنه بعد از استماع این که مُلک از ایشان اخذ میشود و مملکت و سلطنت و عزّت و اقتدارشان از دست می‌رود به کمال تحیّر مشاهده شدند. چه که گمان نمی‌نمودند مَلِکی مثل مَلِک پاریس مُلک از دستش برود و مَلِک دیگر به آن ذلّت بگذرد و نالهٔ اشجار و احجار از کوه‌ها مرتفع شود. آن نفوسی که این اخبار را قبل از وقوع نشنیدند در خواب غفلت ماندند و نفوسی که قبل مطّلع شدند و بعد به ابصار ظاهر ملاحظه کردند، آنها هم به مقامی که به کار خودشان آید عروج ننمودند. (مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۳-۱۵۲)
حتّی بعضی از نفوس، مانند میرزا مهدی‌خان زعیم‌الدّوله، که ابداً باور نمی‌کردند نبّوات مذکور تحقّق یابد، آنها را در کتب خود ثبت کردند تا بعداً، به خیال خودشان، بهائیان نتوانند انکار کنند. چون تحقّق یافت، عنوان کردند که قصد داشته‌اند عظمت امر را بیان کنند امّا هرگز اقبال نکردند و در خواب غفلت خود باقی ماندند.
متأسّفانه نفوس علّت خلقت خود را که همانا عرفان و اطاعت و عبودیت و عبادت حق است نمی‌دانند در نتیجه در خواب غفلت خود مست و مدهوش باقی می‌مانند. اگر بیدار می‌شدند، به بیان مبارک، ندای الهی را به گوش جان می‌شنیدند. جمال قدم در لوحی می‌فرمایند:
جمیع عالم مخصوص این ظهور اعظم خلق شده. اگر نفوس از سُکر خمر غفلت به هوش می‌آمدند و ندای مالک اسمآء را، که از افق اعلی مرتفع است، می‌شنیدند حال جمیع مَن عَلَی الأرض را صحیح و سالم و قوی و مقتدر و فارغ و آزاد مشاهده می‌نمودی. از ارادهٔ حق مُعرض‌اند و به اراده‌های خود متمسّک و متشبّث و متحرّک‌اند. اگر جمیع مَن عَلَی الأرض نیم ساعت به کمال یقین و انقطاع و اطمینان به حقّ جلّ جلاله توجّه و اقبال نمایند هیچ نفسی در اقلّ مِن آن خود را محزون مشاهده ننماید تا چه رسد به فوق آن؛ و حق، جَلَّت عظمته و عَزّ کبریائه، در هر یوم به تجلّی بدیع و ظهورات بدیعهٔ منیعه ظاهر شود و تجلّی فرماید. نُصح ناصح حقیقی را نشنیدند و به هواهای خود مشغول شدند. لذا آفتاب فضل خَلف غمام مستور ماند و تیرگی اعمال نالایقه عالم را احاطه کرد. (حدیقهٔ عرفان، ص۱۵۷)
گاه این بیداری بسیار دیر صورت می‌گیرد. حدیثی است در عالم اسلام که گوید: "النّاسُ نیامٌ إذا ماتوا انتبهوا"؛ یعنی مردمان در خواب‌اند و چون مرگ در رسد بیدار شوند. حضرت عبدالبهاء در جواب شخصی که از وضعیت روح بعد از عروج و وقوفش بر این عالم سؤال کرده بود می‌فرمایند:
سؤال از روح بعد از صعود نموده بودید که آیا روح به عوالم جسمانی و آنچه بر او وارد شده متنبّه است یا نه. بدان که روح بعد از صعود مانند بیداری از خواب است؛ متنبّه به جمیع احوال گذشته می‌گردد و حدیث مشهور است «النّاس نیامٌ اذا ماتوا انتبهوا» و همچنین در قرآن می‌فرمایدک «لَقد کنتَ فی غفلة عن ذلک و کَشَفنا عنک غطائک و بصرک الیوم حدید.» (منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۳، ص۳۱)
در لوح مبارک خطاب به رئیس، یعنی عالی پاشا صدر اعظم عثمانی، حضرت بهاءالله انذاراتی می‌فرمایند و خذلان و خسران او و سایر رؤسای حکومت عثمانی را پیش‌بینی می‌فرمایند. روزی کاتب وحی از جمال مبارک سؤال می‌کند که "اگر رئیس تائب شود آیا میشود به قمیص عفو فائز گردد؟" جمال مبارک فرمودند:
اگر همه آسمان و زمین جمع شوند و بخواهند یک حرف از لوح رئیس را تغییر دهند قادر نبوده و نخواهند بود. اگر کسی آن لوح مبارک را دیده باشد و بر قضایایی که بر رئیس و اتباع او و ممالک او وارد شده اطّلاع یافته باشد لَیصیحُ بَینَ الأرض و السّمآء باسم الله ربّنا العلیّ الأبهی. بعد افزودند: النّاس نیامٌ؛ فی‌الحقیقه در خواب‌اند و در این حالت هستند تا وقتی که خود را در درکات، یعنی در مقامات خود، ملاحظه کنند. (مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۱۸۲)
۴۰. قُلْ لا تَفْرَحُوا بِما مَلَکْتُمُوهُ
فِی ﭐلْعَشیِّ وَ فِی ﭐلْاِشْراقِ یمْلِکُهُ غَیرُکُمْ کَذٰلِکَ یخْبِرُکُمُ ﭐلْعَلیمُ ﭐلْخَبیرُ * قُلْ هَلْ رَأَیتُمْ لِما عِنْدَکُمْ مِنْ قَرارٍ اَوْ وَفآءٍ لا وَ نَفْسِیَ ﭐلرَّحْمٰن لَوْ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلْمُنْصِفینَ * تَمُرُّ اَیامُ حَیوٰتِکُمْ کَما تَمُرُّ ﭐلْاَرْیاحُ وَ یطْویٰ بِساطُ عِزِّکُمْ کَما طُوِیَ بِساطُ ﭐلْاَوَّلینَ * تَفَکَّروا یا قَوْمُ اَینَ اَیامُکُمُ ﭐلْماضِیةُ وَ اَینَ اَعْصارُکُمُ ﭐلْخالِیةُ طوبیٰ لِاَیامٍ مَضَتْ بِذِکْرِ اللهِ وَ لِاَوْقاتٍ صُرِفَتْ فی ذِکْرِهِ ﭐلْحَکیمِ *لَعَمْریۭ لا تَبْقیٰ عِزَّةُ ﭐلْاَعِزّآءِ وَ لا زَخارِفُ ﭐلْاَغْنِیآءِ وَ لا شَوْکَةُ ﭐلْاَشْقِیآءِ سَیفْنَی ﭐلْکُلُّ بِکَلِمَةٍ مِنْ عِنْدِهِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْمُقْتَدِرُ ﭐلْعَزیزُ ﭐلْقَدیرُ * لا ینْفَعُ ﭐلنّاسَ ما عِنْدَهُمْ مِنَ ﭐلْاَثاثِ وَ ما ینْفَعُهُمْ غَفَلوا عَنْهُ سَوْفَ ینْتَبِهونَ وَ لا یجِدونَ ما فاتَ عَنْهُمْ فیۭ اَیامِ رَبِّهِمِ ﭐلْعَزیزِ ﭐلْحَمیدِ * لَوْ یعْرِفونَ ینْفِقونَ ما عِنْدَهُمْ لِتُذْکَرَ ﭐسْمآئُهُمْ لَدَی ﭐلْعَرْشِ اَلٰا اِنَّهُمْ مِنَ ﭐلْمَیتیۭنَ *
(مضمون: بگو به خاطر آنچه در شب مالک آن هستید شادی نکنید [چه که] در صبح [شخص دیگری] غیر از شما، مالک آن میشود. این چنین دانای آگاه به شما خبر می‌دهد. بگو آیا برای آنچه نزدتان است سکونی یا وفایی دیده‌اید؟ نه، قسم به نفس رحمان من، اگر از مردمان با انصاف باشید. روزهای زندگی شما می‌گذرد، همان طور که بادها می‌گذرند و بساط عزتتان در هم پیچیده میشود همان طور که بساط گذشتگان در هم پیچیده شد.ای مردم تفکر کنید، کجاست ایام گذشتهٔ شما و کجاست زمان‌های از دست رفتهٔ شما؟ خوشا روزهایی که به یاد خداوند گذشت و خوشا اوقاتی که در ذکر او که حکیم است صرف شد. قسم به جانم، نه عزت مردم عزیز و ارجمند باقی می‌ماند و نه مال و ثروت ثروتمندان و نه قدرت ظالمان. به زودی همگی به کلمه‌ای از جانب او نابود می‌شوند. همانا او مقتدر و عزیز و قدیر است. آنچه از اموال که نزد مردم است به ایشان نفعی نمی‌رساند و از آنچه برایشان مفید است غفلت کردند. بعداً آگاه خواهند شد و آنچه را در ایام پروردگار عزیز و حمیدشان از دست داده‌اند نمی‌یابند. اگر بدانند، آنچه نزدشان است انفاق می‌کنند تا اسم‌هایشان نزد عرش الهی ذکر شود. بدان که آنان از مردگان‌اند.)
آدمی به این عالم می‌آید تا برای عروج به وطن حقیقی خود توشه‌ای بیاندوزد. گاه تصوّر میشود که در این عالم فانی ماندنی است در حالی که جمیع شواهد این عالم گویای ناپایداری و فناپذیری جمیع اشیاء مادّی است. لهذا باید اندیشید که در این چند روزهٔ حیات چه باید کرد که دوام داشته باشد. آدم مانند آن پرندهٔ غافل است که "بر شاخهٔ باغی در کمال اطمینان بسراید و بغتةً صیّاد اجل او را به خاک اندازد؛ دیگر از نغمه و هیکل و رنگ او اثری باقی نماند." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۹۵)
بنابراین، باید برای آنچه که بقا دارد کوشید. باید برای آنجا که به سویش رهسپار است تلاش کرد. چه که به بیان حضرت بهاءالله "قدر این ایّام را بدانید و به تدارک مافات قیام نمایید. سفر عظیم در پیش؛ فراموش منمایید. آنچه از برای سفر لازم است به آن تمسّک جویید. حقّ جلّ جلاله امر می‌فرماید به آنچه که سبب نجات و آسایش اهل عالم است." (لئالی‌الحکمة، ج۱، ص۱۳۷)
حال که واقفیم برای عالم بعد باید تدارک دید و نه برای این عالم که قرار نیست در آن سکونت دائمی اختیار کنیم، چه زمانی باید به کسب ثروت و مکنت بپردازیم؟ جمال مبارک هدایت می‌فرمایند:
إن کُنتُم تریدون الدّنیا و زُخرُفَها ینبغی بأن تطلبوها فی الأیّام الّتی کنتُم فی بطون امهّاتکم لأنّ فی تلک الأیّام فی کلّ آنٍ تقرَّبتُم إلَی الدّنیا و تبَعَدتم عنها إن کنتم مِنَ العاقلین. فلمّا وُلِدتُم و بَلَغَ أشُدَّکُم اذا تبعَدتُم عَنِ الدّنیا و تقرّبتم إلَی التّراب فَکَیفَ تحرِصون فی جمع الزخارف علی أنفُسِکُم بعدَ الّذی فات الوقت عنکم و مضتِ الفرصة فتنبّهوا یا ملأ الغافلین. (مجموعه الواح خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۲۵-۲۶ / مضمون: اگر دنیا را می‌خواهید و زخرف آن را شایسته است که در زمانی که در شکم مادرتان بودید آن را طلب می‌کردید. زیرا در آن ایّام در هر آن به دنیا نزدیکتر می‌شدید و از شکم مادر دور می‌شدید، اگر عاقل می‌بودید. وقتی متولّد شدید و به بلوغ رسیدید از دنیا دور می‌شدید و به خاک نزدیک می‌شدید پس چگونه است که برای جمع مال دنیا برای خود این قدر حرص می‌زنید در حالی که وقت شما هدر می‌رود و فرصت از دست شما خارج میشود. پس بیدار شوید‌ای گروه غافلان)
بنابراین آنچه که در این عالم نصیب انسان میشود موقّت و ناپایدار است، اعم از آن که نعمت باشد یا مصیبت. بدین لحاظ توصیه جمال قدم چنین است که: "إن أصابتکَ نعمةٌ لاتفرح بها و إن تمسّک ذلّةٌ لاتحزن منها. لأنّ کِلتَیهما تزولان فی حینٍ و تبیدان فی وقتٍ." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۲۸ / مضمون: اگر نعمتی تو را رسد مسرور مشو و اگر به ذلّتی دچار شدی محزون مباش؛ زیرا هر دو در طول زمان زائل شوند و از میان بروند.)
عزّتی را که سلاطین و ثروتمندان و اقویا به آن مباهات می‌کنند نیز ناپایدار است. حضرت بهاءالله خطاب به صدر اعظم عثمانی می‌فرمایند: "آیا عزّت خود را باقی دانسته‌اید و یا مُلک را دائم شمرده‌اید. لا و نَفسِ الرّحمنِ نه عزّت شما باقی و نه ذلّت ما. این ذلّت فخر عزّت‌ها است ولکن نزد انسان." سپس بعد از بیان داستان خیمه‌شب‌بازی می‌فرمایند: "بسیار تعجّب می‌نمودم که ناس به چنین امورات افتخار می‌نمایند مع آن که متبصّرین قبل از مشاهدهٔ جلال هر ذی‌جلالی زوال آن را به عین‌الیقین ملاحظه می‌نمایند." (مجموعه الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۲۳۵ و ۲۳۹)
مع‌الاسف، اهل عالم به الوان این دنیا مشغول شده و از آخرت باز مانده‌اند و گمان می‌کنند این دنیا را بقایی است. در حالی که "هر ذی‌بصری و ذی‌سمعی شهادت بر فنای آن داده و می‌دهد." (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۳۱۱) خود دنیا هم به فنای خود شهادت می‌دهد: "این همه غفلت در صورتی است که در هر حین خود دنیا ناس را از فنای خود اِخبار می‌دهد؛ به افصح بیان می‌گوید عنقریب آنچه در من مشاهده میشود تغییر یابد و به فنا راجع شود." (مائده آسمانی، ج۸، ص۵۶)
حکایت اسکندر مقدونی بسیار گویا و عبرت‌آموز است. حضرت عبدالبهاء داستان او را این گونه بیان می‌کنند:
حکایت کنند اسکندر رومی جهانگشا بود و کشورسِتان. چون از فتوح ایران و توران و چین و هندوستان طبل رجوع بکوفت و با حشمتی بی‌پایان توجّه به وطن مألوف نمود، در شهر زور [نزدیک شهر سلیمانیهٔ عراق] چراغ عافیت خاموش شد و شش جهت را پردهٔ ظلمت فرا گرفت؛ صبح آخرت نمایان شد. دانایان بر جنازهٔ او جمع شدند و انجمن ماتم تأسیس نمودند. هر کس تعزیت نمود و در مقام تأسّف لبی گشود. از جمله شخصی از هوشمندان برخاست و در مقابل نعش بایستاد و گفت: «سبحان‌الله، این شخص گمان می‌نمود که ملِکُ‌الملوک است؛ حال ثابت و محقّق گشت که عبد مملوک است.» دیگری گفت: «سبحان‌الله دیروز این پادشاه غیور را هفت اقلیم وسعت گنجایش نداشت؛ امروز در شبری از زمین گنجایش یافت.» باری، اگر سلطنت باقی جویی در جهان الهی سکندری جو و اگر ملِکُ‌الملوکی خواهی در ظلّ فقر و درویشی در سبیل الهی در آی تا ذوالقرنین جهان جاودانی گردی. (مائدهٔ آسمانی، ج۵، ص۴۷)
حکایت عضدالدّوله نیز بسیار آموزنده است که آدمی از یک لحظهٔ بعد خود خبر ندارد. این حکایت را از لسان و قلم حضرت عبدالبهاء بشنویم:
عضدالدّوله که اعظم رجال آل بویه است سلطنت ایران را تجدید کرد و لقب پادشاهی گرفت و در خطبه بعد از خلیفه ذکر پادشاهی عضدالدّوله بود. آن روز را ایرانیان در بغداد جشن گرفتند که الحمدلله ایرانیان بعد از اضمحلال تام دوباره عَلَم برافراختند و آن روز در قصر عضدالدّوله خارج بغداد بزم طرب آراستند و با چنگ و چغانه و نغمه و ترانه پاکوبان، دست‌افشان، کف‌زنان روز را به عصر رساندند و بعضی از حاضرین از وزراء که ایرانی بودند از عضدالدّوله خواهش نمودند که امروز روز تجدید سلطنت ایران است و سزاوار نهایت شادمانی. الحمدلله بزم طرب از هر جهت برپاست. لهذا رجا می‌نماییم که اذن و اجازت فرمایید که بر حسب عادت سابق ایرانیان در چنین روز فیروزی صُراحی و ساغر به میان آید. عضدالدّله گفت که: «إن شربُ الرّاح مقبولٌ بالمطر.» نم‌نم باران به میخواران خوش است. امروز بارانی نیست. خواست عذر بخواهد. بعد از ساعتی ابری پیدا شد و باران شدید بارید. گفتند: ایّها الملِک باران نیز بارید، قضا و قدر اجرای امر تو نمود؛ دیگر مانعی نماند. خلاصه، جشن جدید برخاست و ساغر به دور آمد. در این اثنا جناب عضدالدّوله بیمار شد وجع شدیدی در امعاء حاصل گشت. قریب به صبح از حیات نومید گردید. سؤال نمودند که: «ای شخص جلیل، چه وصیتی داری، بفرما.» گفت: «مَا أَغْنَیٰ عَنِّی مَالِیهْ هَلَک عَنِّی سُلْطَانِیهْ [سورهٔ حاقّه، آیات ۲۹-۳۰] چه وصیت کنم. هیچ وصیتی ندارم جز یک وصیت. و آن این است که مرا در آستان حضرت امیر نظیر پاسبان دفن کنید و بر قبر من بنویسید: وَ کَلْبُهُمْ بَاسِطٌ ذِرَاعَیهِ بِالْوَصِیدِ [سورهٔ کهف، آیهٔ ۱۸]." حال ملاحظه کن که چه خبر است. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۱۵۶)
لهذا این دنیا را وفایی نه و آنچه که می‌اندوزیم به سبب آن است که جسم را باید حفظ کرد تا مرکب روح باشد و در این عالم غربت او را همراهی کند و به سر منزل مقصود برساند و سپس رها کند. ولی دل بستن به این دنیای فانی خطایی است که نتیجهٔ آن جز ندامت نخواهد بود. حضرت عبدالبهاء در وصف این دنیا می‌فرمایند:
این خاکدان فانی منزل جغدان بی‌وفاست و آشیان خفّاشان نابینا. ظلمتکدهٔ تاریک است و آتشکدهٔ نار نفی و نفاق هر دور و نزدیک. شرابش سراب است و عذبش عذاب؛ شهدش زهر است و مهرش قهر؛ گشایشش ضیق است و بخشایشش بُخل بر اهل توفیق؛ سریر شهریاریَش لحد ضریح است و تخت کامرانیش سنگ سخت کریه؛ نجومش رجوم است و قصورش قبور؛ نورش ظلمات است و سرورش سکرات." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۸، ص۹۲)
جمال قدم بالصّراحه مشاهیر سلاطین گذشته را ذکر می‌کنند با این سؤال که حال کجا هستند:
فَکِّرْ فِی القرون الخالیة؛ أینَ اسکندر و امثاله و أینَ أعلامُهُمُ المنصورة و رایاتُهُم المنصوبة و أینَ رِماحُهُمُ المشروعة و سِهامُهُمُ الطّآئِرَة و أینَ أعناقُهُمُ المتطاولة و قصورُهُم المشیّدة و أینَ خیامُهُمُ المضروبة و خبائُهُمُ المرفوعة و أینَ أوامِرُهُمُ النّافِذة و معاقِلُهُمُ العالیة و أینَ صلیلُ سیوفِهِم و صهیلُ خُیولِهِم و أینَ تغرّداتُ طیورِهِم و نغماتُ مغنّیاتِهِم و أینَ هدیرُ ورقآئُهُم و خریرُ أنهارِهِم و أینَ مَنِ ٱرتَعَدَ مِن سطوتِهِ العالَمُ وَ ٱضطَرَبَ مِن ظُلمِهِ الأمَمُ و أینَ مَنِ ٱفتَخَرَ بِالمُلکِ مُعرضاً عَنِ الملکوت و أینَ مَن أخَذَهُ الغرورُ إلی أن أعرَضَ عَن مالِکِ الجبروت؛ أینَ مَن حَکَمَ عَلَی الآفاق و أینَ مَن نَقَضَ المیثاقَ؛ أینَ الّتی خجِلُ غُصنُ البان عند تمایلِها و تطاولها و توقَّفَتِ الشّمسُ عند کشف قناعها و ظهور جمالها؛ أینَ قصورُ القیاصرة و فروع الفراعنة و أینَ شوکةُ الأکاسِرَة و جبروتُ الجبابرة؛ أینَ مَن غَرَّتْهُ الصّفوف و یریٰ وَرائه الاُلوف و أینَ مَن طارَ فی هوآء الغرور و أعرَضَ عَنِ الله مالِکِ النّشور؛ أینَ بساطُهُم و نشاطُهُم و عزّتُهُم و ٱقتِدارُهُم و أینَ خزائِنُهُم و زَخارِفُهُم و أوامِرُهُم و هیاکِلُهُم. قَد أنزَلَهُمُ اللهُ مِن أعلی غرفاتِ قصورِهِم إلی أسفَلِ درکاتِ قبورِهِم. لو یتفحّصُ أحدٌ فیها هل یقدرُ أن یُمَیِّزَ جماجمَ الملوک عَنِ المملوک أو براجِمَ الغنیّ عَنِ الصّعلوک. لا ومالِکِ الملکوت و سلطان الجبروت. قد رجَعوا إلی منازِلِهِم و سکنوا فی مقابرهِم. قد اخذَت مِنهمُ المقامات و الشّئون. إنّا لله و إنّا إلیه راجعون. (آثار قلم اعلی، ج۲، طبع بمبئی، ص۱۲ / طبع کانادا، ص۱۱/ مضمون کلام مبارک به فارسی چنین است: به سده‌های پیشین بیاندیش. کجا است اسکندر و امثال او و کجاست پرچم‌های پیروزی آنها و درفش‌های برافراشتهٔ آنها و کجاست نیزه‌های راست کرده و تیرهای پرّان آنها؛ کجاست گردن‌های کشیده و کاخ‌های محکم و خیمه‌های نصب شده و سراپرده‌های برپا شده و دستورهای نافذشان و پناهگاه‌های عالی‌شان؛ کجاست صدای چکاچاک شمشیرهای‌شان و شیههٔ اسب‌های‌شان و کجاست نغمه‌خوانی پرندگان‌شان و نغمه‌های نوازندگان‌شان؛ و کجاست آوازهای کبوترهای‌شان و صدای جریان آب نهرهای‌شان؛ و کجاست کسی که از سطوت او دنیا به لرزه در می‌آمد و از ستمش امّت‌ها را نگرانی در بر می‌گرفت و کجاست کسی که به سلطنتش افتخار کرده از ملکوت روی برگرداند؛ و کجاست کسی که غرور چنان او را گرفت که از مالک جبروت روی برگرداند؛ کجاست کسی که بر آفاق حکومت می‌کرد و کجاست کسی که عهد خدای را شکست؛ کجاست کسی که نزد مشی و خرام و قد و اندامش شاخهٔ درخت بان [که به بلندی و رعنایی شهرت دارد] شرمنده می‌شد و چون نقاب از چهره بر می‌داشت و جمال خویش آشکار می‌ساخت خورشید از حرکت باز می‌ایستاد؛ کجاست کاخ‌ها قیصرها و بزرگان و مهترهای فراعنه؛ کجاست شوکت کسراها و جبروت ستمگرها؛ کجاست کسی که صفوف لشکریانش مغرورش ساخت و در پشت سرش هزاران نفر دنبالش بودند و کجاست کسی که در هوای غرور پرواز می‌کرد و از خداوندی که مالک روز حشر است روی برگرداند؛ کجاست بساط آنها و نشاط آنها و عزّت و اقتدار آنها و کجاست گنجینه‌ها و اموال آنها و اوامر آنها و هیاکل آنها. خداوند آنها را از فراز کاخهای‌شان به پایین‌ترین حدّ قبرها فرو افکند و اگر کسی در هر یک از قبرها جستجو کند آیا می‌تواند بین جمجمهٔ شاهان و بندگان تفاوتی قائل شود یا استخوان‌های انگشتان ثروتمندان را از فقیران باز شناسد. خیر سوگند به مالک ملکوت و سلطان جبروت. آنها به محلّ نزول خود باز گشتند و در گورهای خود ساکن شدند. مقامات و شئون آنها از ایشان بازپس گرفته شد. ما از برای خداییم و به سوی او باز می‌گردیم.)
۴۱. مِنَ ﭐلنّاسِ مَنْ غَرَّتْهُ ﭐلْعُلومُ
وَ بِها مُنِعَ عَنِ ﭐسْمِیَ ﭐلْقَیومِ وَ اِذا سَمِعَ صَوْتَ ﭐلنِّعالِ عَنْ خَلْفِهِ یریٰ نَفْسَهُ اَکْبَرَ مِنْ نِمْرودَ قُلْ اَینَ هُوَ یا اَیهَا ﭐلْمَردودُ تٱللهِ اِنَّهُ لَفیۭ اَسْفَلِ ﭐلْجَحیمِ * قُلْ یا مَعْشَرَ ﭐلْعُلَمآءِ اَما تَسْمَعُونَ صَریرَ قَلَمِیَ ﭐلْاَعْلیٰ وَ اَما تَرَوْنَ هٰذِهِ ﭐلشَّمْسَ ﭐلْمُشْرِقَةَ مِنَ ﭐلْاُفُقِ ﭐلْاَبْهیٰ اِلیٰ مَ ﭐعْتَکَفْتُمْ عَلیٰ اَصْنامِ اَهْوآئِکُمْ دَعُوا ﭐلْاَوْهامَ وَ تَوَجَّهُوا اِلَی اللهِ مَوْلاکُمُ ﭐلْقَدیمِ *
(مضمون: از مردم کسی است که علوم او را مغرور کرده و به واسطهٔ آن از اسم قیّوم من منع شده و هنگامی که صدای کفش‌ها را از پشت سرش شنیده خود را از نمرود بزرگتر می‌بیند. بگو او کجاست‌ای مردود؟ قسم به خدا که او البته در پست‌ترین طبقات جهنم است. بگو‌ای گروه علماء، آیا صدای قلم اعلایم را نمی‌شنوید؟ و آیا این خورشید تابیده از افق ابهی را نمی‌بینید؟ تا کی به بت‌های هواهای نفس‌هایتان اقبال می‌کنید؟ اوهام را رها کنید و به خداوند مولای قدیمتان توجه نمایید.)
مقصود از کسب علوم رسیدن به معلوم است. یعنی می‌خواهیم از مجهولات بکاهیم و بر معلومات بیفزاییم. بزرگترین مجهول هر فرد بشر حقیقت الهی است که توسّط حضرات مظاهر ظهور به انسان داده میشود و در واقع نفس مظهر ظهور حقیقتِ معلوم است و چون کسی به عرفان او نائل شود، به اصل علم واصل شده است و باید نهر وجود خود را به بحر علم الهی متّصل سازد.
از جمله نفوسی که چون به معلوم رسید از تدریس دست برداشت، جناب حجّت زنجانی بود. داستان او به اختصار در تاریخ نبیل (ص۴۹۶) چنین درج شده است:
جناب حجّت مدّتی بود که یکی از خواصّ و معتمدین خود را که مشهدی احمد نام داشت برای تقدیم عریضه و هدایای چندی به حضور حضرت باب به شیراز فرستاده بود. یک روز جناب حجّت با شاگردان خود مشغول صحبت بودند. در این بین مشهدی احمد از شیراز مراجعت کرد و نامهٔ سر به مُهری از حضرت اعلی به حجّت داد. لوحی از حضرت اعلی بود که در ضمن آن ایشان را ملقّب به حجّت فرموده بودند و تأکید فرموده بودند که حجّت از بالای منبر خلق را مخاطب ساخته تعالیم اساسیهٔ امر مبارک را برای مردم شرح بدهد. جناب حجّت به محض این که لوح مبارک را قرائت کرد، تصمیم گرفت مطابق دستوری که به او رسیده رفتار کند. فوراً درس را تعطیل کرد و شاگردان خود را مرخّص نمود و به آنها فرمود از این به بعد درس نخواهم گفت و به آنها گفت: «طلبُ العلم بعد حصول المعلوم مذموم.»
جمال مبارک نیز در تفسیر سورهٔ شمس به این حدیث استناد فرموده‌اند: "نسألُ الله أن یُوَفّقَکَ و یؤَیِّدَکَ عَلیٰ عرفانِ المعلوم لِتَنقَطِعَ عَنِ العلوم. لأنَّ طلبَ العلم بعدَ حصولِ المعلوم مذموم. تمسَّکْ بأصلِ العلمِ و معدَنِهِ لِتَری نفسَکَ غنیّاً عَنِ الّذین یدّعونَ العلمَ مِن دون بیّنةٍ و لا کتابٍ منیر." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۹ / مضمون: از خدا می‌خواهیم تو را به عرفان معلوم موفّق و مؤیَّد بدارد تا از علوم وارسته و منقطع شوی. زیرا طلب علم بعد از حصول معلوم، ناپسندیده است. به اصل علم و معدن آن متمسّک باش تا خود را از کسانی که بدون هیچ دلیل و برهان و کتابی نورانی مدّعی علم می‌دانند بی‌نیاز شوی.)
به‌طور کلّی وجود پیروان ممکن است سبب ایجاد غرور و تکبّر در انسان شود و او را تا بدان حدّ مغرور سازد که حتّی از حقّ رو برگرداند و حاضر نشود در مقابل مظهر حق سر تواضع فرود آورد. اگرچه این غرور سبب محرومیت آن فرد میشود، امّا پیروان نیز در این میان بی‌تقصیر نیستند. حضرت بهاءالله تأکید دارند که:
قسم به خدا آنچه بر مظاهر احدیّه وارد شده و میشود از احتجاب ناس بوده. مثلاً ملاحظه نما در ظهور اوّلم که به اسمی، علیّ علیم، در مابین آسمان و زمین ظاهر شد و کشف حجاب فرمود، اوّل علمای عصر بر اعراض و اعتراض قیام نمودند. اگرچه اعراض امثال این نفوس بر حسب ظاهر سبب اعراض خلق شد، ولکن در باطن خلق سبب اعراض این نفوس شده‌اند. مشاهده کن که اگر ناس خود را معلّق به ردّ و قبول علما و مشایخ نجف و دونِه نمی‌ساختند و مؤمن بالله می‌شدند، مجال اعراض از برای این علماء نمی‌ماند. چون خود را بی‌مرید و تنها ملاحظه می‌نمودند و البتّه به ساحت قدس الهی می‌شتافتند و لابدّ به شریعهٔ قِدَم فائز می‌گشتند. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱-۱۸۰)
از حضرت رسول اکرم این داستان نقل شده که روزی که هوا شدیداً گرم بود از خارستانی گذشتند؛ مردمان پشت سرشان می‌آمدند."فلمّا سمع صوت النّعال، جلس، حتّی قدّمهم أمامه لئلّا یقِعَ فی نفسه شیءٍ مِنَ الکبر." (الآداب الشّرعیه، جزء سوم، طبع ۱۹۹۹ میلادی، بیروت، تألیف عبدالله محمّد ابن مفلح المقدّسی، ص۲۵۱) البتّه این درسی است که حضرت رسول اکرم به مؤمنان دادند. مضمون کلام عربی آن که، وقتی ایشان صدای کفش‌ها را پشت سرشان شنیدند، نشستند تا مردمان از ایشان پیشی بگیرند که مبادا در ایشان کبر و غروری ایجاد شود.
امام محمّد غزالی با این که مدّت‌ها در نظامیهٔ بغداد هم درس خوانده و هم درس داده بود، متوجّه شده بود که نام و جاه در پایتخت عبّاسیان در کمین آزادگی و بی‌پیرایگی اوست. به همین سبب سالها از بغداد دور شد و به شام و حجاز و مصر و اسکندریه رفت و بالاخره به زادگاه خودش نیشابور بازگشت. در این سفرها به کلّی منزوی و مرتاض شده بود، چنان که وقتی در مدرسهٔ امینیه، در دمشق، جاروکشی می‌کرد.
روزی در همین مدرسه هنگامی که جارو به دست داشت و خاکروبه را جمع می‌کرد، دو تن طلبه را دید که پشت به دیوار ایوان داده باهم در بحث و مجادله هستند و یکی از آنها برای آن که دیگری را مجاب کند، متوسّل به آراء غزالی شده و برای تحکیم استدلال خود می‌گوید: "قال الغزالی، .... کذا و کذا".
غزالی ابتدا از این که نامش را در آن سوی عالم حتّی برای مُجاب‌کردن حریف به کار می‌برند کمی خوشحال شد. امّا چند لحظه بعد متوجّه شد که دیو نفس و خودخواهی‌ها دوباره در او جان می‌گیرد. او ترک نام و مقام گفته بود که نفس را کشته باشد. اگر قرار باشد باز هم همان خودخواهی‌ها تجدید شود، پس این سفرها و ریاضت‌ها برای چه بوده است؟ پس با خود گفت: "دیگر اینجا جای تو نیست. و بلافاصله مدرسه را ترک گفت و به جای دیگر کوچ کرد. جایی که دیگر کسی نام غزالی را به زبان نیاورد. (باستانی پاریزی، خودمشتمالی، ص۳۹، پاورقی۲)
آن دسته از اصحاب علم که غَرّه می‌شوند اندک نیستند. حضرت ربّ اعلی در مقام مقایسه می‌فرمایند:
در ارض صاد که به‌ظاهر اعظم اراضی است و در هر گوشهٔ مدرسهٔ آن لایُحصیٰ عبادی هستند که به اسم علم و اجتهاد مذکور، در وقت جوهرگیری گندم‌پاک‌کنِ او قمیص نقابت را می‌پوشد. این است سرّ کلام اهل بیت در ظهور که می‌گردد «اسفل خلق اعلای خلق و اعلای خلق اسفل خلق.» و همین قسم در ظهور مَن یُظهِرُهُ الله بین، اشخاصی که خطور نمی‌کند بر قلوب ایشان دون رضای خدا را و کلّ به تبعیت ایشان می‌کنند در وَرَع، چه بسا اصل نار می‌گردند اگر ایمان به او نیاورند و عبادی که کسی خطورِ شأن در حقّ ایشان نمی‌کند چه بسا به شرف ایمان قمیص ولایت از مبدء وجود می‌پوشند. زیرا که به قول او خلق میشود آنچه در دین خلق میشود. (منتخبات آیات از آثار حضرت نقطهٔ اولی، ص۵۷)
از جمله نفوسی که به مقام و جایگاه خود مغرور شد و تصوّر نمود که علوم مکتسبه و پیروان کثیره او را نجات خواهد داد شیخ محمّدحسن نجفی معروف به صاحب جواهر بود. وقتی او نتوانست حجاب اکبر، یعنی علم، را کنار بزند تا تابش شمس حقیقت را مشاهده کند، از حیّز قبول ساقط شد و سقوطش را حضرت بهاءالله "شقّ شمس" نامیدند: "شقّ قمر گفته‌اند، شقّ شمس ظاهر و آن در وقتی بود که شیخ محمّدحسن نجفی که قطب علمای ایران بود از صراط لغزید و به مقرّ خود راجع شد." (مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۱۳۷)
او پیام حضرت ربّ اعلی را که توسّط ملّا علی بسطامی برای او فرستاده شده بود نپذیرفت و در نتیجه مقامی را که برای او در نظر گرفته بودند از دست داد و آن مقام به جناب محمّدجعفر گندم‌پاک‌کن عنایت شد. جمال قدم می‌فرمایند:
یک نغمه از نغمات قبلم خالصاً لوجه‌الله بر تو و اهل ارض از مشرق کلمات اشراق می‌نمایم و القا می‌فرمایم که شاید راقِدین بستر غفلت را بیدار نموده از هبوب اریاح روحانی که از افق صبح نورانی‌ام مهبوب است آگاه نماید. و آن این است که نقطهٔ اولی، روحُ مَن فِی المُلک فداه، به محمّدحسن نجفی که از علمای بزرگ و مشایخ کبیر محسوب بود مرقوم فرموده‌اند که مضمون آن این است که به لسان پارسی ملیح مذکور میشود که، «ما مبعوث فرمودیم علی را از مرقد او و او را به الواح مبین به سوی تو فرستادیم. و اگر تو عارف به او می‌شدی و ساجد بین یدی او می‌گشتی، هرآینه بهتر بود از عبادت هفتاد سنه که عبادت نموده و از حرف اوّل تو محمّد رسول‌الله را مبعوث می‌فرمودیم و از حرف ثانی تو حرف ثالث را که امام حسن باشد. ولکن تو از این شأن محتجب ماندی و عنایت فرمودیم به آن که سزاوار بود.» انتهی. حال، ملاحظهٔ بزرگی امر را نمایید که چه مقدار عظیم و بزرگ است و آن علی که فرستاده‌اند نزد شیخ مذکور ملّا علی بسطامی بود. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱-۱۹۰)
بنابراین، علم، که آن را حجاب اکبر نیز نامیده‌اند، ممکن است مانع از عرفان به مظهر ظهور الهی بشود و سبب خسران اهل علم. به بیان حق: "قَد أتَی الیوم و القیّوم مِنَ الافق الأعلی یُنادی الوری ولکنَّ القومَ أکثرهم لایسمعون. قَد مَنَعَهُمُ الحجابُ الأکبر عن مالک القدر. یشهد بذلک مَن عنده کتاب مکنون." (آثار قلم اعلی، ج۲، طبع کانادا، ص۵-۱۶۴ / مضمون: روز موعود فرا رسید و قیّوم از افق اعلی مردمان را ندا می‌دهد ولی اکثر مردمان نمی‌شنوند. حجاب اکبر آنها را از مالک قَدَر منع کرده است. کسی که کتاب مکنون نزد اوست به این موضوع شهادت می‌دهد.)
بعضی تصوّر می‌کنند باید این گونه علوم را آموخت تا بتوان به درک مفاهیم کلمات الهیّه نایل شد. موضوع درک معراج که حاج محمّدکریم‌خان آن را به داشتن علوم مختلفه منوط و مشروط نموده، در کتاب ایقان (طبع آلمان، ص۱۲۲) شرح داده شده است. در حالی که جمال قدم تصریح فرموده‌اند که: "فهم کلمات الهیّه و درک بیانات معنویّه هیچ دخلی به علم ظاهری ندارد. این منوط به صفای قلب و تزکیهٔ نفوس و فراغت روح است. چنانچه حال، عبادی چند موجودند که حرفی از رسوم علم ندیده‌اند و بر رفرف علم جالسند و از سحاب فیض الهی ریاض قلوبشان به گل‌های حکمت و لاله‌های معرفت تزیین یافته. فطوبی للمخلصین مِن انوار یومٍ عظیم." (ایقان، ص۱۶۳)
لهذا، اگر علم سبب غرور و تکبّر شود نه تنها پشیزی نیرزد بلکه سبب محرومیت فرد شود. این قبیل نفوس آنچه را که علم می‌نامند، و در واقع اوهام آنها است، بت خود ساخته و می‌پرستند. حضرت عبدالبهاء اصنام اوهام را به مراتب بدتر از بت‌های سنگی می‌دانند چه که وجود ظاهری هم ندارند:
ملاحظه نما که طوائف عالم طائف حول اوهام و عبدهٔ اصنام افکار و تصوّر و ابداً ملتفت نیستند و اوهام خویش را حقیقت مقدّسهٔ از ادراکات و منزّه از اشارات شمرند و خویش را اهل توحید و ملل سائره را عبدهٔ اوثان شمرند و حال آن که اصنام را باز وجودی جمادی محقّق، امّااصنام افکار و تصوّر انسان اوهام محض؛ حتّی وجود جمادی ندارند. فاعتبروا یااولی الأبصار. (مفاوضات، ص۱۱۳، فصل "لز" [۳۷])
لهذا، اگرچه کسب علوم مفیده بسیار مورد عنایت و تشویق واقع شده است، امّا از احساس کبر و برتری نسبت به دیگر نفوس که فاقد علوم هستند نهی شده است. در کلامی از حضرت بهاءالله در سورةالبیان است: "فیا طوبی لعالِمٍ لن‌یفتخرَ علی دونه بعلمِه." (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۱۱۵ / مضمون: خوشا به حال عالِمی که به خاطر علمش به غیر خود فخر نفروشد.)
از طرف دیگر، این قبیل علما با اعراض خود از مظهر حق سبب شیوع مظالم شدند. حضرت ربّ اعلی می‌فرمایند:
هرگاه علما اعراض از این حکم نمی‌نمودند، ظلمی بر احدی واقع نمی‌شد و حال، آنچه واقع میشود ظلم آن بر ایشان است الی یوم‌المعاد. (امر و خلق، ج۳، ص۳۰۸)
جمال ابهی نیز بر همین نکته تأکید دارند:
در جمیع قرون و اعصار فراعنهٔ ارض و جبابرهٔ بلاد بر حق اعتراض کرده‌اند و به کمال سعی و اجتهاد در اخماد نار سدره و اطفآء نور احدیّه کوشش نموده‌اند. ولکنّ اللهَ أطرَدَهُم بقدرته و أظهر ما أرادَ بسلطانه المهیمن علَی العباد. جبابره در رتبهٔ اوّلیّه جهلای ارض‌اند که به اسم علم معروف‌اند. ایشان‌اند قُطّاع طرُق الله و سبیله. ذنب جمیع اهل عالم به این نفوس راجع است. چه که ایشان‌اند علّت منع و سبب انکار. إعاذِنَا الله و ایّاکم مِن شرّ هؤلآء. (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۴۱، ص۱۱۵)
این مخالفت منحصر به این امر مبارک نیست. چه بسا پیروان ادیان که به مرور زمان اصل امر مبارک را فراموش کردند و به عنوان عالِم و کشیش و هاخام با اصل اوامر الهیّه مخالفت نمودند. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
وقتی که اسباب سلطنت فراهم آمد و عزّت و سعادت دنیوی حاصل گشت، حکومت پاپ مسیح را به کلّی فراموش نمود و به سلطنت و عظمت و راحت و نعمت دنیوی پرداخت؛ قتل نفوس کرد و معارضه به نشر معارف نمود؛ ارباب فنون را اذیت کرد و نور علم را حائل گشت و حکم قتل و غارت نمود و هزاران نفوس از اهل فنون و معارف و بی‌گناهان در سجن رومیّه هلاک گشتند... کرسی حکومت پاپ همیشه معارضه به علم نمود. (امر و خلق، ج۳، ص۳۱۸)
۴۲. قَدْ رَجَعَتِ ﭐلْاَوْقافُ ﭐلْمُخْتَصَّةُ
لِلْخَیراتِ اِلَی اللهِ مُظْهِرِ ﭐلْاٰیاتِ لَیسَ لِاَحَدٍ اَنْ یتَصَرَّفَ فیۭها اِلّٰا بَعْدَ اِذْنِ مَطْلَعِ ﭐلْوَحْیِ وَ مِنْ بَعْدِهِ یرْجِعُ ﭐلْحُکْمُ اِلَی ﭐلْاَغْصانِ وَ مِنْ بَعْدِهِمْ اِلیٰ بَیتِ ﭐلْعَدْلِ اِنْ تَحَقَّقَ اَمْرُهُ فِی ﭐلْبِلادِ لِیصْرِفُوها فِی ﭐلْبِقاعِ ﭐلْمُرْتَفِعَةِ فیۭ هٰذَا ﭐلْاَمْرِ وَ فیۭما اُمِرُوا بِهِ مِنْ لَدُنْ مُقْتَدِرٍ قَدیرٍ * وَ اِلّٰا تُرْجَعُ اِلیٰ اَهْلِ ﭐلْبَهآءِ ﭐلَّذینَ لا یتَکَلَّمونَ اِلّٰا بَعْدَ اِذْنِهِ وَ لا یحْکُمُونَ اِلّا بِما حَکَمَ اللهُ فیۭ هٰذَا ﭐللَّوْحِ اُولٰئِکَ اَوْلیآءُ ﭐلنَّصْرِ بَینَ ﭐلسَّمٰواتِ وَ ﭐلْاَرَضیۭنَ * لِیصْرِفوها فیۭما حُدِّدَ فِی ﭐلْکِتابِ مِنْ لَدُنْ عَزیزٍ کَریمٍ *
(مضمون: اوقاف مخصوصه برای خیرات به خداوندی که ظاهر کنندهٔ آیات است راجع شده است. کسی حق ندارد در آن تصرف نماید مگر بعد از اجازهٔ مطلع وحی [حضرت بهاءالله] و بعد از او این حکم به اغصان بر می‌گردد و بعد از آنها به بیت‌العدل، اگر امرش در بلاد محقق شده باشد، تا آن را در بارگاه‌هایی که در این امر بر افراشته شده و در آنچه از جانب خداوند توانا و نیرومند به آن امر شده‌اند، صرف نمایند. و الّا به اهل بهاء بر گردانده میشود، کسانی که تکلّم نمی‌کنند مگر بعد از اذن او و حکم نمی‌کنند مگر به آنچه خداوند در این لوح حکم فرموده است. آنان صاحبان پیروزی بین آسمانها و زمین‌ها هستند، تا آن را در آنچه در کتاب تعیین شده، مصرف نمایند.)
این بند از کتاب اقدس، علاوه بر تعیین وضعیت اوقاف در امر بهائی حاوی نکتهٔ بسیار مهمّی دربارهٔ آیندهٔ امرالله است. ابتدا موضوع اوقاف در امر مبارک مطرح میشود.
دربارهٔ وقف جناب فاضل یزدی چنین توضیح می‌دهند:
کلمهٔ وقف در لغت به معنی حبس و متوقّف داشتن است و آن عبارت است بر وجه ثبوت و دوام و در عُرف و اصطلاح عبارت از این است که شخصی مِلک یا بیوت و عماراتی را در زمان حیات خود وقف کند که بعداز وفاتش مثبوت و محفوظ بماند تا منافع وعوائد آن را دراموری که در وقف‌نامه معیّن شده صرف نمایند و از خرید و فروش ممنوع باشد حتّی خود واقف را در آن حقّ دخالت و تغییر و تبدیل نباشد. (مناهج‌الاحکام، ج۱، ص۲۶۹)
امّا، در امر مبارک جزئیاتی در این خصوص بیان شده که اطّلاع بر آن سودمند خواهد بود. حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
اگر چنانچه واقف وقف خویش را مقیَد به قیدی ننموده و بدون قید و شرطی تقدیم امر نموده، تصرّف و تبدیل آن به احسن جائز. والّا مراعات شرط واقف کاملاً لازم و واجب. حظائر قدس و ابنیهٔ مدارس بهائی از اوقاف محسوب. (توقیعات مبارکه ۱۹۲۲-۱۹۴۸، ص۱۷۲)
بیت‌العدل اعظم شرایطی را برای استفاده از املاک وقف شده تعیین کرده‌اند. مثلاً استفاده از زمین وقفی برای حظیرةالقدس جایز نیست، چه تعریف دیگری برای اوقاف وجود دارد. اگر برای این منظور استفاده شود دیگر موقوفه محسوب نمی‌شود. بیت‌العدل اعظم می‌فرمایند:
موقوفات، اعمّ از محلّی یا ملّی، معمولاً قطعاتی از املاک است که به‌عنوان سرمایه‌گذاری یا دارایی به‌نام محفل روحانی ملّی یا محلّی نگهداری میشود. حظیره‌القدس و زمین محلّ بنای آن را نمی‌توان موقوفه محسوب داشت زیرا این مؤسّسة مجزّایی است. بنابراین، اگر زمین وقفی به‌عنوان محلّ بنای حظیره‌القدس استفاده شود، طبق معیارهای امری، دیگر موقوفه محسوب نمی‌شود. وقتی قطعه زمینی که به‌عنوان موقوفه در تملّک جامعه است به‌اندازة کافی وسیع باشد که بتوان آن را به قطعات کوچکتر تقسیم کرد به‌طوری‌که یک قسمت به‌عنوان موقوفه باقی بماند و قطعهٔ دیگر به محلّ بنای حظیره‌القدس تخصیص یابد، مبادرت به این‌کار مجاز است امّا مرزبندی مشخّص و واضحی باید صورت گیرد تا موقوفه از حظیره‌القدس کاملاً متمایز باشد. این مرزبندی، که باید در سوابق محفل و نیز در محلّ زمین صورت گیرد، موضوعی داخلی است و نیازی نیست در ادارة ثبت املاک منعکس گردد. (ترجمه- مکتوب ۱۱ اوت ۱۹۷۴ از طرف بیت‌العدل اعظم به محفل روحانی ملّی آلاسکا / انوار هدایت، شماره ۷۲۲)
موقوفهٔ ملّی عبارت از مِلکی است که برای استفاده در سطح ملّی تقدیم شده باشد. معهد اعلی می‌فرمایند:
موقوفة ملّی را باید به‌عنوان سرمایه‌گذاری در دارایی غیرمنقول تحت تملّک محفل روحانی ملّی محسوب کرد. موقوفه‌ها در هر نقطه‌ای از کشور ممکن است قرار داشته باشند؛ ضمناً ممکن است قطعه زمین کوچک و کم‌بهایی که توسّط یکی از احبّاء تقدیم شده، یا از منابع صندوق ملّی تهیه شده باشد. (ترجمه- پیام بیت العدل اعظم خطاب به کلّیه محافل ملّی، نوروز ۱۹۷۴ / انوار هدایت، شماره ۷۲۳)
موقوفهٔ محلّی نیز از همان مقوله است چنان که در همان پیام معهد اعلی مذکور است:
موقوفهٔ محلّی ممکن است قطعه زمین کاملاً کوچکی باشد؛ ممکن است توسّط محفل روحانی محلّی ابتیاع شده یا معمول‌تر آن که توسّط یک یا چند نفر از احبّاء تقدیم شده باشد. اگر محفل محلّی تسجیل شده باشد، موقوفه باید به نامش ثبت شود؛ در غیر این‌صورت موقوفه را می‌توان به‌نام یک یا چند تن از احبّاء به نمایندگی از جامعه ثبت کرد. فی‌المثل، اگر یکی از احبّاء قطعه زمین کوچکی را اهداء کند، می‌تواند همچنان به اسم خودش نگاه دارد امّا این موضوع معلوم خواهد بود که او این‌کار را از طرف محفل روحانی محلّی انجام می‌دهد و در زمان مقتضی که امکان انتقال قانونی وجود داشته باشد، زمین به‌طور قانونی به‌نام محفل منتقل خواهد شد. (انوار هدایت، شماره ۷۲۴)
استفاده از زمین وقفی برای مقاصد دیگر به چه صورت خواهد بود؟ معهد اعلی توضیح می‌فرمایند:
زمین وقفی را نمی‌توان به‌طور هم‌زمان به‌عنوان مؤسّسهٔ امری دیگری مانند حظیره‌القدس یا مؤسّسهٔ تبلیغی استفاده کرد. احداث بنای موقّت در محلّ زمین وقفی برای راحتی احبّایی‌که از آن بازدید می‌کنند یا جلساتی را منعقد می‌کنند مانعی ندارد مشروط بر آن که اگر استفاده از آن دائمی شود، لازم است زمین وقفی دیگری تهیه شود. (ترجمه- مکتوب ۳۰ اوت ۱۹۷۱ بیت العدل اعظم به یکی از محافل روحانی ملّی / انوار هدایت، شماره ۷۲۵)
استفاده از زمین وقفی به عنوان سرمایه‌گذاری است. استفادهٔ دیگر از آن باید در جایی ثبت شود. بیت‌العدل اعظم می‌فرمایند:
اصل موردنظر این است زمین وقفی نباید برای هیچ قصد و نیت امری دیگری استفاده شود و باید به‌عنوان سرمایه‌گذاری جهت مزایا و منافع آتیهٔ محفل روحانی محلّی تلقّی گردد. اگر ملک وقفی به‌اندازة کافی وسیع باشد که کلّ آن برای استفادهٔ وقفی مورد نیاز نباشد، تخصیص بخشی از آن به‌عنوان ملک وقفی و انتقال مقدار باقیمانده برای استفاده جهت مدرسهٔ تابستانه بلامانع است. در چنین موردی لازم است مرز حدّ فاصل بین قسمتی که موقوفه محسوب میشود و بخشی که برای مدارس تابستانه یا زمستانه به‌کار می‌رود، مشخّص گردد. این مرزبندی که در اوراق و سوابق محفل و نیز خود ملک عملی گردد، موضوعی کاملاً داخلی است و لزومی به ثبت آن در دفتر ثبت املاک نیست. (ترجمه- مکتوب ۱۵ آوریل ۱۹۷۹ از طرف بیت العدل اعظم به محفل روحانی ملّی کلمبیا / انوار هدایت، شماره ۷۲۶)
و امّا استفاده از مِلک وقفی برای امور ورزشی یا کشاورزی نیز در جوابیه‌ای از معهد اعلی مطرح شده است:
در جواب مکتوب ۲۹ اوت ۱۹۸۵ که در خصوص ملک وقفی استفسار کرده بودید، معهد اعلی هدایت فرمودند اظهار شود که چنین ملکی به‌عنوان سرمایه‌گذاری جهت منافع آیندهٔ جامعهٔ بهایی تلقّی می‌گردد، و بدین لحاظ نباید برای مقاصد دیگر مانند مدارس تابستانه، کنفرانس‌ها و سایر فعّالیت‌های امری، مگر به‌طور موقّت، مورد استفاده قرار گیرد، امّا بیت‌العدل اعظم دلیلی نمی‌بینند که برای تسهیلات و امکانات ورزشی مورد استفاده قرار نگیرد. می‌توان از آن برای کشاورزی استفاده کرد یا به‌نحو دیگری برای تولید درآمد مورد بهره‌برداری قرار داد. درآمدی‌که به این‌نحو حاصل میشود یا عایدات حاصل از هر سرمایه‌ای را می‌توان برای امور عمومی امری مورد استفاده قرار داد. (ترجمه- مکتوب ۳۰ سپتامبر ۱۹۸۵ از طرف بیت العدل اعظم به محفل روحانی ملّی گواتمالا / انوار هدایت، شماره ۷۲۷)
و امّا موضوع پیش‌بینی آینده که در این بند از کتاب اقدس آمده در یکی از پیام‌های معهد اعلی مورد تأکید واقع شده است:
هر چند در آثار مبارکه به نحوی صریح دربارهٔ ولی امرهای آینده مطالبی پیش‌بینی شده و مذکور است لیکن در هیچ جا وعده و تضمین صریحی که حکایت از استمرار مقام ولایت برای ابد نماید موجود نیست. بلکه بالعکس قرائن و اشارات واضحی در دست است که بر انقطاع سلسلهٔ ولایت دلالت می‌نماید و در مقابل در آثار مقدّسه به کمال صراحت و ابرام تأیید گردیده که در این یوم عظیم عهد و میثاق الهی غیر قابل انفصام و ارادهٔ ربّانی غیر قابل تغییر و تبدیل است.
یکی از بارزترین شواهدی که امکان چنین انقطاعی را در سلسلهٔ ولی امرالله پیش‌بینی می‌نماید در نفس کتاب اقدس است که می‌فرماید قوله الاحلیٰ: «قد رجعت الاوقاف المختصّة للخیرات الی الله مظهر الآیات. لیس لاحدٍ ان یتصرّف فیها الّا بعد اذن مطلع وحی و من بعده یرجع الحکم الی الاغصان و من بعدهم الی بیت العدل ان تحقّق امره فی البلاد لیصرفوها فی البقاع المرتفعة فی هذا الامر و فیما امرو به من لدن مقتدر قدیر و الّا ترجع الی اهل البهاء الّذین لایتکلّمون الّا بعد اذنه و لایحکمون الّا بما حکم الله فی هذا اللّوح اولئک اولیاء النّصر بین السّموات و الارضین لیصرفوها فیما حدّد فی الکتاب من لدن عزیز کریم.» (بند ۴۲ کتاب اقدس) (نقل ترجمه مکتوب ۷ دسامبر ۱۹۶۹ بیت‌العدل اعظم به حضرات ایادی امرالله، هیأت‌ها مشاورین قارّهای و محافل روحانی ملّی از صفحهٔ ۳۱۴ ارکان نظم بدیع، طبع ۱۵۱ بدیع / انوار هدایت، شماره ۱۰۵۴)
در این بند از کتاب اقدس چهار مرحله پیش‌بینی شده است. اوّل مظهر ظهور الهی است که یفعلُ ما یشاء و یحکم ما یرید است و حقّ دخل و تصرّف در موقوفات را دارد.
بعد از مظهر ظهور، طبقات اغصان تعیین شده‌اند. با توجّه به این که در کتاب عهدی تصریح شده است که "محبّت اغصان بر کلّ لازم ولکن ما قَدَّرَ الله لَهُم حقّاً فی أموالِ النّاس" (مجموعه الواح، طبع مصر، ص۴۰۲)، مقصود از "اغصان" در آیهٔ کتاب اقدس دو غصن انتصابی به عنوان مبیّن آیات‌الله و مرجع احبّاءالله است، یعنی غصن‌الله اعظم که در کتاب عهدی با عبارت "وصیةالله آن که باید اغصان و افنان و منتسَبین طُرّاً به غصن اعظم ناظر باشند" (همان) و "غصن ممتاز" است که در الواح مبارک وصایا با این عبارت تعیین و تصریح شده است: "بعد از مفقودی این مظلوم باید اغصان و افنان سدرهٔ مبارکه و ایادی امرالله و احبّای جمال ابهی توجّه به فرع دو سدره که از دو شجرهٔ مقدّسهٔ مبارکه انبات شده و از اقتران دو فرع دوحهٔ رحمانیّه به وجود آمده، یعنی شوقی افندی، نمایند. زیرا آیةالله و غصن ممتاز و ولی امرالله و مرجع جمیع اغصان و افنان و ایادی امرالله و احبّاءالله است و مبیّن آیات‌الله." (ایّام تسعه، ص۴۶۶)
بعد از دو مبیّن آیات‌الله، بیت‌العدل اعظم مرجع امور است و طبق این بند از کتاب اقدس موقوفات به آن معهد اعلی راجع است، البتّه در صورتی که بعد از انقطاع سلسله اغصان تشکیل شده باشد، والّا به گروهی از احبّاء که دارای دو شرط هستند راجع است. در اینجا حضرت بهاءالله فاصلهٔ بین آخرین مبیّن آیات و تشکیل بیت‌العدل اعظم را تلویحاً بیان می‌فرمایند. دو شرطی که برای آن گروه از احبّاء تعیین شده عبارتند از:
- لایتکلّمون الّا بعد اذنه؛ ۲- و لایحکمون الّا بما حکم الله فی هذا اللّوح
جمال مبارک در لوحی مشخّص می‌فرمایند که این نفوس چه کسانی هستند:
قَد بَنَی بمشیّته النّافذة بیتَ أمرِهِ عَلیٰ اُسِّ البیان و اسطقُسّ التّبیان و خَلَقَ لَهُ حُفّاظاً و حُرّاساً لیحفظوه عن کُلّ خائنٍ غافلٍ و متکلّمٍ جاهلٍ و هُمُ الّذین لایتجاوزون عمّا أنزَلَهُ الله فِی الکتاب و لایتکلّمون إلّا بما أذِنَ لَهُم فِی المآب. أشهد أنّهُم أیادی أمرِهِ فِی الوری و مصابیح هدایته بَین الأرض و الثّری و هُمُ القائمون لدی بابِهِ و یطردون مَن لَم‌یکُن أهلاً للدّخول إلی فنائه. (امر و خلق، ج۴، ص۴۲۲ / مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۱۳۸ / مضمون: خداوند به مشیت نافذ خود بیت امر الهی را بر اساس بیان و مادّه و عنصر تبیان بنا کرده و برای آن نگهبانان و حافظانی خلق کرده تا از هر خائن غافل و متکلّم جاهلی حفظ و نگهداری نمایند. این حارسان کسانی هستند که از آنچه که در کتاب نازل شده تجاوز نکنند و جز به آنچه که خداوند به آنها اجازه داده تکلّم ننمایند. شهادت می‌دهم که آنها ایادی امرالله و مصابیح هدایت‌الله بین زمین و آسمان هستند. ایشان دم در بیت امرالله ایستاده‌اند و هر کسی را که اهلیت برای دخول در بیت نداشته باشد طرد می‌کنند.)
در الواح مبارکه وصایا نیز تصریح شده است که: "ایادی امرالله باید بیدار باشند. به محض این که نفسی بنای اعتراض و مخالفت با ولی امرالله گذاشت فوراً آن شخص را اخراج از جمع اهل بهاء نمایند و ابداً بهانه‌ای از او قبول ننماید." (ایّام تسعه، ص۴۶۸) حتّی تصریح دارند که ممکن است فردی از حضرات ایادی تمرّد نماید. تفاوتی ندارد، او را نیز باید اخراج نمود: "اگر نفسی از ایادی و غیر ایادی تمرّد نمود و انشقاق خواست علیه غضبُ‌الله و قهره. زیرا سبب تفریق دین‌الله گردد." (همان)
۴۳. لا تَجْزَعُوا فِی ﭐلْمَصآئِبِ
وَ لا تَفْرَحُوا ﭐبْتَغُوا اَمْراً بَینَ ﭐلْاَمْرَین هُوَ ﭐلتَّذَکُّرُ فیۭ تِلْکَ ﭐلْحالَةِ وَ ﭐلتَّنَبُّهُ عَلیٰ ما یرِدُ عَلَیکُمْ فِی ﭐلْعاقِبَةِ کَذٰلِکَ ینَبِّئُکُمُ ﭐلْعَلیمُ ﭐلْخَبیرُ *
(مضمون: در حوادث ناگوار بی‌قراری و بی‌تابی نکنید و شادی ننمایید. حالتی بین دو حالت را طلب کنید و آن تذکّر است در آن حالت و آگاهی بر آنچه در عاقبت بر شما وارد میشود. این چنین [خداوند] علیم و خبیر به شما خبر می‌دهد.)
در امر بهائی رعایت اعتدال همواره محبوب بوده و افراط و تفریط مذموم. در وقوع مصیبات، که البتّه برای عواطف انسانی ناگوار است، اگر به حقیقت مصائب و موت و ماهیت و تأثیر آنها در زندگی انسان توجّه شود، می‌توان تعادل را رعایت نمود. اگرچه در بعضی طوائف از درگذشت فرد به علّت رهایی از مشکلات و رنج‌های دنیا ابراز شادمانی می‌کنند، معمولاً اکثر اقوام ابراز شادمانی را قبیح می‌دانند. روایت می‌کنند حضرت علی بن ابی‌طالب در تشییع جنازه‌ای صدای خنده‌ای شنیدند و دربارهٔ همین مسألهٔ اخلاقی – اجتماعی فرمودند: "گویی مرگ بر غیر ما نوشته شده، حق جز بر ما واجب گردیده، و گویا این مردگان مسافرانی هستند که به زودی باز می‌گردند، در حالی که بدن‌هایشان را به گور می‌سپاریم و میراثشان را می‌خوریم، گویی ما پس از مرگ آنها جاودانه‌ایم." (بحارالانوار، ج۱۲۲، ص۶۵۳)
در امر بهائی مسرّت قلبی که ناشی از رضای الهی است توصیه شده است. برای مثال حضرت بهاءالله می‌فرمایند:
یا علی، علیک سلام‌الله و عنایته، ذکر اوّل آن که باید در جمیع احوال با فرح و نشاط و انبساط باشی و ظهور این مقام محال بوده و هست مگر به ذیل توکّل کامل توسّل نمایی. این است شفای امم و فی‌الحقیقه دِریاق اعظم است از برای انواع و اقسام هموم و غموم و کدورات؛ و توکّل حاصل نشود مگر به ایقان. مقام ایقان را اثرها است و ثمرها. (امر و خلق، ج۳، ص۱۳۰)
مصائب معمولاً آن رویدادی است که به مذاق انسان خوش نمی‌آید اعم از بلایای طبیعی، مخالفت و آزار و اذیت اعداء یا مرگ عزیزان. هر کدام از اینها که در زندگی عادّی انسان تغییرات شگرفی ایجاد کند که از لحاظ دنیوی نامطبوع تلقّی شود، موجب آزار انسان است. جمال قدم توصیه می‌فرمایند که به هیچ عنوان در بلایای فی سبیل‌الله نیز جَزَع و فَزَع ننمایید زیرا اجر اعمال ضایع میشود. چه که "لو تصبرون فی ازل الآزال و تُوَقّفون فی ذلک الیوم اقلّ مِن آن، لَن‌یَصدُقَ عَلَیکم حکمُ الصّبر" (ایّام تسعه، ص۲۷۲ / مضمون: اگر از آغاز بی آغاز صبر کنید و در این یوم یک آن دست از شکیبایی بردارید، حکم صبر در مورد شما مصداق نخواهد داشت.)
جمال قدم به احبّای نیریز که در بحبوحهٔ بلایا قرار گرفتند بسیار ابراز عنایت می‌فرمایند و در ضمن این توصیه هم در لوح مبارک خطاب به آنها عزّ نزول یافته است:
فاجهَدوا بأن لاتُبطلوا اصطِبارَکُم بالشَّکویٰ و کونوا راضیاً بما قَضَی الله علَیکُم و بِکُلّ ما یَقضیۭ مِن بعد. لأنَّ الدّنیا و زینَتَها و زُخرُفَها سَیَمضی أقلّ مِن آنٍ و لا بقاءَ لَها و تُحضرون فی مقعدِ عزٍّ محبوبا. (ایّام تسعه، ص۲۸۸ / مضمون: بکوشید که با شکایت و گلایه، شکیبایی شما باطل نشود و ضایع نگردد و به آنچه که به قضای خداوند برای شما روی داده و هر آنچه که بعداً روی خواهد داد راضی باشید. زیرا که دنیا و زیور و مال آن در آنی از بین می‌رود و بقایی ندارد و شما در جایگاه عزیز محبوب حاضر خواهید شد.)
بنابراین، در نزول بلایا و مصائب نه تنها جَزَع و فَزَع بلکه حتّی شکایت و گله نیز نباید وجود داشته باشد و فقط به حبل رضایت الهی باید متشبّث شد. حضرت عبدالبهاء خطاب به مشهدی رضا تبریزی می‌فرمایند:
هوالأبهی، ای بندهٔ جمال ابهی کأس رضا در نهایت حلاوت است ولی تا کأس قضا چه نماید. نفوسی که حلاوت شهد رضا چشیده‌اند، تلخی قضا را شیرین‌تر از شیر مادر یافتند. چون در این سبیل قدم نهادی و از این سلسبیل نوشیدی باید جان رایگان در راه محبّت محبوب عالمیان مبذول داری تا آیت رضا گردی و مظهر عنایات جمال ابهی. إنَّ رَبَّکَ لَهُوَ الکریمُ الرَّحیم. و علیکَ البهآء ع‌ع (مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۸۹، ص۷۱)
برای آن که قلب انسان قرین حزن و اندوه نشود، باید به نحوی با معرفت و محبّت الهی مملو گردد تا دیگر جایی برای ورود احزان نباشد. جمال قدم می‌فرمایند:
طوبی از برای مقرَّبین، یعنی نفوسی که به سُلَّم بلا به ذروهٔ علیا ارتقاء جُسته‌اند. ایشان‌اند اولیای حق، جلّ جلاله؛ لازال به افق اعلی ناظر بوده و هستند. بأساء ایشان را از توجّه منع ننمود و ضَرّا از اقبال باز نداشت. بلکه حوادث عالم و مصیبات آن نار محبّت را مدد نمود و بر شعله افزود. هر نفسی فی‌الحقیقه بر تغییر و تبدیل و فنای عالم آگاه شود، او را هیچ شیئی از اشیاء پژمرده ننماید و از رَوح و ریحان باز ندارد. فرحش بالله است و عیشش لله؛ همدمش إنّا لله و مصاحبش إنّا إلَیه راجعون. بعد از آن که قلبی به انوار معرفت منوّر شد و از ذکر و ثنا و محبّت و مودّت حق، جلّ جلاله، پُر گشت دیگر محلّ باقی نه تا احزان عالم و کدورات نازله در آن وارد شود و یا داخل گردد. (آثار قلم اعلی، ج۶، ص۱۹۴ / سُلَّم = نردبان / ذُروه، به فتح و کسر و ضمّ ذال = بلندترین نقطه / بأسا = مشقّت، سختی / ضرّا = سختی و شدّت)
راه دیگر ذکر الهی است. در لوحی از قلم جمال قدم نازل: "أن یا ایّها النّاظر، أنِ ٱفرَحْ بذِکرِالله ایّاک و لاتَلتَفِت إلَی الّذین یقولون ما لایفقهون." (حدیقهٔ عرفان، ص۸۸ / مضمون: ای ناظر، به ذکر الهی در حقّ خودت شاد باش و به کسانی که می‌گویند آنچه را که نمی‌فهمند توجّه نکن.)
گاهی اوقات در آثار مبارکه ابراز حزن در مصیبات میشود. مثلاً در شهادت نورین نیّرین می‌فرمایند:
فی هذه المصیبة الّتی تردّی هیکلُ العظمة برداء الحُزن... قد ناح فی هذه المصیبة الکبری قلمی الأعلی... اگرچه بر هر نفسی که از رحیق محبّت الهی آشامیده لازم است که در آن مصیبت کبری و رزیهٔ عظمی با صاحبان مصیبت که ملأ اعلی هستند شریک شود. چه که طلعت مظلوم به کمال حزن ظاهر و هویدا است اظهاراً لفضله و وفائه و رحمته و عنایته. إنّهُ لهوَ الفضّال القدیم. ولکن آن جناب و سائر احباب از دوستان الهی باید به کمال تسلیم و رضا و صبر و اصطبار مشاهده شوند. (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۳-۲۵۲ / مضمون عبارت عربی: در این مصیبتی که هیکل عظمت به رداء حزن ملبّس شد... قلم اعلایم در این مصیبت کبرای نالید.)
امّا، جمال مبارک توضیح می‌فرمایند:
این که در مصیبات از قلم اعلی اظهار حزن میشود مقصود از آن اظهار رحمت و شفقت است و الّا هر نفسی به محبّةالله فائز شد و صعود نمود او به فرح اکبر فائز. قسم به سدرهٔ منتهی که در کلّ احیان ناطق و شاهد است اگر از فرحٍ یک نفس مستقیمهٔ مرفوعه اهل ارض آگاه شوند به شطرالله توجّه نمایند تا چه رسد به مقام منتسَبین و نفوسی که ذکرشان از قلم اعلی جاری شده و شهادت داده دربارهٔ ایشان به رضای خود از ایشان. (مناهج‌الاحکام، ج۱، ص۲۷۸ / بخشی از آن در جلد سوم امر و خلق، ص۱۳۳، نقل شده است)
بدین لحاظ جمال قدم توصیه می‌فرمایند که به حالتی بین این دو، یعنی جزع و فزع و ابراز فرح و شادمانی، تمسّک جسته شود و آن را حالت تذکّر و تنبّه می‌نامند. این حالت تذکّر و تنبّه جز با وقوع مصیبات و بلایا حاصل نشود. جمال قدم می‌فرمایند: "بی‌لسان تکلّم می‌فرماید و او را ذکر می‌نماید. ذکری که سبب تذکّر عباد گردد در قرون و اعصار." (آثار قلم اعلی، ج۷، ص۱-۲۷۰)
حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
تحقّق وعود حتمی الهیّه به تنبّه و تذکّر تمام هیأت اجتماعیّهٔ بشر موقوف و این تذکّر و تنبّه عمومی جز به وفور بلیّات و تعدّد اضطرابات و تزاید مشکلات حاصل نگردد. این است که اهل بهاء از جام اطمینان مرزوقند و به روح امید زنده و مشغول. (توقیعات مبارکه، ۱۹۲۲-۱۹۲۶، ص۲۰۳)
در واقع جزع و فزع در صعود عزیزان بیشتر به علّت سوزش دل خود فرد است که باید فراق عزیز را تحمّل کند. والّا او که از این جهان رحلت فرموده در عالمی به مراتب زیباتر و وسیع‌تر و روشن‌تر وارد شده است. یکی از شعرای عرب سروده است:
یقولون أنَّ الموتَ صعبٌ علی الفتی مفارقت الأحباب والله اصعب
بالأمسِ کانوا معی و الیوم قد رحلوا و خلّفوا فی سُوَیْدِ القلب نیرانا
(مضمون: گویند مرگ جوان سخت دشوار است؛ به خدا قسم که مفارقت دوستان سخت‌تر است / دیروز با من بودند و امروز رفته‌اند؛ و آتشی در ژرفنای دل باقی گذاشته‌اند.)
حضرت بهاءالله دربارهٔ قضای الهی می‌فرمایند:
قضای الهی اگرچه مبرم است و در ظاهر به غیر رضای عباد، ولکن فی‌الحقیقه عند صاحبان بصر از جان محبوب‌تر. مقصود حق از آفرینش جود و کرم بوده. البتّه خیر کلّ را خواسته. آنچه وارد شود از بأساء و ضرّاء و یا شدّت و رخا، جمیع بر مقتضیات حکمت بالغه بوده. (آثار قلم اعلی، ج۷، ص۲۷۰)
امّا، چون انسان به راز پنهان پروردگار آگاه نیست، در موارد بروز بلایا اندوه بر او چیره میشود. حضرت بهاءالله در لوحی خطاب به حرم مبارک حضرت ربّ اعلی تصریح می‌فرمایند:
لازال بلایا مخصوص اصفیای حق بوده و خواهد بود. پس نیکوست حال نفسی که بِما وَرَدَ عَلیهِ راضی و شاکر باشد. چه که وارد نمی‌شود بر نفسی مِن عندِالله إلّا آنچه از برای آن نفس بهتر است از آنچه خلق شده مابین سموات و ارض؛ و چون ناس به این ستر و سرّ آن آگاه نیستند، لذا در موارد بلایا خود را محزون مشاهده می‌نمایند. (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۹۰-۲۸۹)
جمال قدم بر سبیل گلایه می‌فرمایند که مردمان یفعلُ مایشائی خداوند را زیر سؤال برده‌اند و به جای آن که او را فاعل مختار دانند نزد حق مسئول می‌شناسند. هیکل قِدَم می‌فرماید:
یا علی، اگر به بصر حقیقت مشاهده نمایی حق را مسئول بینی نه فاعل مختار. جمیع مقرّ و معترفند به کلمهٔ مبارکهٔ «لایُسئَلُ عَمّا یَفعل» و همچنین به کلمهٔ محکمهٔ «یفعلُ ما یشاء» معذلک اگر بر حسب ظاهر فی‌الجمله بر غیر ارادهٔ عباد امری ظاهر شود محزون مشاهده گردند... باید هر نفسی جهد نماید تا به کوثر رضا فائز شود. (آیات الهی، ج۲، ص۳۰۷)
بدین لحاظ حضرت بهاءالله توجّه عموم را به عاقبت کار که عالم الهی و ملکوت سماوی است معطوف می‌فرمایند:
ای عباد، اگر در این ایّام مشهود و عالم موجود، فی‌الجمله امور بر خلاف رضا از جبروت قضاء واقع شود دلتنگ مشوید که ایّام خوش رحمانی آید و عالم‌های قدس روحانی جلوه نماید و شما را در جمیع این ایّام و عوالم قسمتی مقدّر و عیشی معیّن و رزقی مقرّر است. البتّه به جمیع آنها رسیده فائز گردید... از زحمت ایّام معدوده دلتنگ مباشید و از خرابی تن ظاهر در سبیل محبوب محزون مشوید. چه که بعدِ هر خرابی عمارتی منظور گشته و در هر زحمتی نعیم راحت مستور. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۲۹)
حضرت عبدالبهاء در جواب آقا رضاخان، جدّ عائلهٔ تسلیمی، که گویا با اکراه به صبر و اصطبار توسّل جسته جوابی لطیف عنایت می‌فرمایند:
هوالابهی، ای عاشق جمال ذوالجلال، در مراسله این بیت مسطور: غیر تسلیم و رضا کوه چاره‌ای *** در کف شیری نری خونخواره‌ای. ولی من می‌گویم: خوش بود تسلیم خوشتر زان رضا *** پیش یار مهربان با وفا. زیرا آنچه کند جوهر صفاست و روح وفا. باری چون آتش عشق در هویت قلب برافروزد، قصور و فتور و ذنوب و کروب را به کلّی بسوزد. در آن مقام، حکومتْ سلطانِ محبّت نماید و سلطنتْ شهریار عشق رانَد. از فضل حق امید گشایش است و حصول آسایش. إنّ ربّی کریمٌ کریم. ع‌ع (مکاتیب عبدالبهاء، ج۸، ص۱۲۵)
۴۴. لا تَحْلِقُوا رُؤُسَکُمْ قَدْ زَینَهَا
اللهُ بٱلشَّعْرِ وَ فیۭ ذٰلِکَ لَاٰیاتٌ لِمَنْ ینْظُرُ اِلیٰ مُقْتَضَیاتِ ﭐلطَّبیۭعَةِ مِنْ لَدُنْ مالِکِ ﭐلْبَرِیةِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْعَزیزُ ﭐلْحَکیمُ * وَ لا ینْبَغیۭ اَنْ یتَجاوَزَ عَنْ حَدِّ ﭐلْاٰذانِ هٰذا ما حَکَمَ بِهِ مَوْلَی ﭐلْعالَمینَ *
(مضمون: سرهای خود را نتراشید. خداوند آن را به موها زینت داده است و در آن [حکم] البته نشانه‌هایی است از نزد مالک مردم برای کسانی که به مقتضیات طبیعت نظر می‌کنند. البته او ارجمند و دانا است.)
حلق رأس، یعنی تراشیدن موی سر مردان، در بعضی طوائف مرسوم است. مثلاً راهبان بودایی قطعاً سر را می‌تراشند. مسلمانان برای انجام دادن مراسم حجّ به این کار مبادرت می‌کنند. البتّه بین مکاتب و فرق مختلف اختلافاتی در این مورد وجود دارد. مثلاً در میان اهل سنّت پیروان مذهب حنفی این کار را مطلوب می‌دانند. ولی در مذهب مالکی به غیر از مناسک حج مکروه محسوب میشود. در همان اهل سنّت، مذهب شافعی اکراهی در این مورد ندارد امّا گویند که ترک این کار بهتر است. امّا مذهب حنبلی آن را مباح می‌داند.
امّا بعضی گویند که حضرت رسول موهای بلند داشتند و در مورد دیگر انبیاء نیز این روایات وجود دارد که موهای بلند داشته‌اند و بعضی مسلمین همان را دلیل بر فضیلت داشتن مو دانند. مثلاً در صحیح بخاری، روایت ۳۳۵۸ و در مسلم، روایت ۲۳۳۷، در مورد موهای بلند حضرت رسول روایاتی ذکر شده است.
امّا در امر مبارک، اگرچه در سورهٔ حجّ، ذکری از حلق رأس وجود دارد که در موضوع حجّ به آن اشاره شد و بیان حضرت بهاءالله در رسالهٔ سؤال و جواب که کتاب اقدس را مبنا دانسته‌اند و قاصدین حج را از حلق رأس معاف فرموده‌اند نقل شد و نیازی به تکرار آن نیست.
حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
آیه‌ای که می‌فرماید، «و فی ذلک لآیاتٌ لِمَن ینظُرُ إلی مقتضیات الطّبیعة» یقین ایجاد در نهایت کمال است. مادام سر را مو خلق شده یقین است که در آن حکمتی است. لهذا حلق رأس مضرّ است چنانچه طبّاً و فنّا این ثابت. (گنجینه حدود و احکام، ص۲۱۲)
در این مقام نقل داستان جناب میرزا حیدرعلی اصفهانی و حضرت عبدالبهاء در ارتباط با حلق رأس مناسب به نظر می‌رسد:
چند سال بود چشم ضعیف شده بود به شأنی که از نوشتن و خواندن محروم إلّا به زحمت؛ و چون مسافرخانه را به قدوم مبارک مزیّن و منوّر و معطّر فرمودند و مشرّف شدیم و عطوفت و مهربان و بنده‌نوازی فرمودند و از چشم و گوش سؤال فرمودند، محرومیت را به عرض رسانید. تفسیر آیهٔ مبارکهٔ کتاب اقدس را فرمودند که می‌فرمایند سر را نتراشید و موی زینت است «و فی ذلک لَآیاتٌ للّذین إلی مقتضیات الطّبیعة ینظرون.» یعنی برای امراض رأسیهٔ چشم و گوش و امثالهما گذاشتن موی سر خوب است. دافع امراض و جالب صحّت است. لذا اوّل سرت را نتراش و مویش را بگذار و ثانی بنویس، ولو روزی ده کلمه است. و خُرده خُرده هر قدر چشمت بهتر شد زیاده کن. باری، زمانی صاحب چشم و گوش شده ضعف آن و ثقل این هر دو رفع شد و حال که سنّ هشتاد و یا متجاوز است هنوز ضعف چشم و ثقل گوش به مرتبهٔ ایّام سودان سی و پنج سال قبل نرسیده است. (بهجت‌الصّدور، طبع آلمان، ص۱۳۶)
البتّه اوائل ظهور امرالله، از آنجا که عمل به بعضی از احکام سبب شهرت احبّاء می‌شد و احتمال وقوع ضوضاء می‌رفت، این حکم اجرا نمی‌شد. حتّی به نظر می‌رسد در ارض اقدس هم این حکم ابتدا اجرا نمی‌شد که در لوحی، به امضاء کاتب وحی، بدان اشارتی گذرا دارند:
قسم به آفتاب افق معانی که به شأنی امرالله در این ارض مرتفع شد که احدی از عهدهٔ ذکر علی ما ینبغی بر نخواهد آمد و باب سجن مفتوح مع آن که در اصل فرمان دولت که عبدالعزیز صادر نموده بود این فقره بود که احدی را نگذارند نزدیک شود حتّی دلّاک را هم به جهت حلق رأس و غیره نگذارند بدون ضابطیّه ملاقات نماید. (امر و خلق، ج۴، ص۴۱۷)
یکی از احبّاء از خراسان از حضور اطهر جمال قدم در این باره سؤال کرد و جواب عنایت شد که فعلاً اجرا نشود. عین بیان مبارک چنین است:
جناب آقا سیّد جواد، علیه بهاءالله، که از قبل ساکن ارض طف بودند از ارض خا بعضی سؤالات نمودند و به تفصیل جواب آن ارسال شد. از جمله این بود که در کتاب اقدس حلق رأس نهی شده و حال در این اراضی بعضی از اصحاب به این حکم عمل نمودند و جمیع به این سبب معروف شده‌اند. آیا این عمل مطابق حکمت است یا مخالف آن. از مصدر امر این کلمهٔ مبارکه صادر که آنچه سبب ضوضای عباد است عمل به آن الیوم جایز نه إلی أن یظهرَ الأمر. (آیات بیّنات، ص۲۰۴)
امّا، زمانی که امر مرتفع شد و شهرت یافت، اجرای این حکم عملی گشت و احبّاء آن را اجرا کردند. و امّا بلند گذاشتن موی سر مردان که تجاوز از حدّ آذان نهی شده است.
در دور اسلام بعضاً بلند گذاشتن مو را تبعیت از سنّت رسول‌الله می‌دانستند. برخی از اهل علم همچون امام احمد غزّالی و علمای غیر از ایشان بلند گذاشتن موی سر را سنت می‌دانند و دلیل‌شان روایت‌هایی است که در آنها تصریح می‌کند موی سر رسول الله تا نرمهٔ گوش ایشان می‌رسید و در برخی از احادیث وارد شده است که موی سر ایشان تا شانه‌های‌شان می‌رسید طوری که در صحیح بخاری حدیث (۵۵۶۳) و در صحیح مسلم (۲۳۳۸) از انس رضی الله عنه روایت شده است گفت: "أن النبی صلّی الله علیه و سلّم کان یضرب شعره منکبیه." یعنی: موی سر رسول الله به شانه‌های‌شان می‌رسید؛ و در روایت دیگری وارد شده است: "کان شعر النبی صلی الله علیه و سلّم بین أُذُنَیه و عاتقه." یعنی: موی سر رسول الله مابین گوشها و شانه‌هایش بود. در روایت دیگری آمده است: "کان شعر رسول الله صلی الله علیه و سلّم إلی أنصاف أذنیه" یعنی: موی سر رسول الله تا میانه گوش‌های‌شان بود.
در امر مبارک رعایت اعتدال واجب است. به این معنی که مو از حدّ گوش تجاوز ننماید. اگرچه هنوز بیت‌العدل اعظم در خصوص جزئیات این حکم توضیحی عنایت نکرده‌اند، لکن می‌توان فعلاً به قوّهٔ تفکّر و تعقّل می‌توان تصمیم گرفت که مقصود از حدّ آذان چیست.
۴۵. قَدْ کُتِبَ عَلَی ﭐلسّارِقِ ﭐلنَّفْیُ
وَ ﭐلْحَبْسُ وَ فِی ﭐلثّالِثِ ﻓَﭑجْعَلُوا فیۭ جَبیۭنِهِ عَلامَةً یعْرَفُ بِها لِئَلّٰا تَقْبَلَهُ مُدُنُ اللهِ وَ دِیارُهُ اِیاکُمْ اَنْ تَأْخُذَکُمُ ﭐلرَّأْفَةُ فیۭ دین اللهِ ﭐعْمَلُوا ما اُمِرْتُمْ بِهِ مِنْ لَدُنْ مُشْفِقٍ رَحیمٍ * اِنّا رَبَّیناکُمْ بِسِیاطِ ﭐلْحِکْمَةِ وَ ﭐلْاَحْکامِ حِفْظاً لِاَنْفُسِکُمْ وَ ﭐرْتِفاعاً لِمَقاماتِکُمْ کَما یرَبِّی ﭐلْاٰبآءُ اَبْنآئَهُمْ لَعَمْریۭ لَوْ تَعْرِفُونَ ما اَرَدْناهُ لَکُمْ مِنْ اَوامِرِنَا ﭐلْمُقَدَّسَةِ لَتَفْدُونَ اَرْواحَکُمْ لِهٰذَا ﭐلْاَمْرِ ﭐلْمُقَدَّسِ ﭐلْعَزیزِ ﭐلْمَنیعِ *
(مضمون: برای دزد حکم نفی از شهر، و زندان واجب شد و در مرتبه سوم در پیشانی او علامتی قرار دهید که به آن شناخته شود تا [مردم] شهرها و دیار خداوند او را قبول نکنند. مبادا شفقت و مهربانی، شما را از اجرای حکم خداوند باز دارد. انجام دهید آنچه را از جانب خداوند مهربان و بخشنده به آن امر شدید. به خاطر حفظ شما و بالا بردن مقاماتتان، شما را با تازیانه‌های حکمت و احکام تربیت کردیم همان طور که پدران، پسران‌شان را تربیت می‌نمایند. سوگند به جانم، اگر آنچه را برای شما از اوامر مقدسه خود اراده نمودیم، بشناسید البته ارواح خود را برای این امر مقدس ارجمند و بلند پایه فدا می‌کنید.)
به بیان حضرت عبدالبهاء هر دیانتی دو قسم است. یک قسم اصل است که تعلّق به عالم ابدی دارد و دیگری تعلّق به جسمانیات یعنی معاملات دارد که به اقتضای زمان و مکان در هر شریعتی تغییر می‌کند: "در زمان حضرت موسی اگر کسی سرقت می‌کرد، ولی جزئی بود، دستش را قطع می‌کردند و قصاص «العین بالعین و السنّ و بالسنّ» مُجری بود. امّا در زمان حضرت مسیح چون مقتضی نبود، لهذا منسوخ شد." (خطابات مبارکه، ج۳، ص۶۳)
اصل قضیه این است که باید عاملی درونی انسان را از اعمال ناشایست باز دارد. اگر آن عامل، که خشیةالله نامیده میشود، در انسان وجود نداشته باشد، عامل بازدارندهٔ برونی باید وجود داشته باشد تا نظم اجتماع برقرار باشد.
عامل ظاهری باز دارند را اصطلاحاً قصاص گویند. در قرآن کریم آمده است: "لَکمْ فِی الْقِصٰاصِ حَیاةٌ یا أُولِی الْأَلْبَابِ لَعَلَّکمْ تَتَّقُونَ" (سورهٔ بقره، آیهٔ ۱۷۹ / مضمون: شما را در قصاص زندگانی نهفته است، ای خردمندان؛ باشد که تقوی پیشه کنید.) جمال مبارک نیز آن را تأیید فرموده‌اند:
در اصول و قوانین، بابی در قصاص که سبب صیانت و حفظ عباد است مذکور. ولکن خوف از آن ناس را در ظاهر از اعمال شنیعهٔ نالائقه منع می‌نماید. امّا امری که در ظاهر و باطن سبب حفظ و منع است، خشیةالله بوده و هست. اوست حارس حقیقی و حافظ معنوی. باید به آنچه سبب ظهور این موهبت کبری است تمسّک جست و تشبّث نمود. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۲۹۷)
حضرت عبدالبهاء در تبیین آن، در لوح لاهه، می‌فرمایند:
در عالم انسانی دو رادع است که از ارتکاب رذائل حفظ می‌نماید. یک رادع قانون است که مجرم را عذاب و عِقاب می‌نماید. ولی قانون رادع از جرم مشهود است؛ رادع از جرم مخفی نیست. و امّا رادع معنوی، دین الهی، رادع از جرم مشهود و مخفی هر دو است و انسان را تربیت می‌نماید و تهذیب اخلاق می‌کند و مجبور بر فضائل می‌نماید و اعظم جهتِ جامعه است که تکفّل سعادت عالم انسانی می‌کند. امّا مقصد از دین، دین تحقیقی است نه تقلیدی. اساس ادیان الهی است نه تقالید بشری. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۱۰۸)
در تعریف خشیةالله، حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
تقوای حقیقی از اعظم مواهب الهی است و آن خشیةالله است. این خوف نه از عذاب و عِقاب بلکه بیمِ محرومی از عنایت پروردگار. انسان اگر از الطاف حقّ بی بهره و نصیب گردد و از پرتو عنایت محروم و محجوب شود، البتّه این عذاب اعظم از نیۭران، ولی اگر دانا و فطین و حکیم باشد. والّا صدهزار محرومیت را به جان قبول نماید و به ذرّه‌ای از عذاب جسمانی راضی نگردد... (مجلّهٔ عندلیب، شماره ۹۰، ص۴)
هر پدر و مادری فرزند را باید به نحوی تربیت نماید. با نصیحت و راهنمایی تلاش خود را می‌کند و به بیان حضرت عبدالبهاء: "باید طفل را نصیحت کند و عتاب نماید و به وسائط معقوله حتّی زجر لسانی جزئی اگر لازم باشد مُجریٰ دارد." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۱۶)
گاه از واژهٔ سوط (تازیانه) و جمع آن "سیاط" در آثار استفاده میشود که در قدیم‌الایّام معمول بوده امّا اینک منع شده است. لکن به حالت استعاره باقی مانده است. مثلاً در لوح احمد فارسی می‌فرمایند: "سیاط عذابم بسی شدید است و ظهور قهرم به غایت عظیم." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۲۲) در این بند از کتاب اقدس هم به "سیاط حکمت و احکام" اشاره دارند که نوعی وسیلهٔ برقراری انضباط و نظم در جامعه است. مقصود بیدار‌کردن فرد است از خواب غفلت و هدایت او است به صراطی که او را به سرمنزل مقصود برساند. بدین لحاظ است که در همین بند تأکید دارند که اگر بدانید که مقصود ما از این اوامر چیست، شکّی نیست که ارواح خود را برای این امر مبارک فدا می‌کردید.
بنابراین وقتی که خشیةالله مانع از ارتکاب جرم نشود، حکم کتاب دربارهٔ سارق سبب میشود که او در مرحلهٔ اوّل از مکان و شهر خود تبعید شود. شاید که در نقطهٔ دیگر که ناشناخته است بتواند به اعمال نیکو روی آورد و دست از کارهای ناشایست بردارد. در صورتی که باز هم مرتکب دزدی شود، این بار به حبس محکوم خواهد شد. اگر باز هم ترک عادت نکند، باید هر جا که می‌رود شناخته شود، لهذا بر روی پیشانی او نشانی گذارند که همه مراقب خود باشند و بدانند که چنین فردی در میان آنها زندگی می‌کند.
البتّه میزان دزدی نیز در تعیین مجازات دخیل است. لکن این میزان را باید بیت‌العدل اعظم تعیین نمایند. زیرا "جمال مبارک می‌فرمایند که حدّ مجازات سرقت و تعیین مقدار آن، بر حسب شدّت یا ضعف جرم، به بیت‌العدل اعظم راجع است. در آینده هنگامی که اجرای این حکم مناسب با مقتضیات جامعهٔ بشری باشد، بیت‌العدل اعظم جزئیات آن را تشریع نموده به مورد اجرا خواهند گذاشت." (ملحقات کتاب اقدس، یادداشت شماره ۷۰)
توضیح فوق مبتنی بر رسالهٔ سؤال و جواب است که در طیّ آن از حضرت بهاءالله سؤال شده است "از حدّ زنا و لواط و سارق و مقادیر آن" که در جواب فرمودند: "تعیین مقادیر حدّ به بیت‌العدل راجع است." (فقرهٔ ۴۹)
در توضیح علامتی که بر پیشانی سارق باید گذاشت، در یادداشت شماره ۷۱ منضمّ به کتاب اقدس، ص۱۵۴، آمده است:
علامتی که در پیشانی سارق باید گذاشت برای این است که مردم از سوابق و تمایل او به دزدی آگاه و از او بر حذر گردند. جزئیات مربوط به نوع علامت و مدّت داشتن آن، طریق اجرا و شرایط رفع آن و همچنین تشخیص درجات شدّت دزدی و تعیین حدود آن بر حسب دستور جمال مبارک کُلّاً به بیت‌العدل اعظم محوّل شده تا این امور فرعیّه را در وقت مقتضی تشریع و تنفیذ نمایند.
۴۶. مَنْ اَرادَ اَنْ یسْتَعْمِلَ اَوانِیَ
ﭐلذَّهَبِ وَ ﭐلْفِضَّةِ لا بَأْسَ عَلَیهِ اِیاکُمْ اَنْ تَنْغَمِسَ اَیادیۭکُمْ فِی ﭐلصِّحافِ وَ ﭐلصِّحانِ خُذُوا ما یکونُ اَقْرَبَ اِلَی ﭐللَّطافَةِ اِنَّهُ اَرادَ اَنْ یراکُمْ عَلیٰ اٰدابِ اَهْلِ ﭐلرِّضْوانِ فیۭ مَلَکوتِهِ ﭐلْمُمْتَنِعِ ﭐلْمَنیعِ * تَمَسَّکُوا بٱللَّطافَةِ فیۭ کُلِّ ﭐلْاَحْوالِ لِئَلّٰا تَقَعَ ﭐلْعُیونُ عَلیٰ ما تَکْرَهُهُ اَنْفُسُکُمْ وَ اَهْلُ ﭐلْفِرْدَوْسِ وَ ﭐلَّذیۭ تَجاوَزَ عَنْها یحْبَطُ عَمَلُهُ فِی ﭐلْحیۭنِ * وَ اِنْ کانَ لَهُ عُذْرٌ یعْفُو اللهُ عَنْهُ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْعَزیزُ ﭐلْکَریمُ *
(مضمون: هر کس بخواهد از ظروف طلا و نقره استفاده کند، بر او هیچ گناهی نمی‌باشد. مبادا دست‌هایتان را در کاسه‌های بزرگ و بشقاب‌های غذاخوری فرو ببرید. آنچه را به لطافت نزدیکتر است برگزینید. او اراده نموده است شما را بر آداب اهل بهشت در ملکوت بی‌نظیر و بلند پایه‌اش ببیند. در تمام حالات به لطافت و پاکیزگی تمسک نمایید تا اینکه چشم‌ها بر چیزهایی که نفوس شما و اهل بهشت از آن کراهت دارد، نیفتد. و کسی که از آن سرپیچی کند عملش در همان لحظه تباه میشود و اگر عذری برای او باشد خداوند او را می‌بخشد. او ارجمند و بخشنده است.)
در دور قبل استعمال ظروف طلا و نقره برای خوردن و نوشیدن حرام و مستوجب تحمّل عذاب بوده است. ابن اثیر در جلد اوّل "النهایة"، صفحه ۲۵۵ از حضرت رسول اکرم نقل کرده است: "الّذی یشرب فی آناء الذّهب و الفضّة انّما یجرجرُ فی بطنه نار جهنّم." یعنی کسی که در ظروف طلا و نقره بنوشد گویی آتش جهنّم را در شکم خود جاری کرده است."یجرجر" یعنی صدای جاری‌‌شدن آب در جایی. در جای دیگر از قول رسول الله آمده است: "... لاتشربوا فی آنیة الذّهب و الفضّة و لاتأکلوا فی صحافها." (سنن البیهقی، ج۱، ص۲۸) أنس بن مالک نیز گوید: "نَهیٰ رسولُ‌الله (ص) عن الأکل و الشّرب فی آنیة الذّهب و الفضّة." (ابن اثیر، النّهایة، ج۳، ص۱۳)
البتّه حضرات مسلمین این حدیث را مبتنی بر آیهٔ قرآن می‌دانند که می‌فرماید: "و َالَّذِینَ یکنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا ینفِقُونَهَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ" (سورهٔ توبه، آیهٔ ۳۴ / مضمون: کسانی که طلا و نقره را احتکار می‌کنند و در راه خدا خرج نمی‌کنند، روز قیامت که میشود خداوند آنها را به عذاب الیم مجازات خواهد نمود.)
آنچنان که تاریخ امر مبارک نشان می‌دهد ابتدا حضرت ربّ اعلی این رسم را کنار گذاشتند و در لیوان نقره شربت به جناب سید کاظم رشتی عنایت فرمودند و جناب سید کاظم نیز آن را نوشیدند که موجب حیرت شیخ حسن زنوزی شد که شاهد صحنه بود. داستان در تاریخ نبیل، صفحه ۲۷-۲۸، از قول شیخ حسن زنوزی، چنین آمده است:
یک روز صبح زود ملّا نوروز، که از گماشتگان سیّد بود، مرا از خواب بیدار کرد و گفت دنبال من بیا. من برخاستم و با هم به منزل سید کاظم رفتیم. سید را دیدم لباس‌های خود را پوشیده و عبا به دوش افکنده مثل این که می‌خواهد به محلّی برود. به من فرمود: «شخص بزرگواری وارد شده؛ می‌خواهم با تو به دیدن او برویم.» هوا متدرّجاً روشن می‌شد. به راه افتادیم. از کوچه‌های کربلا گذر کردیم تا به منزلی رسیدیم. جوانی دم در ایستاده بود. عمّامهٔ سبزی بر سر داشت و چندان آثار لطف و تواضع در سیمای او آشکار بود که به وصف نیاید. مثل این که انتظار ورود ما را می‌کشید. چون نزدیک شدیم با کمال وقار به طرف ما آمد. سیّد را در آغوش کشید و نهایت محبّت و لطف را نسبت به او ابراز فرمود. سید کاظم هم نهایت احترام را نسبت به آن جوان مراعات کرد. در مقابل او ساکت ایستاده بود و سر به زیر افکنده. وارد منزل شدیم. از پلّه‌ها بالا رفته به اطاقی ورود نمودیم که به قدری گل‌های خوشبو در آن موجود و هوا را معطّر نموده بود. جوان ما را به نشستن دعوت کرد. سراپای ما را سرور و نشاط گرفته بود. در وسط اطاق ظرفی مملو از شربت بود و لیوان نقره‌ای پهلوی آن ظرف گذاشته بودند. جوان میزبان لیوان را پر از شربت کرد، به سید کاظم عنایت کرد و فرمود: «و سقاهم ربّهم شراباً طهورا.» سید ظرف شربت را از دست جوان گرفت و تا آخرین جرعه سر کشید و چنان سروری در چهره‌اش ظاهر شد که وصف آن ممکن نیست. میزبان جوان ظرفی از شربت به من عطا فرمود ولی بیانی نکرد... مطلب دیگر نیز بر تعجّب من افزود و آن این بود که دیدم سید کاظم از ظرف نقره شربت آشامید با آن که در شریعت اسلام استعمال ظروف نقره و طلا حرام است.
در این بند از کتاب اقدس، حضرت بهاءالله استعمال ظروف طلا و نقره را بلامانع اعلام فرمودند. امّا مایل‌اند که رسم دیگری نیز متروک گذاشته شود و آن خوردن غذا با دست است. می‌فرمایند دستها را در صِحاف (جمع صحفَه، کاسه بزرگ غذاخوری) و صِحان (بشقاب غذاخوری) فرو نبرید. زیرا با اصل نظافت و لطافت منافات دارد. در حالی که همواره اهل بهاء را به رعایت لطافت و طهارت امر فرموده‌اند و آن را آداب اهل رضوان می‌دانند. حضرت بهاءالله مایل نیستند کسی اهل بهاء را در حالی مشاهده کند که خود آنها از آن اکراه دارند. کسانی که مرتکب چنین عملی شوند، اعمال دیگر آنها از حیّز قبول ساقط میشود. البّته اگر کسی را عذری موجّه باشد، مشمول عفو الهی خواهد بود.
۴۷. لَیسَ لِمَطْلَعِ ﭐلْاَمْرِ شَریکٌ
فِی ﭐلْعِصْمَةِ ﭐلْکُبْریٰ اِنَّهُ لَمَظْهَرُ یفْعَلُ ما یشآءُ فیۭ مَلَکُوتِ ﭐلْاِنْشآءِ قَدْ خَصَّ اللهُ هٰذَا ﭐلْمَقامَ لِنَفْسِهِ وَ ما قُدِّرَ لِاَحَدٍ نَصیبٌ مِنْ هٰذَا ﭐلشَّأْنِ ﭐلْعَظیمِ ﭐلْمَنیعِ * هٰذا اَمْرُ اللهِ قَدْ کانَ مَسْتوراً فیۭ حُجُبِ ﭐلْغَیبِ اَظْهَرْناهُ فیۭ هٰذَا ﭐلظُّهُورِ وَ بِهِ خَرَقْنا حِجابَ ﭐلَّذینَ ما عَرَفُوا حُکْمَ ﭐلْکِتابِ وَ کانُوا مِنَ ﭐلْغافِلینَ *
(مضمون: مطلع امر در عصمت کبریٰ شریکی ندارد. اوست مظهر «یفعل ما یشاء» در عالم وجود. خداوند این مقام را به نفس خود اختصاص داده و برای هیچ کس از این شأن منیع نصیبی مقدّر نشده است. این امر خداوند است که در پس حجاب‌های غیب مستور بود. در این ظهور آن را ظاهر ساختیم و به آن، حجاب کسانی را که حکم کتاب را نشناختند و از غافلین بودند، پاره نمودیم.)
معصومیت حضرات مظاهر ظهور و ائمّهٔ اطهار و مبیّن آیات‌الله از مباحثی است که در اسلام مطرح شده امّا آن طور که باید و شاید توضیح داده نشده است؛ به نحوی که عناوینی از قبیل "چهارده معصوم" گویای آن است که مظهر ظهور الهی، یعنی حضرت رسول اکرم، را با حضرات ائمّهٔ اطهار در صُقع واحد گرفته‌اند و تفاوتی بین عصمت پیامبر الهی و ائمّهٔ اطهار قائل نشده‌اند. در حالی که به بیان حضرت ربّ اعلی حضرات ائمّه مخلوق حضرت رسول هستند. جمال مبارک می‌فرمایند:
خاتم انبیاء، روحُ ما سِواه فداه، در مقام خود شبه و مثل و شریک نداشته. اولیاء صلوات‌الله علیهم به کلمهٔ او خلق شده‌اند. ایشان بعد از او اعلم و افضل عباد بوده‌اند و در منتهی رتبهٔ عبودیت قائم. تقدیس ذات الهی از شبه و مثل و تنزیه کینونتش از شریک و شبیه به آن حضرت ثابت و ظاهر. این است مقام توحید حقیقی و تفرید معنوی و حزب قبل از این مقام کما هُوَ حقُّه محروم و ممنوع. حضرت نقطهٔ اولی، روحُ ما سِویٰهُ فداه، می‌فرماید اگر حضرت خاتم به کلمهٔ ولایت نطق نمی‌فرمود ولایت خلق نمی‌شد. حزب قبل مشرک بوده‌اند و خود را موحّد می‌شمردند. اجهل عباد بودند و خود را افضل می‌دانستند. (مجموعه اشراقات، ص۵-۷۴)
حضرت اعلی در این مورد در صحیفة العدلیة می‌فرمایند:
اصل ایقان به معانی و اذعان به کلّ مقامات آن، اقرار به محمّد بن عبدالله بن عبدالمطّلب بن هاشم بن عبد مناف است به آن که آن اوّل مخلوق و اشرف مجعول است و خداوند عالم جعل فرموده است او را از برای قیام به مقام خود در اداء و قضاء و بداء و امضاء و مثل آن در عالم، در علم خداوند و شبه آن، در ابداع و اختراع، ممکن نیست... صِرف هویت و آیت احدیت است که دلالت می‌کند لنفسه بنفسه لله الأحد الفرد الّذی لا اله إلّا هو و از برای احدی نصیبی در معرفت آن شمس ازل نیست... و اهل بیت عصمت، سلام‌الله علیهم، در این مقام نزد آن سیّد اکبر ذکری ندارند و همه عبید محض و آیات رقیّه هستند از برای ظهور جلالت آن بزرگوار. (امر و خلق، ج۲، ص۵۶)
جمال مبارک می‌فرمایند:
کاش علما به عیوب اعمال و اقوال خود ملتفت می‌شدند... سالها آن نفوس به شرک خفی و جلی مشغول بودند و ابداً ادراک آن نمی‌نمودند. نفوسی که به کلمه‌ای از کلمات رسول‌الله خلق شده‌اند آن نفوس را شبه آن حضرت بلکه فوق آن حضرت می‌دانسته‌اند. بلی به‌ظاهر بعضی اقرار نمی‌نمودند ولکن از بیانات و عبارات آن نفوس این مطلب واضح و مبرهن است. عصمت کبری که مخصوص به نفس حقّ است از جهل و نادانی در مادونش ذکر می‌نمودند. قَد جَعَلوا بذلک شرکاء مِن دونِ أن یعرفوا. (همان، ص۵۷-۵۸)
در بیان دیگر از قلم اعلی نازل:
از برای سیّد بطحاء، روحُ ما سِواه فداه، هر نفسی شریک و یا شبیه قرار دهد او از نور توحید حقیقی محروم. ائمّه، صلوات‌الله علیهم، به کلمهٔ او خلق شده‌اند و از بحر فضل و کرمش قبل از خلق قسمت و نصیب برداشتند. یشهد بذلک امُّ الکتاب فی المآب. إنّه هو العزیزُ الوهّاب. (همان، ص۵۸)
بنابراین، احدی در عصمت حضرت محمّد، که مظهر ظهور الهی بودند، نمی‌تواند شریک و سهیم باشد و اگر احدی را در این مقام با آن حضرت شریک بدانیم، مرتکب شرک شده و از توحید دور مانده‌ایم.
مظهر ظهور مظهر یفعل ما یشاء است. آنچه کند صحیح است و احدی را حقّ اعتراض بر او نیست. هر کس به این مقام فائز شود، دیگر هیچ فتنه‌ای او را از صراط مستقیم منع ننماید. جمال قدم می‌فرمایند:
یفعلُ الله ما یشاء و یحکم ما یرید. اگر نفسی به عرفان حق فائز شد و او را یفعل ما یشاء و یحکم ما یرید، فی‌الحقیقه، دانست دیگر از هیچ فتنه ممنوع نشود و از هیچ حادثه مضطرب نگردد. (اقتدارات، ص۱۶۰)
جمال قدم در تعریف عصمت کبری می‌فرمایند:
و امّا العصمة الکبری لمن کان مقامه مقدّساً عن الأوامر و النّواهی و منزّهاً عن الخطا و النّسیان. إنّهُ نورٌ لاتعقّبه الظّلمة و صواب لایعتریه الخطا لو یحکم علی الماء حکمَ الخمر و علی السّمآء حکم الأرض و علی النّور حکم النّار حقٌّ لا ریبَ فیه و لیس لأحدٍ أن یعترضَ علیه أو یقولَ لِمَ و بِمَ و الّذِی ٱعتَرَضَ إنّهُ مِنَ المُعرضین فی کتاب‌الله ربّ العالمین. إنّه لایُسئَلُ عمّا یَفعَلُ و کُلٌّ عن کُلّ یُسئلون... (مجموعه اشراقات، ص۵۸ / مضمون: و امّا عصمت کبری برای کسی است که مقامش مقدّس از اوامر و نواهی و منزّه از خطا و فراموشی است. او نوری است که ظلمت به آن راه ندارد و صحیحی است که خطا آن را در بر نمی‌گیرد. اگر به آب بگوید شراب است و به آسمان بگوید زمین است و نور را نار بخواند حقّ است و شکّی در آن نیست و احدی نباید به او اعتراض کند یا چون و چرا نماید و کسی که اعتراض کند او از معرضین در کتاب خداوند قلمداد میشود. او از آنچه که انجام می‌دهد مورد سؤال قرار نمی‌گیرد بلکه دیگران از همه چیز محلّ سؤال قرار خواهند گرفت.)
جمال قدم تأکید دارند که این عصمت کبری از دیرباز و در ادوار قبل هم بوده امّا در پرده غیب مکنون بوده است. در این ظهور آشکار گشته است. یعنی جمیع مظاهر ظهور در ادوار سابق نیز دارای همین مقام عصمت کبری بوده‌اند و احدی در این مقام شریک آنها نبوده است. هر آن کس که معتقد به شراکت دیگران در عصمت مظاهر ظهور شود، مشرک بالله محسوب است.
البتّه، نفوسی به ارادهٔ مظهر ظهور از عصمت موهوبی برخوردار می‌شوند. در اینجا باید تفاوتی بین این دو قائل شد. به بیان حضرت عبدالبهاء:
عصمت بر دو قسم است: عصمت ذاتیه و عصمت صفاتیه... عصمت ذاتیه مختص به مظهر کلّی است. زیرا عصمت لزوم ذاتی اوست و لزوم ذاتی از شئ انفکاک نجوید... اگر تصوّر انفکاک در عصمت کبری از مظاهر کلّیه گردد آن مظهر کلّی نیست و از کمال ذاتی ساقط. امّا عصمت صفاتی لزوم ذاتی شئ نه؛ بلکه پرتو موهبت عصمت است که از شمس حقیقت بر قلوب بتابد و آن نفوس رانصیب و بهره‌ای بخشد. این نفوس هرچند عصمت ذاتی ندارند، ولی در تحت حفظ و حمایت و عصمت حقّند؛ یعنی حقّ آنان را حفظ از خطا فرماید. مثلاً بسیاری از نفوس مقدّسه مطلع عصمت کبری نبودند، ولی در ظلّ حفظ و حمایت الهیّه محفوظ و مصون بودند. زیرا واسطهٔ فیض بین حق و خلق بودند. اگر حق آنان را از خطا حفظ نفرماید خطای آنان سبب گردد که کلّ نفوس مؤمنه به خطا افتند وبه کلّی اساس دین الهی به هم خورَد و این لایق و سزاوار حضرت احدیت نه. (مفاوضات، ص۱۲۱)
حضرت عبدالبهاء دربارهٔ مصون از خطا بودن خود چنین استدلال می‌فرمایند:
عبد آستان مقدّس منصوص و مسلّم و در ظلّ صون و حمایت و حفظ و حراست و در تحت سایهٔ عفّت و عصمت است. یعنی جمال قدم، روحی له الفداء، چون منصوص فرمودند از سهو و خطا حفظ می‌فرمایند. زیرا سهو و خطای او سهو و خطای کلّ است و به این سهو و خطا میثاق الهی به کلّی معدوم و مهدوم گردد. (امر و خلق، ج۲، ص۵۳)
بیت‌العدل نیز دارای همین عصمت موهوبی هستند. حضرت عبدالبهاء در مفاوضات، (ص۱۲۲) توضیح می‌فرمایند:
مثلاً بیت‌العدل عمومی اگر به شرائط لازمه، یعنی انتخاب جمیع ملّت، تشکیل شود آن بیت‌العدل در تحت عصمت و حمایت حقّ است. آنچه منصوص کتاب نه و بیت‌العدل به اتّفاق آراء یا اکثریت در آن قراری دهد، آن قرار و حکم محفوظ از خطاست. حال، اعضای بیت عدل را فرداً فرد عصمت ذاتی نه. ولکن هیأت بیت عدل در تحت حمایت و عصمت حقّ است. این را عصمت موهوب نامند.
۴۸. کُتِبَ عَلیٰ کُلِّ اَبٍ تَرْبِیةُ
ﭐبْنِهِ وَ بِنْتِهِ بٱلْعِلْمِ وَ ﭐلْخَطِّ وَ دونَهُما عَمّا حُدِّدَ فِی ﭐللَّوْحِ وَ ﭐلَّذیۭ تَرَکَ ما اُمِرَ بِهِ فَلِلْاُمَناءِ اَنْ یأْخُذُوا مِنْهُ ما یکونُ لازِماً لِتَرْبِیتِهِما اِنْ کانَ غَنِیاً وَ اِلّٰا یرْجِعُ اِلیٰ بَیتِ ﭐلْعَدْلِ اِنّا جَعَلْناهُ مَأوَی ﭐلْفُقَرآءِ وَ ﭐلْمَساکینِ *اِنَّ ﭐلَّذیۭ رَبَّی ﭐبْنَهُ اَوِ ﭐبْناً مِنَ ﭐلْاَبْنآءِ کَاَنَّهُ رَبّیٰ اَحَدَ اَبْنآئیۭ عَلَیهِ بَهآئیۭ وَ عِنایتیۭ وَ رَحْمَتِیَ ﭐلَّتیۭ سَبَقَتِ ﭐلْعالَمینَ *
(مضمون: بر هر پدری واجب شده که پسر و دخترش را به علم و خط و غیر آنها از آنچه که در لوح تعیین شده تربیت نماید و هر کس آنچه را به آن امر شده ترک کند بر امناء است که اگر غنی بود آنچه را برای تربیت آن دو [پسر و دختر] لازم است از او بگیرند و الّا به بیت العدل راجع است. ما آن را مأوای فقراء و مساکین قرار دادیم. هر کس پسرش یا پسری از پسران را تربیت کند مانند این است که یکی از پسران مرا تربیت نموده است. بهاء و عنایت و رحمت من که بر عالمیان پیشی گرفته، بر او باد.)
تعلیم و تربیت در امر بهائی آنقدر واجد اهمّیت است و آنقدر دربارهٔ اهمّیت و نحوهٔ مبادرت به آن، بیانات از قلم طلعات مقدّسه عزّ نزول یافته که حدّ و حصر ندارد. همین بند از کتاب اقدس گویای تأکیدی است که حضرت بهاءالله بر آن می‌گذارند. در لوح مقصود نیز اشارتی گذرا دارند که انسان طلسم اعظم است و عدم تربیت او را از ودایع و مواهبی که در او گذشته شده محروم نموده و باید گوهرهای گرانبهای مکنون در او به صیقل تربیت به ظهور و بروز برسد. جمال مبارک در لوح بیت‌عدل اشارتی دارند که:
بسیاری از امور است که اگر اعتنا نشود ضایع و باطل خواهد شد. چه بسیار از اطفال که در ارض بی اَب و امّ مشاهده می‌شوند. اگر توجّهی در تعلیم و اکتساب ایشان نشود، بی‌ثمر خواهند ماند و نفس بی‌ثمر موتش ارجح از حیات بوده. (پیام ملکوت، ص۱۳۱)در مقام مقایسه، وقتی حضرت بهاءالله در کتاب اقدس به شخصی مانند یحیی ازل می‌فرمایند رجوع کن و انابه نما و توبه کن و پروردگار غفور است و تو را خواهد بخشید، و حضرت عبدالبهاء دربارهٔ والدینی که در تربیت فرزندانشان قصور می‌نمایند، آن را گناه غیرمغفور بیان می‌فرمایند (منتخباتی از مکاتیب، ج۱، ص۱۲۴)، می‌توان دریافت که قصور در تربیت فرزندان چقدر نزد خداوند غیر قابل بخشش است.
حضرت عبدالبهاء در بحث از تربیت بر این نکته تأکید دارند که جمیع کائنات نیاز به تربیت دارند. در اثر تربیت به رشد و کمال خود رسند. انسان که اشرف مخلوقات است بیش از همه نیاز بدان دارد. در این بحث از مفاوضات به سه نوع تربیت جسمانی، انسانی و روحانی اشاره دارند.
در واقع، فرزندان امانت الهی هستند نزد پدر و مادر (لوح ملِک پاریس) و باید به نحوی تحت تربیت و تعلیم قرار گیرند که خادم عالم انسانی شوند و بتوانند در خدمت حق و خلق بکوشند و در کمال تنزیه و تقدیس به ملکوت الهی عروج کنند.
اوّلین نتیجهٔ منفی قصور در تربیت فرزندان، بی‌مبالاتی آنها و سرپیچی از اطاعت از ابوین است. این عصیان برای ارتقاء روحانی فرزند بسیار زیانبار است. حضرت بهاءالله می‌فرمایند:
آباء باید کمال سعی را در تدیّن اولاد مبذول دارند. چه، اگر اولاد به این طراز اوّل فائز نگردد، از اطاعت ابوین که در مقامی اطاعت‌الله است غافل گردد. دیگر چنین اولاد مبالات نداشته و ندارد. (گنجینه حدود و احکام، ص۸۸)
تأکید حضرت بهاءالله آن است که اولاد ابتدا باید متدیّن باشند: "آباء باید در دین ابناء و اتقان آن جهد بلیغ نمایند. چه، هر فرزندی از دین الهی خارج شود، البتّه به رضای ابوین و حقّ جلّ جلاله عمل ننماید." (پیام آسمانی، ج۱، ص۹۸) زیرا وقتی اولاد متدیّن باشند، "وعد و وعید مذکور در کتب الهی ایشان را از مناهی منع نماید و به طراز اوامر مزیّن دارد." (ورق هشتم از کلمات فردوسیه).
البتّه باید توجّه داشت که آنچه موجب هدایت اولاد میشود "خشیةالله" است که باید در وجود آنها القاء گردد. (لوح مبارک خطاب به شیخ نجفی، ص۲۱) خشیةالله به معنای ترس از عذاب خداوند نیست بلکه بیم از محرومیت از مواهب الهی است. (بیان حضرت عبدالبهاء مندرج در مجلّهٔ عندلیب، شماره ۹۰، ص۴)
نحوهٔ القاء خشیةالله را جمال مبارک اینگونه توضیح می‌فرمایند:
آنچه از برای اطفال در مقام اوّل و رتبهٔ اوّلیه واجب و لازم است، تعلیم کلمهٔ توحید و شرایع الهیّه است. چه که مِن دون آن خشیةالله حاصل نمی‌شود و در فقدان آن صدهزار اعمال مکروههٔ غیرمعروفه و اقوال غیرطیّبه ظاهر می‌گردد. (مجموعه آثار مبارکه دربارهٔ تربیت بهائی، ص۱۲)
اگرچه تربیت مقدّم بر تعلیم است، ولی اگر توأم باشد "نورٌ علی نور" گردد. زیرا "طفل طیّب و طاهر و خوش‌طینت و خوش‌اخلاق ولو جاهل باشد بهتر از طفل بی‌ادب کثیف بداخلاق، ولو در جمیع فنون ماهر گردد. زیرا طفل خوش‌رفتار نافع است، ولو جاهل، و طفل بداخلاق فاسد و مضرّ است، ولو عالِم. ولی اگر علم و ادب هر دو بیاموزد نور علی نور گردد." (منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۱، ص۱۳۲)
باید توجّه داشت که تربیت طفل به آداب دینی نباید سبب تعصّب او شود. چه که مضرّات تعصّب ممکن است مانع از ظهور و بروز استعدادهای مکنون در او شود؛ بدین لحاظ حضرت بهاءالله تأکید دارند که تعلیم دادن به شرائط دین باید "به قدری" باشد "که به تعصّب و حمیّهٔ جاهلیّه منجر و منتنهی نگردد." (ورق هشتم از کلمات فردوسیه)
آن چنان که در لوح دنیا آمده است، حضرت بهاءالله فرموده‌اند که پدر و مادر باید بخشی از درآمد خود را برای تربیت فرزندان کنار بگذارند که در صورت لزوم خرج تعلیم و تربیت آنها بشود. اگر پدر و مادر از هزینه‌کردن برای تربیت و تعلیم فرزندان خودداری نمایند، به عهده جامعه است که این کار را انجام دهد و هزینه را از والدین اخذ کند. چنانچه آنها توانایی مالی کافی نداشته باشند هزینه را جامعه خواهد پرداخت.
نکته آخر آن که تربیت و تعلیم فرزندان خود یا حتّی فرزندان دیگران به قدری اهمّیت دارد که حضرت بهاءالله این عمل را به منزلهٔ تربیت فرزندان خود آن حضرت تلقّی می‌فرمایند. در واقع جمیع اطفال فرزندان جمال مبارک محسوب‌اند و باید در زمینه آموزش و پرورش آنها نهایت سعی و تلاش مبذول شود. کسی که این توفیق را بیابد مشمول بیان "علیه بهائی و عنایتی و رحمتی الّتی سبقتِ العالَمین" میشود که از هر موهبتی بالاتر است.
۴۹. قَدْ حَکَمَ اللهُ لِکُلِّ زانٍ وَ زانِیةٍ
دِیةً مُسَلَّمَةً اِلیٰ بَیتِ ﭐلْعَدْلِ وَ هِیَ تِسْعَةُ مَثاقیلَ مِنَ ﭐلذَّهَبِ وَ اِنْ عادا مَرَّةً اُخْریٰ عُودُوا بِضِعْفِ ﭐلْجَزآءِ هٰذا ما حَکَمَ بِهِ مالِکُ ﭐلْاَسْمآءِ فِی ﭐلْاُولیٰ وَ فِی ﭐلْاُخْریٰ قُدِّرَ لَهُما عَذابٌ مُهینٌ * مَن ﭐبْتُلِیَ بِمَعْصِیةٍ فَلَهُ اَنْ یتوبَ وَ یرْجِعَ اِلَی اللهِ اِنَّهُ یغْفِرُ لِمَنْ یشآءُ وَ لا یسْئَلُ عَمّا شآءَ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلتَّوّابُ ﭐلْعَزیزُ ﭐلْحَمیدُ *
(مضمون: خداوند بر مرد و زن زناکار، جریمه‌ای پرداختنی به بیت العدل را حکم فرموده است و آن نُه مثقال طلا است و اگر مرتبه دیگر این عمل را تکرار کردند، جریمهٔ آنها را دو برابر نمایید. این است آنچه که [خداوند] مالک اسماء در دنیا به آن حکم نمود و در آخرت برای آن دو، عذاب خوارکننده‌ای مقدّر شده است. هر کسی که مبتلا به گناهی شود، بر اوست که توبه کند و به سوی خداوند باز گردد. او هر که را بخواهد می‌آمرزد و از آنچه خواسته، مورد سؤال قرار نمی‌گیرد. البته او بسیار توبه‌پذیر و عزیز و ستوده شده است.)
روابط جنسی بین مرد و زن، اگر خارج از دایرهٔ عقد و ازدواج باشد، در هر دیانتی ممنوع و حرام بوده است. حضرت موسی یکی از ده فرمان را "زنا مکن" قرار داده است. حضرت مسیح دربارهٔ آن می‌فرماید، "شنیده‌اید که به اوّلین گفته شده زنا مکن. لیکن من به شما می‌گویم هر کس به زنی نظر شهوت اندازد، همان دم در دل خود با او زنا کرده است." (انجیل متی، باب ۵، آیهٔ ۲۷-۲۸) بنابراین، در نظر حضرت مسیح شروع عمل زنا از ذهن آدمی آغاز میشود و ممکن است به مرحلهٔ عمل هرگز در نیاید ولی آن تجسّم و تأمّل فی نفسه سبب میشود روح انسان متأثّر شود و از ارتقاء باز مانَد.
حضرت عبدالبهاء اشارتی لطیف به این نکته دارند: "چون نیت نامشروع منضمّ به عمل گردد مجازات شدید است و صِرف نیت اگر چنانچه در تصوّر و تصمُّم قوی باشد، آن را نیز مجازات خفیفه به یک درجه مقدّر است." (مائدهٔ آسمانی، ج۲، ص۶۰)
در قرآن کریم نیز زنا ممنوع است. در سورهٔ نساء (آیات ۱۵ و ۱۶) آمده است: "وَ اللاَّتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَةً منکُمْ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّی یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبِیلاً وَ الَّذانِ یَأْتِیانِها مِنْکُمْ فَآذُوهُما فَإِنْ تابا وَ أَصْلَحا فَأَعْرِضُوا عَنْهُما إِنَّ اللَّهَ کانَ تَوَّاباً رَحِیماً" (مضمون: و از زنان شما کسانی که مرتکب ناشایستی می‌شوند، باید بر آنان چهار شاهد از خود بگیرید. آنگاه اگر شهادت دادند، آنان را در خانه‌ها محبوس نگه دارید تا مرگ آنها را فراگیرد یا خداوند راهی برایشان مقرّر کند و کسانی را که مرتکب آن شوند برنجانید. آنگاه اگر توبه کردند و به صلاح آمدند از آنان دست بردارید که خداوند توبه‌پذیر مهربان است – ترجمه بهاءالدّین خرّمشاهی)
همان طور که مشاهده میشود چهار شاهد باید شهادت دهند که این عمل صورت گرفته است. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
ملاحظه نمایید که به نصّ قرآن ابداً زنا ثابت نگردد. زیرا شهود اربعه در آنِ واحد باید شهادت به تمکّن تامّ از هر جهت بدهند. لهذا جز به اقرار زنا ثابت نگردد. آیا می‌توان نسبتِ اندک عدم اهمّیت به زنا به قرآن داد؟ لا والله. فأنصِفوا یا أهلَ الإنصاف. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۳۷۱-۳۷۲)
در سورهٔ اَسرا، آیهٔ ۳۲، چنین نازل: "وَ لا تَقْرَبُوا الزِّنیٰ إِنَّهُ کانَ فاحِشَةً وَ ساءَ سَبِیلاً." (مضمون: و به زنا نزدیک مشویدکه آن ناشایستی و بی‌روشی است – ترجمه بهاءالدّین خرّمشاهی)
و برای مجازات زانی و زانیه در سورهٔ نور (آیات ۲ و ۳) چنین نازل: "الزَّانِیَةُ وَ الزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ وَ لا تَأْخُذْکُمْ بِهِما رَأْفَةٌ فِی دِینِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ لْیَشْهَدْ عَذابَهُما طائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ الزَّانِی لا یَنْکِحُ إِلاَّ زانِیَةً أَوْ مُشْرِکَةً وَ الزَّانِیَةُ لا یَنْکِحُها إِلاَّ زانٍ أَوْ مُشْرِکٌ وَ حُرِّمَ ذلِکَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ." (مضمون: زن و مرد زناکار را به هر یک از آنان یکصد تازیانه بزنید و اگر به خداوند و روز بازپسین ایمان دارید در دین الهی در حقّ آنان دچار ترحّم نشوید و گروهی از مؤمنان در صحنهٔ عذاب‌کشیدن آنان حاضر باشند. مرد زانی نباید جز با زن زانی یا زن مشرک ازدواج کند. همچنین با زن زانی نباید جز مرد زانی یا مشرک ازدواج کند و این کار بر مؤمنان حرام گردیده است – ترجمه بهاءالدّین خرّمشاهی)
و امّا در امر بهائی این موضوع به قدری فجیع و شنیع است که آثار مبارکهٔ بسیاری در قدح و ذمّ آن عزّ نزول یافته است. جمال قدم می‌فرمایند: "قُلِ الّذین ٱرتَکبوا الفحشاء و تمسّکوا بالدّنیا إنَّهُم لیسوا مِن أهلِ البهآء." (لوح سحاب؛ کتاب مبین، خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۱۵۲) و حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
و امّا مسألهٔ زنا، در الواح الهیّه در مسألهٔ فحشا به قدری زجر و عتاب و عقاب مذکور که به حدّ و حصر نیاید که شخص مرتکب فحشاء از درگاه احدیت مطرود و مردود و در نزد یاران مذموم و در نزد عموم بشر مرذول حتّی در بعضی کلمات بیان خسران مبین و محرومیت ابدی است. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۳۷۱)
دربارهٔ مجازات دنیوی که در این بند از کتاب اقدس نازل شده که دفعه اوّل نـُه مثقال طلا و دفعه دوم دو برابر دفعه اوّل، و دفعه سوم دو برابر دفعه دوم الی آخر است، حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "این جزا به جهت آن است تا رذیل و رسوای عالم گردد و محض تشهیر است و این رسوایی اعظم عقوبت است." (همان)
از آن گذشته این مجازات مربوط به زن و مرد مجرّد است. در مورد زن و مرد متأهّل که مرتکب چنین عملی شوند، تعیین مجازات به عهدهٔ بیت‌العدل است. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "امّا مسألهٔ زنا. این تعلّق به غیرمُحصِن دارد نه مُحصن. امّا زانی محصن و محصنه حکمش راجع به بیت‌العدل است." (گنجینه حدود و احکام، ص۳۰۱)
امّا مجازات زنا به همین محدود نمی‌شود. بلکه در عالم بعد هم مجازاتی به آن تعلّق می‌گیرد و آن عذاب دردناک است. یعنی محرومیت از تقرّب به ساحت رضای الهی و قربیت او.
البتّه همان طور که در قرآن (نساء، آیهٔ ۱۶) نیز آمده است اگر مرتکب این عمل توبه نمود و ابراز پشیمانی کرد البته خداوند بخشنده مهربان است: "فَإِنْ تابا وَ أَصْلَحا فَأَعْرِضُوا عَنْهُما إِنَّ اللَّهَ کانَ تَوَّاباً رَحِیماً." در بند کتاب اقدس نیز به این نکته اشاره شده است: "مَنِ ابتلیٰ بمعصیة فَلَهُ أن یتوبَ و یرجعَ إلَی الله إنّهُ یغفِرُ لِمَن یشاء و لایُسئَلُ عمّا شاء. إنّه لَهُوَ التّوّابُ العزیزُ الحمید."
باید به نکتهٔ دیگری نیز در اینجا اشاره شود و آن اهمّیت عفّت و عصمت است که در آثار الهی بسیار مورد تأکید واقع شده است.
جمال قدم می‌فرمایند: "إنّا نأمُرُ عِبادَالله و إمائَهُ بالعصمة و التّقوی لِیَقومنّ مِن رَقَد الهوی و یتوجهنّ إلَی الله فاطرِ الأرض و السّماء" (امر و خلق، ج۳، ص۴۲۵/ مضمون: بندگان و کنیزان خداوند را به پاکدامنی و پرهیزگاری امر می‌کنیم که از خوابگاه هوی و هوس برخیزند و به خداوند خالق زمین و آسمان توجّه نمایند.)
و در بیان دیگر نازل: "طراز اعظم از برای اماء عصمت و عفّت بوده و هست. نور عصمت آفاق عوالم معانی را روشن نماید و عرفش به فردوس اعلی رسد." (امر و خلق، ج۳، ص۴۲۵) و حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
اهل بهاء باید مظاهر عصمت کبری و عفّت عظمی باشند... تنزیه و تقدیس از اعظم خصائص اهل بهاء است. ورقات موقنهٔ مطمئنّه باید در کمال تنزیه و تقدیس و عفّت و عصمت و سِتر و حجاب و حیا مشهور آفاق گردند تا کلّ بر پاکی و طهارت و کمالات عفّتیهٔ ایشان شهادت دهند. زیرا ذرّه‌ای از عصمت اعظم از صدهزار سال عبادت و دریای معرفت است. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۴۵۰)
نکتهٔ آخر آن که چون این عمل نفسانی و شیطانی است حضرت بهاءالله تصریح می‌فرمایند:
قَد حُرِّمَ عَلَیکُمُ الزّنا و اللّواط و الخیانة. أنِ ٱجتنبوا یا معشرَ المقبلین. تالله قَد خُلِقتُم لتطهیر العالم عن رِجْسِ الهَویٰ. هذا ما یأمُرُکُم بِه مولَی‌الوَریٰ إن أنتُم مِنَ العارفین. و مَن یَنسِبُ نَفسَهُ إلَی الرّحمن و یرتَکِبُ ما عَمِلُ بِهِ الشَّیطان إنّهُ لیس مِنّی. (گنجینه حدود و احکام، ص۳۳۸ / مضمون: حرام شده است بر شما زنا، لواط و خیانت. ای گروه مقبلان، از آن پرهیز نمایید. سوگند به خدا که برای پاکیزه ساختن دنیا از کثافت و وسوسهٔ هوی و هوس آفریده شده‌اید. این است آنچه که مولای بندگان به شما امر می‌کند. کسی که خود را به خداوند رحمن نسبت دهد و آنچه را که شیطان می‌کند مرتکب شود، او از من نیست.)
۵۰. اِیاکُمْ اَنْ تَمْنَعَکُمْ سُبُحاتُ
ﭐلْجَلالِ عَنْ زُلالِ هٰذَا ﭐلسَّلْسالِ خُذُوا اَقْداحَ ﭐلْفَلاحِ فیۭ هٰذَا ﭐلصَّباحِ بٱسْمِ فالِقِ ﭐلْاِصْباحِ ثُمَّ ﭐشْرَبُوا بِذِکْرِهِ ﭐلْعَزیزِ ﭐلْبَدیعِ *
(مضمون: مبادا سبحات جلال شما را از صافی این آب گوارا منع کند. در این صبح‌گاه جامهای رستگاری را به اسم [خداوند] شکافندهٔ صبح بگیرید؛ سپس به یاد او که عزیز و بدیع است بنوشید.)
عبارت "سبحات الجلال" در حدیث معروف به "ما الحقیقة" (حقیقت چیست؟) منسوب به حضرت علی ابن ابی‌طالب در جواب کمیل بن زیاد نخعی مذکور است که "الحقیقة کشف سبحات الجلال مِن غیر اشارة."
سبحات، به توضیح جناب اشراق خاوری: "به موانع و حجبات اطلاق میشود که بین انسان و مقصودش حائل است و به همان گونه که نور آفتاب مانع از مشاهدهٔ آفتاب است، انوار جلال حق تعالی هم مانع از درک کُنهِ ذات او است و از این جهت در بیانات مبارکه «سبحات جلال» و «سبحات مجلّله» به مطالب و مسائلی اطلاق شده که مانع مردم از عرفان حق و حقیقت میشود." (قاموس ایقان، ج۲، ص۸۵۸)
جناب عزیزالله سلیمانی معتقد است که "سبحات بشر" عبارت از آن چیزی است که آدمی به آن قدر و قیمت می‌گذارد از قبیل عزّت و منزلت و حرمت و غیرها که ممکن است حجاب مابین انسان و حقّ بشود." (توضیحات منضمّ به "لوح مبارک سلطان ایران، طبع ۱۳۲ بدیع، طهران)
امّا توضیحاتی که جناب فرید رادمهر در این مقوله داده‌اند قدری تفصیل بیشتر دارد که بیان کنندهٔ مقصود است. نکتهٔ جالبی که ایشان مطرح کرده‌اند آن است که مادام که حضرت علی بر مرکوب خود سوار بودند و کمیل پیاده طیّ طریق می‌کرد سخنی در میان نبود. وقتی حضرت علی از او خواستند که بر ترک ایشان سوار شود، خود را مقرّب یافت و از حقیقت سؤال کرد. حضرت فرمودند تو را با حقیقت چکار؟ گفت آیا من صاحب سرّ تو نیستم؟ وقتی متوجّه شد که باید در سبیل عبودیت سالک شود، حضرت علی وجوهی را به او نمایاندند که نخستین آن "کشف سبحات جلال" بود. بنابراین، شرط اوّل در این راه در پیش گرفتن ره نیستی و یافتن نشان از عبودیت است:
اوّل از همه، حقیقت کشف سبحات جلال است و سبحات یعنی هر آنچه که در طریق معرفت قرار دارد باید بسوزد و نابود گردد. برخی از این موانع در نفس سالک است و برخی بیرون از او قرار دارد. لذا کشف سبحات، معانی مختلف می‌یابد. ولی جوهر مطلب آن است که سبحات مجلّله مربوط به قلب، و به تعبیر حضرت اعلی، بخش فؤاد می‌باشد. در این باره جمال ابهی فرمودند: «سالکین سبیل ایمان و طالبین کؤوس ایقان باید نفوس خود را از جمیع شئونات عَرَضیّه پاک و مقدّس نمایند؛ یعنی گوش را از استماع اقوال و قلب را از ظنونات متعلّقهٔ به سبحات جلال و روح را از تعلّق به اسباب ظاهر و چشم را از ملاحظهٔ کلمات فانیه.» (سفینه عرفان، دفتر ششم، ص۱۳۸)
و در مقامی علما سبحات جلال‌اند که باید خرق شوند. حضرت بهاءالله می‌فرمایند:
از جمله سبحات مجلّله علمای عصر و فقهای زمان ظهورند که جمیع نظر به عدم ادراک و اشتغال و حبّ به ریاست ظاهر تسلیم امرالله نمی‌نمایند بلکه گوش نمی‌دهند تا نغمهٔ الهی را بشنوند... و عباد هم چون ایشان را مِن دون‌الله ولیّ خود اخذ نموده‌اند منتظر ردّ و قبول آن خشب‌های مسنّده هستند. زیرا از خود بصر و سمع و قلبی ندارند که تمیز و تفصیل دهند میانهٔ حقّ و باطل. (ایقان، طبع آلمان، ص۱۱۰)
و در مقامی نفس علم است که به صورت سبحات جلال عمل می‌کند و مانع از وصول به حقیقت میشود. جمال قدم در ایقان (ص۱۲۴) می‌فرمایند:
حجاب اکبر را که می‌فرماید: «العلم حجاب الأکبر» به نار محبّت یار سوختیم و خیمهٔ دیگر برافراختیم و به این افتخار می‌نماییم که الحمدلله سبحات جلال را به نار جمال محبوب سوختیم و جز مقصود در قلب و دل جا ندادیم. نه به علمی جز علم او متمسّکیم و نه به معلومی جز تجلّی انوار او متشبّث.
در مقامی حتّی معانی مندرج در آثار الهی که معنایش به راحتی قابل درک نیست سبحاتی است که مانع از درک حقیقت است. جمال ابهی می‌فرمایند:
همچنین ذکر خاتم‌النّبیّین و امثال آن از سبحات مجلّله است که کشف آن از اعظم امور است نزد این همج رعاع؛ و جمیع به این حجبات محدوده و سبحات مجلّلهٔ عظیمه محتجب مانده‌اند. (ایقان، ص۱۱۰)
در واقع برای رسیدن به حقیقت، باید سبحات جلال را کنار زد تا شمس حقیقت بتمامه بتابد و پرده از حقایق بردارد و اسرار را مکشوف سازد.
مقصود از صباح که در این بند از کتاب اقدس به آن اشاره شده فجر ظهور است. جمال قدم در لوحی خطاب به یکی از احبّاء به نام "جناب میرزا غفّار" می‌فرمایند:
به نام محبوب عالمیان، آیا صاحب ذائقه‌ای در عالم دانایی یافت میشود تا لذّت رحیق حقیقی را ادراک نماید و آیا صاحب گوشی در عالم هوش ظاهر شده تا از آواز خوش بی‌نیاز به حیات ابدی فائز گردد و آیا صاحب چشمی متولّد شده تا افق عالم را به اسم اعظم منوّر مشاهده نماید؟ ای دوست، صریر قلم اعلی جهان را احاطه نموده ولکن کلّ از او محروم إلّا مَن شاءَ ربُّکَ. از حقّ بطلب تا از بادهٔ بیهوشی جمیع را به هوش فائز فرماید. این باده که از قلم اعلی ذکر آن میشود بادهٔ رحمان است نه خمر جهان. انشاءالله در هر بامداد به ذکر مالک ایجاد ناطق باشی و به حبّش مشتعل و مقصود از این بامداد فجر ظهور است. طوبی لمن فاز بِهِ و طار فی هوآئه و تشبَّثَ بِذَیلِهِ و تَمَسَّکَ بِحَبلِهِ المنیر. (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۱۹، ص۹-۱۷۸)
بنابراین، باید جام رستگاری را در این بامداد به نام خداوند در دست گرفت و نوشید. البتّه نظر به کوچکی و بزرگ ظرف نباید نمود. مقصود آن است که از این بحر بهره‌ای برده شود. جمال قدم تصریح می‌فرمایند:
اصل، الیوم، اخذ از بحر فیوضات است. دیگر نباید نظر به کوچک و بزرگی ظروف باشد. یکی کفّی اخذ نموده و دیگری کأسی و همچنین دیگری کوبی و دیگری قِدری. (اقتدارات، ص۲-۲۲۱)
۵۱. اِنّا حَلَّلْنا لَکُمْ اِصْغآءَ ﭐلْاَصْواتِ
وَ ﭐلنَّغَماتِ اِیاکُمْ اَنْ یخْرِجَکُمُ ﭐلْاِصْغآءُ عَنْ شَأْنِ ﭐلْاَدَبِ وَ ﭐلْوَقارِ ﭐفْرَحُوا بِفَرَحِ ﭐسْمِیَ ﭐلْاَعْظَمِ ﭐلَّذیۭ بِهِ تَوَلَّهَتِ ﭐلْاَفْئِدَةُ وَ ﭐنْجَذَبَتْ عُقولُ ﭐلْمُقَرَّبینَ * اِنّا جَعَلْناهُ مِرْقاةً لِعُروجِ ﭐلْاَرْواحِ اِلَی ﭐلْاُفُقِ ﭐلْاَعْلیٰ لا تَجْعَلوهُ جَناحَ ﭐلنَّفْسِ وَ ﭐلْهَویٰ اِنّیۭ اَعوذُ اَنْ تَکُونُوا مِنَ ﭐلْجاهِلینَ *
(مضمون: ما شنیدن اصوات و نغمات [موسیقی] را برای شما حلال کردیم. مبادا شنیدن [موسیقی] شما را از حالت ادب و وقار خارج نماید. به شادی اسم اعظم من شادی کنید که به آن قلوب واله و حیران شد و عقول مقرَّبین جذب گردید. ما آن را نردبانی برای صعود ارواح به سوی افق اعلی قرار دادیم؛ آن را بال نفس و هویٰ قرار ندهید. من پناه می‌برم [به خدا] از اینکه از جاهلین باشید.)
موسیقی در امر بهائی نه تنها مجاز شمرده شده، بلکه ممدوح هم هست. جمال قدم خطاب به جناب ملّا صادق مقدّس می‌فرمایند:
أنِ ٱقرَء یا عبدُ ما وَصَلَ إلَیکَ مِن آثارِ الله بِرَبَواتِ المقرَّبین لستجذِبَ بها نفسُک و تستجذبَ مِن نغماتک أفئدة الخلایق أجمعین. و مَن یقرءُ آیات‌الله فی بَیتِهِ وحده لَینشرُ نفحاتها ملائکة النّاشرات إلی کلّ الجهات و ینقلب بها کلّ نفسٍ سلیم و لو لن‌یستشعرَ فی نفسِه ولکن یظهر علیه هذا الفضل فی یومٍ مِنَ الأیّام. (پیک راستان، ص۱۹) / (مضمون: از آثار الهی آنچه به دستت می‌رسد به الحان و نغمات مقرّبین بخوان تا هم خود منجذب شوی و هم از نغمات تو دلهای کلّ خلایق مجذوب گردد. کسی که در خانه‌اش به تنهایی آیات الهی را بخواند ملائکهٔ ناشرات آن را به جمیع جهات ببرند و هر نفس سلیمی از آن منقلب گردد و حتّی اگر خودش هم متوجّه نشود، روزی از روزها این فضل بر او ظاهر خواهد شد.)
در امر مبارک توصیه شده است که به اطفال آموزش داده شود که الواح الهی را به بهترین الحان بخوانند و تأکید دارند کسی که جذب محبّت رحمن او را فرا گیرد آیات الهی را به شأنی تلاوت می‌کند که دلهای به خواب رفتگان را منجذب می‌سازد. (اقدس، بند ۱۵۰)
از آن گذشته هیکل مبارک تأکید دارند کسانی که آیات الهی را به احسن الحان بخوانند درک و فهم آنها از این آیات الهی آن قدر خواهد بود که ملکوت ملک السّموات و الأرضین با آن معادله ننماید و به این واسطه رایحهٔ عوالمی به مشام آنها رسد که جز صاحبان بصر آن را نبیند. (اقدس، بند ۱۱۶)
جمال قدم می‌افزایند که این تلاوت به احسن الحان قلوب صافیه را به عوالم روحانیه، که ابداً قابل تعبیر و توصیف نیست، جذب می‌کند. (همان)
فقط آنچه که اهمّیت دارد آن است که موسیقی آدمی را از حالت عادی خارج نکند و به حرکات ناموزون و ناپسند سوق ندهد و انسان را که باید مظهر ادب و وقار و متانت باشد، به حرکات غیرعادی وادار نسازد. این است که حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "نوای موسیقی قلوب منجذبه را حیات می‌بخشد ولکن نفوس منهمک در شهوات را به سوی هویٰ و هوس می‌کشاند." (ترجمه – The Divine Art of Living، ص۱۰۰ – نقل ترجمه از جزوه مجموعه مستخرجاتی از آثار امری دربارهٔ موسیقی، ص۵)
حضرت عبدالبهاء در لوحی خطاب به خانم لوئیز وایت، ملقّب به شهناز خانم، می‌فرمایند:
جمال ابهی در این دور بدیع حجبات اوهام را خرق نموده و تعصّبات اهالی شرق را ذمّ و قدح فرموده. در میان بعضی از ملل شرق نغمه و آهنگ مذموم بود. ولی در این دور بدیع نور مبین در الواح مقدّس تصریح فرمود که آهنگ و آواز، رزق روحانی قلوب و ارواح است. (گنجینه حدود و احکام، ص۱۹۴)
از آن گذشته موسیقی را جزو "فنون ممدوحه" ذکر کرده‌اند که "سبب رقّت قلوب و ارواح است." (همان) حضرت عبدالبهاء به جناب آقا میرزاعبدالله خان، معلّم موسیقی، توصیه می‌فرمایند موسقی ناسوتی با ترتیل لاهوتی تطبیق یابد تا تأثیرات عالیه بگذارد:
اگر توانی الحان و اَنغام و ایقاع و مقامات روحانی به کار بر؛ موسیقی ناسوتی را تطبیق بر ترتیل لاهوتی کن. آن وقت ملاحظه فرمایی چقدر تأثیر دارد و چه روح و حیات رحمانی بخشد. (امر و خلق، ج۳، ص۳۶۴/ گنجینه حدود و احکام، ص۱۹۶)
حضرت عبدالبهاء موسیقی را هنری آسمانی و مؤثّر می‌دانند. موسیقی را مائدهٔ روح و جان توصیف می‌کنند. تأکید دارند که روح انسانی با نیروی سحرآمیز موسیقی تعالیۭ می‌یابد. هیکل مبارک می‌فرمایند که موسیقی هیجان و تأثیر شدیدی در قلوب اطفال ایجاد می‌کند زیرا قلوبشان پاک و بی‌آلایش است و نغمات موسیقی در آن تأثیر شایان دارد. حتّی تصریح می‌فرمایند که "استعدادهای نهفته‌ای که در قلوبشان به ودیعه نهاده شده از طریق موسیقی ظهور و بروز می‌نماید." (ترجمه – خطابه ۲۴ آوریل ۱۹۱۲، مندرج در The Promulgation of Universal Peace، ص۵۲)
حضرت عبدالبهاء موسیقی را "یکی از مهم‌ترین هنرها" می‌دانند که "تأثیر شدید در روح انسانی دارد." ایشان می‌فرمایند:
نغمات موسیقی امری عَرَضی هستند که در امواج اثیری ایجاد می‌شوند. زیرا صوت چیزی جز ارتعاش نیست که چون به پردهٔ صماخ رسد اعصاب سامعه را متأثّر می‌سازد. بنابراین نغمات موسیقی اَعراضی هستند که به وسیله ارتعاش ایجاد می‌شوند و تأثیر شدید در ارواح دارند. خلاصه، موسیقی اگرچه امری مادّی است ولی تأثیر شدید در روحانیات دارد. عظیم‌ترین رابطهٔ آن با روح است و بیش از همه تعلّق به عالم روحانیات دارد... (ترجمه – مجموعه مستخرجاتی از آثار امری دربارهٔ موسیقی، ص۶-۷)
دربارهٔ علّت مقبولیت موسیقی می‌فرمایند:
موسیقی چیست؟ موسیقی ترکیبی از اصوات موزون است. شعر چیست؟ شعر نیز به کار بردن کلمات موزون و مُقَفّیٰ است. بنابراین موسیقی و شعر به علّت هم‌آهنگی و وزن مقبول طبع هستند... نغمات موسیقی مانند آب و صوت مانند جام است. آب در جام بلورین تمیز، مطلوب و مقبول است. (همان، ص۱۰)
نکتهٔ دیگر آن که موسیقی احساسات موجود در بشر را تهییج می‌کند، چه مثبت باشد و چه منفی. حضرت عبدالبهاء در عکّا شفاهاً فرمودند:
هر آنچه که در قلب انسان است، نغمهٔ موسیقی آن را متأثّر ساخته بیدار می‌سازد. اگر قلبی مشحون از احساسات عالیه باشد و با صوت دلنواز همراه شود، تأثیری عظیم حاصل شود. فی‌المثل، اگر قلبی مزیّن به حبّ باشد، با نغمهٔ موسیقی، حب ازدیاد یابد تا حدّی که شدّت آن دیگر قابل تحمّل نباشد؛ امّا اگر افکار نامطلوب قلبی را ملوّث سازد، مثلاً نفرت در آن راه یابد، این نفرت تزاید یابد و مضاعف شود. مثلاً، موسیقی که در جنگ استفاده شود میل به خونریزی را ازدیاد بخشد و تشدید نماید. مقصود این است که آهنگ سبب شود هر احساسی که در قلب است تزاید یابد. (ترجمه – شرحی کوتاه بر سفرم به عکّا، اثر مری لوکاس)
در بدایع‌الآثار اشارتی گذرا به ریشهٔ کلمهٔ موسیقی شده است: حضرت عبدالبهاء "چون مراجعت فرمودند به جهت خانم محترمه‌ای از احبّای آمریکا، که معلّم موسیقی بود، شرحی از وجه تسمیه و اشتقاق کلمهٔ موسیقی و نغمهٔ مرغ موسیقار بیان نمودند و حکایاتی از رودکی و فاریابی." (ج۲، ص۲-۲۹۱)
استاد امین‌الله رشیدی، موسیقی‌دان، نوشته است:
نویسنده‌ای با نام اختصاری الف گ راجع به موسیقی نوشته است: «به زیر نوک مرغ موسیقار سوراخ‌های فراوان به فرمان خداوند تبارک و تعالی پدید آمده است که از آن به هنگام تنفس نوای دل‌انگیزی صادر شود و فایده آن باشد هنگامی که موسیقار آهنگ شکار کند، از سوز دل در آن بدمد و نواهای گوناگون پدید آورد که در نتیجه آن شکار را بفریبد و از آن تناول نماید.
گویند زمانی که موسیقار آهنگ تولید مثل نماید، نواهای شورانگیزی در کوه و دشت سر دهد تا جفت او در کجا باشد، دل از کف بدهد. چون هنگام تخم‌گذاردنش فرا رسد، به آشیان خویش پناه برده و چون ماکیان به تخمی که نهاده بخوابد و به سرودن ترانه‌های جانسوز آغاز کند تا از نوکش آتشی به جان افتاده و خرمن هستیش را سراسر بسوزاند و جوجکان در خاکستر گرم اندام مادر خود چشم به جهان گشوده و از باقی بدن مادر خود تا کوچک‌اند استفاده نمایند. و الله اعلم بحقائق الامور.»
گویند نی چوپانان نخست از باقی نوک موسیقار بوده است. و از آن زمانی که پلیدی جهان را بگرفت، موسیقار تاب زیست نیاورد و روی از جهان دورو برتافت. و علم موسیقی از نام موسیقار به جهان باقی ماند و تو ای فرزند از آموختن آن دریغ مکن. چه، از علوم الهی است و معرفت بر آن معرفت بر روح و روان و جهان جاودان باشد.
و هرگز هیچ مرد بخرد و پیامبری علم موسیقی را نهی نفرمود و تو اگر روی سخنت با خاتم‌النبیین است، پس بدان تا هنگامی که موسیقی علم بود، کسی را یارای لهو و لعب نبود و محمد مصطفی (ص) آن را تحریم فرمود که علم نبود.» (روزنامه اطّلاعات، ۷ آذر ۱۳۹۶)
حضرت عبدالبهاء در ۱۳ آگست ۱۹۱۲ در جمعی که تعدادی از نفوس مطّلع و ماهر در فنّ موسیقی حضور داشتند راجع به تأثیرات موسیقی صحبت فرمودند و سپس "شرحی از معلّمان فنّ موسیقی و حکایتی از رودکی مشهور و اشعار او را در حرکت دادن امیر نصیر سامانی از هرات به بخارا خواندند که «بوی جوی مولیان آید همی *** بوی یار مهربان آید همی / ریگ آمو و درشتی‌های آن *** پای ما را پرنیان آید همی» الی آخر." (بدایع‌الآثار، ج۱، ص۱۸۸)
حکایت مزبور در چهارمقالهٔ نظامی درج شده است که خلاصهٔ آن این است که چون امیر نصر بن احمد سامانی از بخارا به سمرقند و سپس به هرات رفت از آنجا بسیار خوشش آمد و نظر به فراوانی میوه و سرسبزی محیط و امن بودن مملکت بازگشت خود را آن قدر به تعویق انداخت که چهار سال گذشت و امرا و لشکریان میل رجوع به وطن داشتند ولی جسارت نداشتند به حضور سلطان معروض دارند. دست به دامن رودکی شدند.
رودکی قبول کرد که نبض امیر بگرفته بود و مزاج او بشناخته. دانست که به نثر با او در نگیرد؛ روی به نظم آورد و قصیده‌ای بگفت و به وقتی که امیر صبوح کرده بود در آمد و به جای خویش بنشست و چون مطربان فرو داشتند، او چنگ برگرفت و در پردهٔ عشّاق این قصیده آغاز کرد:
بوی جوی مولیان آید همی بوی یار مهربان آید همی
ریگ آموی و درشتی راه او زیر پایم پرنیان آید همی
آب جیحون از نشاط روی دوست خنک ما را تا میان آید همی
ای بخارا شاد باش و دیر زی میر زیِ تو شادمان آید همی
میر ماهست و بخارا آسمان ماه سوی آسمان آید همی
میر سرو است و بخارا بوستان سرو سوی بوستان آید همی
چون رودکی به این بیت رسید، امیر چنان منفعل گشت که از تخت فرود آمد و بی موزه پای در رکاب خنگ نوبتی آورد و روی به بخارا نهاد... (چهارمقاله، صفحات ۵۹-۶۵ / صبوح‌کردن = شراب صبحگاهی خوردن؛ موزه = کفش؛ خِنگ = اسب سفید)
۵۲. قَدْ اَرْجَعْنا ثُلُثَ ﭐلدِّیاتِ کُلِّها
اِلیٰ مَقَرِّ ﭐلْعَدْلِ وَ نوصیۭ رِجالَهُ بٱلْعَدْلِ ﭐلْخالِصِ لِیصْرِفوا مَا ﭐجْتَمَعَ عِنْدَهُمْ فیۭما اُمِرُوا بِهِ مِنْ لَدُنْ عَلیم حَکیم * یا رِجالَ ﭐلْعَدْلِ کُونُوا رُعاةَ اَغْنام اللهِ فیۭ مَمْلَکَتِهِ وَ ﭐحْفَظوهُمْ عَنِ ﭐلذِّئابِ ﭐلَّذینَ ظَهَرُوا بٱلْاَثْوابِ کَما تَحْفَظونَ اَبْنآئَکُمْ کَذٰلِکَ ینْصَحُکُمُ ﭐلنّاصِحُ ﭐلْاَمینُ *
(مضمون: یک سوم تمام جریمه‌ها را به بیت العدل راجع نمودیم و اعضای آن را به عدل خالص سفارش می‌کنیم تا آنچه را نزد ایشان گرد آمده است در [راه] آنچه به آن از جانب خداوند دانا و حکیم امر شده‌اند، صرف کنند. ای مردان عدالت، شبانان گوسفندان خدا در مملکت او [در این دنیا] باشید و آنها را از گرگانی که با لباس‌ها [با ظاهر مبدّل] ظاهر گشته‌اند، حفظ کنید همان طور که پسران خود را حفظ می‌نمایید. این چنین اندرز دهندهٔ امین شما را نصیحت می‌نماید.)
با توجّه به وظائف و مسئولیت‌هایی که بیت‌العدل، اعم از محلّی، ملّی و بین‌المللی، به عهده دارند، باید منابع درآمد هم داشته باشند تا بتوانند مخارج مرتبط را تأمین نمایند. یکی از آن منابع "دیه" است. دیه در واقع جریمه‌ای است نقدی که در مقابل ارتکاب بعضی از جرائم به عامل تعلّق می‌گیرد مانند دیهٔ شکستن سر، زنا، قتل غیرعمد، کتک زدن و غیره که هر مقدار هر یک یا معلوم است یا باید توسّط بیت‌العدل اعظم تعیین شود.
منابعی که برای درآمد بیت‌العدل تعیین شده، غیر از حقوق‌الله عبارتند از:
- اوقاف مختصّ خیرات که در بند ۴۲ کتاب اقدس ذکر شده، مصرّحاً به بیت‌العدل راجع است.
- دفینه؛ در رسالهٔ سؤال و جواب (فقره ۱۰۱) مذکور که اگر دفینه یافت شود ثلث آن حق یابنده و دو ثلث دیگر راجع به رجال بیت‌العدل است.
- طبق بند ۵۲ کتاب اقدس، یک سوم دیات به بیت‌العدل تعلّق می‌گیرد و دو ثلث باقیمانده به کسی که باید به او پرداخت شود.
- بخش‌هایی از حقّ الارث طبقاتی از ورّاث که وجود ندارند نیز، همان طور که قبلاً بحث شده، به بیت‌العدل راجع است.
- زکات نیز به بیت‌العدل راجع است. (کتاب اقدس، بند ۱۴۶)
- مخارج سفر جهت زیارت اهل قبور که واجب نیست بهتر است به بیت‌العدل پرداخت شود. (بشارت سیزدهم، مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۲۳)
- عشریهٔ رسوم حیوانات (سفرنامه، ج۱، ص۱۸۹)
- مالی که یافت شود و صاحب نداشته باشد (همان)
- ثلث درآمد معادن (همان)
- تبرّعات (همان)
آنچه که نزد بیت‌العدل جمع میشود طبق آنچه که در آثار مبارکه ذکر شده باید برای منافع امرالله و جامعه صرف شود. در اینجا است که حضرت بهاءالله به اعضاء بیت‌العدل توصیه می‌فرمایند که مانند شبانی که مراقب گوسفندان است، از اعضاء جامعه نگهداری و مراقبت نمایند و آنها را از گرگان حفظ کنند. در این مقام اعضاء جامعه را به فرزندان تشبیه می‌کنند، یعنی اعضاء بیت‌العدل همان طور که در اندیشهٔ منافع و مصالح فرزندان خود هستند، در فکر مصلحت اعضاء جامعه هم باشند.
۵۳. اِذَا ﭐخْتَلَفْتُمْ فیۭ اَمْرٍ فَاَرْجِعُوهُ
اِلَی اللهِ مادامَتِ ﭐلشَّمْسُ مُشْرِقَةً مِنْ اُفُقِ هٰذِهِ ﭐلسَّمآءِ وَ اِذا غَرَبَتِ ﭐرْجِعُوا اِلیٰ ما نُزِّلَ مِنْ عِنْدِهِ اِنَّهُ لَیکْفِی ﭐلْعالَمینَ * قُلْ یا قَوْمُ لا یأْخُذْکُمُ ﭐﻹضْطِرابُ اِذا غابَ مَلَکوتُ ظُهوریۭ وَ سَکَنَتْ اَمْواجُ بَحْرِ بَیانیۭ اِنَّ فیۭ ظُهوریۭ لَحِکْمَةً وَ فیۭ غَیبَتیۭ حِکْمَةً اُخْریٰ مَا ﭐطَّلَعَ بِها اِلَّا اللهُ ﭐلْفَرْدُ ﭐلْخَبیرُ * وَ نَراکُمْ مِنْ اُفُقِیَ ﭐلْاَبْهیٰ وَ نَنْصُرُ مَنْ قامَ عَلیٰ نُصْرَةِ اَمْریۭ بِجُنودٍ مِنَ ﭐلْمَلَأِ ﭐلْاَعْلیٰ وَ قَبیلٍ مِنَ ﭐلْمَلٰئِکَةِ ﭐلْمُقَرَّبینَ *
(مضمون: هنگامی که در کاری با هم اختلاف پیدا کردید، تا زمانی که خورشید [مظهر امر] از افق این آسمان تابان است، آن را به خداوند رجوع دهید و هنگامی که [خورشید] غروب کرد، به آنچه از نزد او نازل شده رجوع کنید. آن البته عالمیان را کفایت می‌کند. بگو ای مردم، هنگامی که ملکوت ظهورم غایب شد و امواج دریای بیانم ساکن گردید نباید اضطراب شما را فرا گیرد. در ظهورم البته حکمتی موجود است و در غیبتم حکمتی دیگر. جز خدای فرد خبیر کسی از آن مطّلع نشد. و شما را از افق ابهایم می‌بینیم و کسی را که بر نصرت امرم قیام نمود با لشکری از ارواح مقدسه و گروهی از فرشتگان مقرّب یاری می‌کنیم.)
تردیدی نیست که نفوس از لحاظ ادراک و استعداد متفاوت خلق شده‌اند و بدین لحاظ برداشت آنها از آثار مبارکه متفاوت است. جمال قدم تأکید دارند:
اصل الیوم اخذ از بحر فیوضات است. دیگر نباید نظر به کوچک و بزرگی ظروف باشد. یکی کفّی اخذ نموده و دیگری کأسی و همچنین دیگری کوبی و دیگری قِدری. امروز نظر کلّ باید به اموری باشد که سبب انتشار امرالله گردد. حق شاهد و گواه است که ضرّی از برای این امر الیوم اعظم از فساد و نزاع و جدال و کدورت و برودت مابین احباب نبوده و نیست. (اقتدارات، ص۲-۲۲۱)
بنابراین، برداشت‌ها وقتی متفاوت باشد، اختلاف آراء ممکن است رخ بگشاید که آن را منع فرموده‌اند. مهم‌ترین مطلب در امر مبارک عرفان مظهر ظهور است. هر کسی ممکن است مظهر ظهور را به نحوی بشناسد. مهم عرفان است، به هر نحوی که باشد پذیرفته است حتّی اگر کسی مظهر ظهور را نفس ذات غیب منیع لایُدرَک بداند. امّا اگر این اختلاف برداشت سبب نزاع و جِدال شود هر دو طرف مردود هستند. جمال قدم صریحاً فرموده‌اند:
إنّا خَلَقنَا النّفوس اطواراً. بعضی در اعلی مراتب عرفان سائرند و بعضی دون آن. مثلاً نفسی غیب منیع لایُدرَک را در هیکل ظهور مشاهده می‌نماید مِن غیر فصل و وصل و بعضی هیکل ظهور را ظهورالله دانسته و اوامر و نواهی او را نفس اوامر حق می‌داند. این دو مقام هر دو لدی‌العرش مقبول است. ولکن اگر صاحبان این دو مقام در بیان این دو رتبه نزاع و جدال نمایند هر دو مردود بوده و خواهند بود. چه که مقصود از عرفان و ذکر اعلی مراتب بیان، جذب قلوب و الفت نفوس و تبلیغ امرالله بوده و از جِدال و نزاع صاحبان این دو مقام تضییع امرالله شده و خواهد شد، لذا هر دو به نار راجع‌اند اگرچه به زعم خود به اعلی افق عرفان طائرند. (اقتدارات، ص۲۱۹)
بنابراین، وقتی تفاوت عقیده حاصل شد، چاره‌ای نیست جز مراجعه به مظهر ظهور، یا طبق نصّ کتاب اقدس، به مرکز امر و آثار مبارکه تا رفع مشکل بشود. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
درخصوص اختلاف در مسائل خامهٔ مرکز عهد حلّال مشکلات است. نباید مسأله را به نزاع و جدال اندازند. بلکه فوراً باید سؤال نمایند تا فوراً جواب گیرند. هذا هو الحق. جدال و نزاع به کلّی ممنوع حتّی به صریح نصّ الهی طرفین محروم. (گنجینه حدود و احکام، ص۴۴۵)
البته ابتدا باید به آثار مبارکه رجوع نمود و جواب گرفت. در صورتی که جواب یافت نشود، به مرکز امر راجع است که حلّ مشکل فرماید. جمال قدم می‌فرمایند:
یا حزبَ‌الله به آثار رجوع نمایید و آذان را از اقوال کذبهٔ نالایقه مقدّس دارید تا در بئر اوهام، به مثل قبل، مبتلیٰ نشوید. (امر و خلق، ج۴، ص۲۶۰)
البتّه در این زمان بیت‌العدل اعظم حلّال مشکلات است. حضرت عبدالبهاء تأکید دارند:
ما امیدمان چنان است که به هیچ وجه اختلاف نمانَد... الحمدلله در امر مبارک جمیع ابواب مسدود است. زیرا مرجع منصوص تعیین شده است که آن مرجع حلّال جمیع مشکلات است و دافع جمیع اختلاف. و همچنین بیت‌عدل عمومی دافع جمیع اختلاف است. آنچه بیت‌عدل بگوید قبول و هر نفسی مخالفت نماید مردود. (مِن مکاتیب عبدالبهاء، ص۳-۲۴۲)
و در مقام دیگر از قلم میثاق نازل:
زنهار زنهار مگذارید نفسی رخنه کند و القاء فتنه نماید. اگر اختلاف آرائی حاصل گردد بیت‌عدل اعظم فوراً حلّ مشکلات فرماید. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۵۰۱)
از مواردی که سبب اختلاف میشود تفاوت‌هایی است که بین آثار مبارکه دیده میشود. جمال قدم به آن اشارتی دارند:
کلّ به کلمهٔ جامعه مجتمع شده به ذکر و ثنای حق مشغول شوند و به کمال انقطاع در ارض ظاهر گردند و آنچه از آیات الهی ادراک نشود از معدن و مبدأ آن سؤال نمایند. مقصود از این کلمه آن که مباد در معنی کلمات مابین احبّای الهی اختلاف شود و بدانند که کلمات الهیّه کلّ از نقطهٔ واحده ظاهر و به او راجع. ایّاکم أن تشهدوا الاختلاف فیهنّ. اگرچه به ظاهر مختلف نازل شود در باطن به کلمهٔ واحده و نقطهٔ واحده راجع. (امر و خلق، ج۳، ص۲۵۴-۲۵۵)
در اینجا جمال قدم مثالی می‌زنند که در جایی فرموده‌اند "احدی به معنی کلمات الهی مطّلع نه." و درجای دیگر می‌فرمایند: "کلّ آیات الهی را ادراک می‌نمایند چه اگر صاحب این مقام نبودند حجّیت آیات مبرهن نمی‌شد." بعد توضیح می‌فرمایند که اگرچه این دو بیان در ظاهر متفاوت هستند، امّا "نزد متبصّرین و صاحبان ابصر حدیده معلوم است که مقصود از آن که فرمودند کلّ ادراک می‌نمایند عَلی قدرهم بوده لا قدر و مقدار ما نُزِّلَ مِن لدی الله المقتدر المهیمن القیّوم." چه که "از هر حرفی از حروفات منزله در هر عالمی از عوالم لایتناهی اثر مخصوص و معانی مخصوصه به اقتضای آن عالم داشته و خواهد داشت و همچنین حروفات و کلمات الهیّه هر یک کنز علم لدنّی بوده و خواهند بود و مَا ٱطّلع بما کُنِز فیهنّ إلّا الله." به این معنی است که "احدی قادر بر عرفان آن عَلی ما ینبغی لهما نبوده و نخواهد بود." (همان، ص۲۵۵)
بنابراین، جای هیچ گونه اختلافی نیست. چه که اصل حفظ وحدت بین احبّای الهی است. بدین لحاظ در این بند از کتاب اقدس امر به رجوع به آثار می‌فرمایند. این رجوع دو نوع است. یکی برای یافتن جواب به مشکلی که با آن مواجه شده‌ایم. در صورتی که جواب را نیافتیم به اثر دیگر که ارجاع کلّ آنچه را که برای ما لاینحلّ است به مرکز امر معیّن فرموده‌اند. دیگر جایی برای اختلاف باقی نمی‌ماند.
و امّا، غروب شمس حقیقت بالنّسبه به عالم خلق است نه عالم حق. در عالم حق طلوع و غروبی وجود ندارد. همان طور که برای خورشید طلوع و غروبی وجود ندارد و آنچه که به‌ظاهر مشاهده میشود مربوط به کرهٔ زمین و ساکنان آن است، شمس حقیقت نیز ابداً افول ندارد. حضرت عبدالبهاء صریحاً می‌فرمایند: "شمس حقیقت لم‌یزل در مرکز تقدیس خود مقدّس از طلوع و غروب بوده همواره انوار ساطع و اشراق دائم و فیض مستمر است." لذا، بنا به توضیح مرکز میثاق، اگر کسی بگوید که خورشید ابداً غروب ندارد صحیح گفته ولی اگر بگوید "در کرهٔ ارض شبی نیست، همواره آفتاب موجود، این تصوّر مخالف حقیقت است و وهم صِرف." (مائدهٔ آسمانی، ج۹، ص۱۳) این بیان جمال مبارک که هنگام غروب شمس حقیقت به آثار و مبیّن آیات و مرکز امر مراجعه کنید، بالنّسبه به عالم ناسوت و مردمانی است که در این عالم حضور دارند.
آنچه که مسلّم است آن که حضرت بهاءالله اطمینان می‌دهند که از عالم بالا همواره حاضر و ناظر به اهل بهاء هستند و هر نفسی را که به نصرت امرالله قیام کند تأیید و نصرت می‌فرمایند. ملأ اعلی همواره مترصّدند که نفسی وارد میدان خدمت شود و به مدد او شتابند.
نکتهٔ دیگری را نیز باید در اینجا افزود. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند که دوران بین دو مظهر ظهور دوران لیل است. زیرا شمس حقیقت غارب گشته است: "از یوم شهادت حضرت مسیح تا یوم ظهور جمال محمّدی لیل بوده. ایّام ظهور مطالع حقیقت یوم وصال است و ایّام افول مظاهر الهیّه ایّام هجران است." (مائدهٔ آسمانی، ج۹، ص۱۳)
امّا، حضرت بهاءالله برای این یوم تفاوتی قائل می‌شوند که شایان توجّه است. در سورةالهیکل می‌فرمایند: "... لأنّ یوم‌الله هو نفسه إذا ظهر بالحقّ و لن‌یُعقّبه اللّیل و لن‌یُحدّده الذّکر." (آثار قلم اعلی، ج۱، ص۲۰) در لوح مدینةالتّوحید اشاره به ظهور مبارک از شطر عراق می‌فرمایند و ذکر می‌کنند که: "... یدعو الکلّ إلی الوثاق و فیه یفتح ابواب الفردوس علی وجه الخلائق اجمعین و هذا یومٌ لن‌یُعقّبه ظلمة اللِّیل و کانت الشّمس یستضئٌ منه لأنّه استنار مِن أنوار وجهٍ منیر." (مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۳۲۷)
۵۴. یا مَلَأَ ﭐلْاَرْضِ تٱللهِ ﭐلْحَقِّ
قَدِ ﭐنْفَجَرَتْ مِنَ ﭐلْاَحْجارِ ﭐلْاَنْهارُ ﭐلْعَذْبَةُ ﭐلسّآئِغَةُ بِما اَخَذَتْها حَلاوةُ بَیانِ رَبِّکُمُ ﭐلْمُخْتارِ وَ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلْغافِلینَ * دَعُوا ما عِنْدَکُمْ ثُمَّ طیۭرُوا بِقَوادِمِ ﭐﻹنْقِطاعِ فَوْقَ ﭐلْاِبْداعِ کَذٰلِکَ یأْمُرُکُمْ مالِکُ ﭐﻹخْتِراعِ ﭐلَّذیۭ بِحَرَکَةِ قَلَمِهِ قَلَّبَ ﭐلْعالَمینَ*
(مضمون: ای مردم زمین، قسم به خداوند حق، جویبارهای شیرین گوارا از سنگ‌ها به جریان افتاد به خاطر آنکه شیرینی بیان پروردگار مختارتان آنها را [سنگ‌ها را] فرا گرفت در حالی که شما از غافلان هستید. آنچه را نزدتان است ترک کنید؛ سپس با شاهپرهای انقطاع بر فراز عالم وجود پرواز کنید. این چنین [خداوند] مالک عالم به شما امر می‌کند، کسی که با حرکت قلمش عالمیان را دگرگون ساخت.)
کلام الهی شیرین و جاذب قلوب است. امّا قلوب صافیه ادراک توانند و نفوس منقطعه مجذوب آن شوند. جمال قدم می‌فرمایند" "آنچه از قلم ابهی جاری شیرین است و ملیح." (مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۲۳) امّا، متأسّفانه قوّهٔ ذائقهٔ اهل عالم نه آنچنان ضعیف است که بتواند حلاوت بیان الهی را درک کند و روح تشنه‌اش را به ماء بیان الهی سیراب سازد. در مقام تمثیل اشاره دارند که حتّی سنگ‌ها نیز شکافتند و نهر شیرین از آنها جاری شد. امّا متأسّفانه ذائقهٔ اهل عالم توان درک این حلاوت را ندارد. حضرت بهاءالله می‌فرمایند:
گویا ذائقه در عالم قطع شده و قوهٔ ادراک مفقود. چه که اکثری از عباد حلاوت بیان حضرت رحمن را نیافته‌اند و آنچه از ملکوت قدرت ظاهر شده ادراک ننموده‌اند. (آیات الهی، ج۲، ص۲۲۴)
حضرت بهاءالله مکرّراً از لسان کائنات دربارهٔ تأثیرات ظهور خود بیانات شیوایی نازل فرموده‌اند. از جمله می‌فرمایند:
امروز جذب کلمهٔ الهی عالم را اخذ نموده، جمیع اشیاء به کمال فرح و انبساط به ذکر و ثنا مشغول. آب می‌گوید: ای خاک، بیا ذکرهای عالم را بگذاریم و به ثنای مالک قدم مشغول شویم. جبال می‌گوید: ای اشجار، امروز روز تغنّی و ترنّم است، چه که مقصود غیب و شهود بر کرسی ظهور مستوی. نیکوست وقت ما و نیکوست روز ما و نیکوست حال ما. (لئالی‌الحکمة، ج۳، س۲۴۵)
نکتهٔ دیگری که باید توجّه داشت آن که دو کتاب از سوی خداوند نازل میشود که عبارت است از کتاب تکوین و کتاب تدوین. در هر دو آثار الهی موجود و مشهود. باید ملاحظه کرد و دریافت. حضرت عبدالبهاء در این خصوص می‌فرمایند:
دو کتاب منشور است. یکی کتاب تکوین ودیگری کتاب تدوین. کتاب تدوین کتب آسمانی است که بر انبیای الهی نازل و از فم مطهّر حق صادر. کتاب تکوین این لوح محفوظ امکان است و رقّ منشور اکوان و تکوین طبق تدوین است. در کتاب تدوین سوَر و آیات و کلمات و حروف موجود و حقائق و معانی در آن مندمج و مندرج و همچنین کتاب تکوین منشور الهی است و صحیفهٔ اسرار ربّانی. آیات عظیمه موجود و صوَر کلّیه مشهود و کلمات تامّه مثبوت و حروفات عالیه منظور و اسرار ما کان و ما یکون در آن موجود. چون تدوین بخوانی به اسرار الهیّه واقف گردی و چون در کتاب تکوین نظر نمایی آثار و رموز و حقائق و شئون و تجلّیات سرّ مکنون و فیوضات حضرت بیچون مشاهده کنی... پس معلوم و واضح شد که در عالم تدوین حروف و کلمات و آیات است و در عالم تکوین نیز حروف و کلمات و آیات. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۷-۴۳۶)
از طرف دیگر این تطابق بین افراد بشر و عالم وجود نیز برقرار است. زیرا حضرت بهاءالله می‌فرمایند:
هر نفسی را الیوم به مثل این عالم خلق فرموده‌ایم... پس یک نفس حکم عالم بر او اطلاق میشود. ولکن در مؤمنین شئونات قدسیّه مشهود است مثل سماء علم و ارض سکون و اشجار توحید و افنان تفرید و اغصان تجرید و اوراق ایقان و ازهار حبّ جمال رحمن و بحور علمیّه و انهار حکمیّه و لآلی عزّ صمدیّه موجود... و همچنین در مشرکین به همین بصر ملاحظه نمایید. ولکن در این نفوس ضدّ آنچه مذکور شده مشهود آید. مثلاً سماء اعراض و ارض غِلّ و اشجار بغضا و افنان حسد و اغصان کبر و اوراق بغی و اوراد فحشا. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳-۱۸۱)
در این حالت تأثیر ظهور الهی بر نفوس نیز می‌تواند منظور نظر مبارک باشد که از دلهای سخت چون سنگ انهار جاری شده و از دیگر نفوس اثری ظاهر نشده چون پی به حلاوت آثار الهی نبرده‌اند.
برای آن که حلاوت کلام الهی درک شود، باید به حبل انقطاع متوسّل شد و از این عالم چشم پوشید، یعنی دلبستگی را از میان برد. برای آن که بتوان به "فوق الإبداع" پرواز کرد باید بال‌های قوی و طاهر داشت. این است که حضرت بهاءالله توصیه می‌فرمایند: "طهّروا نفوسکم من هذا الماء الّذی جَری عن جهة العرش و لاتوقّفوا فی ذلک لعلّ تقدرنّ أن تصعدنّ إلی سماء قدس و تنظرنّ جمال‌الله العزیز المنیر." (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۸۳، ص۱۰۳ / مضمون: خود را از این آبی که از جهت عرش جاری است پاکیزه کنید و ابداً درنگ منمایید شاید که بتوانید به آسمان قدس صعود نمایی و جمال الهی را مشاهده کنید.)
حضرت عبدالبهاء دربارهٔ حلاوت بیان الهی می‌فرمایند:
شیرینی و حلاوت در مائدهٔ آسمانی است و لذّت در طعام روحانی. زیرا شیرینی عنصری صفرا تولید نماید و سبب علل و امراض امعاء و احشاء گردد. امّا شیرینی الهی کام را پُر حلاوت نماید و روح را صحّت و عافیت بیفزاید. این قند مکرّر محبّت‌الله است و معرفت‌الله. (یاران پارسی، ص۱۸۳)
امّا این شیرینی را ذائقهٔ سالم ادراک کند. حضرت بهاءالله تصریح می‌فرمایند: "مثل تغییر ذائقهٔ مریض که از شیرینی تلخی ادراک می‌نماید. این تغییر در شیرینی احداث نشده، بلکه ذائقه تغییر نموده." (لئالی‌الحکمة، ج۲، ص۶۶)
برای مطالعهٔ موارد حلاوت در آثار مبارکه به مقالهٔ شیرینی سخن خدا مراجعه شود.
۵۵. هَلْ تَعْرِفونَ مِنْ اَیِّ اُفُقٍ
ینادیۭکُمْ رَبُّکُمُ ﭐلْاَبْهیٰ وَ هَلْ عَلِمْتُمْ مِنْ اَیِّ قَلَمٍ یأْمُرُکُمْ رَبُّکُمْ مالِکُ ﭐلْاَسْمآءِ لا وَ عَمْریۭ لَوْ عَرَفْتُمْ لَتَرَکْتُمُ ﭐلدُّنْیا مُقْبِلینَ بٱلْقُلوبِ اِلیٰ شَطْرِ ﭐلْمَحْبوبِ وَ اَخَذَکُمُ ﭐهْتِزازُ ﭐلْکَلِمَةِ عَلیٰ شَأْنٍ یهْتَزُّ مِنْهُ ﭐلْعالَمُ ﭐلْاَکْبَرُ وَ کَیفَ هٰذَا ﭐلْعالَمُ ﭐلصَّغیرُ * کَذٰلِکَ هَطَلَتْ مِنْ سَمآءِ عِنایتیۭ اَمْطارُ مَکْرُمَتیۭ فَضْلاً مِنْ عِنْدیۭ لِتَکُونُوا مِنَ ﭐلشّاکِرینَ *
(مضمون: آیا می‌دانید پروردگار ابهایتان از چه افقی به شما ندا می‌کند؟ و آیا دانستید پروردگارتان که مالک اسماء است از چه قلمی به شما امر می‌کند؟ نه، قسم به جانم، اگر می‌دانستید البته دنیا را ترک می‌کردید در حالتی که با قلوب به سوی محبوب مقبل بودید و اهتزاز کلمه [الهی] به حالتی شما را فرا می‌گرفت که عالم وجود از آن مهتزّ شود تا چه رسد به وجود انسان. این چنین باران‌های کرم و بزرگی من، به عنوان فضلی از جانبم، از آسمان عنایت من بارید تا از شاکرین باشید.)
این یوم، این ظهور، این ندای الهی، با آنچه که در گذشته آمده و یا در آینده خواهد آمد متفاوت است. باید ندای الهی را به گوش جان شنید و به کوی او شتافت. جمال قدم می‌فرمایند:
بگو ای دوستان، خود را از دریای بخشش یزدانی دور منمایید. چه که او بسیار نزدیک آمده. آن که پنهان بود آمده و خوب آمده. بر یک دستش آب زندگانی و بر دست دیگر فرمان آزادی. بگذارید و بگیرید. بگذارید آنچه در جهان دیده میشود و بگیرید آنچه را که دست بخشش می‌بخشد. آمده آنچه چشم روزگار مانند آن ندیده. ای دوستان بشتابید بشتابید؛ بشنوید بشنوید. (یاران پارسی، ص۱۷)
بنابراین، این یوم متفاوت است. باید هر آنچه که جز اوست گذاشت و به سوی او شتافت. زیرا در این یوم حق بدون واسطه با خلق تماس گرفته است در حالی که در ظهورات قبل و ظهورات آینده به واسطه با خلق تماس گرفته و خواهد گرفت: "الیوم یومی است که ندای مالک بریّه از شطر احدیّه مِن غیر واسطه مرتفع است." در ادامه، جمال قدم می‌فرمایند: "فضل حق به مقامی است که با احبّای خود مِن غیر ستر تکلّم می‌فرماید. سینه را سینا کن تا اشراق انوار تجلّیات مالک اسماء ظاهر شود. این همان ندایی است که کلیم از سدره اصغا نمود و ذکر آن را در کتب دیدی و شنیدی و حال مِن غیر واسطه از سدرهٔ الهیّه اصغا می‌نمایی."
در واقع چشم و گوش و قلب انسان برای توجّه به حق آفریده شده است. اگر چنین نکند، آنها را از مقصود از خلقتشان محروم گردانیده است. طلعت ابهی می‌فرماید:
قلب عطا فرمود تا به افقش اقبال نماید و وجه بخشید تا به شطرش توجّه کند، لسان کرم نمود تا به ذکرش ناطق و سمع عنایت شد تا به اصغاء ندا که در این یوم مابین ارض و سماء مرتفع است فائز گردد، بصر مرحمت نمود تا به مشاهدهٔ آثار مزیّن شود. (آیات الهی، ج۲، ص۱۹۱)
در این بند از کتاب اقدس شهادت می‌دهند که نفوس انسانی از عظمت این یوم ناآگاهند و اگر می‌دانستند چه موهبتی روی نموده و چه الطافی احاطه کرده البتّه از توجّه به دنیای فانی منصرف شده به ساحت حق روی می‌آوردند تا از بحر عنایات او بهره گیرند و نصیب برند.
به علّت تحقّق وعود الهیّه، حتّی در ملأ اعلی نیز جشن عظیم برپاست و باید در عالم ناسوت نیز مسرّت عظیم در دل‌ها راه یابد و انسان به مقصد از خلقت خود که لقای الهی، یعنی عرفان مظهر ظهور او، است فائز شود. جمال قدم بنفسه المقدّس شهادت می‌دهند:
امروز جشن عظیم در ملأ اعلی برپا. چه که آنچه در کتب الهی وعده داده شده ظاهر گشته. یوم فرح اکبر است. باید کلّ به کمال فرح و نشاط و سرور و انبساط قصد بساط قرب نمایند و خود را از نار بُعد نجات دهند. (مجموعه اشراقات، ص۲-۱۳۱)
این ظهور سبب اهتزاز "عالم اکبر" گشته و البته سبب مسرّت عالم صغیر نیز میشود. چه که آنچه در این عالم مشاهده میشود، از ظهور الهی در بسیط غبرا به هیجان آمده است. اصطلاح "عالم اکبر" و "عالم صغیر" که در بیان مبارک به کار رفته است در نظر بعضی مردمان مفاهیمی دارد و در امر مبارک مفهومی دیگر. حضرت بهاءالله توضیح می‌دهند: "حضرت رحمن انسان را بینا و شنوا خلق فرموده. اگرچه بعضی او را عالم صغیر دانسته‌اند، ولکن فی‌الحقیقه عالم اکبر است و مقام و رتبه و شأن هر انسان باید در این یوم موعود ظاهر شود." (مناهج‌الاحکام، ج۱، ص۳۵۱)
البتّه بیانی از حضرت علی بن ابی‌طالب نیز در این مورد موجود است گویای آن که عالم اکبر در ظاهر عالم وجود است ولی در باطن مقصود انسان است: "أ تزعمُ إنّک جرمٌ صغیر و فیک انطوی العالم الأکبر و أنت کتاب المبین الّذی بأحرُفِه تظهر المُضمر." مفهوم چنین است که تو خود را جثّهٔ کوچکی می‌پنداری و حال آن که عالم کبیر در تو منطوی است. تویی آن کتاب واضحی که به حروف آن نهانی‌ها آشکار میشود. (مناهج الأحکام، ج۱، ص۳۵۰)
همان طور که در بخش پیشین نقل شد، جمال قدم در لوح نصیر می‌فرمایند:
هر نفسی را الیوم به مثل این عالم خلق فرموده‌ایم. چنانچه در عالم، مُدُن مختلفه و قُراء متغایره و همچنین از اشجار واثمار و اوراق و اغصان و افنان و بِحار و جبال و کلّ آنچه در او مشهود است، همین قسم در انسان کلّ این اشیاء مختلفه موجود است. پس یک نفس حکم عالم بر او اطلاق میشود. ولکن در مؤمنین شئونات قدسیّه مشهود است... همچنین درمشرکین به همین بصر ملاحظه نمایید ولکن در این نفوس ضدّ آنچه مذکور شد مشهود آید. (مجموعه الواح، ص۱۸۲ و ۱۸۴)
حال اگر نفسی به چشم الهی بنگرد و آنچه را که در نفس او به ودیعه گذاشته شده تفرّس نماید، البته آثار قدرت الهیّه و بدایع ظهورات صُنع ربّانیه را در خود به بصر ظاهر و باطن مشاهده می‌نماید. به بیان حق "هر نفسی که به این مقام فایز شد به یومَ یُغنِی اللهُ کُلّاً مِن سعته فائز شده و ادراک آن یوم را نموده و به شأنی خود را در ظلّ غنای ربّ خود مشاهده می‌نماید که جمیع اشیا رااز آنچه در آسمانها و زمین مخلوق شده در خود ملاحظه می‌نماید بلکه خود را محیط بر کلّ مشاهده کند لو ینظر ببصرالله." (همان، ص۳-۱۸۲)
حال، اگر نفسی در کمال ایقان و اطمینان و ثبوت و رسوخ در امرالله قیام نماید، "هرآینه غلبه می‌نماید بر کلّ اهل این عالم." (همان) به این علّت است که جمال قدم در این بند از کتاب اقدس می‌فرمایند اگر بدانید از چه افقی خداوند شما را ندا می‌کند و از چه قلمی شما را امر می‌فرماید، بی‌گمان دنیا را ترک کرده قلباً به سوی محبوب اقبال می‌کردید.
۵۶. وَ اَمَّا ﭐلشِّجاجُ وَ ﭐلضَّرْبُ
تَخْتَلِفُ اَحْکامُهُما بٱخْتِلافِ مُقادیرِهِما وَ حَکَمَ ﭐلدَّیانُ لِکُلِّ مِقْدارٍ دِیةً مُعَینَةً اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْحاکِمُ ﭐلْعَزیزُ ﭐلْمَنیعُ * لَوْ نَشآءُ نُفَصِّلُها بٱلْحَقِّ وَعْداً مِنْ عِنْدِنا اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْمَوْفِی ﭐلْعَلیمُ *
(مضمون: اما احکام سر شکستن و ضرب و جرح به اختلاف اندازه‌های آنها متفاوت است و [خداوند] جزا‌دهنده برای هر مقداری، جریمهٔ معینی را حکم فرموده است. البته او حکمفرما و عزیز و منیع است. اگر بخواهیم به راستی آنها را شرح می‌دهیم. این وعده‌ای از جانب ما است. البته او وفا‌کننده بسیار دانا است.)
شجاج در لغت "سر شکستن" است و ضرب به معنی "کتک زدن". اصل در این است که نباید نزاع و جدال در بین نفوس وجود داشته باشد چه رسد به جایی که سبب لطمه وارد‌‌شدن بر کسی باشد. جمال قدم تصریح دارند:
هر امری که به قدر رأس شَعری رائحهٔ فساد و نزاع و جدال و یا حزن نفسی از او ادراک شود حزب‌الله باید از او احتراز نمایند به مثابهٔ احتراز از رقشاء. (مائده آسمانی، ج۴، ص۱۸)
انتظار هیکل مبارک از احبّاء فراتر از این سخنان است. جمال ابهی اهل بهاء را "مشارق محبّت و مطالع عنایت الهی" می‌دانند و انتظار دارند "لسان را به سبّ و لعن احدی" نیالایند چه رسد به آن که سبب حزن بشوند یا به فساد و نزاع روی آورند. (لوح بشارات، مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۲۲)
از جمله مواردی که مخصوص به این ظهور اعظم است و در واقع فضل الهی در این دور به شمار می‌رود آن است که: "آنچه سبب اختلاف و فساد و نفاق است از کتاب محو" و به جای آن "آنچه علّت الفت و اتّحاد و اتّفاق است ثبت" فرموده‌اند. (لوح دنیا، مجموعه الواح، ص۲۹۷)
در واقع به بیان حضرت عبدالبهاء: "اصل این است که باید نفوس را چنان تربیت نمود که از ارتکاب جرائم چنان اجتناب و استیحاش نمایند که در نزد ایشان نفس جرم اعظم عقوبت و نهایت عذاب و قصاص باشد. لهذا جرمی واقع نگردد تا قصاص جاری شود." (مفاوضات عبدالبهاء، ص۱۸۷) ولی اگر چنین اعمال ناپسندیده‌ای را کسی مرتکب شود، نسبت به شدّت آن باید دیه پرداخت شود. امّا چون میزان آن را معیّن نفرموده‌اند این موضوع به بیت‌العدل راجع است. در یادداشت شماره ۸۱ منضمّ به کتاب اقدس آمده است:
جمال اقدس ابهی تصریح می‌فرمایند که مقدار دیه بستگی به شدّت ضرب و جرح دارد. ولی در آثار قلم اعلی جزئیات مربوط به مقدار غرامتی که باید به تناسب شدّت ضرب پرداخت گردد مذکور نگشته. تعیین این امور به بیت‌العدل اعظم راجع است. (کتاب اقدس، طبع مرکز جهانی، ص۱۶۰)
امّا، در اینجا سؤالی مطرح میشود که این مجازات از چه روی صورت می‌گیرد. چه که سبب رفع جراحات نمی‌شود. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
این قصاص به جهت ردع و منع است تا شخصی دیگر متجاسر بر آن جرم نشود و این قصاص مدافعه از حقوق بشر است نه انتقام. زیرا انتقام تشفّی صدر است که از مقابله به مثل حاصل گردد و این جائز نه. زیرا بشر حقّ انتقام ندارد بلکه عفو و سماح لازم و این سزاوار عالم انسان. امّا هیئت اجتماعیّه باید ظالم و قاتل و ضارب را قصاص نماید تا ردع و منع حاصل گردد که دیگران متجاسر به جرم نشوند. (مفاوضات عبدالبهاء، ص۱۸۶ / سماح به معنای "آسان‌گیری، سهل گرفتن" است.)
۵۷. قَدْ رُقِمَ عَلَیکُمُ ﭐلضِّیافَةُ
فیۭ کُلِّ شَهْرٍ مَرَّةً واحِدَةً وَلَوْ بٱلْمآءِ اِنَّ اللهَ اَرادَ اَنْ یؤَلِّفَ بَینَ ﭐلْقُلوبِ وَلَوْ بِاَسْبابِ ﭐلسَّمٰواتِ وَ ﭐلْاَرَضیۭنَ *
(مضمون: نوشته شد بر شما ضیافت یک بار در هر ماه حتّی اگر [پذیرایی] فقط با آب باشد. خدا خواست بین قلوب الفت ایجاد کند حتّی اگر به اسباب آسمانها و زمین‌ها باشد.)
اگرچه حضور در جلسات ضیافت واجب نیست (رسالهٔ سؤال جواب، شماره ۴۸)، امّا توصیه شده است که احبّاء حتماً در آن حاضر شوند. زیرا سبب الفت و محبّت و معاشرت آحاد جامعه با یکدیگر است و با عبارت "ولو باسباب السّموات و الأرضین" مورد تأکید حضرت بهاءالله قرار گرفته است.
از آنجا که مقصود از این ظهور ایجاد الفت و محبّت بین قلوب مردمان است و البتّه باید از درون جامعهٔ بهائی آغاز گردد، ضیافت یکی از وسائل حصول این مقصود تعیین شده است. حضرت عبدالبهاء تصریح می‌فرمایند:
در خصوص ضیافت در هر شهر بهائی سؤال نموده بودید. مقصود از این ضیافت الفت و محبّت و تبتّل و تذکّر و ترویج مساعی خیریه است. یعنی به ذکر الهی مشغول شوند و تلاوت آیات و مناجات نمایند و با یکدیگر نهایت محبّت و الفت مُجریٰ دارند و اگر میان دو نفر از احبّاء اغبراری حاصل، هر دو را دعوت نمایند و به اصلاح مابین کوشند. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۲، ص۳۰۲)
در این جلسات ضیافت هر دو مائدهٔ آسمانی و زمینی عرضه میشود و اسباب انجذاب قلوب نیز می‌گردد. اگرچه در اصل کلام مبارک در کتاب اقدس عبارت "ولو بالماء" آمده است، امّا در آثار حضرت عبدالبهاء به موائد زمینی نیز اشارتی شده است:
در هر کور و دوری ضیافت مقبول و محبوب و تمدید مائده به جهت احبّای الهی ممدوح و محمود؛ علی‌الخصوص در این دور عظیم و کور کریم که نهایت ستایش را دارد. زیرا از محافل ذکرالله و مجالس پرستش حق فی‌الحقیقه شمرده میشود. چه که در مجالس ضیافت آیات الهیّه تلاوت می‌گردد و قصائد و محامد و نعوت الهیّه خوانده میشود و نفوس در نهایت انجذاب مبعوث می‌گردد. اصل مقصود این سنوحات رحمانیّه است و در این ضمن بالتَّبَع غذائی نیز صرف می‌گردد تا عالم جسمانی مطابق عالم روحانی گردد و تن حکم جان گیرد همچنان که نِعَم روحانیّه سابغ است، نعم جسمانیّه نیز کامل شود. (منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۱، ص۸۷، شماره ۴۸)
حضرت عبدالبهاء از تشکیل مهمانی نوزده روزه اظهار مسرّت فرموده ابراز امیدواری فرمودند که انشاءالله به این وسیله احبّاء بتوانند وسیلهٔ تأسیس وحدت عالم انسانی را فراهم آورند:
الحمدلله بزمی آراستید و مهمانی هر نوزده روزه را مُجریٰ داشتید. هر انجمنی که به نهایت محبّت تشکیل گردد و توجّه به ملکوت الهی شود و صحبت از تعالیم الهی گردد و سبب ترقّی نفوس شود آن انجمن، انجمن الهی است و آن مائده، مائدهٔ آسمانی. امیدوارم که در هر نوزده روز یک روز این ضیافت مُجریٰ گردد، زیرا سبب الفت است، سبب اتّحاد است، سبب مهربانی است. ملاحظه می‌نمایید که جهان به چه درجه در نزاع وجدال است و ملل موجوده در چه مشکلات عظیمه. بلکه احبّای الهی موفّق گردند که عَلَم وحدت عالم انسانی بلند شود و خیمهٔ یک رنگ ملکوت‌الله بر جمیع آفاق سایه افکند و سوء تفاهم از بین جمیع دوَل برخیزد و با یکدیگر چون عاشق و معشوق به هم آمیزند. بر شماست که به جمیع بشر نهایت مهربانی نمایید و خیرخواه عموم باشید واز برای علویّت عالم انسانی بکوشید و در اجسام میّته روح بدمید و به موجب تعالیم حضرت بهاءالله حرکت و سلوک نمایید تا عالم انسانی را جهان ملکوتی نمایید. (منتخباتی از مکاتیب، ج۱، ص۸۷، شماره ۴۷)
اینگونه مجامع سبب جذب تأییدات جمال قدم است و البتّه نفثات روح‌القدس نیز نازل گردد. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
از میهمانی هر نوزده روز مرقوم نموده بودی، سبب سرور گردید. آن محافل سبب نزول مائدهٔ آسمانی است و حصول تأییدات رحمانی. امیدوارم که نفثات روح‌القدس همدم گردد و هر یک با نطقی گویا و قلبی مملوّ از محبّت‌الله در محافل و مجامع کبری به تبشیر طلوع شمس حقیقت و اشراق نیّر آفاق پردازید. (همان، ص۸۸، شماره ۴۹)
از آن گذشته، ضیافت نوزده روزه سبب مسرّت قلوب و شادمانی دل‌ها شود و البتّه روح جدیدی در کالبد احبّاء دمیده شود و البته این روح سبب تقویت آنها گردد و از نیروی جدیدی برخوردار شوند. چه که مرکز میثاق می‌فرمایند: "ضیافت نوزده روزه بسیار سبب فرح و سرور قلوب است اگر چنانچه باید و شاید این ضیافت مُجریٰ گردد یاران در هر نوزده روزی روح جدیدی یابند و قوّتی روحانی جویند." (همان، ص۸۹، شماره ۵۱)
این که گفته میشود جمال مبارک در ضیافت حضور دارند ناظر به این کلام حضرت عبدالبهاء است که می‌فرمایند:
در مجامع روحانیان جمال مبارک شاهد انجمن است، البتّه رَوح و ریحان حاصل گردد. الیوم تکلیف جمیع این است که جمیع اذکار را فراموش نمایند و هر واقعه را نسیان کنند و "اجعل اورادی و اذکاری کلّها وِرداً واحداً و حالی فی خدمتک سرمداً" ما صدق حال و مقالشان گردد. (همان، ص۹۰، شماره ۵۴/ عبارت "اجعل اورادی... به تصریح جناب دکتر وحید رأفتی در دعای کمیل صادره از قلم حضرت علی بن ابی‌طالب است که در کتاب مفتاح‌الجنّات، ج۱، ص۲۰۲ به این صورت آمده است: "یا ربّ أسألُکَ بحقِّکَ و قدسک و أعظم صفاتک و اسمائک أن تجعلَ أوقاتی فی اللَّیلِ و النّهار بذکرک معمورة و بخدمتک موصولة و اعمالی عندک مقبولة حتّی تکون اعمالی و أورادی کلّها ورداً واحداً و حالی فی خدمتک سرمداً..." (مآخذ اشعار در آثار بهائی، ج۲، ص۲۱۷ / مضمون: ای پروردگار من از تو درخواست می‌کنم به حقیقتت و به پاکی‌ات و برترین صفات و نام‌هایت که اوقات مرا در شب و روز به یاد خود آباد گردانی و پیوسته به خدمت بندگی‌ات بگذرانی و اعمالم را مقبول حضرتت فرمایی تا این که کردار و گفتارم همه یک جهت و یک سو برای تو باشد و احوالم تا ابد به خدمت و طاعتت باشد.)
در خصوص آنچه که باید در جلسهٔ ضیافت اجرا گردد و حالتی که باید برقرار شود و منشأ آن، حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
این مهمانی روزی از نوزده روز حضرت باب تأسیس بنمود و جمال مبارک امر و تشویق و تحریص فرمود. لذا نهایت اهمّیت را دارد. البتّه کمال دقّت در آن بنمائید و اهمیت بدهید تا آن که مقرّر و دائمی گردد. احبّای الهی مجتمع شوند و در نهایت محبّت و رَوح و ریحان الفت نمایند و به کمال آداب و وقار حرکت فرمایند و ترتیل آیات الهی کنند و مقاله‌های مفیده قرائت نمایند و نامه‌های عبدالبهاء بخوانند و یکدیگر را به محبّت جمیع تشویق و تحریص نمایند و با کمال رَوح و ریحان مناجات کنند و قصائد و نعوت و محامد حیّ قیّوم تلاوت نمایند و نطق‌های قصیح مُجری دارند و صاحب منزل باید به نفس خویش خدمت یاران نماید و همه را دلجویی کند، در کمال خضوع مهربانی فرماید. اگر مجلس چنان که باید و شاید بر وجه محرَّر انعقاد یابد، آن عشاء عشاء ربّانی است. زیرا نتیجه همان نتیجه است و تأثیر همان تأثیر. (امر و خلق، ج۳، ص۱۳۹)
توجّه به بعضی نکات دیگر در ارتباط با ضیافت واجب است:
کسانی که طرد اداری شده‌اند نمی‌توانند در ضیافت حضور یابند. حضرت ولی امرالله می‌فرمایند: "اگر نفسی از حقّ رأی خود محروم شود، نمی‌تواند به صندوقهای محلّی و ملّی تبرّع کند و در جلسات ضیافت نوزده‌روزه نمی‌تواند حضور یابد. البتّه با عدم حضور در جلسات ضیافت، در مشورت نیز نمی‌تواند نقشی به‌عهده بگیرد. اگرچه احبّاء از معاشرت و مجالست با چنین شخصی ممنوع نیستند، امّا ارتباط آنها باید رسمی باشد." (انوار هدایت، شماره ۱۷۸ / به شماره ۲۱۰ نیز مراجعه شود.)
به بیان بیت‌العدل اعظم، محفل ملّی مجاز است بدون آن که فردی را طرد اداری کند، او را از شرکت در بخش مشورت ضیافت نوزده روزه ممنوع نماید. (انوار هدایت، شماره ۱۹۶)
جلسات ضیافت بهترین محلّ برای بیان انتقادات و طرح پیشنهادها است. حضرت ولی امرالله می‌فرمایند: "سؤال کرده‌اید که آیا احبّاء حق دارند علناً اقدام یا سیاست محفل را مورد انتقاد قرار دهند، اِشعار می‌دارد که نه‌تنها این حق آنها بلکه مسؤولیت حیاتی هر عضو وفادار و هوشیار است تا هر پیشنهادی، توصیه‌ای یا انتقادی را که وجداناً احساس می‌کند برای بهبود و اصلاح بعضی شرایط یا حرکت‌های موجود جامعه محلّی‌اش باید بیان کند، به‌طور کامل و با صراحت تامّ، امّا با رعایت احترام و ملاحظهٔ اقتدار و مرجعیت محفل ابراز نماید، و وظیفهٔ محفل است که نظریاتی از این‌قبیل را که هر یک از احبّاء به آنها تقدیم می‌نمایند با کمال دقّت ملاحظه نماید. بهترین موقعیتی که برای حصول این مقصود تعیین شده، ضیافت نوزده روزه است که، علاوه بر وجوه اجتماعی و روحانی‌اش، نیازها و مقتضیات گوناگون اداری جامعه را، که مهم‌ترین آنها لزوم انتقاد علنی و سازنده و مذاکره در بارهٔ امور جاریه در جامعهٔ محلّی بهایی است، برآورده می‌سازد. امّا مجدّداً باید تأکید شود کلّیه انتقادها و مباحثی که دارای خصیصهٔ منفی‌اند و ممکن است به تضعیف مرجعیت و اقتدار محفل به‌عنوان یک هیئت منجر گردد، اکیداً باید احتراز شود. زیرا در غیر این‌صورت، نظم نفس امر مبارک در مخاطره افتد، و اختلال و اختلاف بر جامعه حاکم گردد." (انوار هدایت، شماره ۲۸۸)
حضور اطفال در جلسات ضیافت نوزده روزه مورد تأیید بیت‌العدل اعظم است: "اطفال والدین بهائی، تا پانزده سالگی، بهائی محسوب می‌شوند و مجاز به حضور در جلساتی از قبیل ضیافت هستند. امّا، چون به سنّ پانزده رسیدند، طفل، در صورت تمایل به بهائی ماندن، باید شخصاً اعلام ایمان به امر مبارک نماید. در اینجا نیز، اجرای تشریفات تسجیل بنا به صلاحدید محفل روحانی ملّی است." (انوار هدایت، شماره ۸۰۹)
در مورد حضور اطفال و موازین رفتاری آنها در جلسات ضیافت نوزده روزه و جلسات مشابه، بیت‌العدل اعظم در جواب محفل روحانی ملّی کانادا می‌فرمایند: "شما در مورد نقش محافل روحانی محلّی در هدایت والدین و اطفال نسبت به موازین رفتاری اطفال در جلسات امری مانند ضیافت نوزده روزه و ایام متبرّکهٔ امری دریافت فرمودند... بیت‌العدل اعظم مقرّر فرمودند اظهار شود اطفال باید تعلیم ببینند که اهمّیت روحانی جلسات مؤمنین به جمال مبارک را درک کنند و افتخار و موهبت توانایی شرکت در آنها را، صورت ظاهر هر چه که باشد، قدر نهند. این نکته مشهود و معلوم است که بعضی از جلسات ایام متبرّکه طولانی است و برای اطفال بسیار خردسال مشکل است مدّتی چنین طولانی را ساکت بمانند. در چنین مواردی یکی از والدین یا دیگری ممکن است برای مراقبت از کودک، بخشی از جلسه را از دست بدهد. محفل روحانی نیز شاید بتواند در موقع انعقاد جلسه، در اتاقی مجزّا جلسه‌ای خاصّ اطفال که متناسب با ظرفیت آنها باشد، به والدین کمک کند. به این ترتیب، حضور در کلّ جلسهٔ بزرگسالان نشانه‌ای از بلوغ و وجه تمایزی گردد که در اثر رفتار مطلوب کسب میشود. در هر حال، بیت العدل اعظم خاطرنشان می‌فرمایند که والدین مسؤول اطفال‌شان هستند و باید آنها را وادار کنند در موقع حضور در جلسات امری مراقب رفتارشان باشند. اگر اطفال به ایجاد آشفتگی ادامه دهند باید آنها را از جلسه بیرون ببرند. این امر صرفاً برای تضمین اداره صحیح و متین جلسات بهائی نیست بلکه جنبه‌ای از تعلیم ادب، ملاحظهٔ دیگران، احترام و اطاعت از والدین به اطفال است." (انوار هدایت، شماره ۵۰۶)
مقصود اصلی از ضیافت نوزده روزه را حضرت ولی امرالله به نحو دیگری نیز بیان فرموده‌اند: "منظور اصلی از ضیافات نوزده‌روزه آن است که افراد یاران بتوانند هر گونه پیشنهادی را به محفل روحانی محلّی خویش تقدیم دارند تا آن محفل به نوبهٔ خود مراتب را به محفل روحانی ملّی ارجاع نماید. بنابراین، محفل روحانی محلّی واسطهٔ صلاحیت‌داری است که بدان وسیله جامعه‌های محلّی بهائی می‌توانند با محفل روحانی ملّی ارتباط داشته باشند." (نقل ترجمه از کتاب "بهائی پروسیجر یا نظامات بهائی"، ص۲۰)
در مورد حالت افرادی که در جلسات ضیافت حضور می‌یابند حضرت عبدالبهاء توضیحی دارند که متأسّفانه اصل آن در دسترس نیست. مضمون بیان مبارک چنین است: " شما باید به انعقاد ضیافت نوزده روزه ادامه دهید. بسیار حائز اهمّیت است؛ بسیار مطلوب است. امّا وقتی در جلسات حضور می‌یابید، وارد می‌شوید، خود را از هر آنچه که در دل و جان دارید فارغ کنید، افکار و اذهان خود را از ماسِوی‌الله رها کنید، و با قلب خود تکلّم کنید. آنچه که آن را مجمع محبّت کند، آن را علّت تنویر و نورانیت فرماید، آن را جمع انجذاب قلوب کند، این جمع را محاط به انوار ملأ اعلی سازد، تا در نهایت محبّت اجتماع کنید. هر یک از شما باید در این اندیشه باشد که سایر اعضاء محفل را شاد و مسرور سازد، و هر یک باید کلّیه نفوسی حاضر را بهتر و بزرگتر از خود ملاحظه کند، و هر یک باید خود را احقر از بقیه مشاهده کند. مقام و مرتبهٔ آنها را متعالی ببیند، و موقف خود را حقیر مشاهده کند." (ترجمه – بیان حضرت عبدالبهاء در نجم باختر، سال چهارم، شماره ۷، ص۱۲۰)
مقصود از مائدهٔ آسمانی در جلسات ضیافت را حضرت عبدالبهاء بیان فرموده‌اند: "در کلّیه جلسات سعی کنید عشاء ربّانی تحقّق یابد و مائدهٔ سماوی نازل شود. این مائدهٔ آسمانی عبارت از عرفان است؛ درک است؛ ایمان است؛ اطمینان است؛ محبّت است؛ مودّت است؛ مهربانی است؛ نیت خالص است؛ انجذاب قلوب و اتّحاد نفوس است... وقتی جلسه به این نحو منعقد گردد، عبدالبهاء هم حاضر در دل و جان احبّاء است، هرچند جسم او با شما نباشد." (ترجمه – بیان حضرت عبدالبهاء مندرج در Baha’i World Faith، صفحات ۴۰۷-۴۰۸)
حضور در جلسات ضیافات نوزده روزه اگرچه واجب نیست، ولی بسیار اهمّیت دارد. حضرت ولی امرالله تصریح دارند: شرکت در ضیافات نوزده روزه واجب نیست، ولی بسیار اهمّیت دارد. هر یک از یاران باید حضور در این جلسات را از وظایف خود دانسته موهبتی به شمار آرَد. (مکتوب ۱۵ دسامبر ۱۹۴۷ از طرف حضرت ولی امرالله به یکی از احبّاء؛ مندرج در اخبار امری امریکا، شماره ۲۱۰، ص۳، اوت ۱۹۴۸ / نقل ترجمه از یادداشت شماره ۸۲ منضمّات کتاب اقدس، ص۱۶۱)
۱۰- در کتب مقدّس گذشته به ضیافت بشارت داده شده است. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: این همان "مائدهٔ سماوی" است که در نبوّات ذکر آن آمده است: "در آن روز آنها بر سر مائدهٔ آسمانی جمع خواهند شد"، و "از مشرق و مغرب آمده در ملکوت خدا خواهند نشست."* (ترجمه – بیان حضرت عبدالبهاء در جلد دوم Tablets of ‘Abdu’l-Baha، نشر ۱۹۴۰، ص۴۲۲)
*در انجیل لوقا (باب ۱۳، آیهٔ ۲۹) مذکور: "از مشرق و مغرب و شمال و جنوب آمده در ملکوت خدا خواهند نشست." – م
۱۱- مهمانان می‌توانند در بخش مشورت شرکت کنند، امّا رأی نمی‌توانند بدهند. بیت‌العدل اعظم می‌فرمایند: "و امّا دربارهٔ مهمانانی که در جلسهٔ ضیافت نوزده روزه حضور می‌یابند، بهائیان از هر جایی در عالم که باشند البتّه باید مقدم آنها در جلسه گرامی داشته شود، و می‌توانند در بخش مشورت مشارکت داشته باشند. امّا، فقط اعضاء جامعهٔ محلّی می‌توانند در توصیه‌ها به محفل روحانی محلّی رأی بدهند." (انوار هدایت، شماره ۸۰۱)
حضور مهمان غیربهائی سبب تعطیلی جلسه ضیافت نمی‌شود ولی برای بخش مشورت باید راهکاری یافت. بیت‌العدل اعظم می‌فرمایند: "این حکم که فقط بهائیان می‌توانند در جلسات ضیافت نوزده روزه حضور یابند، حکم جدیدی نیست و فی‌الحقیقه غالباً توسّط حضرت ولی محبوب امرالله تکرار شده است. امّا، وقتی فردی غیربهائی در جلسه حضور می‌یابد نباید از او خواست که جلسه را ترک کند؛ بلکه محفل باید بخش شور و مشورت ضیافت را حذف نماید و از حضور فرد غیربهائی باید استقبال شود. البتّه اگر فرد غیربهائی برای بهائیان کاملاً شناخته شده باشد و احساساتش جریحه‌دار نخواهد شد، می‌توان از او خواست که در هنگام مشورت به اطاق دیگری برود." (انوار هدایت، شماره ۸۰۲)
این نکته نیز در مورد حضور غیربهائیان در جلسات ضیافت قابل توجّه است. بیت‌العدل اعظم در جواب محفل روحانی ملّی بریتانیا می‌فرمایند: "و امّا دربارهٔ حضور غیربهائیان در جلسات ضیافت نوزده روزه می‌توانید ماهیت اساساً داخلی و اداری ضیافت نوزده روزه را برای... توضیح دهید. منشی حضرت ولی امرالله در تاریخ ۲۱ سپتامبر ۱۹۴۶ از طرف هیکل مبارک مرقوم داشت:
«و امّا سؤال شما دربارهٔ جلسات ضیافت نوزده روزه... و حضور غیربهائیان؛ مسلّماً باید از آن احتراز نمود، امّا اگر، افراد غیربهائی به جلسهٔ ضیافت نوزده روزه وارد شوند، نباید آنها را اخراج نمود، زیرا ممکن است احساسات آنها جریحه‌دار شود.» به این علّت است که اگر فردی غیربهائی در ضیافت نوزده روزه حضور یابد باید از او استقبال نمود، امّا فرد بهائی مسلّماً نباید از افراد غیربهائی دعوت کند که در جلسات ضیافت حضور یابند. فرد غیربهائی، که تقاضا کند به ضیافت دعوت شود، اگر این مطلب برای او توضیح داده شود، معمولاً متوجّه موضوع خواهد شد." (انوار هدایت، شماره ۸۰۴)
اصل ممنوعیت حضور غیربهائیان در جلسات ضیافت نوزده روزه ابداً تغییرپذیر نیست. لهذا نمی‌توان نفوسی را به این جلسات دعوت کرد. حضرت ولی امرالله محفل روحانی ملّی اتریش – آلمان را در این مورد هدایت فرموده‌اند: «حضرت ولی محبوب امرالله مقرّر فرمودند دربارهٔ اقدامی که اخیراً توسّط آن محفل ملّی انجام شده و در اخبار امری ژانویه – فوریهٔ شما درج گردیده، که غیربهائیان در صورتی که "شور و حرارت و علاقهٔ آنها به امر مبارک" توسّط یکی از احبّای تسجیل شده تضمین و گواهی گردد، می‌توانند در ضیافت نوزده روزه شرکت کنند، این مکتوب برای شما مرقوم گردد. حضرت ولی امرالله مایل‌اند توجّه شما را به این واقعیت جلب نمایم که هیچیک از تشکیلات بهائی یا اصول اساسیهٔ امر الهی تحت هیچ شرایطی قابل تغییر نیست. ضیافت نوزده روزه از تشکیلات امریه است که ابتدا توسّط حضرت باب تأسیس، توسّط حضرت بهاءالله تأیید شد و اینک بخش مهم و بارزی از نظم اداری امر مبارک شده است. این جلسات ضیافت نوزده روزه برای بهائیان، منحصراً برای بهائیان، است و هیچ تغییری در این اصل مجاز نیست. لذا، حضرت ولی امرالله معتقدند که شما باید اقدامی را که محفل شما در گشودن ضیافت به روی "افراد تقریباً بهائی" اتّخاذ نموده لغو نماید، زیرا حضور افراد غیربهائی یا تقریباً بهائی در ضیافت نوزده روزه، به خصوص بخش اداری ضیافت، با روح نظم اداری سازگاری ندارد.» (انوار هدایت، شماره ۸۰۵)
در مورد زمان انعقاد جلسهٔ ضیافت بیت‌العدل اعظم هدایت می‌فرمایند: "مرجّح آن است که ضیافات نوزده روزه در یوم اوّل ماه بهائی تشکیل شود، امّا اگر انعقاد آن در این یوم مشکل باشد، تشکیل آن در یوم بعد ماه بهائی مجاز است. این موضوع به صلاحدید محفل روحانی محلّی واگذار میشود." (انوار هدایت، شماره ۸۱۱)
در صورتی که شب ضیافت به دلیلی موجّه انعقاد جلسه میسّر نباشد، می‌توان شب دیگری آن را تشکیل داد. بیت‌العدل اعظم می‌فرمایند: "ضیافت نوزده روزه مرجّحاً باید در یوم اوّل ماه بهائی منعقد گردد، یعنی یوم بهائی که از غروب آفتاب شروع میشود. اگر به دلیلی موجّه میسّر نباشد، مثلاً با روز معمول برای جلسهٔ ملاقات عمومی تلاقی نماید، در این صورت می‌توان بعداً آن را تشکیل داد، امّا باید در همان ماه بهائی، و در نزدیک‌ترین تاریخ ممکن، واقع گردد." (انوار هدایت، شماره ۸۱۲)
ضیافت ایّام هاء و ماه صیام. منشی حضرت ولی امرالله مرقوم داشته است، "دربارهٔ آخرین ضیافت نوزده روزه، اگر احبّاء انعقاد آن در یکی از ایّام هاء را اختیار نمایند، حضرت ولی امرالله منعی بر آن مشاهده نمی‌فرمایند. آنها می‌توانند در طیّ ماه صیام نیز آن را منعقد نمایند، مشروط بر آن که در اکل امساک کنند." (انوار هدایت، شماره ۸۱۴)
بخش اوّل برنامهٔ ضیافت اختصاص به روحانیات دارد. در توقیعی از حضرت ولی امرالله آمده است: "مسألهٔ مربوط به بخش روحانی ضیافت مهم شده است زیرا هیکل مبارک یک مرتبه اصطلاح devotional [عبادی، دعایی] به معنای دقیق کلمه به کار بردند، که البتّه به مفهوم دعا است، و مرتبه‌ای با قدری مسامحه، به معنایی که احبّاء معمولاً استنباط می‌نمایند به کار رفته است، و آن عبارت از ملاقات با یکدیگر و قرائت تعالیم مبارکه است که قبل از وجه اداری – یا مشورتی – ضیافت نوزده روزه قرار دارد. دو عبارت به هیچ وجه روش انعقاد این بخش از ضیافت را تغییر نمی‌دهد؛ در مشرق‌زمین به هر طریق ممکن، این بخش با مناجات شروع میشود و سپس الواح و منتخباتی از آثار مبارکهٔ حضرت بهاءالله، یا حضرت عبدالبهاء یا تواقیع حضرت ولی امرالله خوانده میشود یا، به همین منظور، فقراتی از کتاب مقدّس یهود و مسیحیان و قرآن نقل می‌گردد." (انوار هدایت، شماره ۸۱۷)
استفاده از تواقیع حضرت ولی امرالله در بخش روحانی مجاز است یا خیر؟ هدایت حضرت ولی امرالله را بخوانیم: "ضیافت با بخش روحانی، یعنی تلاوت ادعیه و مناجات، از آثار حضرت بهاءالله، حضرت اعلی و حضرت عبدالبهاء، شروع میشود. بعد از این فقرات، می‌توان از سایر الواح، از آثار مقدّسهٔ ادیان سالفه، و از آثار حضرت ولی امرالله خواند. امّا، بدیهی است که حضرت ولی محبوب امرالله مایل نبودند کلام خود ایشان به عنوان بخشی از برنامهٔ روحانی، که در زمرهٔ صحف مقدّسه قرار می‌گیرد، خوانده شود. به عبارت دیگر، در ضیافت نوزده روزه، که آثار حضرت ولی امرالله خوانده میشود، باید بعد از منتخباتی از آثار مقدّسه خوانده شود و نباید در میان آنها قرار گیرد. امّا، این بدان معنی نیست که متعاقباً در ضیافت، هر گونه از این آثار را که در موقع مشاوره مناسب باشد نتوان خواند." (انوار هدایت، شماره ۸۱۸)
آیا آثار فارسی حضرت ولی امرالله را می‌توان در بخش روحانی ضیافت تلاوت کرد؟ بیت‌العدل اعظم هدایت می‌فرمایند: "در بارهٔ مجاز بودن تلاوت منتخباتی از آثار حضرت ولی محبوب امرالله در ضیافت نوزده روزه در ایران؛ همان طور که به حق اشاره کرده‌اید، کاملاً صحیح است که حضرت ولی امرالله در مکتوبی به محفل روحانی ملّی ایالات متّحده تصریح فرموده‌اند که فقط آثار حضرت بهاءالله و حضرت عبدالبهاء باید در بخش روحانی ضیافت نوزده روزه تلاوت شود. باید این نکته را مدّ نظر داشت که آثار فارسی حضرت ولی امرالله ماهیتی بی‌مثیل دارند، و بسیاری از آنها، بر خلاف مکاتیب و پیام‌های انگلیسی ایشان خطاب به احبّای غربی، در زمرهٔ ادعیه، مناجات‌ها و مواعظی با خصیصهٔ نیایشی و دعایی هستند که برای بخش روحانی ضیافت بهائی مناسب هستند." (انوار هدایت، شماره ۸۲۰)
استفاده از موسیقی در بخش روحانی ضیافت. حضرت ولی امرالله آن را مجاز اعلام فرموده‌اند: "استفاده از موسیقی در بخش روحانی – یا هر بخشی از – ضیافت نوزده روزه مجاز است." (انوار هدایت، شماره ۸۲۲) و در مکتوب دیگر آمده است: "در رابطه با سؤال شما مربوط به استفاده از موسیقی در ضیافت نوزده روزه، هیکل مبارک مایل‌اند به کلّیه احبّاء اطمینان دهید که هیکل مبارک نه تنها چنین اقدامی را تصویب می‌فرمایند، بلکه به اعتقاد ایشان حتّی مقرون به صلاح است که احبّاء در جلسات خود از سرودهای ساخته شده توسّط خود احبّاء، و نیز سرودها، اشعار و آوازهایی که مبتنی بر آثار مبارکه است استفاده نمایند." (همان، شماره ۸۲۳)
بخش مشورت را حضرت ولی امرالله به برنامهٔ ضیافت افزوده‌اند. بیت‌العدل اعظم در توضیحات کتاب اقدس می‌فرمایند: "در کتاب مستطاب بیان عربی حضرت اعلی به مؤمنین دور بیان امر فرموده بودند که هر نوزده روز یک بار مجتمع گردند و برای اظهار محبّت و مهمان‌نوازی ضیافتی ترتیب دهند. حضرت بهاءالله این حکم را تأیید و مقصود آن را ترویج اتّحاد و تألیف قلوب مقرّر داشته‌اند. حضرت عبدالبهاء و حضرت ولیّ امرالله اهمّیت تشکیلاتی این حکم را به تدریج تبیین و تشریح فرموده‌اند. در ابتدا حضرت عبدالبهاء اهمّیت جنبهٔ روحانی و معنوی ضیافت را بیان فرمودند. سپس حضرت ولیّ امرالله، علاوه بر تشریح جنبه‌های روحانی و اجتماعی، قسمت اداری ضیافت را اضافه فرموده آن را تحت نظامی خاصّ در آورده و لزوم مشاوره در امور جامعه و ابلاغ اخبار و بشارات و پیام‌های مؤسّسات امریّه را در جلسات ضیافات تأکید فرموده‌اند." (بیت‌العدل اعظم: منضمّات کتاب اقدس، یادداشت شماره ۸۲، ص۱۶۱)
۵۸. اِیاکُمْ اَنْ تُفَرِّقَکُمْ شُئُوناتُ
ﭐلنَّفْسِ وَ ﭐلْهَویٰ کُونُوا ﮐﭑلْاَصابِعِ فِی ﭐلْیدِ وَ ﭐلْاَرْکانِ لِلْبَدَنِ کَذٰلِکَ یعِظُکُمْ قَلَمُ ﭐلْوَحْیِ اِنْ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلْمُوقِنینَ *
(مضمون: مبادا خواسته‌های نفس و هویٰ شما را پراکنده کند. مانند انگشتان یک دست و اعضای یک بدن باشید. این چنین قلم وحی به شما پند می‌دهد اگر از موقنین هستید.)
تردیدی نیست که ظهور حضرت بهاءالله برای الفت و اتّحاد بین اهل عالم واقع شده است و آنچه که این اتّحاد را زائل می‌سازد ضغینه و بغضای موجود در قلوب و انواع تعصّبات بوده و هست. جمال قدم در لوح‌الاحباب می‌فرمایند:
قد أخترنا البلایا لإصلاح العالم و اتّحاد مَن فیه. ایّاکم أن تتکلّموا بما یختلفُ به الأمر کذلک ینصحُکُم ربُّکُمُ الغفورُ الرّحیم... یا احبّائی أنِ ٱتّحدوا فی أمرالله علیٰ شأنٍ لاتمُرُّ بینَکُم أریاحُ الاختلاف هذا ما اُمِرتُم بِهِ فِی الألواح و هذا خیرٌ لَکُم إن أنتُم تعلمون. (آثار قلم اعلی، ج۱، خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۱۰۰ و ۱۰۲)
در واقع اوّل نتیجهٔ عرفان به خداوند، در کلام حضرت بهاءالله، اتّحاد و اتّفاق است. چه که مانع از چیرگی نفس و هوی میشود که نتیجهٔ آن اختلاف و انشقاق است. در کلامی حضرت بهاءالله می‌فرمایند:
اوّل امری که از معرفت حاصل میشود الفت و اتّفاق عباد است. چه، به اتّفاق عالم منوّر و روشن و مقصود از اتّفاق اجتماع است و مقصود از اجتماع اعانت یکدیگر و اسبابی که در ظاهر سبب اتّحاد و الفت و ارشاد و محبّت است بردباری و نیکوکاری است. (آیات الهی، ج۱، ص۳۷۰ / ج۲، ص۲۱۵ / امر و خلق، ج۳، ص۲۳۵)
نکتهٔ اساسی که حضرت بهاءالله بر آن تأکید دارند آن که دل‌ها باید از ضغینه و بغضا پاک و پاکیزه گردد. حتّی در مورد خویش مثال می‌زنند که: "کلّ سجایای حق را به چشم خود دیده‌اید که ابداً محبوب نبوده که شبی بگذرد و یکی از احبّای الهی از این غلام آزرده باشد. قلب عالم از این کلمهٔ الهیّه مشتعل است. حیف است به این نار مشتعل نشوید." (اقتدارات، ص۲۱۷) و بدین لحاظ تأکید دارند که: "ای دوستان حق، مقصود از حمل این رزایای متواتره و بلایای متتابعه آن که نفوس موقنهٔ بالله با کمال اتّحاد با یکدیگر سلوک نمایند به شأنی که اختلاف و اثنینیت و غیریّت از مابین محو شود الّا در حدودات مخصوصه که در کتب الهیّه نازل شده." (همان، ص۲۱۶)
این نکته بسیار جالب است که اگر کسی در مقابل دیگران فروتنی پیشه کند و در کمال خضوع و خشوع رفتار نماید و نفس مقابل عملش مانند او نباشد، هر دو عمل به حقّ راجع است. جمال قدم تصریح دارند: "انسان بصیر در هیچ امری از امور نقصی بر او وارد نه. آنچه واقع شود دلیل است بر عظمت شأن او و پاکی فطرت او. مثلاً اگر نفسی لله خاضع شود از برای دوستان الهی. این خضوع فی‌الحقیقه به حق راجع است. چه که ناظر به ایمان اوست بالله. در این صورت اگر نفس مقابل به مثل او حرکت ننماید و یا استکبار از او ظاهر شود شخص بصیر به علوّ عمل خود و جزای آن رسیده و می‌رسد و ضرّ عمل نفس مقابل به خود او راجع است. و همچنین اگر نفسی بر نفسی استکبار نماید آن استکبار به حقّ راجع است. نفوذ بالله من ذلک یا أولی‌الأبصار." (همان)
در این باب به نکتهٔ ظریفی اشاره دارند و آن لطمه‌ای است که از اختلاف به امر الهی وارد میشود: "حقّ شاهد و گواه است که ضرّی از برای این امر الیوم اعظم از فساد و نزاع و جدال و کدورت و برودت مابین احباب نبوده و نیست. اجتنبوا بقدرةالله و سلطانه ثمّ الّفوا بین القلوب باسمه المؤلّف العلیم الحکیم." (اقتدارات، ص۲۲۲)
ظهور مبارک برای ایجاد اتّحاد و جمع‌کردن نفوس بر سر مائدهٔ نازله از آسمان صورت گرفته است و لابدّ باید که اهل بهاء در این راه پیش‌قدم باشند. در لوحی که خطاب به ناپلئون سوم عزّ نزول یافته می‌فرمایند:
قُل قد أتَی المختار فی ظُلَلِ الأنوار لِیُحیِی الأکوان مِن نفحات اسمه الرّحمن و یتّحدَ العالم و یجتمعوا علی هذه المائدة الّتی نُزِّلَت مِنَ السّماء. ایّاکم أن تکفروا بنعمةالله بعد إنزالها. هذا خیرٌ لَکُم مِمّا عندکم. لأنَّهُ سَیَفنی و ما عندالله یبقی. إنَّهُ هو الحاکمُ علی ما یُرید. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۹۶)
۵۹. ﻓَﭑنْظُروا فیۭ رَحْمَةِ اللهِ وَ اَلْطافِهِ
اِنَّهُ یأْمُرُکُمْ بِما ینْفَعُکُمْ بَعْدَ اِذْ کانَ غَنیاً عَن ﭐلْعالَمینَ * لَنْ تَضُرَّنا سَیئاتُکُمْ کَما لٰا تَنْفَعُنا حَسَناتُکُمْ اِنَّما نَدْعُوکُمْ لِوَجْهِ اللهِ یشْهَدُ بِذٰلِکَ کُلُّ عالِمٍ بَصیرٍ *
(مضمون: پس در رحمت خداوند و الطاف او نظر کنید. همانا او شما را به آنچه به شما نفع می‌رساند امر می‌کند بعد از اینکه [در حالی که] از عالمیان بی‌نیاز است. هرگز گناهان شما به ما ضرری نمی‌رساند همان طور که کارهای نیکتان نفعی به ما نمی‌رساند. ما به خاطر خداوند شما را دعوت می‌کنیم. هر عالم بینایی به این گواهی می‌دهد.)
آنچه که خداوند به آدمی امر می‌کند یا او را از ارتکاب آن نهی می‌فرماید، صِرفاً برای ارتقاء روح او، کسب مقامات باقیه در عوالم الهیّه، کسب رضای الهی، تقرّب به ساحت او و برخورداری از نعمت‌هایی است که برای او در عوالم لایتناهی مقدّر فرموده است. اگرچه نه اطاعت از اوامر نفعی به او می‌رساند و نه عصیان امر پروردگار ضرری به او وارد می‌آورد، امّا چون مایل نیست بندگانش از آنچه که برایشان مقدّر شده محروم بمانند، تأکید شدید بر اجرای وصایا و نصایح خود دارد.
فی‌الحقیقه این عالم، صِرفاً برای آن است که آدمی بتواند خود را برای عوالم گستردهٔ دیگر، که در واقع وطن حقیقی او است، آماده سازد. هر گونه غفلتی، هر گونه تسلیم‌‌شدن در مقابل نفس و هوی، هر گونه اطاعت از کسی جز خدا، او را در ورطهٔ هلاکت می‌اندازد که البتّه سبب خشنودی حضرت خالق نیست.
این عالم لایق روح متعالی انسان نیست. امّا، ارادهٔ الهی تعلّق گرفته که در این دنیای غربت، در اندیشه وطن خود باشد و خود را برای آن آماده سازد. آماده‌کردن خویش مستلزم عبودیت و محویت صِرفهٔ بحته در مقابل محبوب آفاق است. چه که آنچه می‌فرماید صرفاً نشأت گرفته از رحمت و لطف و عنایت او است و می‌توان گفت بر پایهٔ عشق و علم او است. عشق او به بندگانش که فراتر از عشق بندگان به یکدیگر و حتّی خودشان است و علم او به مصلحت عباد که البتّه علم بندگان در مقابل وسعت و عظمت آن ناچیز بل صفر است. در لوح احباب می‌فرمایند:
دعوا الإشارات عن ورائکم ثمّ أقبِلوا إلی قبلة الوجود بوجوهٍ بیضاء. هذا خیرٌ لکم عمّا عندکم لو أنتم مِنَ المتفرّسین. لاینفعنا ایمانکم و لایضرّنا إعراضُکُم. یشهد کُلُّ الأشیاء و عن ورائها لسان‌الله العلیم الحکیم. (آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ص۹۸ / خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۱۰۶)
فضل الهی نسبت به بندگانش بسیار زیاد است و حتّی در لوح اقدس خطاب به اسقف‌ها می‌فرمایند که شما نجوم آسمان علم من هستید و فضل من مایل نیست که ساقط شوید. ولی عدل من گوید که این سرنوشت از لسان حضرت مسیح صادر شده و ابداً برای آن تغییری متصوّر نیست. (مجموعه الواح جمال اقدس ابهی که بعد از کتاب اقدس نازل شده، ص۶) این پیش‌بینی حضرت مسیح است که این نجوم سماء علم ساقط خواهند شد، والّا فضل الهی فراتر از آن است. چه که هوای نفس، میل به قدرت و برتری، سبب میشود انسان در مقابل اوامر الهی عصیان نماید. به راهبان می‌فرمایند: "یا ملأ الرُّهبان إن اتبعتمونی أجعلُکُم وُرّاثاً لملکوتی و إن عصَیتمونی اصبرُ بحلمی و أنَا الغفور الرّحیم." (همان، ص۷)
بنابراین، در برابر اطاعت از فرامین الهی، ملکوت خداوند نصیب بندگان خواهد شد و در برابر عصیان آنها، البتّه صبر و حلم الهی احاطه کند، لکن چون عصیان استمرار یابد و فرصت از دست برود و چاره از شست، لاجرم محرومیت ناشی از آن نصیب فرد خواهد بود.
جمال قدم می‌فرمایند که محض رضای خدا به نصیحت بندگان می‌پردازند والّا نفعی عایدشان نمی‌شود:
تفکّروا فیما یأتیکم عن ورائکم لعلَّ لاتُحزِنُکُم شئوناتُ الدّنیا و ما فیها و تتوجّهون إلی مشرق فضل ر بّکم العلیّ العظیم. قل إنّا ننصَحُکُم لِوَجهِ الله و لایَنفَعُنا إقبالُکُم کما لایَضُرُّنا إعراضُکُم إنّه غنیٌّ عَنِ الخلائق اجمعین. (لئالی‌الحکمة، ج۲، ص۱۵۹)
در واقع به بیان مبارک مظاهر ظهور را خداوند به صِرف لطف و رحتش فرستاده تا نفوس انسانی هنگام عروج از این عالم در کمال تنزیه و تقدیس باشند. (اشراقات، ص۲۱۶) بدین لحاظ اوامر الهی عزّ صدور یافت که نفوس انسانی چگونه به آن مقام برسند.
۶۰. اِذا اَرْسَلْتُمُ ﭐلْجَوارِحَ اِلَی ﭐلصَّیدِ
ﭐذْکُرُوا اللهَ اِذاً یحِلُّ ما اَمْسَکْنَ لَکُمْ وَلَوْ تَجِدونَهُ مَیتاً اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْعَلیمُ ﭐلْخَبیرُ * اِیاکُمْ اَنْ تُسْرِفوا فیۭ ذٰلِکَ کونوا عَلیٰ صِراطِ ﭐلْعَدْلِ وَ ﭐلْاِنْصافِ فیۭ کُلِّ ﭐلْاُمورِ کَذٰلِکَ یأْمُرُکُمْ مَطْلَعُ ﭐلظُّهورِ اِنْ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلْعارِفینَ *
(مضمون: هنگامی که حیوانات شکاری را به سوی صید می‌فرستید خداوند را یاد کنید، در آن وقت آنچه برای شما گرفتند حلال میشود اگر چه آن را مرده بیابید. [حیوان شکاری صید مرده را به شما برساند.] او دانا و بینا است. مبادا در آن امر [صید کردن] زیاده‌روی کنید. در تمام امور به طریق عدالت و انصاف باشید. این چنین مطلع ظهور شما را فرمان می‌دهد اگر از عارفان باشید.)
شکار در امر بهائی مجاز شمرده شده است، گو این که باید رعایت عدالت و اعتدال را نمود. جوارح به حیواناتی که برای شکار‌کردن تربیت می‌شوند اطلاق میشود. شکار‌کردن به صورت تفریح در آمده است. البتّه با صید حیوانات بعضاً تغذیه هم صورت می‌گیرد. امّا، خوردن گوشت، اگرچه نهی نشده، ولی توصیه هم نشده است. در واقع توصیه شده که کمتر گوشت خورده شود.
حضرت عبدالبهاء خطاب به ادوین فیشر آلمانی می‌فرمایند:
امّا در خصوص خوردن گوشت حیوان و عدم آن؛ بدان که در اصلِ ایجادِ الهی طعام هر ذی‌روحی معیّن گردیده که دون آن موافق نه. مثلاً حیوان درّنده مانند گرگ و شیر و پلنگ آلت درّندگی دارد. مثل دندان کج و ناخن و چنگ. این واضح است که طعام این حیوان گوشت است. اگر بخواهد بچرد دندانش نبات را نبُرد و همچنین دانه را حل نتواند. زیرا دندان آسیاب ندارد و امّا حیوان چرنده را مثل چهارپایان دندانی داده که مانند داس گیاه را درو نماید. این واضح است که طعام این حیوانات نبات است. اگر بخواهد صید حیوان نماید نتواند. ولی باز را منقار کج است و چنگ تیز. اگر بخواهد دانه از زمین بردارد نتواند. زیرا منقار مانع از اخذ دانه است. لهذا غذای او گوشت است. و امّا انسان را نه دندان کجی و نه ناخن تیز و چنگی و نه دندانی نظیر داس آهنی. ازین واضح و مشهود گردد که طعام انسان حبوبات و اثمار است. دندان‌های انسانی بعضی مانند آسیاست که دانه را حل نماید و بعضی تیز و راست است که اثمار را پاره کند. لهذا انسان محتاج و مجبور به خوردن گوشت نیست. اگر ابداً گوشت نخورد باز در نهایت خوشی و قوّت زندگانی نماید. (امر و خلق، ج۳، ص۳۱)
به بیان حضرت عبدالبهاء، جمال مبارک نیز توصیه فرموده‌اند که به خوردن نبات باید قناعت کرد. در اروپا وقتی "سؤال از خوردن گوشت و ذبح حیوانات نمودند" حضرت عبدالبهاء در جواب فرمودند: "وقتی بیان جمال مبارک این بود که اگر کسی حیوانات ذبح نکند و به نباتات قناعت نماید، البتّه بهتر است؛ ولی نهی نفرمودند. زیرا ممکن نیست که انسان حیوانی نخورد. چه که در هر آب و گیاه و میوه‌ای حیواناتی که انسان از خوردن آن ناگزیر است، موجود. نهایت ضعف و شدّت دارد." (بدایع‌الآثار، ج۲، ص۳۰۳)
با این همه خوردن گوشت مباح است. وقتی از حضرت عبدالبهاء سؤال شد که چرا ذبح حیوانات نهی صریح نشده و مباح است، هیکل مبارک در جواب فرمودند: "چون جماد از عالم جمادی فانی شود و به عالم نباتی آید، پس ترقّی کند و چون نبات از عالم نباتی فانی گردد ترقّی نماید به عالم حیوانی در آید و چون از عالم حیوانی فانی شود به عالم انسانی ترقّی کند. مبنی بر این حکمت است که خوردن گوشت مباح گردیده. با وجود این شفقت و مرحمت انسان خشنود از ذبح حیوان نیست. ولی نظر به رحم و مروّت است، نه حکم الهی. حکم الهی همان است که در کتاب منصوص است." (مجموعه الواح مبارکه به افتخار بهائیان پارسی، ص۹۱)
امّا آیا میشود گوشت جمیع حیوانات را خورد؟ جناب محمّد ناطق از حضرت عبدالبهاء سؤال کرد: "مأکول اللّحم و غیر مأکول حلال و حرام اطعمه و اشربه در دیانات و شرایع مختلف است. الیوم تکلیف اهل بهاء در این خصوص چیست؟" حضرت عبدالبهاء در جواب فرمودند:
لحومی که مطلوب و گوارا است مأکول؛ لحوم منفوره مبغوض. این را بیت‌عدل باید به موجب حکمت تعیین نماید و اگر چنانچه به طعام نباتی اکتفا شود، البتّه به رحم و مروّت نزدیکتر است. (امر و خلق، ج۳، ص۳۶)
نکته‌ای که در اینجا از لحاظ حرمت یا حلّیت باید اشاره شود راجع به صید مرده است. اگر حیوان شکاری برای صید ارسال شود و صید کند و بیاورد و صید مرده باشد، حلال است. ولی اگر با دام صید شود و در دام بمیرد، حرام است. این نکته در رسالهٔ سؤال و جواب (شماره ۲۴) ذکر شده است. دربارهٔ نهی از اسراف نیز "بیت‌العدل اعظم موارد اسراف در صید را در آتیه معیّن خواهند نمود." (توضیحات کتاب اقدس، ص۱۶۲، توضیح شماره ۸۴)
۶۱. اِنَّ اللهَ قَدْ اَمَرَکُمْ بٱلْمَوَدَّةِ
فیۭ ذَوِی ﭐلْقُرْبیٰ وَ ما قَدَّرَ لَهُمْ حَقّاً فیۭ اَمْوالِ ﭐلنّاسِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْغَنِیُّ عَن ﭐلْعالَمینَ *
(مضمون: خداوند شما را به مهربانی با خویشاوندانِ [حق] فرمان داد و برای ایشان حقّی در اموال مردم مقدّر نکرده است. البته او بی‌نیاز از جهانیان است.)
احترام به نفوسی که به مظهر ظهور الهی منسوب هستند واجب است. در دور گذشته نیز سادات دارای احترام مخصوص بوده‌اند. این احترام برای اعزاز امرالله است. جمال قدم در کتاب عهدی می‌فرمایند: "احترام اغصان بر کلّ لازم لإعزاز امر و ارتفاع کلمه و این حکم از قبل و بعد در کتب الهی مذکور. طوبی لمن فاز بِهِ بما اُمِرَ مِن لدن آمرٍ قدیم و همچنین احترام حرم و آلُ‌الله و منتسبین."
در کلام دیگر، رعایت حضرات افنان را توصیه فرموده‌اند: "حفظ افنان بر کلّ لازم. بسیار درین امر زحمت کشیده‌اند... حسب‌الامر اعانت ایشان لازم است." (امر و خلق، ج۳، ص۶۶)
این نسبت آنقدر اهمّیت دارد که اواخر زیارتنامه نیز به ذکر آنها اختصاص یافته است: "صلّ اللّهمّ یا الهی علَی السّدرة و أوراقها و اغصانها و افنانها و اصولها و فروعها بدوام اسمائک الحُسنیٰ و صفاتک العلیا ثمّ احفظها مِن شرّ المعتدین و جنود الظّالمین..."
امّا در این دور به چند نکته باید توجّه داشت:
اوّل آن که، منتسبین به دو مظهر ظهور تا زمانی مورد احترام و لطف احبّای الهی هستند، که از ظلّ امر منحرف نشده و با مرکز امر مخالفت نکرده باشند. در غیر این صورت ابراز لطف به آنها، در واقع نوعی مخالفت با امرالله است. این بدان معنی نیست که با آنها خصومتی داشته باشیم یا قصد کنیم لطمه‌ای بزنیم. حاشا که چنین باشد. نفوسی که از ظلّ امر منحرف شده‌اند در واقع به بیان حضرت بهاءالله "معدوم" محسوب می‌شوند. در این صورت دیگر احترام و ابراز لطف به دلیل انتساب معنایی ندارد. این معنی در آثار حضرت بهاءالله مشاهده میشود. دربارهٔ خواهر بزرگشان، عزّیّه خانم، که بسیار با هیکل مبارک مخالفت کرد، می‌فرمایند:
أن یا أمَتی، کذلک فَعَلَتْ اُختی و غَرَّتْهَا الدّنیا إلی أنْ کَفَرَتْ باللهِ العزیزِ الحمید و إنّا ما تَعَرَّضنا بها لِنفسنا بل انّها لمّا أعرَضَتْ عنِ الله أعرَضنا عنها. کذلک اُمِرنا مِن لدن مقتدرٍ قدیر و قَطَعنا حبلَ النّسبة بَیننا و بَینها بما کَفَرَتْ بالّذی خَلَقَها بأمرٍ مِن عنده و کان اللهُ علی ما أقولُ شهید. و لو أنَّ أحدً مِن أبنائی یتَجاوَزَ عن حدودِ الله تالله لاتمُرُّ الیه طرْفی ابداً و یشهد بذلک کلُّ منصفٍ خبیر. (امر و خلق، ج۳، ص۶۷ / مضمون: ای کنیز من، خواهرم این چنین عمل کرد و دنیا او را مغرور ساخت تا آن که به خداوند کافر شد و ما به خاطر خودمان به او اعتراضی نکردیم بلکه به علّت آن که از خداوند روی برگرداند ازاو روی برگرداندیم. خداوند این چنین به ما امر کرد و ما نسبت بین خودمان و او را قطع کردیم چون به کسی که او را خلق کرد کافر شد و خداوند بر آنچه می‌گویم گواه است. و اگر یکی از پسران من از حدود الهی تجاوز کند، سوگند به خدا که نگاه به او نخواهم کرد و هر منصف خبیری بر این آگاه است.)
و در کلام دیگر در مناجاتی می‌فرمایند:
فیا الهی أنتَ تعلمُ بأنّی قَطَعتُ نسبتی إلّا لمن تمسَّکَ بنسبتکَ الکبری فی ایّام ظهور مظهر نفسک العلیا باسمک الأبهی و عن کلّ ذی‌قرابةٍ إلّا لمن تقرَّبَ إلی طلعتک النّوراء (همان / مضمون: ای خدای من میدانی که نسبتم را با هر کسی قطع کردم مگر کسی که به نسبتش با تو در ایّام ظهور مظهر نفست به اسم ابهایت متمسّک ماند؛ و از هر یک از منسوبین قطع نسبت کردم مگر کسی که به طلعت نورای تو تقرّب جُست.)
در کتاب بدیع ضمن توصیه به تعزیز و توقیر منسوبین به مظهر ظهور، موضوع قطع نسبت را نیز مطرح فرموده‌اند:
و همچنین نفوسی که نفس الرّحمن از مابین آن نفوس ظاهر شده عزّزوهم و وقّروهم یا قوم و لاتکوننّ من الغافلین و جمیع این فضل محقَّق مادام که حبل نسبت منقطع نشود و أنتَ تعلم یا الهی بأنّی اُحِبُّ هؤلاء و کُلَّ ما نُسِبَ إلی نفسک و أجدُ مِنهم نفحات قمیص رحمانیّتک و فوحات ثوب عزّک و مواهبک و أشتاقُ لقائَهُم و الإجتماع معهُم و المؤانسة بهم. (امر و خلق، ج۳، ص۶-۶۵)
از جمله مواردی که می‌توان ذکر کرد، ابراز وجود میرزا شعاع‌الله، فرزند ناقض اکبر، در آمریکا است. وقتی حضرت عبدالبهاء به صفحات غرب تشریف بردند، ابتدا خبری از او نبود. امّا وقتی به دلیل اقدامات و خطابات حضرت عبدالبهاء و ملاقات ارباب جراید با طلعت میثاق، صیت امر مبارک بلند شد، او هم به فکر ابراز وجود افتاد تا از این شهرت امرالله استفاده کرده برای خود جایگاهی کسب کند. بهتر است حکایت از بدایع‌الآثار، ج۲، ص۳۲۱ نقل شود:
از جمله مطالبی که سبب عبرت اهل دانش و ذلّت و حقارت ابن نقض، یعنی شعاع بی‌نور، شد این بود که با آن که در آن حدود مشغول به دکّان‌داری و عیّاشی بود و منصرف از ذکر الهی، چون آوازهٔ جهانگیر میثاق شُهره در شهر انداخت، او هم ذکر حضرت بهآءالله و نسبت عنصری را بر زبان رانده در حفرهٔ خویش به خیال جنبشی افتاد. دو مرتبه روزنامه‌نویسی را تطمیع نمود، مقاله‌ای شُبهه‌انگیز نوشت و نسبت جسمانی را عنوان وراثت مقام صالحین کرد. ولی سلطان پیمان به بی‌اعتنایی گذراندند و آن گونه امور را لایق ذکر نشمردند و هیچ اهمّیت ندادند. بلکه چون آن روز شخصی روزنامه‌نویس سؤال از نسبت ظاهری او نمود، فرمودند: "یک کلمه به تو می‌گویم و این تا آخر کافی است و بیش از این نه تو سؤال کن و نه من جواب می‌دهم و آن کلمه بیان حضرت مسیح است که عرض کردند، برادران شما به دیدن شما آمده‌اند. فرمودند، اینها برادران من نیستند. بلکه برادران و کسان من شمایید. ابداً به نسبت عنصری آنها حضرت مسیح اهمّیت ندادند. با وجود این منزل من چنین است که هر که خواهی گو بیا و هر که گو برو." انتهی. روزنامه‌نویس مذکور هم این بیان مبارک را بعینه در روزنامه درج نمود و نشر داد. لهذا ابن نقض که لاف زده بود که نَفَسی در ساحت سلطان میثاق زند و اظهار هوس نماید، از آن به بعد صدایی از او به گوش نرسید. خواست در نظر بی‌خبران عدم خویش را نمایش وجودی دهد، امّا نشد. مثل خیراللهِ بی‌خیر در شیکاغو که سفارش داد که مرا احضار فرمایند تا با قصد مشرّف شود. جواب او را هم چنین فرمودند که "من به این شهر وارد شده‌ام ابداً طلب ملاقات احدی نکرده‌ام. ولی هر کس بیاید در نهایت لطف و مدارا با او ملاقات می‌کنم." با وجود این آن بی‌انصاف‌ها نشر دادند که طلعت میثاق وعدهٔ ملاقات فرمود و خُلف نمود. نعوذُ بالله من شرّ الحاسدین. ولی آخر این دسائس نتیجه به عکس بخشید. زیرا امیدشان القآء شبهه‌ای در قلب ساده‌ای بود، امّا نشد. بلکه بیشتر سبب انتباه نفوس گردید. باری، مکرّر فرمودند که این یک دو نفر دوباره خود را رسوا نمودند، والّا ابداً من اسم آنها بر زبان نمی‌راندم. زیرا نه صلاح امر است و نه لایق ذکر و اعتنا هستند. و همچنین می‌فرمودند اگر اینها هم مقصد خیری در امرالله دارند باید به خدمتی موفّق شوند و بروند تبلیغ امرالله نمایند. اگر موفّقند در کنائس و مجامع کبری فریاد یا بهاءالأبهی برآرند. از این شبهات چه نتیجه‌ای حاصل میشود جز خسران دنیا و آخرت. جمال مبارک به صریح عبارت وعده فرمودند که بعد از صعودش خادمین و مخلصین که قائم بر اعلآء امرالله هستند منصور و مظفّر گردند. حال ببینید چه نفوسی خادم و قائمند و چه اشخاصی مخرّب و هادم. با وجود این یکی از شبهات‌شان این است که همیشه حقّ ذلیل بوده و مظلوم عالم. این چه دخلی به مطلب دارد. بلی، همیشه امرالله در بدایت محلّ انکار امم واقع ولی در نهایت عون و نصرت حق حامی و منجی صالحین بوده. العاقبة للمتّقین و العزّة لعبادالله المخلصین.
نکتهٔ دوم این است که منتسبین جمال مبارک و حضرت اعلی، در عین حال که دارای احترام در میان اهل بهاء هستند، هیچ حقّی در اموال ناس، مانند حقّی از خمس و زکوة و سهم امام و غیره ندارند. با این که در قرآن تصریح شده است: "ذلک الّذی یُبَشِّرُ الله عبادَه الّذین آمنوا و عملوا الصّالحات قُل لَّا أَسْأَلُکمْ عَلَیهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی." (سورهٔ شوری، آیهٔ ۲۳ / مضمون: این همان است که خداوند به بندگانش که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند مژده داده است. بگو برای آن کار از شما مزدی نمی‌طلبم مگر دوستداری و محبّت نسبت به منسوبینم)، امّا در آیهٔ دیگر برای آنها سهمی قائل شده است: "وَ اعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَیءٍ فَأَنَّ للهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبَیٰ وَ الْیتَامَیٰ وَ الْمَسَاکینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ إِن کنتُمْ آمَنتُم بِاللّهِ وَ مَا أَنزَلْنَا عَلَیٰ عَبْدِنَا یوْمَ الْفُرْقَانِ یوْمَ الْتَقَی الْجَمْعَانِ وَ اللّهُ عَلَیٰ کُلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ." (سورهٔ انفال، آیهٔ ۴۱ / مضمون: اگر به خداوند و آنچه بر بندهٔ خود در یوم‌الفرقان [روز جنگ بدر، روز جدایی حق از باطل]، روز برخورد دو گروه [حق و باطل] نازل کرده‌ایم ایمان دارید، بدانید که از هر غنیمتی که به دست آورید یک پنجم آن خاصّ خداوند و پیامبر و خویشاوندان او و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان است و خداوند بر هر کاری توانا است.)
این مطلب را حضرت بهاءالله در این بند کتاب اقدس تصریح فرموده‌اند. غیر از آن در کتاب عهدی نیز می‌فرمایند: "محبّت اغصان بر کلّ لازم ولکن ما قَدَّرَ اللهُ لَهُم حقّاً فی أموالِ النّاس." و در لوح دیگر می‌فرمایند: "نفوسی که حال به سدره منتسب‌اند ذَوی‌القُربی در کتاب اسماء مذکور اگر بما أراد الله عامل باشند... در اموال ناس از برای اغصان حقّی نبوده و نیست." (مناهج‌الأحکام، ج۱، ص۳۶۷)
۶۲. مَنْ اَحْرَقَ بَیتاً مُتَعَمِّداً
فَاَحْرِقوهُ
وَ مَنْ قَتَلَ نَفْساً عامِداً ﻓَﭑقْتُلوهُ خُذُوا سُنَنَ اللهِ بِاَیادِی ﭐلْقُدْرَةِ وَ ﭐﻹقْتِدارِ ثُمَّ ﭐتْرُکُوا سُنَنَ ﭐلْجاهِلینَ * وَ اِنْ تَحْکُمُوا لَهُما حَبْساً اَبَدیاً لٰا بَأْسَ عَلَیکُمْ فِی ﭐلْکِتابِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْحاکِمُ عَلیٰ ما یریدُ *
(مضمون: هر کس خانه‌ای را از روی عمد بسوزاند او را بسوزانید و هر کس نفسی را عمداً بکشد او را بکشید. با قدرت و اقتدار، قوانین الهی را به دست گیرید؛ پس سنّت‌های نادانان را رها سازید. و اگر برای آن دو، حبس ابد حکم کنید برای شما در کتاب الهی مانعی نیست [اشکالی ندارد.] البته او بر آنچه بخواهد حکمفرما است.)
یکی از اصولی که در کتاب اقدس بیان شده است آن که در اجرای احکام نباید رأفت قلب مانع شود. این موضوع در بند ۴۵ بیان شد که می‌فرمایند: "ایّاکم أن تأخُذَکُمُ الرّأفة فی دین‌الله. اعملوا ما اُمِرتُم بِهِ مِن لَدُن مشفِقٍ رحیم."
باید دانست که اوامر الهیّه هر کدام دارای حکمتی است که بعضاً بر بندگان پوشیده است. لهذا نمی‌توان برای اوامر و مناهی نازله در کتاب الهی در جستجوی دلیل و منطق بر آمد. گاهی اوقات بعضی از مجازات‌ها جنبهٔ پیشگیرانه دارد که فردی از خوف مجازات مرتبط با جرم از ارتکاب به آن خودداری نماید. حضرت بهاءالله در لوح دنیا می‌فرمایند: "در اصول و قوانین، بابی در قصاص که سبب صیانت و حفظ عباد است مذکور، ولکن خوف از آن ناس را در ظاهر از اعمال شنیعهٔ نالایقه منع می‌نماید." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۲۹۶) کاملاً مشهود است که قصاص، که در حکم مزبور عبارت از سوزاندن فردی است که بنایی را عمداً طعمهٔ حریق ساخته، می‌تواند افراد را، علیرغم میل شدیدشان به ارتکاب جرم، که ممکن است ناشی از حسّ انتقام‌جویی و غیره باشد، منع کند. گو این که جمال مبارک مایل‌اند که در وجود افراد "خشیةالله" پدید آید تا آنها را به کلّی از تفکّر به ارتکاب جرم باز دارد.
حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
در کتاب مستطاب اقدس حضرت بهاءالله مجازات قتل را اعدام مقرّر فرموده‌اند. امّا به جای آن حبس ابد را نیز اجازه داده‌اند و هر دو با احکام مبارک تطابق دارد. ممکن است بعضی از ما با بینش محدود خود حکمت بالغهٔ این حکم را درک ننماییم، ولی باید آن را بپذیریم و بدانیم که مراتب حکمت و رحمت و عدالت مُنزل آن کامل و فی‌الحقیقه کافل نجات اهل عالم است. اگر نفسی سهواً محکوم به مرگ گردد، آیا نباید معتقد بود که خداوند مقتدر و توانا چنین بی‌عدالتی در این جهان را هزاران برابر در جهان دیگر جبران فرماید. البتّه نمی‌توان به خاطر این احتمال نادرالوقوع که ممکن است یک فرد بی‌گناه سهواً مجازات شود از این حکمی که نفعش به عموم راجع است صرف‌نظر کرد. (نقل ترجمه از صفحه ۱۶۳ ملحقات کتاب اقدس، طبع مرکز جهانی، یادداشت شماره ۸۶)
البتّه این حکم در مقاطع گوناگون مورد سؤال واقع شده و حضرت ولی امرالله و بیت‌العدل اعظم جواب‌هایی عنایت فرموده‌اند. حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
و امّا دربارهٔ سؤالی که در خصوص مجازات ایجاد حریق عمدی در کتاب اقدس مطرح کرده‌اید که عبارت از سوزاندن یا حبس ابد برای حریق عمدی، به عبارت دیگر همان مجازات برای قتل درجه اوّل است. ما نباید این حکم را مورد سؤال قرار دهیم، بلکه با مطالعهٔ امر بهائی و تعالیمش به‌طور جامع، پی می‌بریم که شریعت الهی برای این یوم درمانی برای ملّت‌ها است، و این که، در آینده وقتی جامعهٔ تماماً بهائی وجود داشته باشد و این احکام تنفیذ گردند، عالم انسانی به نقطه‌ای از تکامل که متعالی‌تر از امروز است واصل شده است و صِرف تهدید آنها در اکثر موارد ممکن است برای صیانت جامعه و ممانعت از نقض احکام و اوامر کافی باشد. (ترجمه – مکتوب ۱۵ فوریه ۱۹۵۷، از طرف حضرت ولی امرالله به یکی از احبّاء مندرج در Lights of Guidance، شماره ۱۱۹۸)
بیت‌العدل اعظم در جوابیه مورّخ ۲۷ می ۱۹۸۰ که در طیّ آن به پرسش‌هایی دربارهٔ کتاب اقدس پاسخ داده‌اند، می‌فرمایند:
در کتاب اقدس صِرفا اصول اساسی مجازات‌ها برای قتل و حریق عمدی عنایت شده است. قتل عمد را باید با اعدام یا حبس ابد مجازات کرد. مواردی از قبیل تعیین میزان جرم و این که آیا شرایط تخفیف را باید ملحوظ داشت، و این که آیا کدام یک از دو مجازات تجویز شده باید مُجریٰ گردد به عهدهٔ بیت‌العدل اعظم گذاشته شده تا با توجّه به شرایط حاکم در زمان اجرای حکم اتّخاذ تصمیم نمایند. ایجاد حریق عمدی، همان طور که خود شما در جراید می‌توانید ببینید، از جرایمی است که یوماً فیوماً در تزاید است – به ندرت روزی می‌گذرد بدون آن که بنایی طعمهٔ حریق یا انفجار واقع شود، که غالباً موجب مرگ دردناک نفوس بی‌گناه می‌گردد. حضرت بهاءالله تجویز می‌فرمایند که شخصی که خانه‌ای را عمداً طعمهٔ حریق می‌سازد، خودش را بسوزانند یا به حبس ابد محکوم کنند، امّا در اینجا نیز، کاربرد این مجازات‌ها، روش اجرای آن و تعیین میزان جرم به عهدهٔ بیت‌العدل اعظم گذاشته شده است. بدیهی است میزان جرم کسی که انباری خالی را طعمهٔ حریق می‌سازد با کسی که مدرسه‌ای پر از کودک را بسوزاند، بسیار متفاوت است. (ترجمه – Messages ۱۹۶-۱۹۸۶، ص۴۵۰ / مضمون مشابه را در یادداشت شماره ۸۶ ملحقات کتاب اقدس نیز توان یافت.)
این نکته را نیز باید مدّ نظر داشت که هیئت اجتماعیه دست به انتقام نمی‌زند، بلکه جهت صیانت جامعه قصاص را اجرا می‌کند. این دو کاملاً با هم متفاوت است، اگرچه به صورت ظاهر یکسان تلقّی شود. انتقام عمل فردی است و کسی که متضرّر شده دست به انتقام می‌زند، امّا قصاص وظیفهٔ هیئت اجتماعیه برای صیانت از افراد در مقابل ارتکاب جرائم از سوی افراد خاطی است.
۶۳. قَدْ کَتَبَ اللهُ عَلَیکُمُ ﭐلنِّکاحَ
اِیاکُمْ اَنْ تَجاوَزُوا عَن ﭐلْاِثْنَتَین وَ ﭐلَّذِی ﭐقْتَنَعَ بِواحِدَةٍ مِنَ ﭐلْاِمآءِ ﭐسْتَراحَتْ نَفْسُهُ وَ نَفْسُها وَ مَن ﭐتَّخَذَ بِکْراً لِخِدْمَتِهِ لا بَأْسَ عَلَیهِ کَذٰلِکَ کانَ ﭐلْاَمْرُ مِنْ قَلَمِ ﭐلْوَحْیِ بٱلْحَقِّ مَرْقوماً * تَزَوَّجُوا یا قَوْمُ لِیظْهَرَ مِنْکُمْ مَنْ یذْکُرُنیۭ بَینَ عِبادیۭ هٰذا مِنْ اَمْریۭ عَلَیکُمُ ﭐتَّخِذُوهُ لِاَنْفُسِکُمْ مُعیناً *
(مضمون: خداوند ازدواج را بر شما واجب کرد. مبادا از دو [زن] تجاوز کنید و کسی که به یک زن قناعت کرد نفس خود و نفس او آسوده شد و کسی که باکره‌ای را برای خدمتگزاری‌اش گرفت، مانعی بر او نیست. این چنین حکم از قلم وحی به حق مرقوم گشت. ای مردم، ازدواج کنید تا کسی که مرا بین بندگانم ذکر کند از شما ظاهر شود. این حکم من است بر شما، آن را برای خودتان کمک بگیرید.)
در امر مبارک مقصد از ازدواج را استمرار نسل انسان جهت ذکر الهی و نیز ظهور اسماء و صفات الهی در عالم خلق بیان فرموده‌اند. در واقع در هیچ یک از ادیان سَلَف مقصد از ازدواج به این وضوح بیان نشده است. جمال مبارک در لوح خطاب به ناپلئون سوم، به حضرات رُهبان می‌فرمایند:
یا ملأ الرُّهبان... تزوّجوا لِیَقومَ أحدٌ مقامَکُم إنّا مَنَعناکُم عَنِ الخیانة لا عمّا تَظهَرُ بِهِ الأمانة أأخَذتُم أصولَ أنفُسِکُم و نَبَذتُم اُصولَ اللهِ وَرائِکُم إتَّقوا الله و لاتکونوا مِنَ الجاهلین. لو لَا الإنسان مَن یذکُرُنی فی أرضی و کَیفَ تَظهَرُ صفاتی و أسمائی؟ تفکّروا و لاتکونوا مِنَ الّذین احتجبوا و کانوا مِنَ الرّاقدین. إنّ الّذی ما تزَوَّجَ إنّهُ ما وَجَدَ مَقَرَّاً لِیَسکُنَ فیه أو یَضِعَ رأسَهُ علیه بِمَا ٱکتَسَبَت أیدی الخائنین. لَیسَ تقدیسُ نفسِهِ بما عَرَفتُم و عندکم مِنَ الأوهام بل بما عندنا أنِ ٱسئلوا لتعرفوا مقامَه الّذی کان مقدّساً عن ظنونِ مَن عَلَی الأرض کُلّها طوبی للعارفین. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۰۰-۱۰۱ / مضمون: ای راهب‌ها... ازدواج کنید تا کسی بعد از شما جای شما قرار گیرد. ما شما را از خیانت منع کردیم نه از آنچه که امانت بدان وسیله امکان ظهور یابد. آیا اصول نفس خود را گرفتید و اصول الهی را پشت سر رها کردید. تقوای الهی داشته باشید و از نادانان نباشید. اگر انسان نباشد چه کسی مرا در روی زمینم ذکر کند و چگونه صفات و اسماء من ظاهر شود. تفکّر کنید و نباشید از کسانی که در حجاب ماندند و خواب آنها را در ربود. کسی که ازدواج نکرد به علّت آنچه که خائنین مرتکب شدند جایی برای سکونت نداشت و یا جایی که سرش را بنهد. تقدّس او به آنچه که شما دانستید و اوهامی که نزد شما است نبود بلکه علّت تقدیس او نزد ما است. بپرسید تا مقامش را بدانید؛ مقامی که از گمان‌های همهٔ مردمان روی زمین مقدّس است. خوشا به کسانی که بدانند.)
در این بیان، جمال مبارک به چند نکته اشاره دارند. اوّل آن که مقصود از ازدواج را بیان می‌فرمایند. می‌دانیم که هر یک از کائنات به اسمی از اسماء یا صفتی از صفات الهی آفریده شده است. مثلاً جمال قدم می‌فرمایند: "آسمانها نشانه‌های بزرگی من است، به دیدهٔ پاکیزه در او بنگرید..." (دریای دانش، ص۳۲) امّا انسان به جمیع اسماء و صفات الهی آفریده شده است. بدین لحاظ این اسماء و صفات که ودایعی نهاده شده در وجود اوست باید به صیقل تربیت از کمون به ظهور برسد. حال، باید انسان وجود داشته باشد، تا امکان بروز و ظهور اسماء و صفات الهی فراهم آید. جمال قدم می‌فرمایند:
کینونت و حقیقت هر شئ را به اسمی از اسماء تجلّی نمود و به صفتی از صفات اشراق فرمود مگر انسان را که مظهر کلّ اسماء و صفات و مرآت کینونت خود قرار فرمود و به این فضل عظیم و مرحمت قدیم خود اختصاص نمود. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۳۹)
هدف دیگر همان است که در این بند کتاب اقدس نیز تصریح شده است، یعنی استمرار نسل انسان. امّا نکتهٔ مهمّ دیگری که جمال قدم مصرّح فرمودند، ردّ گمان اشتباه حضرات رهبه است. زیرا آنها گمان کردند بیان حضرت مسیح که: "شنیده‌اید که به اوّلین گفته شده است زنا مکن؛ لیکن من به شما می‌گویم هر کس به زنی نظر شهوت اندازد، همان دم در دل خود با او زنا کرده است،" (انجیل متی، باب ۵، آیهٔ ۲۷) به ازدواج اشاره دارد. مقصود از "اوّلین" نهی از زنا در کتاب تورات است که می‌فرماید: "قتل مکن، زنا مکن، دزدی مکن..." (سفر خروج، باب ۲۰، آیات ۱۳-۱۵)
حضرات رهبه همین نکته را گرفتند و خود را از ازدواج محروم نمودند، زیرا آن نگاه اوّل را به منزلهٔ زنا دانستند. جمال قدم می‌فرمایند ما شما را از خیانت منع کردیم. بلافاصله بعد از آن تأکید دارند، نه آنچه که به واسطهٔ آن امانت ظاهر میشود. در واقع فرزندان امانت الهی هستند نزد پدر و مادری که واسطهٔ تولّد عنصری آنها در این جهان هستند.
نکتهٔ دیگری که حضرات رهبه گمان بردند آن بود که تقدّس حضرت مسیح ناشی از ازدواج نکردن ایشان بوده است. در حالی که علّت ازدواج نکردن آن حضرت نه بدان سبب بود که اینان گمان بردند بلکه بدان سبب بود که سر و سامانی نداشتند. خود حضرت مسیح می‌فرمایند: "روباهان را سوراخ‌ها و مرغان هوا را آشیان‌ها است لیکن پسر انسان را جای سر نهادن نیست." (انجیل متی، باب ۸، آیهٔ ۲۰)
جناب محمّدطاهر مالمیری در مناظره با کشیش مسیحی که حضرت محمّد را، معاذالله، زن‌پرست و تقدّس حضرت مسیح را ناشی از ازدواج‌نکردن می‌دانست، به او جواب دادند: "این که شما زن‌نگرفتن حضرت مسیح را منتهای تقدیس او محسوب می‌دارید صحیح نیست. چه که آن حضرت قوای جسمانی‌اش مثل سایرین بود منتهیٰ محلّ امن و امان و مناسبی برای ازدواج پیدا نکرد. در طول نبوّتش پیوسته در کوه‌ها و بیابان‌ها متواری بود و اگر بگوییم قوّهٔ باء در وجود مبارکش نبود این نقص جسمانی است و انبیاء باید قوای جسمانی‌شان مانند قوای روحانی کامل باشد. مثلاً اگر ظرف در نهایت کمال نباشد چگونه مظروف کامل خواهد بود. و به‌علاوه حضرت مسیح در جایی زن گرفتن را نهی نکرده و مذموم ندانسته است." (خاطرات مالمیری، ص۲۰۰)
در بیان مبارک اشارتی هست که نهی از ازدواج با بیش از دو زوجه است. مبیّن آیاتْ ازدواج با همسر دوم را مشروط فرموده است. ابتدا به بیانی دربارهٔ نهی از ازدواج با زن سوّم اشاره میشود. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
امّا زوجهٔ ثالث وجهاً مِنَ الوجوه جائز نه؛ به کلّی ممنوع ولو هر دو زوجه ناموافق و ترکشان غیرممکن و اولاد غیرموجود. معهذا به عذری معذور نگردد حتّی زوجهٔ ثانیه مشروط به عدل است و عدل بسیار مشکل. طوبی لمن له القدرة عَلیٰ ذلک. (امر و خلق، ج۴، ص۱۷۳)
بنابراین، با تصریح شارع و مبیّن، ازدواج با زوجهٔ ثالث بالمرّه ممنوع است. امّا، زوجهٔ ثانی هم مشروط به شرایطی است که در حدّ محال است. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
در خصوص مساوات بین‌الضّلعین که یکی موقنه و دیگری غیرمؤمنه سؤال نموده بودید؛ البتّه مساوات در معاملات از جمیع جهات لازم است، ولی عدالت که شرط است از قبیل محال و جواز تعدّد زوجات در کتاب الهی مقیَّد و مشروط به عدالت است و چون عدالت مستحیل لهذا باید اکتفا به یکی کرد. ذلکم خیرٌ لکم إن کنتُم تُنصفون. (همان)
حضرت عبدالبهاء تبیین خود را مستند به آیات قرآن فرمودند. در سؤال و جوابی با آن حضرت آمده است:
سؤال: تعدّد زوجات چگونه است؟ جواب: در قرآن کلمهٔ فإن خِفتُم ألّاتعدلوا فواحدة. دلالت بر این می‌نماید که عندالله حکم واحد مقبول است. لکن علماء اسلام تعدیل را در اکل و شرب و لباس و اسباب زندگانی معیّن نمودند و سبب حکم ثلاث و رُباع این بود که در زمان حضرت کثرت ازدواج در میان عرب‌ها اندازه نداشت. لهذا امر به ثلاث و رباع و مشروط به تعدیل فرمودند. والّا تعدّد زوجات سبب فساد عائله است. (همان، ص۵-۱۷۴)
آیه‌ای که حضرت عبدالبهاء به آن اشاره دارند، آیهٔ ۱۲۹ سورهٔ نساء است که در تکمیل آیهٔ چهارم در سورهٔ مزبور نازل شده است. در آیهٔ ۳ آمده است که می‌توانید دو، یا سه یا چهار زوجه اختیار کنید. امّا اگر می‌ترسید که عدالت را نتوانید رعایت کنید، پس به یکی اکتفا کنید. در آیهٔ ۱۲۹ تصریح دارد: "و لن‌تستطیعوا أن تعدِلوا بین النّساء ولو حَرَصتُم..." (و ابداً نمی‌توانید بین زنان عدالت برقرار کنید ولو این که بسیار بکوشید.)
در امر مبارک عدالت معانی متعدّد دارد. یکی از معانی عدل این است که با دیگران همان طور معامله باید کرد که مایلیم با ما معامله شود. در بیانی از جمال مبارک آمده است: "تحکمون بالعدل کما تحکمون علی أنفُسِکُم و لن‌ترضوا لنا ما لاترضونه لکم." (سورةالملوک، الواح نازله خطاب به ملوک و رؤساء ارض، ص۲۰ / مضمون: به عدل حکم کنید همان طور که بر خود حکم می‌کنید و راضی نشوید برای ما آنچه را که برای خود راضی نیستید.) و در کلام دیگر می‌فرمایند: "لاتحملوا علَی النّاس ما لاتحملوه علی أنفُسِکُم و لن‌ترضوا لأحدٍ ما لاترضونه لَکُم و هذا خیرُ النُّصح لو أنتم مِنَ السّامعین." (همان، ص۲۷ / مضمون: بر مردم تحمیل نکنید آنچه را که بر خود تحمیل نمی‌کنید و راضی نشوید برای احدی آنچه را که برای خود راضی نمی‌شوید. این بهترین اندرز از برای شما است اگر گوش شنوا داشته باشید.) بدین لحاظ حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
این قضیه منافی رضای الهی است و مخالف عدل و انصاف عالم انسانی. زیرا نساء نیز در احساسات جسمانی و روحانی مانند رجال‌اند. اگر زنی هر روز ضجیعی جوید، این حرکت دلیل بر نهایت بی‌عفّتی آن است. چون به حقیقت نگری رجال نیز مانند آن. (امر و خلق، ج۴، ص۱۷۸ / مناهج‌الاحکام، ج۱، ص۳۷۳)
امّا از آنجا که حضرت عبدالبهاء مبیّن آیات‌ند و نه شارع، نحوهٔ اجرای این حکم الهی را معیّن فرموده‌اند. بعضی ایراد وارد آوردند که ایشان حکم الهی را نسخ کرده‌اند. طلعت میثاق در جواب فرمودند:
و امّا در خصوص تعدّد زوجات؛ منصوص است و ناسخی ندارد. عبدالبهاء این حکم را نسخ ننموده. این از مفتریات رفقاست. ولی من می‌گویم عدالت در تعدّد زوجات شرط فرموده‌اند. تا کسی یقین بر اجرای عدالت نکند و قلبش مطمئن نشود که عدالت خواهد کرد متصدّی تزویج ثانی نشود و چون حتماً یقین نمود که در جمیع مراتب عدالت خواهد کرد، آن وقت تزوّج ثانی جائز. چنانچه در ارض مقصود احبّاء ارادهٔ تزویج ثانی نمودند ولی به این شرط و این عبد ابداً احتراز ننمود و اصرار کرد که باید عدالت نمود و عدالت به درجهٔ امتناع است. ولی گفتند که ما عدالت خواهیم کرد و ارادهٔ تزویج ثانی دارند. این افتراء از زمزمه‌های آنهاست که القای شبهات می‌نمایند و چقدر امر را مشتبه می‌کنند. مقصود این است که تعدّد زوجات بدون عدالت جائز نه و عدالت بسیار مشکل است. (امر و خلق، ج۴، ص۱۷۵)
باید بدانیم که اختیار زوجهٔ ثانی در این ایّام به طرد اداری منجر خواهد شد. حضرت ولی امرالله خطاب به محفل روحانی ملّی بهائیان ایران می‌فرمایند:
تجاوز از یک زوجه و کتمان عقیده با وجود تحذیر و تأکید و نصیحت امنای محفل روحانی نتیجه‌اش در این ایّام محرومیت از حقّ انتخاب در جامعه و از عضویت محافل روحانیه است. ولی این انفصال اداری است نه روحانی. قرار قطعی و حکم نهائی راجع به امنای بیت‌العدل اعظم است. (همان، ص۱۷۸) اینگونه نفوس برای رفع طرد اداری، باید زوجه ثانی را طلاق گویند. (همان، ص۱۷۹)
البتّه این شرط شامل کسانی نیست که قبل از ایمان به امر مبارک دارای دو زوجه بوده‌اند. حضرت ولی امرالله می‌فرمایند: "نصّ مبارک راجع به توحید زوجه شامل بر نفوسی که از سابق دارای دو زوجه می‌باشند نبوده و نیست." (همان)
۶۴. یا مَلَأَ ﭐلْاِنْشآءِ لا تَتَّبِعوا
اَنْفُسَکُمْ اِنَّها لَاَمّارَةٌ بٱلْبَغْیِ وَ ﭐلْفَحْشآءِ ﭐتَّبِعُوا مالِکَ ﭐلْاَشْیآءِ ﭐلَّذیۭ یأْمُرُکُمْ بٱلْبِرِّ وَ ﭐلتَّقْویٰ اِنَّهُ کانَ عَن ﭐلْعالَمینَ غَنیاً * اِیاکُمْ عَنْ تُفْسِدوا فِی ﭐلْاَرْضِ بَعْدَ اِصْلاحِها وَ مَنْ اَفْسَدَ اِنَّهُ لَیسَ مِنّا وَ نَحْنُ بُرَءآءُ مِنْهُ کَذٰلِکَ کانَ ﭐلْاَمْرُ مِنْ سَمآءِ ﭐلْوَحْیِ بٱلْحَقِّ مَشْهوداً *
(مضمون: ای مردم دنیا از نفس‌هایتان پیروی نکنید زیرا امر‌کننده به فساد و گناه است. از مالک اشیاء پیروی کنید، کسی که شما را به نیکی و تقوی امر می‌کند. او از عالمیان بی‌نیاز است. مبادا در زمین بعد از درست و نیکو‌‌شدن آن فتنه و فساد بر پا کنید و هر کس فتنه و فساد کند از ما نمی‌باشد و ما از او بیزاریم. این چنین حکم از آسمان وحی به حق آشکار شد.)
در آثار مبارکهٔ جمال ابهی به نفس امّاره به عنوان تنها دشمن انسان اشاره شده است. (آثار قلم اعلی، ج۱، خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۳۹۰) سه حالت برای مهار نفس و غلبه بر آن وجود دارد. اوّل رها‌کردن آن که لجام‌گسیخته میشود و به هر نوعی آدمی را به ارتکاب آنچه که شایستهٔ او نیست و در شأن او نه، وادار می‌کند و او را در سراشیبی سقوط قرار می‌دهد و به نحوی بر او غالب میشود که دیگر رهایی از آن به زحمت حاصل میشود مگر آن که ید اقتدار الهی مدد کند و آدمی را دیگربار به "فطرت اصلیه" و به درگاه خدایش باز گرداند و آمادهٔ استماع کلام الهی شود و مدارج دوری از نفس امّاره و وصول با معارج عالیه را بپیماید.
در حالت دوم منع‌کردن نفس است از آنچه می‌خواهد. این نیز فی نفسه مفید نتواند بود. زیرا بنا به حدیث نبوی معروف، "الانسان حریصٌ عَلیٰ ما مُنِع" (کنزُ الاعمال، حدیث ۴۴۰۹۵)، آدمی به هر آنچه که او را از آن باز دارند آزمند است و مایل است به آن برسد و ببیند چه بوده که او را از آن منع کرده‌اند. این خصیصه از اوان کودکی در انسان بارز است و در سال‌های بعد هم او را رها نمی‌کند.
لهذا، شِقّ سوم باقی می‌ماند و آن غلبه بر نفس به مدد الهی است؛ یعنی قربانی‌کردن نفس برای رسیدن به رضای خداوند. و این جز به مدد توسّل به آثار مبارکه میسّر نیست. از آنجا که وجود نفس برای زندگی در این جهان لازم است (خطابات مبارکه، ج۱، ص۱۶۸)، باید در ارتقاء آن کوشید و آن را از ادنی درجات به اعلی مدارج رساند.
جمال قدم و حضرت عبدالبهاء در مناجات‌های خود از خداوند می‌خواهند که ما را به نفس خویش واگذار نکند چه که امر‌کننده به بدی‌ها است. جمال مبارک می‌فرمایند: "أسئلُکَ یا الهی برحمتک الّتی سَبَقَتِ الأشیاء و یشهدُ بها مَن فی لُجَجِ الأسماء بأن لاتَدَعَنی بنفسی لأنّها أمّارِةٌ بالسّوء. فاحفظْنی فی حصن عصمتک و کَنَفِ حمایتک." (مجموعه مناجات‌های آثار قلم اعلی، ج۱، ص۱۱۹) حضرت عبدالبهاء در مناجاتی می‌فرمایند: "رَبَّنا نحنُ خُطاةٌ و أنتَ العفّوُ الغفور. بَدِّلٰ سَیّئاتِنا بالحسنات و قِنا مِن شرّ أنفُسِنا لأنّها أمّارِةٌ بالسّوء فلا قوّة و لا حولَ لنا إلّا بتأییدکَ یا رَبَّنَا الغفور." (مجموعه مناجات‌های طبع آلمان، ص۲۸۸، مناجات شماره ۲۵۷)
جمال مبارک در سورةالرّئیس ابتدا این مدارج را فهرست‌وار بیان کرده‌اند:
وَ مِنها نفسٌ ملکوتیّة و نفسٌ جبروتیّة و نفسٌ لاهوتیة و نفسٌ الهیّة و نفسٌ قدسیة و نفسٌ مطمئنّة و نفسٌ راضیة و نفسٌ مرضیة و نفسٌ ملهَمَةٌ و نفسٌ لوّامَة و نفسٌ أمّارّة. لکلّ حزبٍ بیاناتٌ إنّا لانُحِبُّ أن نذکُرَ ما ذُکِرَ مِن قبلُ و عندَ رَبِّکَ علمُ الأوّلین و الآخِرین. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۲۱۹ / مضمون: و از آن جمله است نفس ملکوتی، و نفس جبروتی... و نفس امّاره. برای هر گروهی توضیحاتی دربارهٔ آنها هست که ما دوست نداریم آنچه را که از قبل ذکر شده در اینجا ذکر کنیم. علم اوّلین و آخرین نزد خدایت است و بس.)
امّا، بعداً در همان لوح مبارک دربارهٔ نفسی که مردمان در آن شریک هستند و بعد از ترکیب عناصر و ایجاد هیکل عنصری آدمی احداث میشود، توضیحات دیگری می‌دهند که روشن کنندهٔ نکات بسیاری است:
و النّفسُ هِیَ المقصود انّها تُبعَثُ مِن کلمةالله و انّها لَهِیَ التّی لو اشتعلَت بنار حبّ رَبِّها لاتُخمدها میاهُ الإعراض و لا بحورُ العالَمین و إنّها لَهِیَ النّارُ المشتعلة الملتهبة فی سدرة الإنسان و تنطِقُ بأنّهُ لا إله إلّا هو و الّذی سمِعَ ندائَها إنّهُ مِنَ الفائزین و لما خَرَجَت عَنِ الجسد یُبعِثُهَا اللهُ عَلیٰ أحسَنِ الصّورة و یُدخِلُها فی جنّةٍ عالیة. إنّ رَبَّکَ علی کُلّ شیءٍ قدیر. (همان، ص۲۲۰ / مضمون: نفسی که مورد نظر است از کلام الهی مبعوث میشود و آن نفسی است که اگر به آتش محبّت پروردگار مشتعل شود آب‌های اعراض و دریاهای دنیا آن را سرد نکند و آن عبارت از آتش مشتعلی در سدرهٔ انسان است و متکلّم به این که نیست خدایی جز او و کسی که ندایش را بشنود به مقصد واصل شده و چون از جسد رهایی یابد خداوند او را به بهترین صورت مبعوث می‌کند و در بهشت برین وارد می‌سازد.)
امّا، جمال قدم تصریح می‌فرمایند که نفس دارای دو بال است:
ثمّ اعلم بأنّ للنّفسِ جناحَین. إن طارَت فی هواء الحبّ و الرّضا تُنسَبُ إلَی الرّحمن و إن طارَت فی هواء الهَویٰ تُنسَبُ إلَی الشَّیطان. إعاذَنَا الله و ایّاکم مِنها یا ملأ العارفین و إنّها إذا اشتعَلَت بنار محبّةالله تُسمّیٰ بالمطمئنّة و المرضیة و إن اشتعَلَت بنارِ الهَویٰ تُسمّیٰ بالأمّارِة. کذلک فصَّلنا لک تفصیلاً لتکون مِنَ المتبصّرین. (همان، ص۲-۲۲۱ / مضمون: پس بدان که نفس را دو بال است. اگر در آسمان محبّت و رضای الهی پرواز کرد، به خداوند رحمن منسوب است و اگر در فضای هوای نفسانی پرواز کرد به شیطان منسوب میشود. ما و شما از آن به خداوند پناه می‌بریم. نفس اگر به نار محبّت الهی مشتعل شود به نفس مطمئنّه و مرضیه نامیده میشود و اگر به آتش هواهای نفسانی مشتعل شود امّاره خوانده میشود. این چنین برای تو موضوع را تفصیل دادیم تا بینش کافی بیابی.)
حضرت عبدالبهاء دربارهٔ نحوهٔ ارتقاء نفس توضیحاتی مبسوط عنایت فرموده‌اند که در مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۸۷ به بعد درج است. چون از بحث ما خارج است، لهذا از نقل آن خودداری میشود.
لهذا، وقتی انسان اجازه ندهد نفس او را به شهوات نفسانیه وادار کند، و به حبل توکّل به خداوند و استمداد از او متوسّل شود، رو به ترقّی نهد و مدارج عالیه را بپیماید. نکتهٔ بعدی که در بیان مبارک در این بند از کتاب اقدس مطرح شده، نهی از فساد بعد از اصلاح است.
جمال قدم کراراً به دو نکتهٔ اساسی تصریح فرموده‌اند. اوّل آن که ظهور ایشان برای اصلاح عالم بوده است: "قد أتی مالکُ القِدَم لإصلاحِ العالم لو عرفَ النّاس لَطافوا حولَ العرش." (آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ص۳۷۳) "قد جِئتُ مِن مطلعِ الفضل لإصلاحِ العالم. طوبی لمن شهِدَ بما شهدَ به الله ویلٌ لکلّ منکِرٍ مکّار." (همان، ج۲، ص۶۸) "قد أظهرتُ نفسی لإصلاح العالم و دعونا الکلَّ إلی الافقِ الأعلی." (امر و خلق، ج۲، ص۲۳) و تأکید دارند که خویش را فدای این هدف فرموده‌اند: "فانظروا إلی هیکلِ الله فی الأرض إنّه أنفَقَ نفسَه لإصلاحِ العالم. إنّه لهو المنفقُ العزیز المنیع." (منتخباتی از آثار حضرت بهاءالله، چاپ اوّل، ص۲۰۲) و در مقام دیگر می‌فرمایند: "قد أخترنَا البلایا لإصلاحِ العالم و اتّحاد مَن فیه." (آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ص۹۲) بنابراین، از لحظهٔ ظهور آن مظهر احدیه اصلاح عالم آغاز شده چه که برای این هدف ظاهر شده است.
نکتهٔ دیگری که جمال مبارک به آن تصریح فرموده‌اند این است که جمیع برای اصلاح عالم خلق شده‌اند: "ای اهل بهاء بر معروف اتّحاد نمایید و در اصلاح عالم متّفق باشید." (امر و خلق، ج۳، ص۲۲۵) و نیز "باید کل در اصلاح عالم بکوشند. عالم یک وطن است و عباد یک حزب لو هم یعرفون." (همان) در مقام دیگر از قلم اعلی نازل: "یا حزبَ‌الله به خود مشغول نباشید، در فکر اصلاح عالم و تهذیب امم باشید. اصلاح عالم از اعمال طیّبهٔ طاهره و اخلاق راضیهٔ مرضیه بوده." (همان، ص۲۰۳)
اصلاح عالم مخصوص گروهی دون گروه دیگر نیست. وظیفهٔ همه است و راه و روش آن هم در بیانات فوق مشخّص شد. تصریح جمال مبارک این است که: "جمیع از برای اصلاح عالم خلق شده‌اند." (منتخباتی از آثار حضرت بهاءالله، چاپ اوّل، ص۱۴۰) بدین علّت است که هر نفسی که به هر نحوی با اصلاح عالم مخالفتی نماید، یا در جهت مقابل حرکت کند، یا اوامر مظهر ظهور را که برای حصول این مقصود عزّ نزول یافته اجرا نکند، حبل نسبت با او قطع میشود و مشمول "لیس منّی" می‌گردد. البتّه مواردی که عبارت "لیس منّی" به کار رفته شاید حدود پانزده مورد یا بیشتر باشد که در مقالهٔ "سلب نسبت حق با خلق" توضیح داده شده است و در اینجا نیازی به تکرار نیست.
۶۵. اِنَّهُ قَدْ حُدِّدَ فِی ﭐلْبَیانِ
بِرِضآءِ ﭐلطَّرَفَین اِنّا لَمّا اَرَدْنَا ﭐلْمَحَبَّةَ وَ ﭐلْوِدادَ وَ ﭐتِّحادَ ﭐلْعِبادِ لِذا عَلَّقْناهُ بِاِذْنِ ﭐلْاَبَوَین بَعْدَهُما لِئَلّٰا تَقَعَ بَینَهُمُ ﭐلضَّغیۭنَةُ وَ ﭐلْبَغْضآءُ وَ لَنا فیۭهِ مَآرِبُ اُخْریٰ وَ کَذٰلِکَ کانَ ﭐلْاَمْرُ مَقْضِیاً *
(مضمون: آن [ازدواج] در [کتاب] بیان به رضایت طرفین محدود شده بود. به‌درستی که ما چون محبت و دوستی و اتحاد بندگان را خواستیم، بنابراین آن را منوط به اجازهٔ پدر و مادر، بعد از آن دو [زن و مرد] نمودیم، برای اینکه بین آنها کینه و دشمنی واقع نشود و مقاصد دیگری نیز در آن برایمان موجود است و این چنین حکم مقرّر شد.)
حضرت بهاءالله در لوح مبارک خطاب به ناپلئون، حضرات راهب‌های مسیحی را مخاطب قرار داده می‌فرمایند: "تزوّجوا لِیَقومَ بعدَکُم أحدٌ مقامَکُم إنّا مَنَعناکُم عَنِ الخیانة لا عمّا تظهَرُ بِهِ الأمانة." (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۰۰ / مضمون: ازدواج کنید تا کسی بعد از شما در جای شما قرار گیرد. ما شما را از خیانت منع کردیم نه از آنچه که به آن امانت ظاهر شود.) به این ترتیب معلوم میشود که پدر و مادر واسطهٔ ظهور امانت الهی در این عالم هستند؛ یعنی کسی که به واسطهٔ او صفات و اسماء الهی ظاهر و آشکار گردد، زیرا انسان به صورت اسماء و صفات الهی آفریده شده است. در همان لوح می‌فرمایند: "لو لَا الإنسان مَن یذکُرُنی فی أرضی و کَیفَ تظهَرُ صفاتی و أسمائی." (مضمون: اگر انسان نباشد چه کسی مرا در روی زمین ذکر کند و چگونه اسماء و صفات من ظاهر گردد.)
بنابراین، والدین در قدم اوّل واسطهٔ تولید جسمی هستند که روحی انسانی به او تعلّق می‌گیرد و سیر تکاملی را در این جهان طیّ می‌کند و در قدم دوم موضوع تربیت او است که بتواند به کسب کمالات عالیه برای عوالم الهیّه توفیق یابد. این دو مقام بسیار ارزشمند است. اگرچه احدی به طول حیات و صالح بودن فرزند واقف نیست، چه که جمال قدم می‌فرمایند: "اولاد اگرچه از نعمت‌های بزرگ الهی است، ولکن بر حُسن آن و مدّت بقای آن احدی جز حقّ جلّ جلاله مطّلع نه." (مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۱۸۷)
نکتهٔ دوّم، اهمّیت مقام پدر و مادر و لزوم احترام گذاشتن به آنها است. حضرت بهاءالله در لوح اشرف زنجانی می‌فرمایند:
یا قوم عزّزوا أبوَیکُم و وقّروهما بذلک یُنزّلُ الخیر علیکم مِن سحاب رحمة ربّکمُ العلیّ العظیم... ایّاکم أن ترتکبوا ما یحزنُ بِهِ آبائکم و امّهاتکم أنِ ٱسلکوا سبیلَ الحقّ و إنّه لسبیلٌ مستقیم و إن یُخیّرْکُم أحدٌ فی خدمتی و خدمة آبائِکُم و امّهاتکم أنِ ٱختاروا خدمتَهُم ثمّ اتّخذوا بها إلَیَّ سبیل. کذلک نصحناک و أمَرناک أنِ ٱعمَل بما اُمِرتَ مِن لدن ربّک العزیز الجمیل. (مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۱۸۵/ مضمون: ای مردم، پدر و مادر خود را عزیز بدارید و احترام بگذارید به این وسیله خیر و خوبی از سحاب رحمت پروردگارتان بر شما نازل خواهد شد... مبادا کاری کنید که پدران و مادران شما محزون شوند. در سبیل حق سالک شوید و آن همانا راه راست است و اگر شما را اختیار دهند که بین خدمت من و خدمت پدران و مادرانتان یکی را انتخاب کند، خدمت آنها را برگزینید سپس از آن طریق به سوی من راهی بیابید. اینچنین تو را نصیحت و امر کردیم. عمل کن به موجب آنچه که از سوی خدایت امر شدی.)
یکی از موارد تعزیز و بزرگداشت والدین اخذ اجازه از آنها در حین ازدواج است. حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
جمال اقدس ابهی صریحاً می‌فرمایند که شرط لازم برای ازدواج بهائی تحصیل رضایت والدینی است که در قید حیات باشند. این شرط واجب‌الاجرا است، چه والدین بهائی باشند چه نباشند؛ چه بین آنان سال‌های متمادی طلاق واقع شده باشد چه نشده باشد. حضرت بهاءالله این حکم محکم را نازل فرمودند تا بنیان جامعهٔ انسانی استحکام پذیرد و روابط خانوادگی پیوندی بیشتر یابد و سبب شود که در قلوب فرزندان حسّ احترام و حق‌شناسی نسبت به والدین‌شان که آنان را جان بخشیده و روان‌شان را در سیر جاودانی به سوی خالق متعال رهسپار ساخته‌اند، ایجاد گردد. (مکتوب ۲۵ اکتبر ۱۹۴۷ از طرف حضرت ولی امرالله به محفل روحانی ملّی ایالات متّحده و کانادا / نقل ترجمه از یادداشت شماره ۹۲ ملحقات کتاب اقدس)
امّا، این رضایت به معنای مداخله در انتخاب همسر نیست، بلکه هدایت و راهنمایی است. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "امّا مسئلهٔ تزوّج به موجب شریعت‌الله اوّل باید که شما یکی را بپسندید، بعد به رضایت پدر و مادر مرهون. قبل از انتخاب شما آنان حقّ مداخله ندارند." (منتخباتی از مکاتیب، ج۱، ص۱۱۵، شماره ۸۵)
باید دانست در صورتی که والدین حقیقی با والدینی که فرزند را سرپرستی کرده پرورش داده‌اند متفاوت باشند، مقصود از پدر و مادر در این مقام جهت اخذ اجازه ازدواج به پدر و مادری راجع است که فرزند از آنها متولّد شده نه آنها که او را پرورش داده‌اند. دو استثنا بر این نکته وجود دارد. اوّل آن که طبق بیان بیت‌العدل اعظم: "در قضایایی که قانون یکسان فرزندخواندگی مانع از افشای اسامی والدین حقیقی است، فرزند ابداً ملزم به کسب رضایت برای ازدواج نیست. امّا در مواردی که برای فرزند شناختن والدین حقیقی‌اش میسّر باشد، باید رضایت کسب شود؛ مشروط بر آن که در قانون یا در موافقت‌نامهٔ فرزندخواندگی مطلبی نباشد که او را از مبادرت به آن منع نماید." (ترجمه – مکتوب ۷ اوت ۱۹۶۶ بیت‌العدل اعظم به محفل روحانی ملّی استرالیا / انوار هدایت، شماره ۱۲۵۲)
مطلب دیگری که حائز اهمّیت است آن که جمال مبارک این شرط را برای جلوگیری از هر گونه کینه و دشمنی فیمابین مقرّر فرموده‌اند. مضافاً باید در نظر داشت که این پیوند بین دو خانواده بلکه دو خاندان حاصل میشود. بدین لحاظ رضایت والدین می‌تواند ضامن بقای آن باشد. به هر تقدیر، مقصود جمال مبارک محبّت و وداد و اتّحاد عباد بوده است.
حضرت اعلی در کتاب بیان فارسی، ازدواج را مشروط به رضایت والدین فرمودند و حضرت بهاءالله این حکم را در کتاب اقدس تنفیذ فرمودند. حضرت ولی امرالله می‌فرمایند که تعیین جزئیات امور به بیت‌العدل اعظم راجع است: "اگر چنانچه به کلّی از پدر و مادر بی‌خبر، تحصیل رضایت غیر ممکن ولی اگر چنانچه اطّلاع یابند تحصیل اجازت واجب و جزئیات این موضوع بالمآل راجع به امنای بیت‌العدل اعظم است و قضاوت در وقت حاضر راجع به محافل ملّیهٔ روحانیه." (امر و خلق، ج۴، ص۱۶۹)
گاهی اوقات والدین ممکن است موضعی اتّخاذ کنند که فرزند آنها به بلوغ و بزرگسالی رسیده و مختار است با هر کس که می‌خواهد ازدواج کند، و ممکن است دلیلی نبینند که مجبور باشند رضایت دهند. در جواب به چنین وضعیتی بیت‌العدل اعظم تصمیم گرفته‌اند که:
چنین نگرشی، اگر به وضوح تثبیت شود، به منزلهٔ صرف‌نظر والدین از حقّ خود برای اعطاء یا خودداری از اعطاء رضایت است و محفل می‌تواند آن را به عنوان آزاد‌کردن فرزند از لزوم کسب رضایت از آن والد بپذیرد. وضعیت امکان‌پذیر دیگر این است که والدین اظهار نمایند آنها آن قدر به فرزندان خود اعتماد دارند که رضایت کلّی به آنها می‌دهند که با هر کس که مایل بودند ازدواج کنند. در این مورد، چنین رضایت کلّی برای تأمین مقتضیات ازدواج بهائی کافی است. در هیچ یک از دو وضعیت مزبور، طرد و عاق صورت نگرفته، بلکه اظهارات والدین راه را برای تأمین شرایط حکم بهائی باز کرده است. (ترجمه – از مکتوب ۵ سپتامبر ۱۹۹۳ از طرف بیت‌العدل اعظم به محفل روحانی ملّی بهائیان استرالیا)
گاهی اوقات والدین به علّت تعصّب، از دادن رضایت خودداری می‌کنند. بیت‌العدل اعظم اگرچه نفس تعصّب را مردود می‌شمارند، ولی در این مورد مداخله نمی‌کنند. در مکتوب ۱۳ اکتبر ۱۹۹۷ که از طرف معهد اعلی به یکی از احبّاء نوشته شده چنین آمده است:
و امّا در خصوص سؤالی که در مورد تعصّب مفرط به عنوان مانعی در اعطاء رضایت والدین مطرح کرده بودید، حضرت بهاءالله آن را به وجدان والد واگذار کرده‌اند که برای ازدواج فرزند، به هر دلیلی، رضایت بدهد یا ندهد و بیت‌العدل اعظم در مورد این حقّ انحصاری اختیار مداخله ندارند. انتساب تعصّب به عنوان انگیزه‌ای برای خودداری از اعطاء رضایت، فی نفسه، حذف شرط رضایت والدین را توجیه نمی‌کند. امّا این بدان معنی نیست که نفس تعصّب موجّه است. (ترجمه)
بیت‌العدل اعظم مواردی را که اخذ اجازه از والدین ضروری نباشد در دو نوبت تعیین فرموده‌اند. در مکتوب مورّخ ۳۰ مه ۱۹۷۱ از طرف بیت‌العدل اعظم به محفل روحانی ملّی آلاسکا چنین آمده است:
فقط در شرایطی که ذیلاً ذکر میشود رضایت والدین برای ازدواج بهائی ضرورت ندارد:
- در صورتی که والدین فوت کرده باشند.
- اگر والدی (یا والده‌ای) به نحوی غیبت اختیار کرده باشد که قانوناً متوفّی اعلام گردد.
- اگر تأیید شود که والد (یا والده) دارای اختلال روانی است و بنابراین و قانوناً نمی‌تواند رضایت یا عدم رضایت خود را اعلام کند.
- اگر والد (یا والده) ناقض میثاق باشد.
- طبق احکام بهائی، در بعضی موارد بسیار نادر، تصدیق شود که حقّ پدری (یا مادری) سلب شده است. (جمیع این موارد باید به بیت‌العدل اعظم ارجاع گردد.)
در پیام ۱۹ ژانویه ۲۰۱۰ دیگربار بیت‌العدل اعظم مواردی را بر مستثنیات مزبور افزودند:
اوّل، فرزند مجاز است بدون کسب اجازه از پدری که منکر نسبت ابوّت میشود و ابداً مسئولیت‌های پدری را به عهده نگرفته، ازدواج کند. همچنین ازدواج بدون کسب اجازه از والدی که فرزندش را در نوزادی رها کرده است. مضافاً، فرزندی که در نتیجهٔ تجاوز متولّد شده ملزم به کسب اجازه از پدری که مرتکب تجاوز شده نیست.
دوّم، اگر والدی یا والده‌ای در سوء استفادهٔ جنسی از فرزند مرتکب خطا یا هم‌دستی در وقوع جرم شده باشد، کسب اجازه از او لزومی ندارد. البتّه کاربرد این تصمیم مستلزم تحقیقات دقیق و حکمت لازم از سوی تشکیلات مسئول بهائی است. در حالی که شکل‌های بسیاری از رفتارها با فرزندان ممکن است غیرمنصفانه یا خشن تلقّی شود، امّا تشکیلات نمی‌توانند معیار برای تعریف یا ارزیابی سوء رفتار را ندیده بگیرند، مبادا والدین به سهولت از حقّ خود برای رضایت دادن محروم شوند. والدین محتمل‌الخطا هستند و ممکن است در اِعمال تنبیهات جسمی یا لسانی به اعتدال رفتار نکنند. در عصر مساهله و مسامحه، انضباط شدید یا رفتار مستبدّانه ممکن است، حتّی توسّط بعضی از روانشناسان، شکلی از سوء رفتار محسوب شود. مضافاً، اگر فردی تغییر تصمیم والدینی را که مایل به دادن رضایت نیستند، غیرممکن مشاهده کند، ممکن است وسوسه شود با مبالغه دربارهٔ رفتار گذشتهٔ والدین که آن را سوء رفتار نشان دهد، شرایط ضروری برای ازدواج را از سر راه خود بردارد. با این همه، ملزم‌کردن قربانی واقعی بدرفتاری به تجدید پیوند با کسی که سوء رفتار دارد، یا تسلیم‌‌شدن در مقابل ارادهٔ او، غیرمنصفانه است. برای محروم‌کردن والدی از حقّ رضایت دادن، محفل باید قانع شود که بدرفتاری واقعاً رخ داده است. برای حصول این هدف، ممکن است لازم باشد از شهود قابل اعتماد یا آراء و نظارت متخصّصین واجد شرایط تقاضای همکاری نماید.
بالاخره، والدین را از حقّ رضایت دادن در صورتی می‌توان محروم کرد که مایل باشند از شرط رضایت به نحوی استفاده کنند که روح و مقصود از حکم را متزلزل سازند یا مانع از آن شوند که فرد مؤمن به حضرت بهاءالله از حقّ خود برای ازدواج طبق شرایط و مفادّ حکم امری استفاده نماید. مثلاً، حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "امّا مسألهٔ تزوّج؛ به موجب شریعت‌الله اوّل باید که شما یکی را بپسندید، بعد به رضایت پدر و مادر مرهون. قبل از انتخاب شما آنان حقّ مداخله ندارند." معهذا، در بعضی موارد، والدی از دادن رضایت خودداری کرده تا فرزند را از حقّ انتخاب محروم کند و او را وادار نماید با کسی که والد انتخاب کرده ازدواج نماید. در موارد دیگر، والدی رضایت نداده تا سعی کند فرزند را از ازدواج با هر کسی منع کند.
اگر والدی از شرط اعطای رضایت برای اِعمال کنترل غیرموجّه بر عواملی که به ازدواج آیندهٔ نامربوط است استفاده کند، او هم روح حکم ازدواج را نقض کرده است. مثال این تخطّی عبارت از پدری (یا مادری) است که تهدید کند از اعطای ازدواج برای کنترل رفتار فرزند با مادر (یا پدر) و ایجاد بیگانگی و جدایی بین فرزند و والد دیگر استفاده خواهد کرد. مثال دیگر عبارت از والدی است که از این حکم برای کسب منافع مادّی یا بهره‌برداری از فرزند یا والد دیگر او سوء استفاده نماید.
حائز اهمّیت است که محفل این گونه موارد نقض روح حکم مبارک را از دلایلی که والدی ممکن است برای خودداری از اعطاء اجازه برای ازدواج در موردی خاصّ داشته باشد تشخیص دهد. والدین برای اتّخاذ تصمیم که چگونه می‌توانند مسئولیت خود را ایفا کنند، آزادی عمل زیادی دارند. مادام که روح حکم مبارک نقض نشود آنها می‌توانند از اعطاء رضایت خودداری کنند و اجرای تصمیم آنها الزامی است، حتّی اگر در نظر فرزندان یا دیگران چنان جلوه کند که غیرمنطقی هستند یا متعصّبانه عمل می‌کنند. مآلاً، والدین برای تصمیمی که اتّخاذ می‌کنند در مقابل خداوند مسئولند." (ترجمه)
۶۶. لا یُحَقَّقُ ﭐلصِّهارُ اِلّٰا بٱلْاِمْهارِ
قَدْ قُدِّرَ لِلْمُدُنِ تِسْعَةَ عَشَرَ مِثْقالاً مِنَ ﭐلذَّهَبِ ﭐلْاِبْریزِ وَ لِلْقُریٰ مِنَ ﭐلْفِضَّةِ وَ مَنْ اَرادَ ﭐلزِّیادَةَ حُرِّمَ عَلَیهِ اَنْ یتَجاوَزَ عَنْ خَمْسَةٍ وَ تِسْعینَ مِثْقالاً کَذٰلِکَ کانَ ﭐلْاَمْرُ بٱلْعِزِّ مَسْطوراً * وَ ﭐلَّذِی ﭐقْتَنَعَ بٱلدَّرَجَةِ ﭐلْاُولیٰ خَیرٌ لَهُ فِی ﭐلْکِتابِ اِنَّهُ یغْنیۭ مَنْ یشآءُ بِاَسْبابِ ﭐلسَّمٰواتِ وَ ﭐلْاَرْضِ وَ کانَ اللهُ عَلیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدیراً *
(مضمون: دامادی محقّق نمی‌گردد مگر به مَهر دادن. برای شهرها نوزده مثقال طلای خالص و برای دهات نقره معیّن شده و کسی که اضافه خواست، بر او حرام شده که از نود و پنج مثقال تجاوز نماید. این چنین حکم به عزّت نوشته شد. و کسی که به درجۀ اول بسنده کرد، در کتاب [طبق کتاب] برای او بهتر است. خداوند هر که را خواهد به اسباب آسمانها و زمین بی‌نیاز می‌سازد و او بر هر چیز توانا است.)
موضوع مهریه در آثار حضرت ربّ اعلی مطرح شده و عیناً مورد تأیید حضرت بهاءالله قرار گرفته است. در واقع مهریه از صورت قدیم خود خارج شده و نه برای تضمین استمرار زندگی مشترک، بلکه به صورت نمادی جلوه می‌کند که دهندهٔ آن متعهّد تأمین مخارج زندگی مشترک می‌گردد و گیرندهٔ آن مدیریت خانواده را به عهده می‌گیرد. به این ترتیب مهریه‌های سنگینی که در گذشتهٔ ایّام معمول بود، به کلّی برداشته میشود.
با آن که دو مظهر ظهور میزان مهریه را تعیین کرده‌اند، امّا توصیهٔ حضرت بهاءالله قناعت‌کردن به حدّ اقلّ است و تأکید بر این است که خداوند آدمی را بی‌نیاز می‌سازد و این قبیل موارد ضامن غنا و بی‌نیازی نیست. در باب هفتم از واحد ششم کتاب بیان فارسی آمده است:
خداوند عالم از جود و فضل خود مرتفع فرموده در بیان حدود انقطاع را تا آن که بر هیچ نفسی ذُلّی در رضای خدا از برای او وارد نیاید و به رضای مرء و مرئه و کلمه‌ای که دلالت کند که او بوده از برای خدا و هست و راضی است به حکم او به‌طوری که در مواقع خود مفصّل ذکر شده که مختصر آن این است که اگر بگوید این آیه را «إنّنی أنا لله ربّ السّموات و ربّ الأرض، ربّ کلّشئ ربّ ما یُریٰ و ما لایُریٰ ربّ العالَمین» با آنچه مقدّر شده از حدود مَهر و همین قسم از آن طرف و هر دو مُهر کنند بر لوحی و شاهد باشند بر آن از شهداء از طرفین از عشیرهٔ او؛ اگر از برای او باشد، حکم اقتران ثابت می‌گردد و خداوند حکم فرموده از برای اهل مدائن، که مراد اهل شهر باشند، بر نود و پنج مثقال از ذهب عدد «لله» [۹۵] فوق آن و اقلّ آن بر نوزده مثقال عدد «واحد» [۱۹] و در ترقّی و تنزّل واحداً واحداً مزید شود یا نقص شود که از پنج حدّ تجاوز نمی‌کند که اوّل یک واحد باشد و ثانی دو واحد و ثالث سه واحد و رابع چهار واحد و خامس پنج واحد. و در قُریٰ به همین قسم در فضّه مقدّر شده مِن عندالله که به فوق آن، اگر قدر قیراطی باشد، باطل می‌گردد و به کمتر از آن، اگر قدر عُشر عُشر قیراطی باشد، باطل می‌گردد. و این قسم امر شده تا آن که کلّ مکلّفین در فضل و سعهٔ حق باشند و اموال خود را از سبیل دیگر در این مواقع صرف نمایند اگر الوف الوف بخشند بر یکدیگر بأسی نیست یا صرف نمایند در مواقع اقتران حَرَجی نیست بر آن. این نوع حکم شده که کلّ در سعهٔ فضل و رحمت حق باشند و نظر کنند به آنچه که حِلّیّت اقتران بر آن منعقد میشود که کلمهٔ «لله» باشد.
«لله» از سه لام و یک هـ تشکیل شده است. لام معادل ۳۰ و هـ معادل ۵ است که جمعاً ۹۵ میشود و این است رمز رقم ۹۵ که در دیگر موارد نیز در امر مبارک به کار رفته است و به معنی "برای خدا" یا "برای رضای خدا" است.
میزان شهری یا روستایی بودن محلّ سکونت شوهر است. زیرا پرداخت‌کننده او است. از حضرت بهاءالله سؤال شده که: "میزان شهری و دهاتی به چه حدّ است. هرگاه شهری هجرت به ده نماید و یا دهاتی هجرت به شهر کند و قصد توطّن نماید حکمش چگونه است و کذلک محلّ تولّد میزان است یا نه؟" طلعت ابهی در جواب فرمودند: "میزان توطّن است. هرجا وطن نماید مطابق حکم کتاب رفتار شود." (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره۸۸)
در تقسیمات مملکتی قریه کوچکتر از قصبه است. زیرا قصبه در تعریف فرهنگ سخن "بزرگتر از ده و کوچکتر از شهر" و در تعریف فرهنگ معین "آبادی بزرگی است که از چند ده تشکیل میشود و در اصطلاح امروزه به آن بخش گفته میشود." از حضرت ولی امرالله سؤال شده که قصبه را باید مشمول حکم شهر دانست یا روستا. در جواب فرمودند: "آنچه در خصوص مَهریه برای اهالی قصبات معروض داشته و کسب تکلیف نموده بودند در محضر مبارک معلوم شد. فرمودند: بنویس تعیین قطعی موقف اهالی قصبات در اقلیم ایران از وظایف مخصوصهٔ محفل ملّی بهائیان ایران است." (گنجینه حدود و احکام، ص۱۶۹) بعد جناب اشراق خاوری از ساحت محفل ملّی ایران استفسار کردند. محفل ملّی در بهمن‌ماه ۱۳۱۴ تصمیم گرفتند که اهالی قصبات در حکم ساکنین قُریٰ بایستی محسوب شوند و در ادای مهریه چون اهالی دهات رفتار نمایند. (همان)
از طلعت قِدَم سؤال شده مقصود از "اقتنع بالدّرجة الأولی" چیست. در جواب فرمودند: "در مَهر اقتناع به درجهٔ اولی مقصود از آن نوزده مثقال نقره است." (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۲۶)
حضرت بهاءالله در لوحی خطاب به جناب زین‌المقرّبین می‌فرمایند:
آنچه در بیان نازل شده در اهل مُدُن و قُریٰ همان مُجریٰ و مُمضیٰ است. ولکن در کتاب اقدس ذکر درجهٔ اولی شده و مقصود از درجهٔ اولی نوزده مثقال فضّه است که دربارهٔ اهل قُری در بیان نازل شده و این احبّ است عندالله در صورتی که طرفین قبول نمایند. چه، مقصود رفاهیت کلّ و وصلت و اتّحاد ناس است. لذا هرچه در این امورات مدارا شود احسن است. انشاءالله اهل بهاء با کمال محبّت و صفا با یکدیگر معاشرت نمایند. (گنجینه حدود و احکام، ص۱۷۱)
حضرت ولی امرالله خطاب به جناب فاضل مازندرانی می‌فرمایند:
راجع به مَهر ذهب در مُدُن فرمودند در کتاب اقدس می‌فرمایند قناعت به درجهٔ اولیٰ یعنی نوزده مثقال نقره احسن و اولیٰ. لذا محدود نمودن مَهر به ذهب در مُدُن جائز نه. (همان)
گاه ممکن است زمان اجرای مراسم عقد، وجه نقد حاضر نباشد. لهذا موضوع ردّ و بدل‌کردن قبض مجلس مطرح میشود. از حضرت عبدالبهاء سؤال شده، ولی چون این موضوع جنبهٔ تشریعی دارد، به بیت‌العدل اعظم احاله کرده‌اند: "از مَهریه سؤال نموده بودی. باید در لیل زفاف نقداً تأدیه نماید و یا زوج از زوجه مهلت و مساعده گیرد؛ و این احکام فی‌الحقیقه راجع به بیت‌عدل عمومی است که شارع است؛ امّا عبدالبهاء مبیّن است نه شارع..." (همان، ص۱۷۴)
حضرت بهاءالله این را به صورت "قبض مجلس" مجاز فرموده‌اند. از هیکل مبارک سؤال شده است: "در مَهر ورقات، هرگاه نقد و دفعةً واحده نباشد به عنوان قبض مجلس رد شود و دست به دست شود و بعد از امکان به ضلع رد نماید، چگونه است؟" در جواب فرمودند: "اذن به این فقره از مصدر امر صادر." (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۳۹)
و امّا دربارهٔ تعیین یک تا پنج واحد و میزان و ملاک آن، حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
از مَهریه سؤال نموده بودی. این از احکام حضرت اعلی است؛ به کتاب اقدس تجدید شده است. و آن این است که اهل مُدُن باید طلا بدهند و اهل قُری فضّه و این بسته به اقتدار زوج است. اگر فقیر است یک واحد می‌دهد و اگر اندک سرمایه دارد دو واحد می‌دهد؛ اگر با سر و سامان است سه واحد می‌دهد؛ اگر از اهل غنا است چهار واحد می‌دهد و اگر در نهایت ثروت است پنج واحد می‌دهد. فی‌الحقیقه بسته به اتّفاق میان زوج و زوجه و ابوین است. هر نوع در میان اتّفاق حاصل شود مُجریٰ گردد. (گنجینه حدود و احکام، ص۱۶۸)
۶۷. قَدْ کَتَبَ اللهُ لِکُلِّ عَبْدٍ
اَرادَ ﭐلْخُروجَ مِنْ وَطَنِهِ اَنْ یجْعَلَ میقاتاً لِصاحِبَتِهِ فیۭ اَیةِ مُدَّةٍ اَرادَ اِنْ اَتیٰ وَ وَفیٰ بٱلْوَعْدِ اِنَّهُ ﭐتَّبَعَ اَمْرَ مَوْلاهُ وَ کانَ مِنَ ﭐلْمُحْسِنینَ مِنْ قَلَمِ ﭐلْاَمْرِ مَکْتوباً * وَ اِلّٰا اِنِ ﭐعْتَذَرَ بِعُذْرٍ حَقیقیٍّ فَلَهُ اَنْ یخْبِرَ قَرینَتَهُ وَ یکونَ فیۭ غایةِ ﭐلْجَهْدِ لِلرُّجوعِ اِلَیها وَ اِنْ فاتَ ﭐلْاَمْرانِ فَلَها تَرَبُّصُ تِسْعَةِ اَشْهُرٍ مَعْدوداتٍ وَ بَعْدَ اِکْمالِها لٰا بَأْسَ عَلَیها فِی ﭐخْتیارِ ﭐلزَّوْجِ وَ اِنْ صَبَرَتْ اِنَّهُ یحِبُّ ﭐلصّابِراتِ وَ ﭐلصّابِرینَ ﭐعْمَلوا اَوامِریۭ وَ لا تَتَّبِعوا کُلَّ مُشْرِکٍ کانَ فِی ﭐللَّوْحِ اَثیماً * وَ اِنْ اَتَی ﭐلْخَبَرُ حیۭنَ تَرَبُّصِها لَها اَنْ تَأْخُذَ ﭐلْمَعْروفَ اِنَّهُ اَرادَ ﭐلْاِصْلاحَ بَینَ ﭐلْعِبادِ وَ ﭐلْاِمآءِ اِیاکُمْ اَنْ تَرْتَکِبُوا ما یحْدُثُ بِهِ ﭐلْعِنادُ بَینَکُمْ کَذٰلِکَ قُضِیَ ﭐلْاَمْرُ وَ کانَ ﭐلْوَعْدُ مَأْتِیاً * وَ اِنْ اَتاها خَبَرُ ﭐلْمَوْتِ اَوِ ﭐلْقَتْلِ وَ ثَبَتَ بٱلشِّیاعِ اَوْ بٱلْعَدْلَین لَها اَنْ تَلْبِثَ فِی ﭐلْبَیتِ اِذا مَضَتْ اَشْهُرٌ مَعْدوداتٌ لَهَا ﭐﻹخْتیارُ فیۭما تَخْتارُ هٰذا ما حَکَمَ بِهِ مَنْ کانَ عَلَی ﭐلْاَمْرِ قَوِیاً *
(مضمون: خداوند بر هر بندهای که ارادهٔ خروج از وطنش را نمود، واجب کرد که وقت معیّنی را در هر مدتی که خواست برای همسرش قرار دهد. اگر آمد و به وعده وفا نمود، او حکم مولایش را پیروی کرده و از قلم امر از نیکوکاران نوشته شده است. و الّا اگر به عذر موجّهی معذور باشد، پس بر اوست که به همسرش خبر دهد و برای بازگشت به سوی او در نهایت کوشش باشد. و اگر [این] دو امر انجام نشود، پس او [همسر] باید نُه ماه معیّن منتظر باشد و بعد از اتمام آن [نُه ماه] برای او مانعی در اختیار نمودن شوهر نیست و اگر صبر کند، خداوند زنان و مردان شکیبا را دوست دارد. احکام مرا انجام دهید و از هر مشرکی که در لوح گناهکار است پیروی نکنید. و اگر در زمان انتظار کشیدنش خبر بیاید، بر اوست که کار نیک را پیش گیرد. همانا او اصلاح بین بندگان و کنیزان را اراده نموده است. مبادا آنچه را به سبب آن دشمنی در بین شما ایجاد گردد مرتکب شوید. این چنین امر مقدّر شد و وعده انجام گردید.)
در صورتی که شوهر قصد سفر کرده باشد باید مدّت معیّنی را برای همسرش قرار دهد که در میقات معیّن بر خواهد گشت. در چنین صورت دو حالت متصوّر است. اوّل آن که در میقات معیّن یا زودتر از آن باز می‌گردد که در این صورت مورد رضای الهی است زیرا از امر الهی پیروی کرده است و در زمرهٔ نیکوکاران محسوب است.
حالت دوم این است که طبق وعده‌ای که داده عمل نکند، یعنی در زمان معیّن نتواند مراجعت کند. در این صورت دو حالت متصوّر است. یا عذر موجّهی دارد یا ندارد. در حالت اوّل اگر عذر موجّهی دارد باید به همسرش خبر بدهد که من به فلان دلیل و بهمان علّت قادر به مراجعت در زمان تعیین شده نیستم و تأخیر خواهم داشت و نهایت تلاشم را به کار می‌برم که هرچه زودتر برگردم. در حالت دوم عذر موجّهی ندارد یا اگر دارد به همسرش خبر نمی‌دهد.
در این صورت، همسرش دو حالت دارد. اوّل آن است که صبر می‌کند تا خبری از همسرش برسد و اگر چنین کند بسیار مورد رضای الهی است و خداوند "صابرات و صابرین" را دوست دارد. درحالت دوم که قصد ندارد تا وصول خبر از او صبر کند، می‌تواند مدّت زمان صبر خود را محدود کند به نـُه ماه و بعد از نـُه ماه مختار است که ازدواج کند یا نکند.
البتّه در رسالهٔ سؤال و جواب به نکتهٔ دیگری نیز اشاره شده است و آن مفقودالاثر‌‌شدن شوهر است که در این صورت نیز دو حالت متصوّر است. یا حکم کتاب را شنیده یا نشنیده است. اگر شنیده زوجه بهتر است یک سال صبر کند؛ اگر نشنیده بهتر است آنقدر صبر کند تا خداوند وضعیت زوج را برای او روشن کند. جمال قدم به سؤال مربوط به "مفقودالخبر و الاثر"شدن شوهر چنین جواب می‌فرمایند:
اگر امر کتاب اقدس را شنیده و ترک نموده، ضلع یک سال تمام تربّص نماید و بعد اختیار با اوست در معروف یا اتّخاذ زوج و اگر شخص امر کتاب را نشنیده، ضلع صبر نماید تا امر زوج را خداوند ظاهر فرماید و مقصد از معروف در این مقام اصطبار است. (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۴)
در حالت دوم، یعنی مدّت زمان صبر نـُه ماهه، ممکن است از شوهر خبری برسد. همسر می‌تواند دو کار انجام دهد. می‌تواند مدّت زمان نـُه ماههٔ صبر را ادامه دهد، یا آن که به توصیه کتاب عمل کند که کار "معروف"، یعنی پسندیده را اختیار کند و با همسرش آشتی کند و اسباب محبّت و مودّت را فراهم آورد زیرا خداوند مایل به اصلاح بین بندگان است و بهتر است که دیگربار با شوهرش باشد.
اگر خبری که به همسر می‌رسد حاکی از رویداد قطعی کشته‌‌شدن شوهرش است، یا شایعهٔ بسیار قوی غیر قابل تکذیب دالّ بر آن باشد، یا دو نفر شاهد عادل شایعهٔ کشته‌‌شدن شوهر را تأیید کنند، او باید "اشهر معدودات" (یعنی مدّت زمانی که ذکر شد) صر کند و بعد اختیار دارد که ازدواج کند یا نکند.
از حضرت بهاءالله راجع به "اشهر معدودات" سؤال شده است. در جواب فرمودند، "مراد از لبث اشهر معدودات ۹ ماه است." (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۲۷)
۶۸. وَ اِنْ حَدَثَ بَینَهُما کُدورَةٌ
اَوْ کُرْهٌ لَیسَ لَهُ اَنْ یطَلِّقَها وَ لَهُ اَنْ یصْبِرَ سَنَةً کامِلَةً لَعَلَّ تَسْطَعُ بَینَهُما رآئِحَةُ ﭐلْمَحَبَّةِ وَ اِنْ کَمُلَتْ وَ ما فاحَتْ فَلا بَأْسَ فِی ﭐلطَّلاقِ اِنَّهُ کانَ عَلیٰ کُلِّ شَیْءٍ حَکیماً * قَدْ نَهاکُمُ اللهُ عَمّا عَمِلْتُمْ بَعْدَ طَلَقاتٍ ثَلٰثٍ فَضْلاً مِنْ عِنْدِهِ لِتَکُونُوا مِنَ ﭐلشّاکِرینَ فیۭ لَوْحٍ کانَ مِنْ قَلَمِ ﭐلْاَمْرِ مَسْطوراً * وَ ﭐلَّذیۭ طَلَّقَ لَهُ ﭐﻹخْتیارُ فِی ﭐلرُّجوعِ بَعْدَ ﭐنْقِضآءِ کُلِّ شَهْرٍ بٱلْمَوَدَّةِ وَ ﭐلرِّضآءِ ما لَمْ تَسْتَحْصِنْ وَ اِذَا ﭐسْتَحْصَنَتْ تَحَقَّقَ ﭐلْفَصْلُ بِوَصْلٍ اٰخَرَ وَ قُضِیَ ﭐلْاَمْرُ اِلّا بَعْدَ اَمْرٍ مُبین کَذٰلِکَ کانَ ﭐلْاَمْرُ مِنْ مَطْلَعِ ﭐلْجَمالِ فیۭ لَوحِ ﭐلْجَلالِ بٱلْاِجْلالِ مَرْقوماً *
(مضمون: اگر بین آن دو [زن و شوهر] کدورت یا نفرتی ایجاد شود، برای او [زوج] [جائز] نیست که او [زوجه] را طلاق دهد و بر اوست که یک سال تمام صبر کند شاید بین آن دو نسیم محبتی بوزد و اگر [یک سال] کامل شود و [رائحهٔ محبت] نوزید پس برای طلاق مانعی نیست. او بر هر چیز دانا است. خداوند به عنوان فضلی از نزد خود، شما را از آنچه بعد از سه طلاق انجام می‌دادید نهی فرمود، تا در لوحی که از قلم امر نوشته شده از سپاسگزاران باشید. و کسی که طلاق داد، پس از گذشتن همهٔ ماه‌ها در بازگشت با محبت و خشنودی مختار است، مادامی که [زن] همسر اختیار نکرده باشد و هر گاه همسری گرفت با وصلت دیگر، جدایی ثابت گردیده و امر گذشته است مگر بعد از امری آشکار. این چنین از مطلع جمال در لوح جلال به بزرگی نوشته شده است.)
از دیرباز امر طلاق نزد خداوند مکروه و مبغوض بوده تا بدان حدّ که حضرت مسیح آن را ممنوع فرموده‌اند: "گفته شده است هر که از زن خود مفارقت جوید طلاق‌نامه‌ای بدو بدهد. ولیکن من به شما می‌گویم هر کس به غیر علّت زنا زن خود را از خود جدا کند باعث زنا‌کردن او می‌باشد و هر که زن مطلّقه را نکاح کند زنا کرده باشد." (انجیل متی، باب ۵، آیات ۳۱-۳۲)
جمال قدم ابداً طلاق را دوست ندارند. می‌فرمایند:
لازال وصل و اتّصال لدی الله محبوب و فصل و انفصال مبغوض. خُذوا ما أحَبَّهُ الله و أمَرَکُم بِهِ. إنَّهُ یَعلَمُ و یَریٰ و هو الآمرُ الحکیم. (امر و خلق، ج۴، ص۱۸۵)
حضرت عبدالبهاء دربارهٔ طلاق می‌فرمایند: "این قضیه منافی رضای الهی است و مخالف عدل و انصاف عالم انسانی." (گنجینه حدود و احکام، ص۲۷۸) طلعت میثاق دو نفر را که با هم ازدواج می‌کنند در حکم یک نفس واحد می‌دانند که جدا‌‌شدن آنها از یکدیگر دشوار است:
احبّای الهی باید نوعی سلوک نمایند که دیگران حیران مانند. زوج و زوجه باید الفت‌شان جسمانی محض نباشد، بلکه الفت روحانی و ملکوتی باشد. این دو نفس حکم یک نفس دارند. چقدر مشکل است یک نفس از هم جدا شود... اگر سبب طلاق یکی از این دو باشد... البتّه به وبال عظیمی گرفتار گردد. (همان، ص۱۸۸)
در همین لوح مبارک می‌فرمایند:
در ایران مسألهٔ طلاق، پیش، به نهایت سهولت تحقّق می‌یافت. در میان ملّت قدیمه متّصل به واسطهٔ امر جزئی طلاق واقع می‌گردید. چون انوار ملکوت تابید نفوسی که از روح بهاءالله زنده شدند به کلّی از طلاق اجتناب نمودند. حال در ایران در میان احبّاء طلاق واقع نمی‌گردد مگر آن که امر مُجبِری در میان آید و ائتلاف مستحیل باشد. در این صورت نادراً طلاق واقع گردد.
بعد، احبّای آمریکا را هدایت می‌فرمایند که:
از طلاق نهایت اجتناب داشته باشند مگر آن که سبب مجبری در میان آید که طرفین از یکدیگر بیزار گردند و به اطّلاع محفل روحانی قرار بر فصل دهند و یک سال باید صبر و تحمّل کنند. اگر در ظرف این یک سال ائتلاف حاصل نشد، طلاق واقع گردد. نه این که به مجرّد ادنیٰ تکدّر و اغبراری که در بین زوج و زوجه واقع زوج با زن دیگر به فکر الفت افتد و یا نعوذُ بالله زوجه نیز در فکر زوجی دیگر افتد. این مخالف عصمت ملکوتی و عفّت حقیقی است. (امر و خلق، ج۴، ص۸-۱۸۷)
حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
امر طلاق بسیار مذموم و قبیح و مخالف رضای الهی است... اجرای حکم طلاق مشروط به تصویب و اجازهٔ امنای محفل روحانی است. باید در این قضایا اعضای محفل مستقلّاً به کمال دقّت تمعّن و تجسّس و تفحّص نمایند. اگر چنانچه عذر شرعی موجود و اتّحاد و ائتلاف به هیچ وجه من الوجوه ممکن نه و تنفّر شدید و اصلاح و دفع آن محال، طلاق و افتراق را تصویب نمایند. (منتخبات توقیعات مبارکه، طبع ۱۰۵ بدیع، ص۲۶۸)
در صورتی که یکی از طرفین بیمار باشد، اعم از جسمی یا روانی، آیا تقاضای طلاق موجّه است یا خیر؟ بیت‌العدل اعظم در مکتوب ۱۶ شهرالقول ۱۲۹ بدیع مطابق با ۷ دسامبر ۱۹۷۲ خطاب به محفل روحانی ملّی ایران می‌فرمایند:
به نظر این هیئت عارض‌‌شدن امراض جسمانی یا عقلانی فی حدّ ذاته علّت طلاق محسوب نمی‌گردد و محافل روحانیّه باید در هر مورد در قضایای محوّله مطالعه نمایند و تصمیم بگیرند. ولکن البتّه محافل روحانیّه در اخذ تصمیم در اینگونه موارد رعایت حال مریض یا مریضه را از عوامل مهمّه در شور و صدور رأی محسوب خواهند داشت.
امّا طلاق در امر مبارک شرایطی دارد که قسمتی از آن در این بند از کتاب مستطاب اقدس ذکر شده است. اگرچه تعیین فروع آن به عهدهٔ بیت‌العدل اعظم است، امّا بعضی تبیینات طلعات مقدّسه رافع بعضی ابهامات است. ذیلاً به بعضی موارد اشاره میشود. حضرت ولی امرالله تصریح می‌فرمایند:
راجع به مسألهٔ طلاق آنچه در کتاب اقدس و سؤال و جواب مسطور است باید اجرا گردد. جزئیات ثانویّهٔ غیرمنصوصه راجع به امنای بیت‌عدل اعظم است. (منتخبات توقیعات، ص۲۶۷)
اگر یکی از طرفین غیربهائی باشد و ایّام تربّص را رعایت نکرده ازدواج کند، تکلیف طرف بهائی چیست؟ بیت‌العدل اعظم در مکتوب ۲۰ شهرالعلاء ۱۲۸ مطابق ۲۰ مارس ۱۹۷۲ خطاب به محفل روحانی ملّی ایران می‌فرمایند: "تا زوج مسلمان ازدواج مجدّد نکرده رعایت بقیه سنهٔ تربّص از طرف بهائی لازم و واجب است."
حال، اگر یکی از طرفین طرد روحانی شود چه باید کرد؟ بیت‌العدل اعظم در مکتوب ۱۰ شهرالکمال ۱۲۷ بدیع مطابق ۱۰ آگست ۱۹۷۰ خطاب به محفل روحانی ملّی ایران می‌فرمایند:
مقصود از سنهٔ اصطبار حدوث سازش و التیام است. اگر یکی از طرفین طرد روحانی شده باشد و ظاهراً امیدی به رجوع او نباشد، البتّه رعایت سنهٔ اصطبار معنیٰ و مفهومی نخواهد داشت. ولی البتّه محفل باید در هر مسئله جداگانه دقّت و تمعّن نماید و تصمیم کلّی و عمومی در این قبیل موارد اتّخاذ و اعلان ننماید و هر مشکلی را با در نظر گرفتن شرائط مخصوصهٔ مربوطه فیصله دهد.
سؤال: در مدّت اصطبار هر گاه متضوّع شود رایحهٔ حُبّ و باز کراهت حاصل شود؛ در ظرف سنه گاه کراهت و گاه میل و در حالت کراهت سنه به آخر رسد، در این صورت افتراق حاصل است یا نه؟
جواب: در هر حال هر وقت کراهت واقع شود از یوم وقوع ابتدای سنهٔ اصطبار است و باید سنه به آخر رسد. (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۴۰)
سؤال: در باب طلاق که باید صبر شود یک سنه اگر رائحهٔ رضا و میل بوزد از یک طرف و طرف دیگر نوزد چگونه است حکم آن؟
جواب: حکم به رضایت طرفین در کتاب اقدس نازل. اگر از هر دو طرف رضایت نباشد، اتّفاق واقع نه. (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۳۸)
سؤال: اگر در ایّام اصطبار اقتران حاصل شود و بعد ندامت حاصل گردد، آیا قبل از اقتران از ایّام اصطبار محسوب است و یا آن که سال را از سر گیرد و آیا بعد از طلاق تربّص لازم است یا نه؟
جواب: اگر در ایّام اصطبار الفت به میان آید حکم زواج ثابت و باید به حکم کتاب عمل شود و اگر ایّام اصطبار منتهی شود و بما حَکَمَ بِهِ اللهُ واقع گردد، تربّص لازم نه و اقتران مرء با مرئه در ایّام اصطبار حرام است و اگر کسی مرتکب شود باید استغفار کند و نوزده مثقال ذهب به بیت‌العدل جزای عمل برساند. (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۱۱)
سؤال: هر گاه زمان اصطبار منقضی شود و زوج از طلاق دادن امتناع نماید تکلیف ضلع چیست؟
جواب: بعد از انقضاء مدّت طلاق حاصل. ولکن در ابتدا و انتها شهود لازم که عندالحاجة گواهی دهند. (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۷۴)
باید دانست که هر دو طرف حقّ دارند نسبت به ثبت تاریخ تربّص اقدام نمایند. حضرت ولی امرالله صریحاً فرموده‌اند:
و امّا در خصوص کراهت بین زوج و زوجه؛ از هر طرفی کراهت واقع، حکم تربّص جاری. در این مقام حقوق طرفین مساوی و امتیاز و ترجیحی نه. (منتخبات توقیعات، ص۲۶۷)
در باب پرداخت نفقه از سوی شوهر به همسرش در مدّت زمان تربّص سؤال شده است. حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
راجع به تأدیه مخارج لازمه در مدّت تربّص حکمش راجع به بیت‌عدل اعظم است و عجالتاً آنچه را امنای محفل مرکزی قرار دهند محبوب و متبوع و مقبول است. (منتخبات توقیعات، ص۲۶۷)
در بیان دیگری از حضرت ولی امرالله است:
در خصوص اجرای امر طلاق، در صورتی که به میل زوجه حاصل، آیا اخذ نفقه در مدّت اصطبار از زوج باید بشود یا نه؟ فرمودند: بنویس در هر حال نفقه را باید زوج بر حسب حکم کتاب تأدیه نماید. (همان، ص۲۶۸)
در صورتی که زوجه غیربهائی باشد تکلیف نفقه چیست. در این مورد هم حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
راجع به امر طلاق و اصطبار زوجه یک سنهٔ کامله و اعطاء نفقه به زوجه در مدّت اصطبار سؤال نموده بودید که آیا این حکم در حقّ زوجین بهائی است و اگر زوجه بهائی نباشد حکمش چگونه است. فرمودند: بنویس شخص بهائی باید متمسّک به حکم کتاب باشد. انحراف به هیچ وجه منَ الوجوه جائز نه ولو زوجه غیربهائی باشد. اقتران با اغیار معلَّق و مشروط به اجرای احکام کتاب است از طرف شخص بهائی؛ والّا اقتران بهائی با غیربهائی جائز نه. (همان، ص۲۶۹)
حال اگر کسی به دلائلی بخواهد زوجهٔ ثانیه را طلاق دهد، باز هم باید ایّام تربّص را رعایت کند. حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
راجع به طلاق دادن زوجهٔ ثانیه و مدّت تأمّل مطلّقه در اختیار نمودن زوج جدید؛ فرمودند بنویس اصطبار یک سنه لازم و مخارج نفقه و کسوه به زوج راجع. (توقیعات مبارکه ۱۹۲۲-۱۹۴۸، ص۲۸۶)
بعد از ایّام تربّص آیا زوج تکلیفی نسبت به زوجهٔ خود دارد یا خیر؟ بیت‌العدل اعظم در مکتوب مورّخ اوّل شهرالعظمة ۱۲۴ مطابق ۱۷ می ۱۹۶۷ خطاب به محفل روحانی ملّی ایران می‌فرمایند:
راجع به سؤال اوّل یعنی پرداخت نفقه به زوجه بعد از دورهٔ سنهٔ تربّص؛ اگرچه پرداخت نفقه شرعاً واجب نیست، ولیکن بدیهی است زوج وجداناً مکلّف است نفسی را که قبلاً شریک زندگی او بوده و حال بعد از جدایی از زوج محتاج مانده لله رعایت بنماید و در جمیع احوال انصاف دهد و در این سبیل ارشادات محفل را وجداناً تمکین نماید. علی‌العجاله در این موضوع کماکان محافل روحانیه با رعایت مقتضیات و عدالت تصمیم گرفته نفوس را به وظایف روحانیهٔ خویش ارشاد خواهند کرد.
راجع به تقسیم جواهرات مخصوصه، بیت‌العدل اعظم در مکتوب ۱۶ شهرالاسماء ۱۲۳ بدیع مطابق ۴ سپتامبر ۱۹۶۶ قرار محفل روحانی ملّی ایران را که شرح آن ذیلاً نقل میشود تصویب فرمودند:
آنچه زینت‌آلات از طرف زوج برای زوجه تهیّه شده متعلّق به زوجه است و هدایای تقدیمی هم آنچه جنبهٔ اختصاصی ندارد مثل ساعت مردانه و غیره معلوم و روشن است که برای زوج تهیّه شده، بقیه متعلّق به زوجه است. البتّه به استثنای مواردی که بین طرفین قرارداد خاصّی وجود داشته باشد که باید طبق آن رفتار شود.
در خصوص اموال زوجه و تکلیف فرزندان بعد از بلوغ سؤال شده است. حضرت ولی امرالله فرمودند:
ذکر اثاثیه و مایملک را نموده بودید که بعد از انقضاء مدّت اصطبار حکمش چگونه است و اولاد که به حدّ بلوغ رسیده باشند نزد پدر مانند یا مادر؛ فرمودند بنویس آنچه متعلّق به زوجه است و ملک شخصی اوست احدی حقّ تصرّف در آن ندارد و اطفال پس از بلوغ مختارند. تعیین حقوق طرفین راجع به محفل روحانی است. و این که در مدّت سال اصطبار زوجه مکلّف اقامت با زوج در یک منزل و مکان است یا مختار است در نقطه و شهری دیگر باشد، فرمودند در مدّت اصطبار، بودن در یک مکان جائز نه ولی در یک شهر جائز. (گنجینه حدود و احکام، ص۲۹۰)
از معهد سؤال شده است که آیا زوج و یا زوجه می‌توانند در دو شهر یا کشور جداگانه ایّام تربّص را بگذرانند. در جواب فرمودند:
طرفین وجداناً مکلّفند که بکوشند تا مقصود حکم کتاب از قرار تربّص حتّی‌الامکان تحقّق یابد. یعنی چون طلاق عندالله مبغوض است مدّت معیّنهٔ اصطبار را وسیله‌ای برای تجدید ائتلاف دانند. ولیکن در نصوص الهیّه منعی دربارهٔ مسافرت یکی از طرفین در دورهٔ اصطبار زیارت نگردیده است. لهذا بلامانع. (مکتوب ۲ شهرالاسماء ۱۲۹ بدیع مطابق ۲۱ آگست ۱۹۷۲ بیت‌العدل اعظم خطاب به محفل روحانی ملّی ایران)
در آئین اسلام، طبق نصّ قرآن، لابد برای جلوگیری از تکرّر طلاق، فقط دو بار طلاق با امکان رجوع میسّر است. در سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۲۹ ذکر شده است که: "الطّلاقُ مرّتان." و اگر به سومی برسد، دیگر امکان رجوع نیست مگر آن که شخص دیگری با آن زن ازدواج کند و طلاق دهد، تا شوهر اوّل بتواند با او ازدواج کند و این نکته در آیهٔ ۲۳۰ همان سوره ذکر شده است: " فَإِن طَلَّقَهَا فَلَا تَحِلُّ لَهُ مِن بَعْدُ حَتَّیٰ تَنکحَ زَوْجًا غَیرَهُ."
شخص دومی که با آن زن ازدواج می‌کند "محلِّل" نام دارد. در مجمع‌البحرین آمده است: "المحلّلُ فی النّکاح هو الّذی یتزوّجُ المطلّقة ثلٰثاً حتّی تحلّ للزّوجِ الأوّل." (امر و خلق، ج۴، ص۱۹۷، پاورقی ۱)
در امر مبارک این عمل نهی شده و در کتاب اقدس آمده است که: "قد نهاکُمُ الله عمّا عَمِلتُم بعدَ طلقاتٍ ثلاث فضلاً مِن عنده." در رسالهٔ سؤال و جواب نیز مذکور است:
سؤال: از آیهٔ مبارکهٔ قد نهاکمُ الله عمّا عمِلتُم بعد طلقات ثلاث
جواب: مقصود حکم قبل است که باید دیگری آن را تزویج نموده بعد بر او حلال شود. در کتاب اقدس نهی از این عمل نازل. (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۳۱)
لذا، اگر سنه اصطبار تمام شود و شوهر از طلاق پشیمان گردد، اگر زن شوهر نکرده باشد، باید مجدّد عقد و مراسم ازدواج به عمل آید والّا اگر بعد از سنهٔ اصطبار زن ازدواج کرده باشد، فصل محقّق است و امکان رجوع نیست مگر آن که شوهر دوم فوت شود یا طلاق دهد. در این صورت ممکن است مجدّداً عقد کند و مهریه بدهد و تمام تشریفات باید انجام شود. حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
راجع به جواز رجوع شوهر به زن مطلّقهٔ خود در هر ماه فرمودند بنویس تنفیذ حکم اصطبار و احکام دیگر که منصوص کتاب است از فرائض حتمیّهٔ بهائیان؛ و تخلّف به هیچ وجه جائز نه. در خصوص ازدواج بعد از طلاق فرمودند اجرای عقد لازم و اعطای مهریه واجب. (توقیعات مبارکه ۱۹۲۲-۱۹۴۸، ص۱۸۶)
تنها نکتهٔ باقی مانده این است که اگر بلافاصله بعد از عقد و اعطاء مهریه کُره واقع شود آیا می‌توان طلاق داد و آیا باز هم سنهٔ تربّص لازم است؟ این موضوع نیز در رسالهٔ سؤال و جواب پیش‌بینی شده است:
سؤال: بعد از قرائت آیتَین و اعطاء مَهر، اگر کُرْه واقع شود طلاق بدون اصطبار جایز است یا نه؟
جواب: بعد از قرائت آیتَین و اعطاء مَهر قبل از قران اگر ارادهٔ طلاق نماید جائز است. ایّام اصطبار لازم نه، ولکن اخذ مهر از مرئه جایز نه. (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۱۲)
حال ممکن است بعد از عقد زفاف واقع نشود یعنی مدّتی بگذرد و اقتران حاصل نشود و لهذا بدین علّت قرار بر طلاق باشد. آیا باید ایّام تربّص را رعایت کرد؟ بیت‌العدل اعظم در مکتوب ۱۷ شهرالسّلطان ۱۲۵ مطابق ۲۷ دسامبر ۱۹۶۸ می‌فرمایند:
در موردی که بین زوج و زوجه به واسطهٔ عدم اقتران فصل واقع گردد و بر محفل روحانی صحّت ادّعا محتوم باشد، انطباق نصّ مرقوم در رسالهٔ سؤال و جواب بر این قضیه جایز و رعایت سنهٔ اصطبار غیر لازم.
۶۹. وَ ﭐلَّذیۭ سافَرَ وَ سافَرَتْ مَعَهُ
ثُمَّ حَدَثَ بَینَهُمَا ﭐﻹخْتِلافُ فَلَهُ اَنْ یؤْتِیها نَفَقَةَ سَنَةٍ کامِلَةٍ وَ یرْجِعَها اِلَی ﭐلْمَقَرِّ ﭐلَّذیۭ خَرَجَتْ عَنْهُ اَوْ یسَلِّمَها بِیدِ اَمین وَ ما تَحْتاجُ بِهِ فِی ﭐلسَّبیلِ لِیبَلِّغَها اِلیٰ مَحَلِّها اِنَّ رَبَّکَ یحْکُمُ کَیفَ یشآءُ بِسُلْطانٍ کانَ عَلَی ﭐلْعالَمینَ مُحیطاً *
(مضمون: و کسی که به مسافرت رفت و همسرش نیز با او سفر کرد؛ سپس [در سفر] بین آن دو اختلاف ایجاد شد، پس بر اوست که هزینهٔ یک سال تمام را به او [زوجه] بپردازد و او را به محلی که از آنجا خارج شده باز گرداند یا اینکه او را با آنچه در راه بدان احتیاج دارد به دست امینی بسپارد تا او را به منزلش برساند. پروردگارت به قدرتی که بر عالمیان محیط می‌باشد، آنچه را بخواهد حکم می‌کند.)
بسا اتّفاق افتد که زوج و زوجه با هم به سفر بروند و در طول سفر اختلاف نظر پیدا کنند و کراهت به درجه‌ای رسد که قصد جدایی از یکدیگر نمایند. در این حال، طبق احکام طلاق باید زوج نفقهٔ کامل یک سال را به زوجه پرداخت نماید و او را به دست فرد امینی بسپارد که به محلّ خود برگرداند. البتّه مخارج سفر هر دو باید تأمین گردد تا به مقصد واصل شوند. بقیه مقرّرات دوران تربّص به قوّت خود باقی است و باید رعایت شود.
۷۰. وَ ﭐلَّتیۭ طُلِّقَتْ بِما ثَبَتَ
عَلَیها مُنْکَرٌ لانَفَقَةَ لَها اَیامَ تَرَبُّصِها کَذٰلِکَ کانَ نَیِّـرُ ﭐلْاَمْرِ مِنْ اُفُقِ ﭐلْعَدْلِ مَشْهوداً* اِنَّ اللهَ اَحَبَّ ﭐلْوَصْلَ وَ ﭐلْوِفاقَ وَ اَبْغَضَ ﭐلْفَصْلَ وَ ﭐلطَّلاقَ عاشِرُوا یا قَوْمُ بٱلرَّوْحِ وَ ﭐلرَّیحانِ لَعَمْریۭ سَیفْنیٰ مَنْ فِی ﭐلْاِمْکانِ وَ ما یبْقیٰ هُوَ ﭐلْعَمَلُ ﭐلطَّیبُ وَ کانَ اللهُ عَلیٰ ما اَقولُ شَهیداً* یا عِبادیۭ اَصْلِحُوا ذاتَ بَینِکُمْ ثُمَّ ﭐسْتَمِعُوا ما ینْصَحُکُمْ بِهِ ﭐلْقَلَمُ ﭐلْاَعْلیٰ وَ لا تَتَّبِعُوا جَبّاراً شَقیاً *
(مضمون: و زنی که طلاق داده شد به خاطر آنکه در بارهٔ او عمل زشتی ثابت شده است، در ایام تربصش نفقه‌ای برای او نیست. این چنین خورشید حکم از افق عدالت آشکار شد. خداوند پیوند و همراهی را دوست داشته و از جدایی و طلاق بیزار است. ای مردم، با فرح و صفا با یکدیگر معاشرت کنید. قسم به جانم، هر آن کس که در عالم وجود است نابود خواهد شد و آنچه باقی می‌ماند عمل پاک است و خداوند بر آنچه می‌گویم گواه است. ای عباد من، روابطتان را اصلاح کنید؛ سپس آنچه را قلم اعلی شما را به آن نصیحت می‌کند بشنوید و از هر ظالم گمراهی پیروی نکنید.)
ثبوت امر منکر، یعنی ارتکاب عمل خلاف عفّت از سوی زوجه، سبب میشود که ایّام تربّص نداشته باشد و نفقهٔ مورد بحث در امر طلاق نیز به زوجه تعلّق نمی‌گیرد.
حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
چون ثبوت فعل منکَر در حقّ زوجه شود طلاق دهد. دیگر مدّت یک سنه صبر لازم نه. فصل قطعی است و نفس ثبوت منکَر طلاق است. (گنجینه حدود و احکام، ص۲۹۰)
در یک مورد دیگر هم نفقه به زوجه تعلّق نمی‌گیرد. در زمانی که زوجه سر ناسازگاری با شوهرش داشته باشد و با شوهر موافقت ننماید ناشزه محسوب میشود. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
اگر زوجه بدون عذر مقبول و مشروع از زوج کناره جُست حقّ طلب نفقه ندارد؛ ناشزه شمرده میشود. باید به اطاعت زوج پردازد. اگر چنانچه عذر مشروعی دارد باید به محفل روحانی بیان کند. اعضای محفل ملاحظه نمایند و تحقیق کنند. اگر عذر زوجه در خروج از بیت زوج مشروع است، یعنی عدم رضایت زوجه به اسباب مجبرهٔ مشروعه است، زوجه حق نفقه و مسکن شرعی دارد؛ یا آن که زوج زوجه را راضی کند و به خانه بَرَد. حال، چون امرالله مستور است باید به خوبی و خوشی به هر نحو باشد بین زوج و زوجه التیام داد و چون امر شیوع یابد حکم قاطع حاصل شود. (امر و خلق، ج۴، ص۱۹۲)
نشوز در لغت به معنای "تمرّد‌کردن و عصیان‌ورزیدن زن نسبت به شوهرش، و اذیت‌کردن و آزاردادن مرد زنش را" است. (نوزده هزار لغت)
بیت‌العدل اعظم در مقدّمهٔ کتاب اقدس می‌فرمایند:
احکام کتاب اقدس به‌طور کلّی به ایجاز نازل گردیده است. نمونه‌ای از ایجاز را می‌توان در احکامی مشاهده کرد که به صیغهٔ مذکّر نازل شده است. امّا از تبیینات حضرت ولیّ امرالله چنین بر می‌آید که هر حکمی خطاب به مردان که به حقوق و اختیارات زنان مربوط باشد همان حکم را متقابلاً می‌توان با اجرای تغییرات و تعدیلات ضروری دربارهٔ زن نسبت به مرد نیز منظور داشت، مگر این که محتوای حکم تحقّق این امر را غیرممکن سازد. (کتاب اقدس، ص۱۵)
بنابراین، موارد ثبوت امر منکر در مورد زوجه یا نشوز که در کتاب اقدس در مورد یک طرف نازل شده، در اختیار بیت‌العدل اعظم است که به طرف دیگر شمول دهند.
۷۱. اِیاکُمْ اَنْ تَغُرَّنَّکُمُ ﭐلدُّنْیا
کَما غَرَّتْ قَوْماً قَبْلَکُمُ ﭐتَّبِعُوا حُدودَ اللهِ وَ سُنَنَهُ ثُمَّ ﭐسْلُکُوا هٰذَا ﭐلصِّراطَ ﭐلَّذیۭ کانَ بٱلْحَقِّ مَمْدوداً * اِنَّ ﭐلَّذینَ نَبَذُوا ﭐلْبَغْیَ وَ ﭐلْغَویٰ وَ ﭐتَّخَذُوا ﭐلتَّقْویٰ اُولٰئِکَ مِنْ خِیرَةِ ﭐلْخَلْقِ لَدَی ﭐلْحَقِّ یذْکُرُهُمُ ﭐلْمَلَأُ ﭐلْاَعْلیٰ وَ اَهْلُ هٰذَا ﭐلْمَقامِ ﭐلَّذیۭ کانَ بٱسْمِ اللهِ مَرْفوعاً *
(مضمون: مبادا دنیا شما را فریب دهد همان طور که مردم قبل از شما را فریب داد. از احکام و سنن الهی پیروی کنید؛ سپس این راهی را که به حق کشیده شده بپیمایید. کسانی که ظلم و گمراهی را کنار گذاشتند و تقویٰ را بر گزیدند نزد خداوند از بهترین مردم‌اند. ارواح مقدسه و اهل این جایگاهی که به نام خداوند بالا برده شده، آنها را ذکر می‌کنند.)
دنیا در اصطلاح امر مبارک تعریف خاصّی دارد. هر آنچه که آدمی را از ساحت رضای الهی دور سازد، دنیا نامیده میشود. جمال قدم در لوح مبارک خطاب به ملک پاریس می‌فرمایند:
قل یا قومُ هل ینبغی لَکُم أن تنسِبوا أنفُسَکُم إلَی الرّحمن و ترتکبوا مَا ٱرتَکَبَهُ الشَّیطان لا و جمالِ السّبحان لو أنتم مِنَ العارفین. قدّسوا قلوبَکُم عن حبّ الدّنیا و ألسُنَکُم عَنِ الإفتراء و أرکانَکُم عمّا یمنعُکُم عَنِ التّقربّ إلَی الله العزیز الحمید. قلِ الدّنیا هِیَ اعراضُکُم عن مطلع الوحی و إقبالُکُم بما لاینفَعُکُم؛ و ما مَنَعَکُم الیومَ عن شطرِالله إنّهُ أصلُ الدّنیا. أنِ ٱجتنبوا عنها و تقرّبوا إلَی المنظرِ الأکبر. هذا المقرّ المُشرق المنیر. طوبی لمن لم‌یمنعْهُ شیءٌ عن ربِّهِ إنّهُ لا بأسَ علیه لو یتصرّفُ فی الدّنیا بالعدل. لإنّا خَلَقنا کُلَّ شیءٍ لعبادنَا الموحّدین. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۰۸-۱۰۹ / مضمون: بگو ای مردم آیا شایسته است که خود را به خداوند نسبت داده و آنچه را که شیطان مرتکب میشود انجام دهید؟ خیر قسم به جمال سبحان اگر بدانید. دلهای خود را از دوستی دنیا و زبانتان را از افترا و ارکان وجودتان را از هر آنچه که شما را از تقرّب به خداوند باز دارد پاکیزه سازید. بگو دنیا عبارت از روی برگرداندن شما از مظهر ظهور و روی آوردن به آن چیزی است که شما را نفع نمی‌رساند. امروز آنچه که شما را از توجّه به خداوند باز دارد همان اصل دنیا است. از آن پرهیز کنید و به منظر اکبر که این مقرّ نورانی است توجّه کنید. خوشا به حال کسی که هیچ چیزی او را از پروردگارش باز ندارد. در این صورت اگر دنیا را هم به عدل تصرّف کند ایرادی ندارد. زیرا ما همه چیز را برای بندگان یکتاپرست خود آفریده‌ایم.)
بنابراین، آنچه که ممکن است آدمی را از حق باز دارد دنیا و تعلّق به آن است. حال، هر آنچه که به این جهان مربوط میشود می‌تواند نام دنیا را به خود بگیرد در صورتی که سبب شود انسان از خدا دور شود، اعم از آن که جاه و مقام باشد، قدرت و منصب باشد، ثروت و مکنت باشد و غیره. امثال فرعون و هامان و نمرود و قیافا و حنّان و ابوسفیان در اثر غرور دنیا و اقتدار در عالم عنصری از خداوند و مظهر او روی برگرداندند و بر این باور شدند که با اتّکاء به قدرت و ثروت می‌توانند از مظهر ظهور بی‌نیاز شوند و در مقابل او قد عَلَم کنند. ملِک پاریس را غرور چنان فرا گرفت که کتاب الهی را دور انداخت و زعمای عثمانی با قدرت تمام با مظهر الهی مخالفت کردند. اینها ناشی از غرور و اتّکاء به قدرت و ثروت مادّی این دنیا بود.
دو سنّت در بین مردمان وجود دارد. یکی سنّت خلق است که اتّکاء به خواسته‌های نفسانی خویش و خودپنداشته‌ها است و دیگر سنّت الهی است که فرستادهٔ الهی برای هدایت خلق بیان می‌کند. در واقع مظاهر ظهور الهی به نصّ جمال مبارک "محض هدایت خلق به صراط مستقیم حق آمده‌اند و مقصود آن که عباد تربیت شوند تا در حین صعود با کمال تقدیس و تنزیه و انقطاع قصد رفیق اعلی نمایند." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۶۴)
سنّت الهی آدمی را به آنچه که برای آن آفریده شده هدایت می‌کند و او را آگاه می‌کند به آنچه که خداوند در وجودش به ودیعه گذاشته است که باید "به صیقل تربیت" به ظهور برسد و اهل عالم از آن منتفع شوند و خود او نیز ارتقاء روحانی بیابد. (لوح مقصود، ص۳) جمال قدم از خداوند می‌خواهند که مبادا سنّت بشری، انسان را از آنچه که آفریننده برایش در نظر گرفته محروم کند:
فَوَ الّذی أنطَقَنی بما أراد که اسمآء شما در ملکوت اعلی مشهورتر است از ذکر شما در نزد شما. گمان مکنید این سخن وهم است. یا لیتَ أنتم ترونَ ما یَریٰ رَبُّکُمُ الرّحمنُ مِن علوّ شأنِکُم و عظمةِ قدرِکُم و سموّ مقامِکُم. نسئلُ اللهَ أن لاتمنَعَکُم أنفُسُکُم و أهوائُکُم عمّا قُدِّرَ لَکم. (اقتدارات، ص۲۱۷ / مضمون: ای کاش ببینید آنچه را پروردگار رحمان از بلندی شأن و عظمت قدر و ارتفاع مقام شما می‌بیند. از خداوند می‌خواهیم که نفس و هوایتان شما را از آنچه که برایتان مقدّر شده باز ندارد.)
نفوسی که از ظلم و گمراهی دست بردارند و تقوای الهی پیشه کنند در زمرهٔ بهترین مردمان‌اند. تقوی در واقع سردار اعظم است از برای جمیع صفات مرضیه. جمال مبارک در وصیت‌نامهٔ خود به نکتهٔ ظریفی اشاره دارند و آن این است که: "نوصیکُم بتَقوَی الله و بمعروف و بما ینبغی و بما ترتفع بِهِ مقاماتکم. به‌راستی می‌گویم تقوی سردار اعظم است از برای نصرت امر الهی و جنودی که لایق این سردار است اخلاق و اعمال طیّبهٔ طاهرهٔ مرضیه بوده و هست." (کتاب عهدی)
کسی به سرداری و فرماندهی می‌رسد که دارندهٔ جمیع صفات و سجایای جنود خود باشد. بنابراین، تقوی به منزلهٔ داشتن جمیع صفات مرضیه و اعمال طیّبه است. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
تقوای حقیقی از اعظم مواهب الهی است و آن خشیةالله است. این خوف نه از عذاب و عِقاب بلکه بیم محرومی از عنایت پروردگار. انسان اگر از الطاف حق بی‌بهره و نصیب گردد و از پرتو عنایت محروم و محجوب شود البتّه این عذاب اعظم از نیۭران، ولی اگر دانا و فطین و حکیم باشد. والّا صدهزار محرومیت را به جان قبول نماید و به ذرّه‌ای از عذاب جسمانی راضی نگردد. (مجلّه عندلیب، شماره ۹۰، ص۴)
با توجّه به بیان فوق تقوی‌الله و خشیةالله در مقامی یکسان هستند. جمال قدم رأس حکمت را مخافةالله و خشیةالله می‌دانند:
رأسُ الحکمة مخافةالله. چه، مخافةالله و خشیةالله انسان را منع می‌نماید از آنچه سبب ذلّت و پستی مقام انسان است و تأیید می‌نماید او را بر آنچه سبب علوّ و سموّ است. انسان عاقل از اعمال شنیعه اجتناب می‌نماید. چه که مجازات را از پی مشاهده می‌کند. (اقتدارات، ص۲۸۲)
اهل ملأ اعلی چنین نفوسی را می‌ستایند. ملأ اعلی نفوسی هستند که خود این راه را رفته‌اند و در سلک وارستگان از دنیا وارد شده‌اند. حضرت عبدالبهاء در تعریف آنها می‌فرمایند: "نفوسی که از عالم بشریت منسلخ شدند و به صفات ملکوتیّه متّصف گشته‌اند آن نفوس از ملأ عالّین و ملائکهٔ مقرَّبین محسوب‌اند." (قاموس ایقان، ص۱۵۲۲) و در مقام دیگر می‌فرمایند: "مقصود از جنود آسمانی نفوسی هستند که به کلّی از عالم بشریت منسلخ و منقلب به نفوسی ملکوتی و ملائکهٔ آسمانی گشته‌اند. این نفوس اشعهٔ شمس حقیقتند که آفاق را روشن می‌نمایند." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۲۷)
۷۲. قَدْ حُرِّمَ عَلَیکُمْ بَیعُ ﭐلْاِمآءِ
وَ ﭐلْغِلْمانِ لَیسَ لِعَبْدٍ اَنْ یشْتَرِیَ عَبْداً نَهْیاً فیۭ لَوْحِ اللهِ کَذٰلِکَ کانَ ﭐلْاَمْرُ مِنْ قَلَمِ ﭐلْعَدْلِ بٱلْفَضْلِ مَسْطوراً * وَ لَیسَ لِاَحَدٍ اَنْ یفْتَخِرَ عَلیٰ اَحَدٍ کُلٌّ اَرِقّآءُ لَهُ وَ اَدِلّآءُ عَلیٰ اَنَّهُ لا اِلٰهَ اِلّٰا هُوَ اِنَّهُ کانَ عَلیٰ کُلِّ شَیْءٍ حَکیماً *
(مضمون: خرید و فروش کنیزان و غلامان بر شما حرام شده است. [جائز] نیست که بندهای بندهٔ دیگر را بخرد یا بفروشد زیرا در لوح خداوند نهی شده است. این چنین فرمان از قلم عدل به فضل نوشته شده است. و [جائز] نیست بر احدی اینکه بر دیگری فخر بفروشد. همه بندگان اویند و دلالت کننده‌اند بر اینکه خدایی جز او وجود ندارد. او بر همه چیز حکیم است.)
تنها در امر مبارک بهائی است که خرید و فروش انسان اکیداً و صریحاً منع شده است. در کتب سالفه یا اشارتی بدان نشده یا اگر شده به نحوی جواز آن صادر شده و بین فرد آزاد و برده تفاوت قائل شده‌اند. فی‌المثل در کتاب قرآن کریم آمده است: "کُتِبَ عَلَیکُمُ القصاص القَتلیٰ الحرّ بالحرّ و العبد بالعبد و الانثی بالانثی." (سورهٔ بقره آیهٔ ۱۷۸ / مضمون: ای مؤمنان، بر شما در مورد کشتگان قصاص مقرّر گردیده است که آزاد در برابر آزاد، برده در برابر برده و زن در برابر زن [قصاص شود].)
بعدها عنوان فرمودند که برده‌داری در دیانت آنها رایج نبوده و نیست. جناب دکتر داودی با ظرافت به این نکته اشاره دارند:
اصطلاحات را هم اوّل از ما عاریه گرفتند و بعد غصب کردند. اوّل قرض نمودند و بعد گفتند اصلاً مال ما بوده است. مثلاً مسئلهٔ برده‌فروشی که در کتاب اقدس جواز آن منع شد، چون هنوز موقعی بود که برده عملاً هم وجود داشت، سعی می‌کردند نشان بدهند که باید وجود داشته باشد. بعداً گفتند دین ما از ابتدا فطرتاً با برده‌فروشی مخالف بود و برده‌فروشی و برده‌داری نمی‌توانسته است با حکم دین ما معتبر باشد با این که برده‌داری جزء احکام ادیان سابقه است. (الوهیت و مظهریت، ص۲۳۶)
جناب اشراق خاوری، در قاموس لوح مبارک خطاب به شیخ نجفی ذیل "انّک منعتِ بیعَ الغلمان و الإماء" چنین می‌نویسند:
در دوره‌های شرایع سابقه، مظاهر مقدّسهٔ الهیّه به واسطهٔ عدم اقتضای زمان دربارهٔ منع بردگی دستوری ندارند و نهی نفرمودند. در عهد عتیق و انجیل و قرآن مجید دربارهٔ نهی بردگی حکمی نیست. ولکن در قرآن مجید دربارهٔ آزاد‌کردن غلامان و کنیزان راهی پیش پای مردم گذاشته و برای کفّارهٔ برخی از اعمال از جمله کفّارهٔ افطار در ماه رمضان که ماه روزه است و مواضع دیگر، آزاد‌کردن غلام و کنیز را تعیین فرموده و تحریر رقبهٔ مؤمنه را بیان کرده است. ولی از بیع و شریٰ نهی نفرموده و تنها در شریعت جمال قدم جلّ جلاله است که به صراحت در کتاب اقدس و سایر الواح نهی شدید از برده‌فروشی تشریع شده است.
البتّه حکمت این امر در آن زمان بر بندگان در این دوران پوشیده است. لکن بسیاری از بردگان بودند که به شرف ایمان فائز شدند و صاحبان آنها محروم ماندند. از آن جمله لقمان بود که قلبش به نور ایمان روشن شد ولی مولایش محروم ماند. او غلام سیاهی بود که در سرزمین سودان که آن موقع جزء امپراتوری حبشه بود چشم به جهان گشود و در زمان داوود نبی می‌زیسته‌است. برخی کتب از جمله قرآن و گلستان سعدی، او را حکیم دانسته‌اند. سوره‌ای در قرآن کریم به نام او شد و نامش در آثار مبارکهٔ این ظهور ذکر شد. از جمله در لوحی می‌فرمایند:
لقمان که از چشمهٔ حکمت نوشیده و از بحر رحمت چشیده به پسرش ناتان به جهت اثبات مقامات حشر و موت همین خواب را دلیل آورده و مَثَل زده. درین مقام ذکر می‌نماییم تا ذکری از آن جوان مِصطبهٔ توحید و پیر مراتب تعلیم و تجرید از این بندهٔ فانی باقی بماند. فرمود ای پسر اگر قادر باشی نخوابی پس قادری بر آن که نمیری و اگر بتوانی بعد از خواب بیدار نشوی می‌توانی که بعد از مرگ محشور نگردی. (هفت وادی، ص۲۰ / لئالی‌الحکمة، ج۲، ص۶۵)
در مقام دیگر از قلم اعلی راجع به ایمان او بالله و در مقایسه با مالک و صاحبش نازل:
گفته‌اند لقمان با مولای خود عزم سفر نموده و چون شب در آمد لقمان قدری راحت نمود و بعد برخاسته به ذکر الهی مشغول. چون مولای خود را خفته یافت گفت بهتر آن که او را آگاه نمایم که شاید در این وقت از دریای رحمت الهی قسمتی اخذ نماید. لذا به بالین مولی حاضر و گفت ای مولی برخیز که وقت تجارت است؛ ابواب رحمت باز و طالبان ثروت حقیقی در سوق الهی به بیع و شریٰ مشغول. جهد کن تا بی‌نصیب نمانی و به منزل خود راجع شد. قدری گذشت مشاهده نمود مولی را نوم فرا گرفته. باری مکرّر به بالین مولی شتافته و او را بیدار نمود. ولکن کثرت نوم او را از قیام و تذکّر باز داشت. بالاخره قریب صبح لقمان به بالین حاضر؛ گفت، ای مولی برخیز که آخر وقت است. نزدیک به آن شده که بازار و تجارت منتهی گردد و تا فی‌الجمله وقت باقی است به تدارک مافات قیام نما. شاید در این هنگام آخر به فیوضات فیّاض فائز شوی. (مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۳۲)
خانم فیبی هرست، که اوّلین گروه زائران غربی را از آمریکا به ارض اقدس برد، غلامی داشت به نام رابرت ترنر (Robert Turner). خانم هرست، در اثر سوء رفتار بعضی از احبّاء در آمریکا از ظلّ امر خارج شد ولی رابرت ترنر در ایمان آنقدر قویم و متیقّن بود که به مقام حواری حضرت عبدالبهاء رسید و نامش جاودانه شد.
بنابراین در امر مبارک همه در یک سطح قرار دارند و هر کس از تقوای بیشتر و ایمان افزون‌تر برخوردار باشد مقرّب‌تر است. در دوران قاجاریه هنوز خرید و فروش کنیز و برده رواج داشت. مثلاً در مکتوب حضرت ربّ اعلی خطاب به حرم مبارک، که قبل از اظهار امر نوشته شده، می‌خوانیم: "در باب یک رسته ترمه انشاءالله به بمبئی خواهم نوشت. کنیز هم در نظر دارم. انشاءالله هر قسم مقدّر است خواهد شد." (محاضرات، ج۲، ص۱۰۳۵) لذا، خرید کنیز در آن زمان هنوز رایج بود.
در واقع تا زمان ناصرالدّین‌شاه و حتّی تا آغاز مشروطیت برده‌داری در خانواده‌های اعیانی طهران کمابیش رواج داشته است. این بردگان سیاه معمولاً از دو طریق به ایران می‌آمده‌اند. یا حجّاج ایرانی در موسم حجّ آنان را از مکّه خریداری نموده و از طریق شامّات و عراق به ایران می‌آوردند و یا برده‌فروشان آنها را از راه خلیج فارس به سواحل جنوبی کشور انتقال می‌دادند. ورود بردگان به ایران در دورهٔ صدارت امیرکبیر، سالانه بین دو تا سه هزار نفر گزارش شده است. این بردگان به سه گروه بمبئی، نوبه‌ای و حبشی تقسیم می‌شده‌اند. علاوه بر بردگان وارداتی، برده‌های داخلی نیز وجود داشته‌اند که معمولاً از خانواده‌های بلوچ خریده و یا دزدیده می‌شدند. به بردگان مذکّر "کاکا" و به بردگان مؤنّث "دده" یا "کنیز" گفته می‌شده است. برای بردگان مذکّر نام‌هایی همچون "مبارک" و "فیروز" و یا طبق مثل مشهور "کافور" انتخاب می‌شده است. برای کنیزها نامهای "غنچه دهان"، "زعفران" و یا "صنوبر" نامهای معمول بوده است. با پیر‌‌شدن کنیز به او "دده" اطلاق می‌شده است. به فرزند کنیز از ارباب "دده والده" گفته می‌شده است. محمّدشاه قاجار در سال ۱۸۴۸ تحت فشار دولت بریتانیا فرمان لغو برده‌داری را صادر نمود. (سفینه عرفان، دفتر ۱۶، ص۲۱۶، ذیل شماره ۲۰) ولی تا پایان دوران قاجار امکان عملی اجرای آن به مفهوم واقعی وجود نداشت.
در روز ۱۸ بهمن ۱۳۰۷ لایحهٔ دوفوریتی زیر در مجلس شورای ملّی به تصویب رسید:
مادّهٔ واحده: در مملکت ایران هیچ کس به عنوان برده شناخته نشده و هر برده‌ای به مجرّد ورود به خاک یا آب‌های ساحلی ایران آزاد خواهد بود. هر کس انسانی را به عنوان برده خرید و فروش کرده یا رفتار مالکانهٔ دیگری نسبت به انسانی بنماید یا واسطهٔ دیگری در حمل و نقل برده شود، محکوم به یک تا سه سال حبس تأدیبی خواهد بود.
در امر مبارک جمیع انسان‌ها در صقع واحد هستند و کسی را حقّ آن نیست که بر دیگری فخر بفروشد یا خود را برتر بداند یا کسی را با پول بخرد یا که بفروشد. جمال مبارک نهی از فخر فروختن را که ابتدا در کلمات مکنونه عزّ نزول یافت، در کتاب اقدس بلافاصله بعد از نهی از خرید و فروش انسان‌ها آورده‌اند.
عظمت مقام انسان منحصر به شخص به‌خصوصی نیست، بلکه کلّیه انسان‌ها از آن بهره‌مندند، لذا حضرت بهاءالله نه تنها آدمی را از ذلیل‌کردن خود نهی می‌فرمایند، به رعایت مقام سایرین نیز امر می‌کنند. در مقام اوّل نهی از فخر فروختن به دیگران، "لاتفتخر علی المسکین بافتخار نفسک" و خود را بالاتر از سایرین دانستن است؛ چه که "غافل‌ترین عباد کسی است که... بر برادر خود تفوّق جوید." شخصی که به دیگری فخر فروشد، اوّلین لعن را از خداوند دریافت می‌کند، "العنُ علیک الَی الأبد." در سورةالبیان موارد دیگر را ذکر فرموده‌اند که استکبار بر ذلیل ممنوع است، اگر اغنیا فقیری را دیدند باید نزد او بنشینند و سرگذشتش را بشنوند؛ شخص عالِم نباید بر جاهل فخر بفروشد و حتّی شخص نیکوکار حق ندارد شخص گناهکار را ریشخند کند. (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۱۱۴-۱۱۵)
امّا، در زمان جمال مبارک، یکی از خُدّام نزد ایشان آمد و تقاضای آزادی کرد. حضرت بهاءالله در مناجاتی فرمودند:
فَسُبحانَکَ اللّهمّ یا الهی إذاً قام مملوکٌ لدی باب مملوکٍ اُخریٰ و أرادَ مِن هذَا المملوکِ حُرّیّةَ نفسِهِ بعدَ الّذی کانَ مالکُهُ مملوکاً لنفسِکَ و خادماً لحضرتک و فانیاً لدی ظهورات ربوبیّتک و أشهدُ حینَئِذٍ بین یدیک بما تشهدُ لنفسک بنفسک بأنّک أنت الله لا إله إلّا أنت لم‌تَزَلْ کُنتَ فی علوِّ القدرةِ و القوّةِ و الجلال و لاتزالُ تکونُ فی سموّ العزّةِ و الهَیبَةِ و الجمال. کُلُّ الملوک مملوکٌ لدی باب رحمتِکَ و کُلُّ الأغنیآء فقرآءٌ لدی شاطئ قدس سلطنتک و کُلُّ الکُبَرآء صُغَرآءٌ فی ساحة عزّ مرحمتک و مع ذلکَ کیفَ یقدَرُ هذا المملوکُ أنْ یدّعیَ فی نفسِهِ مالکیّة أحدٍ بل وجودُهُ فی ساحة عزّک ذنبٌ لن‌یعادلَهُ ذنبٌ فی مملکتک. فسبحانَک فسبحانک عن کلّ ذلک و عمّا یَصِفُک الواصفونَ و عمّا یذکُرُکَ الذّاکرون و حینَئِذٍ یا إلهی لمّا طلَبَ مِن هذا العبدِ حُرّیّةَ نفسِهِ لذا اُشهِدُکَ حینَئِذٍ بأنّی أطلَقْتُهُ فی سبیلِک و حَرَّرْتُهُ لإسمِکَ و فَکَّیتُ عُنُقَهُ عن حبلِ العبودیّة لیَعبُدَکَ فی آناءِ اللَّیلِ و أطرافِ النّهار و لئَلّا تَفُکَّ عُنُقی عن حبلِ عبودیّتک و إنَّ هذا أمَلی و رَجائی و إنَّک أنت عَلی ذلک لَشهیدٌ قدیر. (مضمون: مقدّسی تو ای خدای من، آنگاه که بندهای به درگاه بندهٔ دیگری آمد و آزادی خویش را خواست با آن که مولای او خود بندهٔ تو و خدمتگزار حضرتت و فانی در مقابل ظهورات ربوبیت تو است و شهادت می‌دهم در این هنگام در مقابل تو به آنچه که خود در حق خویشتن شهادت می‌دهی به این که تو خدای یکتایی و نیست خدایی جز تو. همیشه در بلندای قدرت و قوّت و جلال بوده‌ای و همواره در بلندای عزّت و هیبت و جمال خواهی بود. کلّ پادشاهان بندگان درگاه رحمت تو و جمیع ثروتمندان در کنارهٔ دریای قدس سلطنت تو فقیرند و جمیع بزرگان در ساحت عزّ مرحمت تو کوچک و ناچیزند و با این همه این بنده چگونه می‌تواند خودش مدّعی مالکیت کسی شود بلکه وجودش در ساحت عزّ تو گناهی است که هیچ گناهی در پهنهٔ آفرینش تو همانند آن نیست. مقدّسی تو از جمیع اینها و هر آنچه که هر کسی تو را وصف کند و هر ذاکری تو را ذکر نماید. در این حین، ای خدای من، چون او از این عبد تقاضای آزادی نموده، پس تو را گواه می‌گیرم که اینک او را در راه تو رهایی بخشیدم و به اسم تو آزادش ساختم و گردنش را از ریسمان بندگی فارغ نمودم تا شب و روز به عبودیت تو مشغول باشد که مبادا گردن مرا از ریسمان عبودیت خود محروم فرمایی و این است آرزوی من و تقاضای من و تو بر این همه شاهد و توانایی.)
در لوح مبارک خطاب به ملکهٔ انگلیس او را تشویق فرمودند که مانع از تجارت برده و کنیز شده است و تأکید فرمودند که این حرمت در این ظهور اعظم بالصّراحه بیان شده است که اشاره به همین بند از کتاب اقدس است.
بحث مربوط به منع برده‌داری در زمان ملکه ویکتوریا به تفصیل در مقالتی که در سفینهٔ عرفان، دفتر ۱۶ درج شده آمده است. (نگاه کنید به صفحات ۱۸۲-۱۸۶)
۷۳. زَیِّـنُوا اَنْفُسَکُمْ بِطِرازِ ﭐلْاَعْمالِ
وَ ﭐلَّذیۭ فازَ بٱلْعَمَلِ فیۭ رِضاهُ اِنَّهُ مِنْ اَهْلِ ﭐلْبَهآءِ قَدْ کانَ لَدَی ﭐلْعَرْشِ مَذْکوراً * اُنْصُروا مالِکَ ﭐلْبَرِیةِ بٱلْاَعْمالِ ﭐلْحَسَنَةِ ثُمَّ بٱلْحِکْمَةِ وَ ﭐلْبَیانِ کَذٰلِکَ اُمِرْتُمْ فیۭ اَکْثَرِ ﭐلْاَلْواحِ مِنْ لَدَی ﭐلرَّحْمٰن اِنَّهُ کانَ عَلیٰ ما اَقولُ عَلیماً * لا یعْتَرِضْ اَحَدٌ عَلیٰ اَحَدٍ وَ لا یقْتُلْ نَفْسٌ نَفْساً هٰذا ما نُهیۭتُمْ عَنْهُ فیۭ کِتابٍ کانَ فیۭ سُرادِقِ ﭐلْعِزِّ مَسْتوراً * اَتَقْتُلونَ مَنْ اَحْیاهُ اللهُ بِرُوحٍ مِنْ عِنْدِهِ اِنَّ هٰذا خَطَأٌ قَدْ کانَ لَدَی ﭐلْعَرْشِ کَبیراً * اِتَّقُوا اللهَ وَ لا تَخْرِبُوا ما بَناهُ اللهُ بِاَیادِی ﭐلظُّلْمِ وَ ﭐلطُّغْیانِ ثُمَّ ﭐتَّخِذُوا اِلَی ﭐلْحَقِّ سَبیلاً * لَمّا ظَهَرَتْ جُنودُ ﭐلْعِرْفانِ بِرایاتِ ﭐلْبَیانِ ﭐنْهَزَمَتْ قَبآئِلُ ﭐلْاَدْیانِ اِلّٰا مَنْ اَرادَ اَنْ یشْرَبَ کَوْثَرَ ﭐلْحَیوانِ فیۭ رِضْوانٍ کانَ مِنْ نَفَسِ ﭐلسُّبْحانِ مَوْجوداً *
(مضمون: خودتان را به زیور اعمال زینت دهید و کسی که به عمل در رضای او فائز شد، او نزد عرش از اهل بهاء مذکور است. خداوندِ مالک مردم را به اعمال نیکو و بعد با حکمت و بیان یاری کنید. این چنین در اکثر الواح از جانب خداوند رحمان به شما امر شد. او بر آنچه می‌گویم دانا است. هیچ کس نباید بر کسی اعتراض کند و هیچ کس نباید کسی را بکشد. این است آنچه در کتابی که در سراپردهٔ عزت مستور بود از آن نهی شدید. آیا کسی را که خداوند او را به روحی از نزد خود زنده کرد می‌کشید؟ نزد عرش این گناه بسیار بزرگی است. از خدا بترسید و آنچه را خداوند بنایش نمود با دستان ظلم و طغیان ویران نکنید؛ سپس به سوی حق راهی را بر گزینید. هنگامی که لشکرهای عرفان با پرچم‌های بیان ظاهر شدند قبایل ادیان شکست خوردند مگر کسی که خواست از آب زندگانی در بهشتی که از نَفَس [دَم] خداوند موجود شده بنوشد.)
در بند اوّل کتاب اقدس بر لزوم اتّصاف به صفات مرضیه و مبادرت به اعمال طیّبه بعد از عرفان مظهر ظهور الهی تأکید شده است. در واقع در صورتی که عرفان با عمل همراه نباشد، در ساحت حق مقبول واقع نشود.
می‌دانیم که نتیجهٔ زندگی اگر دخول در ملکوت الهی نباشد، عمر بیهوده بگذرد و حیات بی‌ثمر سپری گردد. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
نتیجهٔ حیات دخول در ملکوت‌الله است و ثمرهٔ وجود اتّصاف به صفات رحمانی. اگر انسان از این انوار الهی محروم مانَد از حیوان پست‌تر است. لکن اگر رویش به انوار محبّت‌الله روشن شود و قلبش به طراز معرفةالله مزیّن گردد، فوق عالم امکان پرواز نماید. (بدایع‌الآثار، ج۲، ص۹۱)
حضرت بهاءالله نیز شرط ورود به ملکوت را اتّصاف به صفات الهی مقرّر فرموده‌اند: "به صفاتم متّصف شوید تا قابل ورود در ملکوت عزّم شوید و در جبروت قدسم در آیید." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۲۳)
تردیدی نیست که نصرت الهی در این عصر نورانی عبارت از هدایت نفوس انسانی به ظلّ رایت امر الهی است چه که خداوند دوست ندارد احدی محروم بماند. امّا هدایت نفوس به حکمت و بیان است و با اعمال. چه که نصّ صریح جمال مبارک است که
لازال هدایت به اقوال بوده و این زمان به افعال گشته. یعنی باید جمیع افعال قدسی از هیکل انسانی ظاهر شود. چه که در اقوال کلّ شریکند ولکن افعال پاک و مقدّس مخصوص دوستان ماست. پس به جان سعی نمایید تا به افعال از جمیع ناس ممتاز شوید. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۹۵)
در جمیع احوال رعایت حکمت لازم است. امّا تبلیغ به اعمال از این قاعده مستثنیٰ است. حضرت ولی امرالله در توقیع ۱۹ دسامبر ۱۹۲۳، یعنی دو سال بعد از صعود حضرت عبدالبهاء، می‌فرمایند
ایّام گوشه‌نشینی و سکوت و خموشی گذشته. باید از زاویهٔ خمول در آییم و در میدان وسیع قدم گذاریم و مباشرت به عمل نماییم. مقصود این نیست که حکمت را فراموش نماییم و پرده‌دری نماییم و از حدّ اعتدال خارج گردیم و به مخالفت اصول و قوانین و رسوم دولت و ملّت قیام کنیم. حاشا که یاران الهی چنین نمایند. بلکه مقصود این است که به اعمال و افعال تبلیغ امر حضرت بهاءالله نماییم. تبلیغ به اعمال حکمت قبول ننماید و تقیید و تحدیدی نداند. کلّ از وضیع و شریف و قدیم و جدید و پیر و جوان قابلیت توانایی پیمودن این سبیل را داشته و دارند. (توقیعات مبارکه، ۱۹۲۲-۱۹۲۶، ص۱۶۷)
متّصفین به آنچه که در الواح الهیه و وصایای ربّانیّه نازل شده، در زمرهٔ اهل بهاء محسوب‌اند. این معنی در بسیاری از الواح از قلم ابهی عزّ نزول یافته است. مثلاً در لوحی می‌فرمایند:
یا اولیاءالله لکم أن تتمسّکوا بالحکمة و ما اُمِرتُم بِهِ فِی الکتاب. جمیع را وصیت می‌کنیم به آنچه در کتاب الهی نازل شده. هر نفسی الیوم به آن عمل نمود از اهل بهاء مذکور. قل علیکم بالمعروف و علیکم بالمعروف به یظهرُ امر الله المهیمن القیّوم. (مناهج الاحکام، ج۱، ص۴۲۷)
عکس قضیه نیز صادق است. یعنی اگر به موجب اوامر و نواهی الهیه عمل نشود، تأثیر معکوس خواهد داشت و خلق را از هدایت به سوی صراط الهی منع خواهد کرد. جمال قدم می‌فرمایند: "اگر ناس، یعنی مدّعیان محبّت، مشیّت و ارادهٔ خود را در مشیّت و ارادةالله فانی می‌نمودند حال غیر آنچه مشهود است مشاهده می‌شد. عالم دیگر و خلق دیگر و اطوار دیگر ظاهر و هویدا می‌گشت." (آثار قلم اعلی، ج۵، ص۱۱۹) مثلاً در باب امانت و دیانت جمال مبارک می‌فرمایند: "اگر احبّای الهی به طراز امانت و صدق و راستی مزیّن نباشند ضرّش به خود آن نفوس و جمیع ناس راجع. اوّلاً آن نفوس ابداً محلّ امانت کلمهٔ الهیّه و اسرار مکنونهٔ ربّانیّه نخواهند شد و ثانی سبب ضلالت و اعراض ناس بوده و خواهند بود و عن ورائها قهرُ الله و غضبه و عذاب‌الله و سخَطه." (اقتدارات، ص۱۶۸)
در باب حکمت باید به چند نکته توجّه داشت. از جمله موارد مربوط به حکمت این است که باید در حدّی با طرف مقابل صحبت داشت که قدرت هضم آن را داشته باشد والّا از ابتدا سبب اجتناب او خواهد شد. جمال قدم تصریح دارند که:
بعضی از صراط مستقیم حکمت که اسّ اساس مدنیت الهیّه است انحراف جُسته‌اند. مثلاً رضیع را به جای لبن لحم می‌دهند و مریض را به جای تِریاق زهر. بگو ای متوجّهان افق هدایت، شما اطبّای معنوی و حکمای حقیقی هستید. باید به مقتضای اوقات و ایّام و نفوس ناظر باشید. نفسی که از ذکر ولایت مضطرب میشود چگونه قابل حمل ذکر الوهیت است... حبّه‌های حکمت ربّانیّه را در اراضی جُرُزه ضایع ننمائید. به اندازهٔ هر نفسی تکلّم کنید. «کلُّ شَیءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ»*. باید طفل طلب را به لبن اخلاق مرضیه و اعمال طیّبه تربیت نمایید و بعد به فواکه طیّبهٔ ولایت و امثال آن تا به حدّ رشد و بلوغ رسد. در این وقت اگر به اطعمهٔ اذکار الوهیت و ربوبیت مرزوق شود بأسی نخواهد بود. (مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۱۲۳) در خصوص بیان نیز در آثار مبارکه شرایطی ذکر شده است. از آن جمله است بیان مبارک در لوح حکمت که می‌فرمایند: "إنَّ البیان جوهرٌ. یَطلُبُ النّفوذَ و الإعتدال. أمّا النّفوذُ معلَّقٌ باللّطافةِ و اللّطافَةُ منوطةٌ بالقلوبِ الفارغةِ الصّافیّة. و أمَّا الإعتدال امتزاجُهُ بالحکمة الّتی ذَکَرناها فی الألواح." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۴۴ / * آیهٔ ۸ سورهٔ قرآنی رعد: هر چیزی نزد او اندازه‌ای معیّن دارد.)
در توضیح این بیان مبارک در لوحی از قلم اعلی نازل:
بیان نفوذ می‌طلبد. چه، اگر نافذ نباشد مؤثّر نخواهد بود؛ و نفوذ آن معلَّق به انفاس طیّبه و قلوب صافیه بوده؛ و همچنین اعتدال می‌طلبد. چه، اگر اعتدال نباشد سامع متحمّل نخواهد شد و در اوّل بر اعراض قیام نماید؛ و اعتدال امتزاج بیان است به حکمت‌هایی که در زبر و الواح نازل شده. و چون جوهر دارای این دو شئ شد، اوست جوهر فاعل که علّت و سبب کلّیّه است از برای تقلیب وجود و این است مقام نصرت کلّیّه و غلبهٔ الهیه. هر نفسی به آن فائز شد، او قادر بر تبلیغ امرالله و غالب بر افئده و عقول عباد خواهد بود. (مجموعه‌ای از الواح جمال اقدس ابهی که بعد از کتاب اقدس نازل شده، ص۳-۱۲۲)
در باب بیان بیانات کثیره از قلم اعلی نازل شده است. مثلاً در لوح مقصود می‌فرمایند: "از برای هر کلمه روحی است. لذا باید مکلّم و مبیّن ملاحظه نمایند و به وقت و مقام کلمه القا فرمایند. چه که از برای هر کلمه اثری موجود و مشهود." (ص۲۰) "یک کلمه به مثابهٔ نار است و اُخریٰ به مثابهٔ نور و اثر هر دو در عالم ظاهر. لذا باید حکیم دانا در اوّل به کلمه‌ای که خاصیت شیر در او باشد تکلّم نماید تا اطفال روزگار تربیت شوند و به غایت قُصوای وجود انسانی که مقام ادراک و بزرگیست فائز گردند." (همان)
باری، حضرت علی بن ابی‌طالب (بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۱۵) به نکتهٔ ظریفی اشاره فرموده‌اند که حضرت بهاءالله آن را در تفسیر سورهٔ و الشّمس نقل کرده‌اند: "لا کُلُّ ما یُعلَمُ یُقالُ؛ و لا کُلُّ ما یُقالُ حانَ وقتُهُ و لا کُلُّ ما حانَ وقتُهُ حضَرَ أهلُه." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۹ / مضمون: هر آنچه که دانسته شده نباید گفته شود؛ و هر آنچه که گفته میشود زمانش نرسیده است؛ و هر آنچه که زمانش رسیده باشد صاحب استعدادی که اهلش باشد ممکن است حاضر نباشد.)
این بیان حضرت علی به این صورت نیز روایت شده است: "لیس کُلُّ ما یُعرَفُ یُقالُ و لیس کُلُّ ما یُقالُ حضر أهلُهُ و لیس کُلُّ ما حضر أهلُهُ حان وقتُهُ و لیس کُلُّ ما حان وقتُهُ صَحَّ قولُه." (مضمون: هر آنچه که دانسته شده نباید گفت؛ و هر آنچه گفته میشود ممکن است اهلش حضور نداشته باشد؛ و هر آنچه که اهلش حضور داشته باشد ممکن است وقتش نباشد؛ و هر آنچه که وقتش باشد ممکن است گفتنش صحیح نباشد.)
بحث دیگر در این بند از کتاب اقدس به نهی از اعتراض به دیگران اختصاص دارد. این موضوع با نهی از منکر و امر به معروف منافات دارد. زیرا در بعضی موارد تذکّر دوستانه می‌توان به دیگران داشت. البتّه این بدان معنی نیست که آدمی بخواهد در امور دیگران کنجکاوی کرده به تذکّر به آنها مشغول شود. مثلاً حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "هر نفسی را که ملاحظه نمایید که نفحه‌ای از روائح غیرمرضیّه در مشامش تأثیر نموده، نصیحت فرمایید که متنبّه و بیدار گردد و از غیر رضای جمال مبارک بیزار شود." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۳۴۶) یا در بیان دیگر می‌فرمایند: "اگر چنانچه نفسی غیبت دیگری کند مستمعین باید در کمال روحانیت و بشاشت او را منع کنند که از این غیبت چه ثمر و چه فایده. آیا سبب رضایت جمال مبارک است یا علّت عزّت ابدیّهٔ احبّای الهی؛ آیا سبب ترویج دین‌الله است و یا علّت تثبیت میثاق‌الله..." (گنجینه حدود و احکام، ص۳۰۷)
امّا اعتراض کردن، به دیگری در هر زمینه‌ای جایز نیست. جمال مبارک در لوح خلیل می‌فرمایند: "در جمیع الواح سِداد که ذکر ایّام شِداد در او شده کلّ عباد را به نصایح مشفقانه نصیحت نمودیم که احدی متعرّض احدی نشود و نفسی با نفسی مجادله ننماید." (همان، ص۳۲۸) در کلامی دیگر از قلم اعلی نازل:
ابداً نفسی تعرّض به نفسی ننماید و بر محاربه قیام نکند. شأن اهل حق خضوع و اخلاق حمیده بوده و خواهد بود. دنیا قابل آن نه که انسان مرتکب امورات قبیحه شود و از مالک احدیّه بعید ماند. (اقتدارات، ص۳۰۱)
اگر از کسی کینه و دشمنی مشاهده کردند، نباید به او متعرّض شوند، بلکه فقط باید از او اجتناب کنند و به خداوند روی آورند: "لاتعترضوا عَلَی العباد إن وَجَدتُم مِن أحدٍ رائحةَ البغضاء. ذَروهُ فی خوضه متشبّثین بأذیال رداء عنایة ربّکُم فالِق الأصباح." (امر و خلق، ج۳، ص۲۲۶ / مضمون: به بندگان اعتراض نکنید. اگر از کسی بوی کینه و دشمنی استشمام کردید، او را در کَند و کاوش رها کنید و به ذیل ردای عنایت پروردگارتان بچسبید.) حتّی کُشته‌‌شدن بهتر از تعرّض به کسی است: "قسم به آفتاب فجر توحید که اگر احبّای الهی کشته شوند نزد این عبد محبوب‌تر از آن است که به نفسی تعرّض نمایند. بگو ای عباد، جمال رحمن لاجل احیای عالم و اتّحاد اهل آن ظاهر شده نه از برای تفریق و سفک دما." (امر و خلق، ج۳، ص۱۹۳) در کلام دیگر می‌فرمایند:
ای سلمان بر احبّای حق القا کن که در کلمات احدی به دیدهٔ اعتراض ملاحظه منمایید. بلکه به دیدهٔ شفقت و مرحمت مشاهده کنید مگر آن نفوسی که الیوم در ردّالله الواح ناریّه نوشته. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۵۳)
نهی از قتل بلافاصله بعد از نهی از اعتراض مطرح شده است. قتل نفوس از مواردی است که در کلام الهی مشمول "لیس منّی" شده است. جمال قدم می‌فرمایند: "ایّاکم أن تسفکوا الدّما و الّذی سفک انّه لیس منّی و کان‌الله برئٌ منه." (کتاب بدیع، طبع آلمان، ص۱۹۹)
امّا این قضیه به همین جا ختم نمی‌شود. چه که به بیان جمال مبارک انسان به صورت عالم خلق شده است. در قرآن کریم آیهٔ عجیبی عزّ نزول یافته است که می‌فرماید اگر کسی نفسی را احیاء کند تمام عالم را احیاء کرده و اگر کسی نفسی را به قتل برساند تمام عالم را به قتل رسانده است: "مَن قَتَلَ نفساً بغیرِ نفسٍ أو فسادٍ فی الأرض فکَأنّما قَتَل النّاس جمیعاً و مَن أحیاها فکأنّما أحیَا النّاس جمیعاً." (سورهٔ مائده، آیهٔ ۳۲ / مضمون: هر کس کسی را جز به قصاص قتل، یا به جزای فساد، در روی زمین بکشد، مانند این است که همهٔ مردم را کشته باشد و هر کس کسی را زنده بدارد مانند این است که همهٔ مردم را زنده داشته باشد.) جمال قدم در استناد به همین آیهٔ مبارکه است که می‌فرمایند:
چون در هر شئ حکم کلّ شئ مشاهده میشود، این است که بر واحد حکم کلّ جاری شده و این است سِرّ آنچه به مظهر نفسم مِن قبل الهام شده: «مَن أحیا نفساً فکأنّما أحیا النّاس جمیعاً. چون در یک نفس جمیع آنچه در عالَم است موجود. لذا می‌فرماید اگر نفسی نفسی را حیات دهد مثل آن است که جمیع ناس را حیات بخشیده و اگر نفسی نفسی را قتل نماید مثل آن است که جمیع عالم را قتل نموده. اذاً تفکّروا فی ذلک یا أولِی الفکر.» (مجموعه الواح، طبع مصر، ص۱۸۳)
با توجّه بیانات فوق قتل نفس از معاصی کبیره‌ای است که ارتکاب آن اکیدا حرام شده است (کتاب اقدس، بند ۱۹) جمال قدم در لوح مبارک خطاب به سلطان ایران راجع به احبّای الهی می‌فرمایند: "إن تُقتَلوا فی رضاه لَخیرٌ مِن أن تَقتَلوا." (الواح نازله خطاب به ملوک، ص۱۶۳ / مضمون: اگر در راه رضای الهی کشته شوید بهتر از آن است که بکُشید.) در بیان دیگر از قلم اعلی نازل: "قسم به آفتاب افق تقدیس که اگر احبّایم کشته شوند محبوب‌تر است نزد این عبد از سفک دم نفسی." (امر و خلق، ج۳، ص۱۹۲)
در واقع هر نفسی برای هدفی خلق شده و به منزلهٔ بنایی است که خداوند ساخته است. اگر به غیر از حکم الهی، کسی اقدام به گرفتن جان کسی نماید، بنایی را که خدا ساخته تخریب نموده است و این در حکم مخالفت با نقشه‌های الهی است.
۷۴. قَدْ حَکَمَ اللهُ بٱلطَّهارَةِ عَلیٰ
مآءِ ﭐلنُّطْفَةِ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِهِ عَلَی ﭐلْبَرِیةِ ﭐشْکُرُوهُ بٱلرَّوْحِ وَ ﭐلرَّیحانِ وَ لا تَتَّبِعُوا مَنْ کانَ عَنْ مَطْلَعِ ﭐلْقُرْبِ بَعیداً * قُومُوا عَلیٰ خِدْمَةِ ﭐلْاَمْرِ فیۭ کُلِّ ﭐلْاَحْوالِ اِنَّهُ یؤَیدُکُمْ بِسُلْطانٍ کانَ عَلَی ﭐلْعالَمینَ مُحیطاً * تَمَسَّکُوا بِحَبْلِ ﭐللَّطافَةِ عَلیٰ شَأْنٍ لا یریٰ مِنْ ثِیابِکُمْ اٰثارُ ﭐلْاَوْساخِ هٰذا ما حَکَمَ بِهِ مَنْ کانَ اَلْطَفَ مِنْ کُلِّ لَطیفٍ * وَ ﭐلَّذیۭ لَهُ عُذْرٌ لا بَأْسَ عَلَیهِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْغَفورُ ﭐلرَّحیمُ * طَهِّرُوا کُلَّ مَکْرُوهٍ بٱلمآءِ ﭐلَّذیۭ لَمْ یتَغَیرْ بٱلثَّلٰثِ اِیاکُمْ اَنْ تَسْتَعْمِلُوا ﭐلْمآءَ ﭐلَّذیۭ تَغَیرَ بٱلْهَوآءِ اَوْ بِشَیْءٍ اٰخَرَ کُونُوا عُنْصُرَ ﭐللَّطافَةِ بَینَ ﭐلْبَرِیةِ هٰذا ما اَرادَ لَکُمْ مَوْلاکُمُ ﭐلْعَزیزُ ﭐلْحَکیمُ *
(مضمون: خداوند به عنوان رحمتی از نزد خود بر خلق، به پاک بودن آب نطفه حکم فرمود. او را به فرح و صفا شکر کنید و کسی را که از مطلع قرب به دور است پیروی مکنید. در همه احوال بر خدمت امر قیام کنید. او شما را به قدرتی که بر اهل عالم احاطه‌کننده است یاری می‌کند. به ریسمان لطافت به حالتی تمسک نمایید که از لباس‌هایتان آثار چرک دیده نشود. این است آنچه بدان حکم کرد کسی که لطیف‌تر از هر لطیفی است. و کسی که عذر موجهی دارد گناهی بر او نیست. او بخشنده و مهربان است. هر چیز کثیفی را با آبی که از سه [جنبه رنگ، بو، مزه] تغییر نکرده است پاک کنید. مبادا آبی را استعمال کنید که با هوا یا چیز دیگری تغییر کرده است. در بین مردم جوهر لطافت باشید. این است آنچه مولای عزیز حکیمتان برای شما خواسته است.)
در دیانت اسلام، در بعضی موارد حکم نجاست بر اشیاء نازل شده است. البتّه در قرآن کریم فقط در سورهٔ توبه آیهٔ ۲۸ ذکر شده که می‌فرماید: "انّمَا المشرکون نجس." آن هم، همان طور که کاملاً از ظاهر آیه بر می‌آید مربوط به پلیدی فکر است نه جسم.
امّا پیروان دو فرقهٔ شیعه و سنّی به بعضی موارد نجس بودن اشیاء معتقدند که مبتنی بر قرآن نیست. از آن جمله است:
موارد مشترک: بول، مدفوع، منی، مردار، سگ، خوک، مشرک، خمر
اهل تشیّع: علاوه بر موارد مشترک، کافر و عرق شتری که نجاست خورده باشد.
اهل تسنّن: علاوه بر موارد مشترک، شیر حیوانی که خوردنش بر مسلمان حرام شده باشد.
نجس در اصطلاح فقط اسلامی به مواردی اطلاق میشود که تماس با آنها و آنچه با شرایطی به آنها برخورد کند، نوعی از نجاست را به برخورد‌کننده منتقل می‌کند. همان طور که در بالا ذکر شد یکی از موارد مورد اعتقاد پیروان هر دو فرقهٔ اسلامی، ماء نطفه، یا منی، است. حضرت ربّ اعلی در باب پانزدهم از واحد پنجم بیان فارسی در تبیین عبارت "انّ ماء الّذی أنتم به تُخلقون قد طهّره الله فی الکتاب" که در بیان عربی آمده است، می‌فرمایند:
ملخّص این باب آن که چون که یک نطفه است که لایق است ذکر طهارت بر او شود و آنچه دلالت بر او می‌کند از شموس متجلّیّه در مرایا از شمس جود او به ذکر او کلّ را خداوند در ظلّ او مستظلّ فرموده و اذن طهارت داده... و ثمرهٔ آن این که کسی در حقّ آن نیّر اعظم و ادلّای او دون خطور طهارت نکند که کلّ مطهّرات از بحر جود همین نطفهٔ اوّلیّه طاهر می‌گردد.
به این ترتیب حضرت ربّ اعلی نجاست ماء نطفه را مردود شمرده حکم طهارت آن را صادر فرموده‌اند. این معنی در آثار حضرت بهاءالله مورد تأیید واقع شده و در همین بند ۷۴ از کتاب اقدس بیان حضرت اعلی را تأیید فرموده‌اند. در بند ۷۵ نیز تأکید دارند که حکم نجاست را از تمام اشیاء برداشته‌اند.
حضرت عبدالبهاء در این مورد می‌فرمایند:
ماء نطفه را، که مادّهٔ وجود انسان است، از پیش علمای شیعه مانند اوساخ کثیفه می‌دانستند. ولی در شریعت حضرت رسول نیز چنین نبوده. ولی غسل را مقصدی. (امر و خلق، ج۳، ص۳۰۱ / مناهج الاحکام، ج۱، ص۴۴۰)
امّا این بدان معنی نیست که دربارهٔ لطافت و نظافت صحبتی نشده باشد. حضرت ربّ اعلی در همان باب ۱۵ از واحد ۵ بیان فارسی می‌فرمایند: "... ولی دوست داشته و می‌دارد که تلطیف از آن را در منتهای کمال ظاهر سازند، در مقام یُسر، نه در مقام عُسر." در واقع حضرت ربّ اعلی بر طهارت تأکید اکید دارند. می‌فرمایند: "خداوند دوست می‌دارد مطهّرین را و هیچ شأن در بیان احبّ نزد خداوند نیست از طهارت و لطافت و نظافت... و خداوند در بیان دوست نمی‌دارد که شاهد شود بر نفسی دون رَوح و ریحان را و دوست می‌دارد که کلّ با منتهای طهارت معنوی و صوری در هر حال باشند که نفوس ایشان از خود ایشان کُره نداشته باشد چگونه و دیگری." (منتخبات آیات از آثار حضرت نقطهٔ اولی، ص۵۴)
جمال قدم نیز امر به رعایت طهارت و نظافت فرموده و طالب آن‌اند که احبّاء عنصر لطافت بین بندگان باشند. این معنی در کتاب اقدس تصریح شده است. آن قدر است که از لباس احدی آثار پلیدی نباید هویدا باشد مگر آن که به عذری موجّه متعذّر باشد.
از آن گذشته در باب نظافت منزل بسیار تأکید شده است. در این باب، لوحی خطاب به بانویی نازل فرموده‌اند که گویا در غیابش به منزلش وارد شده‌اند که به نظر می‌رسد باید در عوالم روحانی باشد. زیرا در بدایت لوح می‌فرمایند که عنایت را به صورت لوح برایت فرستادیم و حین غفلتت از خانه‌ات وارد آن شدیم. در این لوح می‌فرمایند:
إنّا وَرَدنا بَیتَکِ حین غفلتِکِ عنه و ما استنشقنا منه رائحةَ القدس کذلک یُنَبِّئُکِ الخبیر. نظّفوا یا قومُ بیوتکُم و غسّلوا لباسَکُم عمّا یکرهُهُ الله. کذلک یَعِظُکُمُ العلیم. إنّا نُحبُّ اللّطافتة فی کُلّ الأحوال. ایّاکُم أن تتجاوَزوا عمّا اُمِرتُم به فی کتابِ الله العزیز الحمید. زیّنوا هیاکِلَکُم بلباسِ التّقوی. إنّهُ لم‌یکن مِنَ الخرقة الخَلَقَة و لا مِنَ الصّوف و القُطن البالیة بل إنّه مِن اللّطافة و الحِجیٰ الّذی یمنعُکُم عن الهوی. هذا لهو الحقّ لو أنتم مِنَ العارفین. کونوا فی غایة اللّطافة. إنّ الّذی لیس له لطافة لن‌یجدَ نفحاتِ الرّحمن و لایستأنِسُ معه اهلُ الرّضوان اتّقوا الله و لاتکونوا مِنَ الجاهلین. غسّلوا ما یکرهه الفطرة السّلیمة کذلک اُمِرتُم مِن قبل مِن لدن مقتدرٍ قدیر... (آثار قلم اعلی، ج۱، خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۳۶۹ / طبع کانادا، ص۴۰۴ / مضمون: در حین غفلتت وارد منزلت شدیم و از آن رائحهٔ تقدیس به مشام ما نرسید. خداوند آگاه اینگونه تو را خبر می‌دهد. ای مردم خانه‌هایتان را تمیز کنید و لباس‌هایتان را از آنچه که خداوند از آن کراهت دارد بشویید. این چنین پند می‌دهد شما را خداوند علیم. ما لطافت را همیشه دوست داریم مبادا از آنچه که در کتاب خداوند به آن امر شدید تجاوز کنید. هیکل خود را به لباس تقوی مزیّن کنید. این لباس از خرقهٔ مندرس و یا از پشم و پنبهٔ کهنه نیست. بلکه از لطافت و فطانت است که شما را از هوی و هوس باز می‌دارد. این حقیقت است اگر بدانید. در نهایت لطافت باشید. کسی که در او لطافت نباشد نفحات رحمان به مشامش نرسد و اهل رضوان با او معاشرت ننمایند. تقوای الهی داشته باشید و جاهل نباشید. آنچه را که فطرت سلیم از آن اکراه دارد بشویید. این چنین از سوی خداوند مقتدر قدیر امر شدید.)
در پایان این بند شرایط آب پاکیزه را که برای شستشو به کار می‌رود بیان می‌فرمایند. در دور گذشته آب کُر آب تمیز محسوب می‌شد. در تعریف آن گویند: "آب کُرّ مقدار معینی از آب مطلق است که در صورت برخورد با نجاست، نجس نمی‌شود و اشیاء نجس را می‌توان با آن پاک کرد. [آب مُطلَق در مقابل آب مضاف، که چیزی به آن اضافه شده، به مایعی گفته میشود که عنوان «آب» بدون قید و اضافه بر آن صادق باشد.] حجم آب کُر برابر است با ظرف آبی که هر کدام درازا، پهنا و گودی آن سه وجب و نیم باشد که معادل آن بر اساس اختلاف فقها از ۳۷۶ کیلوگرم تا ۴۸۰ کیلوگرم گفته شده است."
امّا در امر مبارک آب تمیز آبی است که رنگ، بو و طعم آن تغییر نکرده باشد. زیرا آب در مجاورت با هوا یا شیء دیگر تغییر می‌کند و از این لحاظ دیگر قابل استفاده نیست.
۷۵. وَ کَذٰلِکَ رَفَعَ اللهُ حُکْمَ
دُونِ ﭐلطَّهارَةِ عَنْ کُلِّ ﭐلْاَشْیآءِ وَ عَنْ مِلَلٍ اُخْریٰ مَوْهِبَةً مِنَ اللهِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْغَفورُ ﭐلْکَریمُ * قَدِ ﭐنْغَمَسَتِ ﭐلْاَشْیآءُ فیۭ بَحْرِ ﭐلطَّهارَةِ فیۭ اَوَّلِ ﭐلرِّضْوانِ اِذْ تَجَلَّینا عَلیٰ مَنْ فِی ﭐلْاِمْکانِ بِاَسْمآئِنَا ﭐلْحُسْنیٰ وَ صِفاتِنَا ﭐلْعُلیا هٰذا مِنْ فَضْلِیَ ﭐلَّذیۭ اَحاطَ ﭐلْعالَمینَ * لِتُعاشِرُوا مَعَ ﭐلْاَدْیانِ وَ تُبَلِّغُوا اَمْرَ رَبِّکُمُ ﭐلرَّحْمٰن هٰذا لَاِکْلیلُ ﭐلْاَعْمالِ لَوْ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلْعارِفینَ *
(مضمون: و این چنین خداوند به عنوان موهبتی از جانب خود، حکم ناپاکی را از همه چیزها و از ملت‌های دیگر برداشت. او البته غفور و کریم است. در روز اول رضوان هنگامی که به اسم‌های نیکو و صفت‌های بلندمرتبه‌مان بر هر کس که در عالم وجود است تجلی کردیم، اشیاء در دریای پاکیزگی غوطه‌ور شدند. این از فضل من است که اهل عالم را احاطه نموده است تا با [پیروان] ادیان معاشرت نمایید و امر پروردگار بخشنده‌تان را تبلیغ کنید. این البته تاج اعمال است اگر از دانایان باشید.)
در ادوار گذشته بعضی اشیاء و گاه آدمیان نجس شمرده می‌شدند. مثلاً در آئین یهود، اگرچه نجس از مکروه متمایز نشده، امّا در سفر لاویان به بعضی موارد اشاراتی شده است. مثلاً حیوانات نشخوار کننده‌ای که سمّ آنها شکافته نباشد مثل شتر نجس است و خوردنش گوشتش حرام؛ در مورد آدمیان، زنان بعد از زایمان پسر و دختر به ترتیب یک و دو هفته نجس هستند. در آئین مسیحی در کتاب "اعمال رسولان" باب ۱۵ اشاراتی به اشیاء نجس وجود دارد. در اسلام همان طور که قبلاً ذکر شد مواردی نجس شمرده میشود از جمله مشرکان که نصّ صریح است که نجس‌اند و از ورود به مسجدالحرام ممنوع: "یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِکونَ نَجَسٌ فَلَا یقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ" (قرآن کریم، سورهٔ توبه، آیهٔ ۲۸) از آن گذشته دوست‌‌شدن با یهودیان و مسیحیان ممنوع است: "یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الْیهُودَ وَ النَّصَارَیٰ أَوْلِیاءَ." (سورهٔ مائده آیهٔ ۵۱)
در آغاز امر بهائی، هنگامی که حضرت بهاءالله وارد باغ رضوان شدند به نصّ مبارک به جمیع اسماء حُسنیٰ و صفات علیا بر جمیع اشیاء تجلّی فرمودند و بدین لحاظ حکم نجاست به کلّی برطرف شد. از آن گذشته دستور صریح در کتاب اقدس و بعداً در سایر الواح نازل شده که "عاشروا مع الأدیان بالرّوح و الرّیحان." (کتاب اقدس، بند ۱۴۴)
در مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۴۴، از صفحه ۲۱۸ الی ۲۲۸، لوحی به امضاء کاتب وحی درج است که در صفحه ۲۲۵ آن نازل:
در یوم اوّل که جمال قدم بر عرش اعظم، در بستانی که به رضوان نامیده شد، مستوی، لسان عظمت به سه آیهٔ مبارکه نطق فرمود. یکی آن که سیف در این ظهور مرتفع است و آخَر، قبل از الْف سنه هر نفسی ادّعا نماید باطل است و سنه سنهٔ کامله است تفسیر و تأویل در این فقره حرام است و ثالث حقّ جلّ جلاله در آن حین بر کلّ اشیاء به کلّ اسماء تجلّی فرمود... (این بیان در جلد هشتم مائدهٔ آسمانی، ص۶۴ نیز درج شده است.)
بنابراین، تجلّی به کلّ اسماء که در ایّام رضوان صورت گرفت و در این بند از کتاب اقدس نازل شده، همان است که در لوح فوق به آن اشاره شد. این تجلّی سبب فرو رفتن جمیع اشیاء و نفوس در بحر طهارت است و دیگر نجس بودن معنایی ندارد. دوست گرفتن از جمیع ادیان و اقوام جایز بلکه واجب است. زیرا معاشرت با دیگران سبب فتح باب جهت هدایت آنها به صراط مستقیم است که موجب وصول آنها به سرمنزل مقصودی است که برای آن خلق شده‌اند.
این نکته حائز اهمّیت است که جمال قدم مایل نیستند که کسی محروم بماند. حتّی اگر کسی تبرّی کند می‌فرمایند با او باید صحبت کرد تا دیگربار به صراط مستقیم الهی برگردد. بدین لحاظ است که معاشرت با پیروان جمیع ادیان مجاز بل واجب است و ذکر نجاست در مورد نفوس انسانی که اشرف مخلوق الهی و مقصد از خلقت است جایز نیست.
در اهمّیت امر تبلیغ که در انتهای این بند ذکر شده، همین بس که حضرت ولی امرالله خطاب به محفل روحانی ملّی بهائیان ایران می‌فرمایند:
تبلیغ امرالله و نشر نفحات‌الله و احترام شریعت‌الله و اعزاز دین‌الله و تنفیذ احکام کتاب‌الله از افضل و اشرف اعمال در این ایّام محسوب؛ دقیقه‌ای اهمال جایز نه و مساهله و مسامحه علّت تقَهقُر جامعه و ازدیاد جرئت و جسارت فئهٔ غافلۀظالمه گردد. (توقیعات مبارکه ۱۹۲۲-۱۹۴۸، ص۱۹۰)
۷۶. وَ حَکَمَ بٱللَّطافَةِ ﭐلْکُبْریٰ
وَ تَغْسیلِ ما تُغَبَّرُ مِنَ ﭐلْغُبارِ وَ کَیفَ ﭐلْاَوْساخُ ﭐلْمُنْجَمِدَةُ وَ دونَهَا ﭐتَّقُوا اللهَ وَ کُونُوا مِنَ ﭐلْمُطَهَّرینَ * وَ ﭐلَّذیۭ یریٰ فیۭ کِسآئِهِ وَسَخٌ اِنَّهُ لا یصْعَدُ دُعآئُهُ اِلَی اللهِ وَ یجْتَنِبُ عَنْهُ مَلَأ ٌعالُونَ * اِسْتَعْمِلوُا مآءَ ﭐلْوَرْدِ ثُمَّ ﭐلْعِطْرَ ﭐلْخالِصَ هٰذا ما اَحَبَّهُ اللهُ مِنَ ﭐلْاَوَّلِ ﭐلَّذیۭ لا اَوَّلَ لَهُ لِیتَضَوَّعَ مِنْکُمْ ما اَرادَ رَبُّکُمُ ﭐلْعَزیزُ ﭐلْحَکیمُ *
(مضمون: و به نهایت لطافت و شستن آنچه از غبار، خاک‌آلوده میشود حکم کرد، تا چه رسد به چرک‌های خشک شده و غیر آن. از خدا بترسید و از پاکان باشید. و کسی که در لباسش چرکی دیده شود دعایش به سوی خداوند صعود نمی‌کند و فرشتگان بلندمرتبه از او دوری می‌کنند. گلاب و عطر خالص استعمال کنید. این چیزی است که خداوند آن را دوست داشته از آن اوّلی که اوّلی برایش نیست تا آنچه پروردگار عزیز و حکیمتان اراده نمود از شما منتشر شود.)
از قبل ذکر شد که موضوع لطافت و نظافت از امور مهمّه در امر بابی و بهائی است. حضرت اعلی تأکید دارند: "بدان که تطهیر در بیان اقرب قربات و افضل طاعات بوده و هست." (منتخبات آیات از آثار حضرت نقطهٔ اولی، ص۶۸)
در آثار الهی که از قبل بر مظاهر ظهور نازل شده نیز این نکته تصریح شده است. در کتاب گاتها، از آثار حضرت زرتشت، آمده است: "پاکیزگی از برای انسان از نخستین دقیقهٔ تولّد بهترین چیزها است." (امر و خلق، ج۳، ص۲۹۵، پاورقی)
امام محمّد غزالی در کتاب "احیاء علوم الدّین" (ج۱، ص۱۱۱) از قول حضرت رسول اکرم نقل می‌کند که: "بُنی الدّینُ عَلَی النّظافة" (پایه و اساس دین نظافت است) و نیز "الطّهور نصف الایمان" (طهارت نیمی از ایمان است.) البتّه حدیث معروف "النّظافة مِنَ الإیمان" نیز در زمرهٔ احادیث مشهور است.
واژهٔ "لطافت" که در این کلام مبارک به کار رفته حائز معانی و مفاهیم متعدّده است. در یادداشت شماره ۷۴ ملحقات کتاب اقدس آمده است:
کلمهٔ لطافت متضمّن مفاهیم متعدّد صوری و معنوی است، از قبیل ظرافت، آراستگی، حُسن سلیقه، نظافت، ادب، حُسن اخلاق، ملایمت، لطف و همچنین رقّت، صفا، تنزیه و تقدیس و پاکی. هر یک از این مفاهیم در هر مورد بر حسب سیاق کلام متبادر به ذهن می‌گردد.
در امر مبارک، این موضوع بسیار مورد تأکید واقع شده است. در کلام حضرت عبدالبهاء "نظافت ظاهره هرچند امری است جسمانی ولکن تأثیر شدید در روحانیات دارد. در جمیع مراتب تنزیه و تقدیس و پاکی و لطافت سبب علوّیّت عالم انسانی و ترقّی حقائق امکانی است. حتّی در عالم جسمانی نیز لطافت سبب حصول روحانیت است. مراد این است که پاکی و طهارت جسمانی نیز تأثیر در ارواح انسانی کند. ملاحظه کنید که پاکی چقدر مقبول درگاه کبریا و منصوص کتب مقدّسهٔ انبیاء است. زیرا کتب مقدّسه منع از تناول هر شئ کثیف و هر چیز ناپاک می‌فرماید." (امر و خلق، ج۳، ص۲۹۶)
از آنجا که همواره مدّ نظر داریم که اصل روح انسان است و البتّه روح در معاشرت و مؤانست دائم با جسم است، لهذا از عدم لطافت جسم آزرده میشود که در بیان فوق کاملاً نمود دارد. بدین لحاظ حضرت عبدالبهاء تأکید دارند که:
در عالم وجود از جمله شئون جسمانی که تعلّق و تأثیر در مراتب روحانی دارد نظافت و لطافت و طهارت است. چون به محلّ پاک و طیّب و طاهر داخل شوی یک نفحهٔ روحانیّتی استشمام نمایی. لهذا در این کور اعظم این امر اتمّ اقوم را نهایت تأکید جمال قدم روحی لأحبّائه الفدا فرمودند. (گنجینه حدود و احکام، ص۷۸)
یکی از موارد مورد تأکید حضرت عبدالبهاء در مورد شاگردان مدارس است. می‌فرمایند: "تلامذه باید در نهایت طهارت و نظافت باشند. هرچه نظافت بیشتر بهتر." (منتخباتی از مکاتیب، ج۱، ص۱۳۱)
دکتر داودی در تلخیصی که از موارد لطافت و نظافت فرموده دربارهٔ احبّاء چنین می‌گوید:
مظهر طراوت و لطافت و نظافت باشند. خود را پاک و زیبا و خوشبو سازند. مأمورند که غبار از جامه دور کنند، شوخ [چرک] از تن باز گیرند، خود را به آب پاک بشویند. با جامهٔ ناپاک دست به دعا بر ندارند. در آبی که تن را از هر سوی فراگیرد یا از فراز سر بر تن فرو ریزد در آیند. آبی را که به کار رفته و آلایش گرفته است بار دیگر به کار نبرند. در خزینه‌های گرمابه‌ها که آب آنها بوی ناخوش یافته است فرو نروند. ناخن بپیرایند، دست را بر سفره به غذا نیالایند. تا آنجا لطیف باشند که کسی به کراهت در آنان نظر نکند و آثار اوساخ از تن و جامه‌شان پدید نیاید. مگر عذری در میان باشد که در این حین حَرَجی بر کس نیست. (مقالات و رسائل در مباحث متنوّعه، ص۵۸)
در پایان به یک نکته دیگر اشاره میشود و آن زیارت اماکن متبرّکه است که باید رعایت نظافت و طهارت آن را نمود. بیت‌العدل اعظم خطاب به محفل روحانی ملّی بهائیان ایران می‌فرمایند:
۱۷ شهرالعزّة ۱۲۰
محفل مقدس روحانی ملی بهائیان ایران شیّدالله ارکانه
در جواب مرقومهٔ آن محفل (۷۱۱/۱۹ شهرالعزّه) و استعلام محفل روحانی طهران شیّد اللّه ارکانه راجع به طرز زیارت احبّاء در اماکن متبرّکه و افروختن شمع و تبرّک نبات و غیره باستحضار آن امناء عزیز امر الهی می‌رساند که مقصد از زیارت اماکن متبرّکه کسب فیوضات معنوی و ایجاد حال توجّه و تنبّه و تقویت احساسات روحانی است و عادات و مراسم معموله از امور ثانویهٔ فرعیهٔ غیر ضروری محسوب. یاران مختارند که اماکن متبرّکه را بهر نحو و منوال که باعث تزیید حال و توجّه و ابتهال و سبب تقویت عواطف معنویه و ممّد انبعاثات روحانیهٔ خویش دانند زیارت نمایند مشروط به اینکه با رعایت حرمت و حفظ طهارت و نظافت مقام منافی نباشد امّا در جمیع احیان باید متذکّر باشند که حتّی الامکان از تشبّه به اقوام سائره و تقلید از رسوم ادیان عتیقه اجتناب ورزند و مخصوصاً مواظبت تام نمایند مبادا به تدریج کثرت تقلید و مداومت بر یک روش و منوال سبب شود که نفوس سائره چنین پندارند که بهائیان برای زیارت اماکن مقدّسه خویش آدابی مخصوص دارند. مقصود این است که در این قبیل موارد هرگز نباید بدعتی گذاشت و رسمی را تازه داشت بلکه باید علی قدر مقدور در اینگونه امور که به عبادات و وجدانیات نفوس مربوط است حرّیت افراد محفوظ ماند بدون آنکه تشخیص و عمل یک فرد ملاک و میزانی برای فرد دیگر باشد و در عین حال باید مواظب بود که اصالت و استقلال و جامعیت این آئین نازنین در جمیع احوال حراست گردد و اوساخ تقالید عتیقه ذیل مطهّر امر اللّه را آلوده ننماید. با رجای تایید از آستان رب مجید. بیت العدل اعظم.
۷۷. قَدْ عَفَا اللهُ عَنْکُمْ ما نُزِّلَ
فِی ﭐلْبَیانِ مِنْ مَحْوِ ﭐلْکُتُبِ وَ اَذِنّاکُمْ بِاَنْ تَقْرَئُوا مِنَ ﭐلْعُلومِ ما ینْفَعُکُمْ لا ما ینْتَهیۭ اِلَی ﭐلْمُجادَلَةِ فِی ﭐلْکَلامِ هٰذا خَیرٌ لَکُمْ اِنْ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلْعارِفینَ *
(مضمون: خداوند آنچه را در بیان، راجع به محو کتب نازل گشته بود از شما عفو نمود و به شما اجازه دادیم از علوم، آنچه را به شما سود می‌بخشد بخوانید، نه آنچه به مجادله در کلام منتهی میشود. این برای شما بهتر است اگر از عارفان هستید.)
در کتاب بیان عربی، باب ششم از واحد ششم، و در همین باب از بیان فارسی، حکم محو کلّ کتب قوم به استثنای آنچه در اثبات امر بدیع انشاء شده یا میشود، نازل شده است. در بیان فارسی می‌فرمایند: "امر شده بر محو کلّ کتب الّا آن که در اثبات امرالله و دین او نوشته شود." البتّه اشارتی نیز به منسوخ‌‌شدن کتب قبل در ظهور بعد است. زیرا همین مقایسه دربارهٔ آثار حضرت اعلی با آثار نازله از قلم من یظهره‌الله نیز صادق است. در همان باب، حضرت اعلی می‌فرمایند: "قسم به ذات مقدّسی که شریک از برای او نبوده و نیست که در یوم مَن یُظهرُهُ‌الله یک آیه از آیات او را تلاوت نمودن اعظم‌تر است از کلّ بیان." امّا در این ظهور مبارک این حکم نسخ شده است. در لوح دنیا می‌فرمایند:
مُعرضین و منکرین به چهار کلمه متمسّک. اوّل فضرب الرّقاب، و ثانی حرق کتب، و ثالث اجتناب از ملل اُخریٰ و رابع فنای احزاب. حال از فضل و اقتدار کلمهٔ الهی این چهار سدّ عظیم از میان برداشته شد و این چهار امر مبین از لوح محو گشت. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۲۹۴)
حضرت عبدالبهاء نیز اشارتی به آن دارند: "از جمله احکام بیان ضرب اعناق اهل آفاق و حرق جمیع کتب و صحف و زبُر و اوراق." (منتخباتی از مکاتیب، ج۴، ص۲۲۱)
از آن گذشته، حضرت بهاءالله صریحاً می‌فرمایند در آثار احدی به نظر تحقیر نباید نگریست چه رسد به محو آن:
باری، ای سلمان، بر احبّای حق القاء کن که در کلمات احدی به دیدهٔ اعتراض ملاحظه منمایید. بلکه به دیدهٔ شفقت و مرحمت مشاهده کنید. مگر آن نفوسی که الیوم در ردّالله الواح ناریّه نوشته. بر جمیع نفوس حتم است که بر ردّ مَن رَدَّ عَلَی الله آنچه قادر باشند بنویسند. کذلک قُدِّرَ مِن لدن مقتدرٍ قدیر. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۵۳)
زمانی که احبّاء بعضی از نوشته‌های ازل را سوزاندند، جمال مبارک اگرچه عفو فرمودند ولی امر کردند که تکرار نشود: "از قراری که استماع شد بعضی الواح ناریّهٔ آن مُشرک بالله را حُبّاً لله سوخته‌اند. اگرچه این فعل مِن غیر اذن واقع شده، ولکن چون حُبّاً لله بوده عفَا الله عمّا سَلَف. لکن ابداً محبوب نیست عندالله که کلمات احدی محو شود." (امر و خلق، ج۳، ص۱۰۵)
بنابراین در همان بند کتاب اقدس اجازه فرموده‌اند که کتب قوم قرائت شود. امّا نه علومی که به مجادله منتهی شود و استفاده‌ای از آن عاید شخص و خلق نشود. در این باب هدایات الهیه بسیار است. باید دانست که مقصود چنان نیست که مطالعات حصر در علوم روحانیه و الهیّه باشد. بلکه علوم طبیعیه نیز لازم است. حضرت عبدالبهاء هدایت می‌فرمایند:
علم بر دو قسم است. علوم مادّیّه و علوم الهیّه. علوم مادّیه کشف اسرار طبیعت کند؛ علوم الهیّه کشف اسرار حقیقت نماید. عالم انسانی باید تحصیل هر دو علم کند و اکتفای به یک علم ننماید. زیرا هیچ پرنده‌ای به جناح واحد پرواز نتواند. باید به دو بال پرواز نماید. یک بال علوم مادّیه و یک بال علوم الهیّه. این علم از عالم طبیعت و آن علم از ماوراءالطّبیعه. این علم ناسوتی و آن علم لاهوتی. مقصود از علم لاهوتی کشف اسرار الهی است و ادراک حقایق معنوی است فهم حکمت بالغهٔ الهی است کشف حقیقت ادیان رحمانی است و ادراک اساس شریعت‌الله است. (خطابات مبارکه، ج۲، ص۸۳)
بنابراین، مقصود از قرائت کتب قوم و کسب علوم و فنون، علوم مفیده است. بعضی علوم را بی‌ثمر نامیده‌اند. جمال قدم در لوح مبارک خطاب به شیخ نجفی (ص۱۴) می‌فرمایند:
یا شیخ، امروز روز علوم و فنون ظاهره نبوده و نیست. چنانچه ملاحظه شد نفسی که به یک کلمه از آن علوم آگاه نه بر کرسی عقیان در صدر مجلس عرفان مستوی و صاحب علوم و دارای فنون محروم. مقصود از این علوم علومی است که از لفظ ابتدا شود و به لفظ منتهی گردد. ولکن علومی که اثر و ثمر از آن ظاهر و سبب راحت و آسایش عباد است عندالله مقبول بوده و هست.
از جمله علومی که ثمری ندارد اشعار شعرا و اقوال عرفا و عرفان‌بافی‌ها است. حضرت بهاءالله می‌فرمایند:
بعضی از جَفر سؤال نموده‌اند و همچنین از اکسیر و همچنین از اشعار شعرا و اقوال عرفا و قلم ذکر نموده آنچه را که باید ذکر نماید و جواب کلّ نازل شد. ولکن الیوم این علوم محبوب نبوده و نیست. چه که این علوم سبب تعویق و تعطیل بوده و خواهد بود. بسیار از مشتغلین اکسیر و جَفر از غایت اوهام و تفکّر عقلشان زائل شده و آثار جنون از ایشان ظاهر و اگر ملاحظه در عرفان عرفا نمایید لعمری کلّ در تیۭهِ اوهام هائم‌اند و در بحر ظنون مستغرق. مثلاً اگر کسی الیوم تحصیل هندسه نماید نزد حقّ اجلّ است از این که جمیع کتب عرفا را حفظ نماید. چه که در آن ثمری مشهود و در این مفقود. (امر و خلق، ج۳، ص۳۵۳)
دربارهٔ علم نجوم قدیم، یعنی طالع‌بینی از روی ستارگان، این علم نیز امروزه مردود است. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "استنباط‌های منجّمین یعنی استنباط‌هایی که تعلّق به وقایع خیر و شرّ دارد ابداً حکمی ندارد... ولی استنباط‌های فنّی که تعلّق به حرکات نجوم دارد مثل خسوف و کسوف و امثالهما، این پایه و مایه دارد." (همان، ص۳۵۸)
اشرف علوم از نظر امر مبارک علم طبّ است. در بیانی از جمال قدم دربارهٔ حکمت چنین مذکور: "برخی بر آن‌اند که این حکمت علم طبّ است و هر نفسی به آن فائز شد به خیر کثیر فائز است. چه که این متعلّق به انسان است و علم ابدان و این علم اشرف از سائر علوم است چنانچه از قبل لسان حکمت به این کلمهٔ علیا نطق نموده. العلم علمان، علم الأبدان و علم الأدیان. علم ابدان را در کلمهٔ مبارکه مقدّم داشته و فی‌الحقیقه مقدّم است. چه که ظهور حق و احکام الهی جمیع از برای تربیت انسان و ترقّی او و حفظ اهل عالم و امثال آن بوده و خواهد بود. لذا آنچه سبب و علّت حفظ و صحّت و سلامتی وجود انسان است مقدّم بوده و خواهد بود و این فقره واضح و مشهود است." (اقتدارات، ص۲۸۰) حضرت عبدالبهاء نیز در این باره فرموده‌اند:
رُوات حدیث روایت کنند که نیّر حجازی و آفتاب یثربی، جمال محمّدی، روح المقرّبین له الفدا، فرموده‌اند العلم علمان علم الأبدان و علم‌الادیان. در این حدیث صحیح تعریف و توصیف طبّ صریح است. چه که مقدّم بر علم ادیان است و ستایش اعظم از این نخواهد بود. محقّقین در فحوای این حدیث حیران و سرگردان شدند که با وجود آن که طبّ سقراط و بقراط وحکمت جالینوس و براکلیوس جسمانی و شرائع الهی و ادیان آسمانی طبّ روحانی است و حکمت رحمانی، چگونه این جسمانی بر روحانی تقدّم یافته و صحّت و سلامت اجسام بر ارواح مقدّم شمرده شده است. کلّ را حیرت دست داد. بعد از بحث دقیق چنین تحقیق نمودند که عبادت و فرائض عبودیت حصولش منوط به صحّت و عافیت ابدان است. اگر جسم نحیل و بدن علیل و اعضاء سست و پرفتور و مزاج مختل و پرقصور باشد تواناییِ عبادت نمانَد و فرائض عبودیت به جای نیاورد... (مائدهٔ آسمانی، ج۵، ص۲۳-۲۴)
حضرت ولی امرالله در توقیعی که حسب‌الأمر مبارک صادر شده علومی را که از حرف ابتدا و به حرف منتهی گردد به بحث و موشکافی‌های بی‌ثمر در مجرّدات و فرضیّات توصیف فرموده‌اند. در توقیعی دیگر می‌فرمایند که مقصد حضرت بهاءالله از چنین علوم در وهلهٔ اولیٰ آن گونه رسائل و تفسیرات مربوط به علوم دینی و الهیّات است که به جای آن که مددی در نیل به حقیقت باشد باری سنگین بر ذهن انسان می‌نهد. (ملحقات کتاب اقدس، یادداشت شماره ۱۱۰)
مقصود از توقیعی که اشاره فرموده‌اند مکتوب ۳۰ ژوئیه ۱۹۵۶ است که ترجمهٔ آن ذیلاً نقل می‌گردد:
علوم بی‌ثمر مواردی هستند که حضرت بهاءالله به آن اشاره دارند و عبارتند از موشکافی‌های ماوراءالطّبیعه و سایر امور انتزاعی که در آن افراط شود. احباء را باید تشویق کرد که اوقات خود را با اموری چون طالع بینی با ستارگان و امثال آن که اشاره کردید هدر ندهند. نمی‌توان آنها را از مبادرت به این قبیل کارها نهی کرد. استفاده از آزادی اراده و اختیار جهت مبادرت به امور صحیح از اهمیّتی به مراتب بیشتر برخوردار است. (ترجمه – مکتوب۳۰ ژوئیه ۱۹۵۶ از طرف حضرت ولی امرالله به یکی از احباء، مندرج در اخبارامری امریکا، شماره ۲۳۰، آوریل ۱۹۵۰، ص۱ / انوار هدایت، شماره ۱۷۴۹)
جمال مبارک بنفسه المبارک به یکی از این موارد در قالب حکایتی اشاره دارند:
در ایّام طفولیت روزی از روزها قصد ملاقات جدّهٔ غصن اعظم را نمودیم، در ایّامی که ضلع مرحوم میرزا اسمعیل وزیر بوده. بعد از ورود مشاهده شد شخصی با عمّامهٔ کبیر نشسته و نفسی هم با او بوده از خَلف حجاب مخصوص ورقهٔ مؤمنهٔ مقدّسه تحقیق می‌نمود. از جمله ذکر نمود باید بدانیم و بفهمیم که جبرئیل بالاتر است یا قنبرِ امیرالمؤمنین. این مظلوم با آن که به بلوغ ظاهر نرسیده بود بسیار تعجّب نمود از عقل آن دو غافل. باری، شخص مذکور به خیال خود امثال این بیان را از معارف می‌شمرد و به گمان خود به اعلی مقام عرفان ارتقا نموده. غافل از آن که از عبَدهٔ اسماء لدی‌الله مذکور و محسوب. بعد از چند دقیقه این مظلوم ذکر نمود اگر جبرئیل آن است که در کتاب مبین می‌فرماید: «نزل به الرّوحُ الأمین علی قلبک» آقای قنبر هم در آن مقام نبوده و هنگامی هم که توجّه به ارض قم نمودیم همین شخص در آن ارض موجود. مکرّر امثال این کلمات در چند مقام از او اصغا شد. از جمله یومی ذکر نمود باید بدانیم سلمان بالاتر است یا عبّاس. آیا از برای این گفتگو چه ثمر و اثری ملاحظه نموده‌اند و حاصل این ذکرها چیست. (مجموعه اشراقات، ص۳۸-۳۹)
۷۸. یا مَعْشَرَ ﭐلْمُلوکِ قَدْ اَتَی ﭐلْمالِکُ
وَ ﭐلْمُلْکُ لِلّٰهِ ﭐلْمُهَیمِن ﭐلْقَیومِ * اَلّٰا تَعْبُدُوا اِلَّا اللهَ وَ تَوَجَّهُوا بِقُلوبٍ نَوْرآءَ اِلیٰ وَجْهِ رَبِّکُمْ مالِکِ ﭐلْاَسْمآءِ هٰذا اَمْرٌ لا یعادِلُهُ ما عِنْدَکُمْ لَوْ اَنْتُمْ تَعْرِفونَ *
(مضمون: ای گروه پادشاهان، مالک آمد و ملک از آنِ خداوند حاکم بی‌نیاز است. جز خداوند را عبادت نکنید و با قلوبی نورانی به سوی وجه پروردگارتان، مالک اسماء، توجه کنید. این امری است که آنچه نزد شماست معادل آن نمی‌شود اگر بدانید.)
ظهور مالک این جهان که در آثار گذشتگان، به‌خصوص انجیل جلیل، ذکر آن به کرّات آمده، در آثار جمال مبارک نمودی پررنگ دارد. حضرت مسیح می‌فرمایند: "بعد از این بسیار با شما نخواهم گفت. زیرا که رئیس این جهان می‌آید و در من چیزی ندارد..." (انجیل یوحنّا، باب ۱۴، آیهٔ ۳۰)
در قضیهٔ تاکستانی که شخصی غرس کرد و به دست باغبانان سپرد، همین قضیه به نحو دیگری بیان شده است:
مردی تاکستانی احداث کرد و دور آن دیواری کشید. در داخل آن حوضچه‌ای برای گرفتن آب انگور کند و یک برج هم برای آن ساخت، بعد آن را به باغبانان سپرد و خود به سفر رفت. در موسم انگور، غلامی را پیش باغبانان فرستاد تا سهم خود را از محصول تاکستان بگیرد. اما آنها آن غلام را گرفته کتک زدند و دست خالی باز گردانیدند. صاحب تاکستان غلام دیگری نزد ایشان فرستاد. او را هم سنگسار کردند و سرش را شکستند و با بی احترامی برگردانیدند. باز غلام دیگری فرستاد، او را هم کشتند. بسیاری از کسان دیگر را نیز همین طور، بعضی را زدند و بعضی را کشتند. صاحب باغ فقط یک نفر دیگر داشت که بفرستد و آن هم پسر عزیز خودش بود، سرانجام او را فرستاد و پیش خود گفت: آنها احترام پسرم را نگاه خواهند داشت. اما باغبانان به یکدیگر گفتند این وارث است، بیایید او را بکشیم تا مِلک او مال خودمان بشود. پس پسر را گرفتند و او را کشتند و از تاکستان بیرون انداختند. صاحب تاکستان چه خواهد کرد؟ او می آید این باغبانان را می‌کشد و تاکستان را به دیگران واگذار می‌کند. (انجیل متی، باب ۲۱، آیات ۳۳-۴۶ / انجیل لوقا، باب ۲۰، آیات ۹-۱۹)
در واقع تاکستان این جهان است و باغبانان مردمان این عالم و فرستادگان مالک تاکستان همان انبیاء الهی هستند که جمیع مورد اذیت و آزار مردمان قرار گرفتند و مالک تاکستان همان است که حضرت بهاءالله خطاب به ناپلئون سوم می‌فرمایند:
تفکَّر فی الدّنیا و شأنِ أهلِها. إنَّ الّذی خَلَقَ العالَم لنفسِهِ قد حُبِسَ فی أخرَبِ الدّیار بمَا ٱکتَسَبَت أیدِی ٱلظّالمین و مِن اُفُقِ السّجن یدعو النّاسَ إلی فجرِ الله العلیّ العظیم. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۱۵ / مضمون: در دنیا و شأن اهل دنیا بیندیش. کسی که عالم را برای خود خلق کرده به علت آنچه که ستمگران مرتکب شدند در بدترین دیار زندانی شده است و از زندان مردمان را به سوی فجر ظهور خداوند بلندمرتبه عظیم فرا می‌خواند. / نگاه کنید به "بهاءالله و عصر جدید، طبع برزیل، ص۵۷ و ۲۴۹)
در آثار جمال مبارک به کرّات این موضوع مطرح شد. در صلوة وسطی می‌فرمایند" "قد أتَی المالک. المُلکُ و الملکوتُ و العزّةُ و الجبروت لله مولی‌الوری..." و در لوح اقدس نازل: "قل للقسّیس قد أتَی الرّئیس..."
در کتاب عاموس نبی، بشارتی به ظهور یهوه، یعنی خالق این جهان، داده که بر بلندی‌های زمین حرکت خواهد کرد:
پس ای اسرائیل، خویشتن را مهیّا ساز تا با خدای خود ملاقات نمایی. زیرا اینک آن که کوه‌ها را ساخته و باد را آفریده است و انسان را از فکرهای خویش اطّلاع می‌دهد و فجر را به تاریکی مبدّل می‌سازد و بر بلندی‌های زمین می‌خرامد، یهوه، خدای لشکرها، اسم او می‌باشد. (کتاب عاموس نبی، باب چهارم، آیهٔ ۱۳)
حضرت بهاءالله در اشاره به این بشارت عاموس نبی می‌فرمایند: "در این آیهٔ عظیمه اسرار عظیمه مکنون. چه که اِخبار می‌نماید از ظهور ثمانین و همچنین صبح کاذب را که می‌فرماید او را الهُ‌الجنود تاریک می‌نماید و بر بلندی‌های ارض می‌خرامد که اشاره به سفر مدینهٔ کبیره و همچنین این اطراف است." (مائدهٔ آسمانی، ج۷، ص۱۹۲) و در بیان دیگر از قلم اعلی نازل: "شهد الله أنَّهُ لا إله إلّا هو و الّذی أتیٰ مِن سمآءِ الأمر إنَّهُ لَهُوَ الغَیبُ المکنون و السِّرُّ المصون و هو الّذی بَشَّرَ بِهِ کتبُ الله و أنبیائُهُ و سُفَرائُهُ و بِهِ ظَهَرَتِ الأسرار و خُرِقَتِ الأستارُ و بَرَزَتِ الآثارُ قد ظَهَرَ و أظهَرَ ما أرادَ و یَمشی عَلیٰ مَشارِفِ الأرضِ بالعظمة و الإقتدار." (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۱۳۲ / الواح نازله بعد از کتاب اقدس، ص۱۳۹ / مضمون: گواهی می‌دهد خداوند که نیست خدایی جز او و کسی که ظاهر شد از آسمان امر او همان غیب مکنون و سرّ مصون و همان کسی است که کتابهای الهی و انبیاء و سفیران خداوند به او بشارت دادند و به واسطهٔ ظهورش اسرار آشکار شد و پرده‌ها کنار رفت و آثار بارز شد. او ظاهر شد و آنچه را که اراده کرد ظاهر فرمود و بر بلندی‌های زمین در کمال عظمت و اقتدار مشی می‌فرماید.)
در سِفْر خروج از کتاب عهد عتیق، باب ۳، آیهٔ ۱۴، آمده است وقتی خداوند حضرت موسی را مأمور رساندن پیامش به بنی اسرائیل می‌کند، حضرت موسی عرض می‌کند: "اینک چون من نزد بنی اسرائیل برسم و بدیشان گویم خدای پدران شما مرا نزد شما فرستاده است و از من بپرسند که نام او چیست، بدیشان چه گویم؟ خدا به موسی گفت: «هستم آن که هستم.» و به او گفت: «به بنی اسرائیل بگو اهیه [هستم] مرا نزد شما فرستاد.» و خدا باز به موسی گفت: «به بنی اسرائیل چنین بگو، یهوه خدای پدران شما، خدای ابراهیم و خدای اسحق و خدای یعقوب مرا نزد شما فرستاده."
حضرت بهاءالله در لوحی می‌فرمایند:
... اخذ اهتزاز صوت الرّب کلّ الجبال القدیم قل اهیه الّذی اهیه اَشِر اهیه أرسَلَنی الیکم یا موسی هکذا تقول للظمانین الّذین أرادوا کوثر وصالی یهوه محبوبکم أرسَلَنی الیکم لاُبَشِّرَکُم بظهوره و وصاله و قربه و لقائه... (مائده آسمانی، ج۴، ص۴۰ / مضمون: اهتزاز صدای پروردگار تمام کوهستان را فرا گرفت که بگو "هستم"، "هستم کسی که هستم"، مرا به سوی شما فرستاد. ای موسی این چنین میگویی به مشتاقانی که آب حیات وصالم را خواهان‌اند که یهوه محبوبتان مرا به سوی شما فرستاد تا شما را به ظهورش و وصالش و نزدیک بودنش و لقائش بشارت دهم.)
یوئیل نبی نیز به ظهور یهوه بشارت می‌دهد:
زیرا روز خداوند در وادی قضا نزدیک است. آفتاب و ماه سیاه می‌شوند و ستارگان تابش خود را باز می‌دارند و خداوند از صهیون نعره می‌زند و آواز خود را از اورشلیم بلند می‌کند و آسمان و زمین متزلزل میشود امّا خداوند ملجأ قوم خود و ملاذ اسرائیل خواهد بود. پس خواهید دانست که من یهوه خدای شما در کوه مقدّس خویش صهیون ساکن می‌باشم. (فصل سوم، آیات ۱۴-۱۷)
حضرت عبدالبهاء دربارهٔ آیات فوق می‌فرمایند:
و امّا آیهٔ چهاردهم از فصل ثالث یوئیل تا آیهٔ هفدهم اِخبار به ظهور جمال مبارک است و تفسیر آفتاب و ماه تاریک می‌شوند و ستاره‌ها از نور باز می‌مانند و زمین متزلزل میشود، معانی این آیات در کتاب ایقان موجود؛ ملاحظه کنید. می‌فرماید پس خواهید دانست که من یهوه، خدای شما، در کوه مقدّس خویش صهیون ساکن می‌باشم. (منتخباتی از مکاتیب، ج۴، ص۱۸۷)
به این ترتیب کاملاً مشخّص میشود که بشارت به ظهور خالق و مالک این عالم از قبل به انحاء گوناگون داده شده است. حال، این مالک جهان ملوک ارض را دعوت می‌فرماید که به سوی خداوند بیایند و به قلب پاک به حضرتش توجّه نمایند و جز خدای را نپرستند. این معنی نیز در آثار مبارکه خطاب به ملوک مکرّراً نازل شده است. مثلاً در لوح مبارک خطاب به پاپ می‌فرمایند:
ایّاک أن تمنَعَکَ العلوم عن سلطان المعلوم أوِ الدّنیا عَمَّن خَلَقَها و تَرَکها. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۷۵ / مضمون: مبادا علوم تو را از سلطان معلوم منع کند یا دنیا تو را از خالقش که آن را واگذاشته باز دارد.)
یا در همان لوح مبارک خطاب به مردمان روی زمین می‌فرمایند:
قد أتَی القدیم، ذو المجد العظیم. أنِ اسرعوا الیه یا ملأ الأرض بخضوعٍ و اناب. (همان، ص۷۶ / مضمون: خداوند ازلی که دارای بزرگواری عظیم است ظاهر شده. ای مردمان روی زمین در کمال فروتنی به سوی او بشتابید.)
در سایر الواح مبارکه خطاب به ملوک نیز بیانات مشابهی عزّ نزول یافته است.
۷۹. اِنّا نَراکُمْ تَفْرَحونَ بِما
جَمَعْتُموهُ لِغَیرِکُمْ وَ تَمْنَعونَ اَنْفُسَکُمْ عَن ﭐلْعَوالِمِ ﭐلَّتیۭ لَمْ یحْصِها اِلّٰا لَوْحِیَ ﭐلْمَحْفوظُ * قَدْ شَغَلَتْکُمُ ﭐلْاَمْوالُ عَنِ ﭐلْمَآلِ هٰذا لا ینْبَغیۭ لَکُمْ لَوْ اَنْتُمْ تَعْلَمونَ * طَهِّرُوا قُلوبَکُمْ عَنْ ذَفَرِ ﭐلدُّنْیا مُسْرِعینَ اِلیٰ مَلَکوتِ رَبِّکُمْ فاطِرِ ﭐلْاَرْضِ وَ ﭐلسَّمآءِ ﭐلَّذیۭ بِهِ ظَهَرَتِ ﭐلزَّلازِلُ وَ ناحَتِ ﭐلْقَبآئِلُ اِلّٰا مَنْ نَبَذَ ﭐلْوَریٰ وَ اَخَذَ ما اُمِرَ بِهِ فیۭ لَوْحٍ مَکْنونٍ*
(مضمون: شما را می‌بینیم که به آنچه برای غیر خودتان جمع کردید شادی می‌کنید و خود را از عوالمی که جز لوح محفوظ من کسی آن را نشمرده است منع می‌نمایید. اموال شما را سرگرم کرد و از عاقبت [باز داشت.] این برای شما شایسته نیست اگر بدانید. قلوبتان را از بوی بد دنیا پاک کنید در حالی که به سوی ملکوت پروردگارتان که خالق زمین و آسمان است می‌شتابید کسی که به واسطه او مصیبت‌ها ظاهر شده و قبایل نوحه و ناله نمودند مگر کسی که از مردم دست کشید و آنچه را در لوح پنهان به آن امر شد گرفت.)
کلام مبارک خطاب به حضرات ملوک است که به جمع‌آوری ثروت می‌پردازند و بدان علّت مسرورند و خویش را از عوالم لایتناهی الهی محروم کرده‌اند. توجّه به ثروت این عالم در صورتی مجاز است که بیش از حدّ نیاز نباشد و مازاد بر آن باید به نفوس دیگر که نیازمند هستند واگذار شود. حضرت بهاءالله در سورةالملوک می‌فرمایند:
خذوا مِنَ الدّنیا علی قدر الکفایة و دعوا ما زاد علیکم. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۴ / مضمون: از مال دنیا به قدر کفایت برگیرید و آنچه را که برای شما زیاده است واگذارید.)
از آن گذشته، کسی نمی‌داند این مال دنیا که اکتساب می‌کنند به که راجع خواهد شد. گاه ارادهٔ الهی آن را به نفوسی واگذار می‌کند که صاحب مال حتّی تصوّرش را هم نمی‌نماید. جمال مبارک می‌فرمایند: "اکثری از اموال ناس نصیب ایشان نشده و نمی‌شود و اغیار را حق بر آن مسلّط می‌فرماید و یا وُرّاثی که اغیار بر ایشان ترجیح دارد." (گنجینه حدود و احکام، ص۱۰۲) مضافاً، آدمی باید برای جایی که عازم آنجا است تدارک ببیند نه برای جایی که قصد ترک آن را دارد. این خلاف عقل و منطق است. آدمی از لحظه‌ای که قدم به این عالم می‌گذارد در هر حین به عالم بعد نزدیک میشود و لذا باید کسب مقامات عالیه در عوالم الهیّه بنماید. اگر قصد تدارک برای این عالم را داشت، باید در بطن امّ تدارک می‌دید. حضرت بهاءالله به ملوک می‌فرمایند:
إن کُنتُم تریدون الدّنیا و زُخرُفَها ینبغی لکم بأن تطلبوها فی الأیّامِ الّتی کنتُم فی بطون امّهاتکم. لأنّ فی تلکَ الأیّام فی کلّ آنٍ تَقَرَّبتُم إلی الدّنیا و تبَعَّدتُم عنها إن کُنتُم مِنَ العاقلین. فلمّا وُلِدتُم و بَلَغَ أشُدَّکُم اذاً تَبَعَّدْتُم عنِ الدّنیا و تقرَّبتُم إلَی التّراب فَکَیفَ تحرصون فی جمع الزّخارف علی أنفُسِکُم بعدَ الّذی فاتَ الوقت عنکم و مَضَت الفرصة فتنبّهوا یا ملأ الغافلین. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۲۵ / مضمون: اگر دنیا و مال دنیا را می‌خواستید شایسته بود که آن را در زمانی که در شکم مادرتان بودید طلب می‌کردید. زیرا، اگر عاقل بودید، در آن زمان در هر آن به دنیا نزدیک می‌شدید و از دنیای رَحِم دور می‌گشتید. وقتی متولّد شدید و به بلوغ رسیدید، از دنیا دور می‌شوید و به خاک نزدیک می‌گردید. پس چگونه است که در جمع مال دنیا بر خویشتن حرص و آز روا می‌دارید در حالی که وقت شما تلف میشود و فرصت از دستتان می‌رود؟ پس بیدار شوید ای غافلان.)
داستان اسکندر رومی بسیار آموزنده و عبرت‌انگیز است. حضرت عبدالبهاء حکایت او را چنین بیان می‌فرمایند:
حکایت کنند اسکندر رومی جهانگشا بود و کشورستان. چون از فتوح ایران و توران و چین و هندوستان طبل رجوع بکوفت و با حشمتی بی‌پایان توجّه به وطن مألوف نمود در شهر زور چراغ عافیت خاموش شد و شش جهت را پردهٔ ظلمت فرا گرفت؛ صبح آخرت نمایان شد. دانایان بر جنازهٔ او جمع شدند و انجمن ماتم تأسیس نمودند. هر کس تعزیت نمود و در مقام تأسّف لبی گشود. از جمله شخصی از هوشمندان برخاست و در مقابل نعش بایستاد و گفت: «سبحان‌الله این شخص گمان می‌نمود که مَلِکُ‌الملوک است؛ حال ثابت و محقّق گشت که عبد مملوک است.» دیگری گفت: «سبحان‌الله دیروز این پادشاه غیور را هفت اقلیم وسعت گنجایش نداشت، امروز در شبری از زمین گنجایش یافت.» باری، اگر سلطنت باقی جویی، در جهان الهی سکندری جو و اگر مَلِکُ‌الملوکی خواهی در ظلّ فقر و درویشی در سبیل الهی در آی تا ذوالقرنین جهان جاودانی گردی. (مائدهٔ آسمانی، ج۵، ص۴۷ / بشارةالنّور، ص۳۰۸ / توضیح جناب اشراق خاوری راجع به شهر زور: شهر زور در قدیم بسیار آباد و معتبر بوده و در کردستان و عراق امروزی بوده نزدیک شهر سلیمانیه که امروز مرکز کردستان عراق است قرار داشته است.)
یا داستان سبکتکین شهرت دارد که آن را نیز قلم میثاق ثبت فرموده است:
گویند سبکتکین در نهایت حشمت و تمکین بود. سرایی چون بهشت برین و مقصوراتی دلنشین و خوانی رنگین و زندگانی شهد و شیرین و خزائنی معمور و ثروتی موفور داشت. در نهایت وجد و سرور. بغتتاً به مرض دقّ گرفتار گشت و مانند شمع می‌گداخت و به مزامیر حسرت نغمهٔ متحسّرانه می‌نواخت و چون از حیات مأیوس شد، سه روز قبل از موت در قصر سلطنت از غلامان زرّین‌کمر صفی بیاراست و از دوشیزگان حرم انجمنی جمع نمود و نفایس و جواهر و زواهر را در پیش چشم حاضر نمود و خزائن اندوخته را در طرفی مهیّا کرد و وزراء نامدار را در پیشگاه احضار نمود و سپاه انبوهی در میدان لشگر در پیشگاه قصر سلطنت به مشق فتح و ظفر امر فرمود و خود نظر به هر طرف منعطف می‌نمود؛ می‌گریست و می‌گفت چگونه از این سلطنت و نعمت محروم گردم و از زندگانی مأیوس شوم و شما را بگذارم و با دست تهی از این جهان به جهان دیگر شتابم. گریست گریست تا نفس اخیر کشید. (مائدهٔ آسمانی، ج۵، ص۴۵-۲۴۴)
بدین لحاظ توصیه بر این است که به قدر کفایت از این دنیا برداشت شود. چه که این عالم محلّ گذر است و اندوختن توشه برای عالم دیگر. اگر میل به این دنیا و مال آن باشد، به بیان حق در این بند از کتاب اقدس "ذَفَر دنیا" است، یعنی بوی نامطبوع و زننده که قلب را، که محلّ تجلّی حق است، آلوده می‌سازد و باید صفحهٔ دل را از آن تطهیرنمود. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
یکی از پادشاهان وقت مردن آرزوی مقام فقرا را می‌نمود و می‌گفت کاش من فقیر بودم که اوّلاً ظلم نمی‌نمودم و ثانیاً دم آخر حسرتی نداشتم. فقیری شنید و گفت: الحمدلله که ملوک وقت موت آرزوی فقیر بودن می‌نمایند ولی ما فقرا وقت مردن هیچ آرزوی این که کاش پادشاه بودیم نمی‌کنیم. (بدایع‌الآثار، ج۱، ص۱۸۵)
قبلاً بیان جمال قدم دربارهٔ دنیا نقل شد که هر آنچه انسان را از حقّ غافل کند و به این دنیا مشغول سازد، همان اصل دنیا است. جهت تذکار مجدّداً نقل میشود: در لوح ملک پاریس خطاب به مردمان می‌فرمایند:
قدّسوا قلوبَکُم عن حُبِّ الدّنیا... قُلِ الدّنیا هِیَ إعراضُکُم عن مطلع الوحی و إقبالُکُم بما لایَنفَعُکُم و ما مَنَعَکَ الیوم عن شطرِ الله إنّهُ أصلُ الدّنیا. أنِ ٱجتنبوا عنها و تقرّبوا إلَی المنظر الأکبر، هذاَ المقرّ المُشرقِ المنیر. طوبی لِمَن لم‌یمنَعَهُ شیءٌ عن ربِّهِ؛ إنّهُ لا بأسَ علیه لو یتصرّف فی الدّنیا بالعدل؛ لأنّا خَلَقنا کُلّ شیءٍ لعبادنَا الموحّدین. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۰۹ / مضمون: دلهایتان را از حبّ دنیا پاک کنید... بگو دنیا روی برگرداندن شما از مظهر ظهور و روی آوردن به آن چیزی است که شما را نفعی نرساند و آنچه که امروز شما را از خداوند باز دارد اصل دنیا است. از آن پرهیز کنید و به منظر اکبر نزدیک شوید و آن این مقرّ نورانی است. خوشا به حال کسی که هیچ چیز او را از پروردگارش باز ندارد. او اگر تمام دنیا را با رعایت عدالت تصرّف کند ایرادی ندارد. زیرا همه چیز را برای بندگان یکتاپرست خود خلق کردیم.)
چقدر این تشبیه جمال قدم زیبا است که: "مَثَل دنیا مثل ظلّی است که حینی موجود و حینی مفقود است. بر چنین چیزی عاقل دل نبندد، بلکه باطل انگارد؛ و چنین گمان مکن که دنیا و مقصود از او نعمت‌های مقدّرهٔ در او و یا زینت‌های متلوّنه در آن است. چه که این اشیاء مصنوع حقّند و مظاهر صُنع اویند. بلکه مرایای ظهور الهیه‌اند و مظاهر تحکّی قدرتیه. بلکه مقصود از دنیا منکرین جمال بی‌مثال است و معرضین از طلعت بی‌زوال." (مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۲۹) باری، سرانجام این بیان حضرت بهاءالله در سورةالملوک را زیارت کنیم که می‌فرمایند:
... فاتّبعوا أمرَالله فی ظاهرکم و باطنکم و لاتکوننّ من الغافلین. هذا خیرٌ لکم عن کلّ ما اجتمعتُموه فی بیوتِکم و تطلبونه فی کلّ بکورٍ و عشیّ... سَتَفنَی الدّنیا و ما أنتم به تسرّون فی قلوبکم و تفتخرون به بین الخلائق اجمعین. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۳۵ / مضمون: پس، از امر الهی در ظاهر و باطن پیروی کنید و غفلت ننمایید. این از تمام آنچه که در منازل خود جمع کرده‌اید و هر صبح و شام آن را می‌طلبید، برای شما بهتر است... دنیا و آنچه که در دلهایتان به آن مسرور هستید و بین مردمان به آن افتخار می‌کنید به زودی نابود خواهد شد.)
۸۰. هٰذا یَوْمٌ فیۭهِ فازَ ﭐلْکَلیمُ
بِاَنْوارِ ﭐلْقَدیمِ وَ شَرِبَ زُلالَ ﭐلْوِصالِ مِنْ هٰذَا ﭐلْقَدَحِ ﭐلَّذیۭ بِهِ سُجِّرَتِ ﭐلْبُحورُ * قُلْ تٱللهِ ﭐلْحَقِّ اِنَّ ﭐلطُّورَ یطوفُ حَوْلَ مَطْلَعِ ﭐلظُّهورِ وَ ﭐلرُّوحَ ینادیۭ مِنَ ﭐلْمَلَکوتِ هَلُمُّوا وَ تَعالَوْا یا اَبْنآءَ ﭐلْغُرورِ * هٰذا یوْمٌ فیۭهِ سَرُعَ کَوْمُ اللهِ شَوْقاً لِلِقآئِهِ وَ صاحَ ﭐلصِّهْیونُ قَدْ اَتَی ﭐلْوَعْدُ وَ ظَهَرَ ما هُوَ ﭐلْمَکتوبُ فیۭ اَلْواحِ اللهِ ﭐلْمُتَعالِی ﭐلْعَزیزِ ﭐلْمَحْبوبِ*
(مضمون: این روزی است که در آن کلیم به انوار قدیم فائز شد و آب گوارای وصال را از این جامی که به آن دریاها متلاطم شدند نوشید. بگو قسم به خداوند حق، طور به دور مظهر امر طواف می‌کند و "روح" از ملکوت ندا می‌نماید که ای پسران غرور بشتابید و بیایید. این روزی است که در آن کرمل به شوق دیدار او شتافت و صهیون فریاد زد: وعده [الهی] سر رسید و آنچه در الواح خداوند بلندمرتبه و عزیز و محبوب نوشته شده بود ظاهر شد.)
این معنی در بسیاری از آثار جمال مبارک تصریحاً یا تلویحاً نازل شده و نفس مقدّسی که زمانی حضرت موسی استدعای لقایش را داشته و محروم شده، اینک دیدارش در این عالم میسّر گشته است. جمال مبارک در سورهٔ رئیس می‌فرمایند:
هذا یومٌ لو أدرَکَهُ محمّد رسول‌الله لقالَ قد عرفناک یا مقصودَ المرسلین و لو أدرَکَهُ الخلیل لیضعُ وجهَهُ علَی التّراب خاضعاً لله ربّک و یقول قد اطمئنّ قلبی یا الهَ مَن فی ملکوت السّموات و الأرضین و أشهَدتَنی ملکوتَ أمرک و جبروت اقتدارک و أشهَدُ بظهورک اطمئنَّت أفئدة المقبلین؛ لو أدرَکَهُ الکلیم یقول لَکَ الحمدُ بما أرَیتَنی جمالَکُ و جعلتَنی مِنَ الزّائرین. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۲۱۴ / مضمون: امروز روزی است که اگر حضرت محمّد رسول‌الله در این زمان بود هرآینه می‌گفت که اینک تو را شناختیم ای مقصود پیامبران و اگر حضرت ابراهیم در این زمان بود در نهایت خضوع برای خداوند جبین بر خاک می‌نهاد و می‌گفت که اینک قلبم اطمینان یافت ای خدای کسانی که در آسمانها و زمین‌ها هستند و ملکوت امرت و جبروت اقتدارت را به من نشان دادی و گواهی می‌دهم که دلهای کسانی که اقبال می‌کنند اطمینان یافت؛ اگر کلیم در این زمان بود می‌گفت که ستایش تو را سزاست که جمالت را به من نشان دادی و مرا از جمله زائرین قرار دادی.)
در این بند جمال قدم به تحقّق آرزوهای گذشتگان اشاره دارند. در بیانی که از سورهٔ رئیس نقل شده ابتدا اشاره به بیان حضرت رسول دارند که در آن زمان فرمود: "ما عرفناکَ حقّ معرفتک" (آنچنان که شاید و باید تو را نشناختیم) امّا، در این زمان چون ذات الوهیت، به بیان حضرت عبدالبهاء: "ارتفعَ النِّقاب و انشقّ السّحاب و زال الحجاب و کان یوم الایاب الموعود فی کلّ صحف و زبر و کتاب أنزله العزیز الوهّاب فی سالف القرون و الدّهور و الأحقاب..." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۱۰۲ / مضمون: نقاب برداشت و سحاب را شکافت و حجاب را زائل ساخت و روز ظهور موعود که در کل کتب و صحف نازله از سوی خداوند در قرون و اعصار سابق ذکر شده فرا رسید)، امکان معرفت و شناخت ذات ربوبیت فراهم آمد و لذا حضرت رسول اگر در چنین روزی حضور داشت می‌فرمود: "قد عرفناک یا مقصودَ المُرسلین."
حضرت ابراهیم، بنا به نصّ قرآن (سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۶۰) به خداوند عرض کرد: چگونه مردگان را زنده فرمایی؟ خداوند فرمود مگر ایمان نداری؟ عرض کرد: بلی دارم، ولی برای آن که قلبم اطمینان یابد. حال، جمال مبارک می‌فرمایند اگر حضرت ابراهیم در این زمان بود هرآینه در کمال فروتنی سر تعظیم و سجده فرود می‌آورد و می‌گفت که قلبم اطمینان یافت. البتّه ناگفته نماند که این عدم اطمینان به خلق راجع است نه به نفس مبارک حضرت ابراهیم. شخصی از یکی از احبّاء دربارهٔ آیهٔ قرآنی فوق استفسار کرد و او نیز سؤال را حضور حضرت عبدالبهاء معروض داشت. در جواب فرمودند:
آن شخص محترم به آیهٔ مبارکهٔ قرآن تمسّک فرمود: «قال أَ وَ لم‌تؤمن قال بلیٰ ولکن لیطمئنَّ قلبی.» این آیت عین حقیقت است هرچند این طلب از لسان قوم بود. ولکن حضرت خلیل موفّق به ایمان تامّ به ربّ جلیل شد بعد اطمینان عظیم خواست نه این که به جهت ایمان خدا را امتحان کرد. لیس لأحدٍ أن یمتحنَ اهلَ الحقّ بلِ لأهلِ الحقّ أن یمتحنوا العباد... لذا آن شخص محترم باید به ایمان تامّ فائز شود تا «لیطمئنّ قلبی» فرماید و مفادّ این آیه را حضرت ابراهیم از برای ضعفا خواست. ولکن محض خضوع و خشوع، نسبت به خود داد... والّا حضرت خلیل جلیل بود، نفس مطمئنّه بود، راضیهٔ مرضیه بود، نفس قدسیّه بود... (مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۸۵، ص۸۲-۴۸۱)
و امّا داستان حضرت کلیم معروف است که چون از خداوند طلب فرمود که به زیارت حضرتش نائل گردد و جواب "لن‌ترانی" شنید، اگر این زمان بود می‌فرمود که تو را می‌ستایم از خدای من که مرا موفّق به لقایت فرمودی. این نیز راجع به عباد بود. حضرت عبدالبهاء در این باره می‌فرمایند:
هر خطاب الهی که از روی عتاب است، ولو به‌ظاهر به انبیاء است، ولی به حقیقت آن خطاب توجّه به امّت دارد و حکمتش محض شفقت است تا امّت افسرده و دلگیر نگردند و خطاب و عتاب گران نیاید؛ لذا به‌ظاهر خطاب به انبیاء است. پس هرچند به‌ظاهر خطاب به نبی است، ولی در باطن به امّت است نه به پیغمبر. و از این گذشته، پادشاه مقتدر مستقلّ اقلیمی عبارت از جمیع آن اقلیم است. یعنی آنچه گوید قول کلّ است و هر عهدی بنماید عهد کلّ... انبیای الهی و مظاهر ظهور را حرکت و سکون به وحی الهی، نه به شهوات انسانی. اگر چنین نباشد آن پیغمبر چگونه امین است و چگونه سفیر حق گردد و اوامر و نواهی حق را تبلیغ نماید. پس، آنچه در حقّ مظاهر ظهور ذکر قصور است از این قبیل است. (مفاوضات عبدالبهاء، فصل مد (۴۴)، ص۱۱۸)
و نیز در لوحی از قلم میثاق نازل:
... فلرُبّما خوطَبَ و عوتَبَ الرّسولُ بما یُرادَ به فی نفوس المؤمنین لئلّا یثقل عَلَی السّمع العتابُ الشدّید... (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۱۲۵ / مضمون: و چه بسا که پیامبر، در مورد آنچه که مقصود در نفوس مؤمنین است، محلّ خطاب و عتاب قرار گیرد که مبادا آن عتاب شدید در گوش مؤمنین سنگین و دشوار آید.)
در کلام مبارک در این بند از کتاب اقدس به بشارت قرآنی اشارتی دارند که در سورهٔ تکویر آیهٔ ۶ نازل شده است: "اذا البحار سُجّرَت" (وقتی که دریاها به جوش آید، یا پر شود.) حضرت بهاءالله در لوح سید مهدی دهجی نیز به این نکته اشارتی دارند: "أنِ اسقِ الممکنات مرّةً اُخری مِن هذا القدح الّذی به سجّرت البحار..." (مجموعه الواح نازله بعد از کتاب اقدس، ص۱۲۱ / مضمون: بنوشان مردمان را یک بار دیگر از این جامی که دریاها از آن پر شد و به جوش آمد.)
در طراز ششم از لوح مبارک طرازات از قلم اعلی نازل:
لله الحمد امر این مظلوم به مثابهٔ آسمان مرتفع و مانند آفتاب مُشرق و لائح. سَتر را در این مقام راهی نه و خوف و صَمت را مقامی نه. اسرار قیامت و شروط ساعت کلّ مشهود ولکن عباد غافل و محجوب و اذا البحار سُجِّرَت و اذا الصّحف نشرت تالله الحقّ أنّ الصّبح تنفّس و النّور أشرقَ و اللّیل عسعسَ طوبی للعارفین طوبی للفائزین. (نبذةٌ مِن تعالیم حضرت بهاءالله، ص۷۳ / مضمون: دریاها به جوش آمد، کارنامه‌ها گشوده گشت، صبح دمید، شب رفت.)
مقصود از "طور" محلّ تجلّی خداوند بر حضرت موسی است. در واقع مسرّت طور از تشرّف به مظهر ظهور که در آنجا به حضرت موسی تجلّی کرده در این بیان مذکور است. در لوحی از قلم اعلی نازل:
یا ستّار، یذکُرُکَ السّتّارُ مِن هذا المقام الّذی سُمّیَ بالأسماء الحُسنیٰ و ینادی و یقولُ هذا یومٌ فیه تشرّفَ الطّور بمُکلّمه و السّدرة بمُظهِرِها و الکتبُ بُمُنزِلِها و القومُ اکثرُهُم لایفقهون. (آثار قلم اعلی، ج۲، طبع کانادا، ص۱۰۹ / مضمون: یا ستار، خداوند ستّار این مقام که به نامهای نیکو نامیده شده تو را ذکر می‌کند، ندا می‌نماید و می‌فرماید امروز روزی است که طور در آن به مکلّمش و سدرةالمنتهی [حضرت رسول اکرم] به ظاهر کننده‌اش و کتابهای آسمانی به نازل کننده‌شان مشرّف شدند و مردمان اکثراً نمی‌دانند.)
در کلام دیگر نازله از قلم اعلی، مسرّت کوه طور تصریح شده است: "هذا یومٌ فیه ٱبتسم الطّورُ بمکلّمه و کرمِل بمُنزِلِها و السّدرة بمعلّمها. اتّقوا الله و لاتکونوا مِنَ المُنکرین." (لوح مبارک خطاب به شیخ نجفی، ص۲۹ / مضمون: امروز روزی است که طور در آن به مکلّمش تبسّم نمود و کرمل به کسی که در آن فرود آمد و السّدره به معلّمش. تقوای الهی پیشه کنید و انکار نکنید.) توضیح آن که در اینجا مقصود از "معلّم" اشاره به آیهٔ ۵ از سورهٔ نجم و عروج حضرت رسول به بارگاه الهی است که می‌فرماید: "علَّمَهُ شدیدُ القُویٰ." حضرت عبدالبهاء در لوحی اشاره دارند که مقصود از شدیدالقُویٰ همان روح‌الامین، روح‌القدس است: "روح‌الامین و جبرئیل و روح‌القُدُس و شدیدُالقُویٰ عبارت از عنوانات شئ واحد است." (قاموس ایقان، ج۱، ص۵۰۰) در واقع همه به مشیت اوّلیه راجع است.
روح قدسی الهی از ملکوت ندا می‌فرماید و همه را به سوی خود می‌خواند و ابواب رضوان را مفتوح فرموده تا کلّ داخل شوند و این معنی در لوح نصیر (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۷۱) تصریح شده است.
در خصوص شتافتن "کوم‌الله" از شوق لقاء پروردگارش، جمال قدم در لوحی می‌فرمایند:
إذ أتَی المیقاتُ یصیحُ الکرمل کَأنَّهُ ٱهتزّ مِن اهتزاز نسمة الرّبّ طوبی للسّامعین لو یتوجّهُ أحدٌ بِاُذُنِ الفطرة لَیَسمَعُ مِنَ الصّخرة أنّها تُنادی بأعلَی الصّیحة و تشهدُ للإلهِ الأبدیّ... (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۲۱۶ / وقتی زمان موعود فرا رسید صدای فریاد کرمل بلند شد گویی از وزش نسیم پروردگارش به اهتزاز آمد خوشا به حال کسانی که بشنوند. اگر کسی به گوش پاک توجّه کند از صخره خواهد شنید که به فریاد بلند ندا می‌کند و به [ظهور] خداوند جاودانی شهادت می‌دهد.)
اشارتی است به فریاد صهیون که در همین بند کتاب اقدس اشاره شده و در کتاب قرآن نیز بشارتی در این خصوص موجود: "یومٌ یسمعون الصّیحة بالحقّ ذلک یوم الخروج" (سورهٔ ق، آیهٔ ۴۲) جناب ابوالفضائل در کتاب فرائد مرقوم داشته‌اند که مقصود از صیحه، صیحهٔ صخرهٔ بیت‌المقدّس است. ایشان بعد از ذکر احادیثی دربارهٔ ظهور الهی می‌نویسند: "مأخذ این احادیث که مُشعِر بر مقام ارتفاع ندای الهی است، این آیهٔ مبارکه است که در سورهٔ ق می‌فرماید، «و استمع یوم یُنادِ المُناد مِن مکانٍ قریب (۴۱) یوم یسمعون الصّیحة بالحقّ ذلک یوم الخروج (۴۲)» یعنی گوش دار روزی را که منادی ندا خواهد فرمود از مکانی نزدیک (یعنی نزدیک به بلاد عربیّه که محلّ نزول همین آیهٔ مبارکه است)، در روزی که می‌شنوند صیحه را؛ به حقّ آن روز است روز خروج. و مفسّرین از اهل تسنّن و اهل تشیّع متّفقاً در تفسیر این آیه فرموده‌اند که ندای الهی از صخرهٔ بیت‌المقدّس بلند میشود، یعنی از جبل کرمل که در تورات به جبل مقدّس و جبل بیت‌الله از آن تعبیر فرموده است." (فرائد، ص۶۵)
۸۱. یا مَعْشَرَ ﭐلْمُلوکِ قَدْ نُزِّلَ
ﭐلنّاموسُ ﭐلْاَکْبَرُ فِی ﭐلْمَنْظَرِ ﭐلْاَنْوَرِ وَ ظَهَرَ کُلُّ اَمْرٍ مُسْتَتَرٍ مِنْ لَدُنْ مالِکِ ﭐلْقَدَرِ ﭐلَّذیۭ بِهِ اَتَتِ ﭐلسّاعَةُ وَ ﭐنْشَقَّ ﭐلْقَمَرُ وَ فُصِّلَ کُلُّ اَمْرٍ مَحْتوم ٍ*
(مضمون: ای گروه پادشاهان، بزرگترین قانون [کتاب اقدس] در نورانی‌ترین نظرگاه [مظهر امر] نازل شد و هر امر پنهانی از جانب خداوند مالک سرنوشت ظاهر گردید، کسی که به واسطهٔ او قیامت آمد و ماه شکافته شد و هر امر حتمی روشن گردید.)
وعود و بشارات کتب سالفه همه در هاله‌ای از رمز و راز بیان شده است و به آن "رحیق مختوم" گفته‌اند که باید معانی و مفاهیم آن در آخر زمان آشکار گردد. در آثار مبارکهٔ حضرت ربّ اعلی، حضرت بهاءالله و حضرت عبدالبهاء معانی و مفاهیم این وعود و نیز مفاهیم مکنونهٔ بعضی از سایر بیانات مبارکه بیان شده است. در واقع "ناموس اکبر" شریعت الهی است که در مقابل ناموس عمومی و کلّی، که عالم مادّیات است، قرار می‌گیرد. حضرت عبدالبهاء در لوحی می‌فرمایند:
شئون و آثار بر دو نوع و دو طور. یکی در تحت احکام عالم مادّیّات، یعنی در ضمن دائرهٔ ناموس کلّی و قانون عمومی؛ دیگری خارج از قواعد وجودی و خارق قانون محیطی عمومی که به قوّت قدسیّه تحقّق یابد؛ و چون به دیدهٔ پاک نگری جمیع شئون امر مبارک را خارق قاعده و قانون عالم امکان یابی. یعنی از حیّز مادّیّات خارج است و از شوائب امکانیّات منزّه و مبرّا. بلکه بانگ ملکوتی زند و صلای لاهوتی که، ای صاحب بصر، قوّت ناموس اکبر بین و قدرت ملکوت ربّ عالم انور ملاحظه نما. آثار روح‌القدس مشاهده کن و آیات اقتدار ملیک فردوس. (منتخباتی از مکاتیب، ج۲، ص۹-۵۸)
بنابراین، ناموس اکبر عبارت از شریعت الهیّه است که برای هدایت نوع بشر در جهت ارتقاء روحانی او از ساحت عزّ ذوالجلال عنایت می‌گردد. این عنوان به کتاب مستطاب اقدس نیز اطلاق شده است. حضرت ولی امرالله در توقیع مبارک نوروز ۱۱۰ بدیع دربارهٔ اهداف جهاد کبیر اکبر ده ساله می‌فرمایند:
... هدف یازدهم تنظیم و تدوین احکام منصوصهٔ کتاب مقدّس اقدس، امّ‌الکتاب آئین بهائی، ناموس اکبر، «میزانُ الهُدیٰ بین الوریٰ و برهانُ الرّحمن لِمَن فی الأرضین والسّموات.» (توقیعات مبارکه ۱۰۹-۱۱۴، ص۹۸)
البتّه اصطلاح "ناموس اکبر" و "ناموس اعظم" در امر مبارک معانی دیگری نیز دارد که، با آن که به این بحث ربطی ندارد، جهت اطّلاع ذکر می‌گردد. حضرت ولی امرالله دربارهٔ نظامنامهٔ محفل ملّی می‌فرمایند: "آنچه در آن منصوص از اصول و مبادی اساسی جامعهٔ بهائیان است. این قانون ناموس اکبر است و نظامنامهٔ بیت‌عدل عمومی که مهیمن بر عموم محافل ملّیّه است ناموس اعظم." (امر و خلق، ج۴، ص۴۱۳)
بنابراین، حضرت بهاءالله عموم ملوک را بشارت می‌دهند که در منظر انور، که مقرّ عرش مظهر ظهور الهی است، ناموس اکبر نازل شده است. از آنجا که بیان بعدی، یعنی ظهور و بروز جمیع مواردی که مستور بوده، در این کلام مذکور است، نشان دهندهٔ آن است که مقصود هیکل مبارک جمیع آثار مبارکه است که در طیّ آن آنچه که به تمثیل و یا به رمز بیان شده، در کلام حضرتش، و نیز کلام مبشّر و مرکز میثاقش، بیان شده و خواهد شد.
حضرت بهاءالله بنفسه المبارک، در بند ۵ کتاب اقدس، نزول احکام الهی را به منزلهٔ فکّ رحیق مختوم می‌دانند. در این ظهور افخم، مقصود از نزول احکام، اجرای ظاهری آنها نیست، بلکه مبادرت به اجرای آنها، به دل و جان، به موجب بیان "اعملوا حدودی حُبّاً لجمالی"، سبب میشود که آحاد مؤمنین "فوق مُلک و ملکوت مشی نمایند" (اقتدارات، ص۱۶۷)؛ چه که "این ظهور از برای اجرای حدودات ظاهره نیامده" (همان) یعنی مؤمنین به این ظهور باید از عالم مُلک منسلخ شوند و به شوق دیدار محبوب آهنگ ملکوت نمایند و از آن نیز فراتر بروند و طالب لقای حق گردند تا در وجودش فانی گردند.
اصطلاح "رحیق مختوم"، که در بالا بدان اشاره شد، در واقع در قرآن کریم، سورهٔ مطفّفین (۸۳، آیهٔ ۲۵) آمده که بشارت داده شده که ابرار در "نعیم" خواهند بود و از "رحیق مختوم" خواهند نوشید. شراب تا سر به مُهر باشد، رایحهٔ شامّه‌نواز آن برای آدمیان مجهول است. وقتی "فکّ رحیق مختوم" شود، رایحهٔ رحمن به مشام انسان برسد و آنان که مزکوم نیستند، توان آن را دارند که رایحهٔ محبوب را استشمام کنند امّا "مشام که مزکوم است رائحهٔ معطّره استشمام نکند." (خطابات مبارکه، ج۲، ص۹۵) حضرت بهاءالله در هفت وادی می‌فرمایند: "بلی جُعَل را بوی خوش ناخوش آید و مزکوم را رایحهٔ طیّب ثمر ندهد. این است که برای ارشاد عوام گفته‌اند: دفع کن از مغز و از بینی زکام *** تا که ریح‌الله در آید در مشام." (آثار قلم اعلی، ج۲، طبع کانادا، ص۲۸۳)
حصول مقصود، طبق بشارت قرآن، در زمان قیامت، که در اینجا با استناد به آیهٔ کتاب قرآن، از آن به "ساعت" تعبیر شده تحقّق می‌یابد. عبارت قرآنی چنین است: "اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انشَقَّ الْقَمَرُ" (سورهٔ قمر، آیهٔ ۱) یعنی قیامت نزدیک شد و قمر شکافته گشت. اگرچه در کتب اسلامی در تفسیر این آیه و نحوهٔ شکافته‌‌شدن قمر ظاهری توسّط حضرت رسول اکرم داد سخن داده شده است، امّا این آیه بشارت به ظهور موعود در این زمان است که قیامت فرا می‌رسد. قیامتی که طبق بیان حضرت اعلی، عبارت از ظهور بعد است:
مراد از قیامت یوم ظهور شجرهٔ حقیقت است... از وقت ظهور شجرهٔ حقیقت در هر زمان به هر اسم الی حین غروب آن یوم، قیامت است... از حین ظهور شجرهٔ بیان إلی ما یغرِب، قیامت رسول‌الله است که در قرآن وعده فرموده... (منتخبات آیات از آثار حضرت نقطهٔ اولی، ص۷۵)
لذا، با ظهور جمال مبارک، قیامت برپا شده و جمیع آنچه که مستور بوده معلوم گشته است. کاری بزرگ و خطیر انجام شده است. شقّ‌القمر در هر ظهوری واقع میشود و در این ظهور به اعلی درجه واقع شده است. حضرت بهاءالله معنای قمر و نجوم را در کتاب ایقان بیان فرموده‌اند. نیازی به تکرار نیست. امّا، در مقام بیان مطلب در لوحی خطاب به جناب ورقا می‌فرمایند: "شقّ قمر گفته‌اند، شقّ شمس ظاهر و آن در وقتی پدید آمد که شیخ محمّدحسن نجفی، که قطب علمای ایران بود، از صراط لغزید و به مقرّ خود راجع." (مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۱۳۷) لذا، معنا و مفهوم "شقّ القمر" آن است که چون در زمان غیبت شمس، قمر نور مکتسبه از شمس را جهت روشنی بخشیدن به ظلمت عالم می‌تاباند، حضرات ائمّهٔ اطهار و سپس علما را قمر می‌نامند و به نجوم تسمیه کنند. مثلاً حضرت بهاءالله، در لوح اقدس، خطاب به اسقف‌های مسیحی می‌فرمایند: "أنتُم انجُمُ سماءِ علمی؛ فضلی لایُحِبُّ أن تتساقطوا علی وجهِ الأرض." (آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ص۱۳۲)
وقتی وعدهٔ الهی که انشقاق قمر و سقوط نجوم باشد، چاره‌ای نیست جز آن که تحقّق یابد. این است که جمال مبارک در ادامهٔ بیان فوق می‌فرمایند: "ولکن عدلی یقولُ هذا ما قُضیَ مِن لدَی الإبن و لایتغیّرُ ما خَرَج مِن فمهِ الطّاهرِ الصّادقِ الأمین." لذا انشقاق قمر نیز به همان معنی تعبیر میشود والّا از شقّ‌القمر ظاهری هیچ نفعی به نوع بشر عاید نمی‌گردد. حضرت عبدالبهاء دربارهٔ معنای "شقّ‌القمر" می‌فرمایند:
انشقاق قمر را معانی متعدّده است، محصور معنی ظاهر نبوده. از آن جمله مقصود اضمحلال نفسی است که قبل از طلوع شمس احدیّه از افق محمّدیّه ناس مستنیر از انوار علوم و حِکَم و معارف او بودند. چون نفوسی که در کور مسیح، قبل از ظهور جمال احمدی، در مابین ناس دعوت به صراط مستقیم و منهج قویم می‌نمودند و انوار معارف و حِکَمی که از مصباح عیسوی و مشکات مسیحی اقتباس نموده بودند از السُن‌شان ظاهر و ناس به هدایت و دلالت‌شان و نور حکمت و معرفت‌شان در سبیل هدایت سلوک می‌نمودند، چون نیّر اعظم و شمس قِدَم از مشرق یثرب و بطحا ظاهر گشت این نفوس موفّق به ایمان نشدند و از آن شمس افق توحید مستضئ نگشتند، لذا این نجوم ساقط و قمر منشقّ گشت. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۲، ص۶۲)
آنچه که در کتب ماضیه بشارت داده شده، در زمرهٔ امور محتومه است که در این ظهور کاملاً تفصیل داده شده و بیان گشته است. حضرت بهاءالله دربارهٔ حضرت نقطهٔ اولی می‌فرمایند:
إنّها لکلمةٌ منها فُصِّلَت الحروفات بقوله کُن فیکون و إنّها لنقطةُ الّتی منها ظهرت الحروفات و الکلمات و بها ظهر کُلُّ علمٍ مکنون و بها الَّفَ الکاف بالنّون و طلع کُلُّ امرٍ مبرمٍ محتوم... (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۶۳-۶۴ / مضمون: آن نقطه، کلمه‌ای است که حروفات از آن تفصیل یافت چون فرمود «باش» به وجود آمد و همان نقطه‌ای است که حروف و کلمات از آن ظاهر گشت و به وسیلهٔ او هر علم مکنونی آشکار گشت و به وسیلهٔ او کاف به نون الفت یافت [اشاره به خلقت که با کلمهٔ "کن" انجام یافت] و هر امر مبرم محتومی هویدا شد.)
۸۲. یا مَعْشَرَ ﭐلْمُلوکِ اَنْتُمُ ﭐلْمَمالیۭکُ
قَدْ ظَهَرَ ﭐلْمالِکُ بِاَحْسَن ﭐلطِّرازِ وَ یدْعوکُمْ اِلیٰ نَفْسِهِ ﭐلْمُهَیمِن ﭐلْقَیوم * اِیاکُمْ اَنْ یمْنَعَکُمُ ﭐلْغُرورُ عَنْ مَشْرِقِ ﭐلظُّهورِ اَوْ تَحْجُبَکُمُ ﭐلدُّنیا عَنْ فاطِرِ ﭐلسَّمآءِ قُومُوا عَلیٰ خِدْمَةِ ﭐلْمَقْصودِ ﭐلَّذیۭ خَلَقَکُمْ بِکَلِمَةٍ مِنْ عِنْدِهِ وَ جَعَلَکُمْ مَظاهِرَ ﭐلْقُدْرَةِ لِما کانَ وَ ما یکونُ *
(مضمون: ای گروه پادشاهان، شما رعایا هستید. مالک با بهترین زینت ظاهر شده و شما را به سوی خودش که مهیمن و قیوم است فرا می‌خواند. مبادا غرور شما را از مظهر امر منع کند و یا دنیا شما را از خداوند خالق آسمان مانع شود. بر خدمت مقصود [خداوند] قیام کنید. کسی که به کلمه‌ای از جانب خود، شما را خلق کرد و شما را مظاهر قدرت برای آنچه بود و هست قرار داد.)
در آثار جمال مبارک به کرّات این نکته ذکر شده که طلعت ابهی، خالق این دنیا، و مالک آن است. امّا، خلق دنیا حضرتش را در اخرب مُدُن دنیا محبوس ساخته‌اند. ایشان می‌فرمایند که برای هدایت خلق خدا به آنچه که خداوند به صِرف لطف و محبّت برایشان مقدّر کرده آمده‌اند، و خلق دنیا با جمیع قُوا علیه ایشان قیام کرده‌اند. لهذا، باز هم به آنها و، در رأس آنها، به سلاطین و امرای دنیا هشدار می‌دهند که مبادا غرور و تمسّک به دنیا آنها را از اقبال به مظهر ظهور الهی محروم سازد.
حضرت مسیح صریحاً فرمود که: "بعد از این بسیار با شما نخواهم گفت. زیرا که رئیس این جهان می‌آید و در من چیزی ندارد." (انجیل یوحنّا، باب ۱۴، آیهٔ ۳۰) جمال قدم خطاب به ناپلئون سوم می‌فرمایند:
تفکَّر فی الدّنیا و شأنِ أهلِها إنَّ الّذی خَلَق العالَم لنفسِهِ قد حُبِسَ فی أخرَبِ الدّیار بمَا ٱکتَسَبَت أیدی ٱلظّالمین و مِن افقِ السّجن یدعو النّاس الی فجرِ الله العلیّ العظیم. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۱۵ / مضمون: در دنیا و شأن اهل دنیا فکر کن. کسی که عالم را برای خود خلق کرده به علّت آنچه که ستمگران مرتکب شدند در ویران‌ترین نقطهٔ دنیا محبوس شده است و از افق سجن مردمان را به فجر خداوند بلندمرتبهٔ بزرگ فرا می‌خواند.)
جمال قدم در لوحی می‌فرمایند: "إنّه دَعَا النّاسَ إلی الجنّة العلیا و هم اخَذوه و داروا به فی المدن و الدّیار." (آثار قلم اعلی، ج۲، طبع کانادا، ص۳۰ / مضمون: او مردمان را به بهشت برین فرا می‌خواند و آنها او را دستگیر کرده دور شهرها چرخاندند و از دیاری به دیاری سرگون ساختند.)
جمال قدم بعد از دعوت ملوک به اقبال به مظهر ظهور، آنها را منع می‌فرمایند که مبادا غرور آنها را از مظهر ظهور منع نماید. البتّه می‌دانیم که اهل غرور از شعور بی‌بهره‌اند و بدین لحاظ نمی‌توانند به پیام مظهر ظهور لبّیک گویند. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "توقّع شعور از اهل غرور مانند توقّع روشنایی آفتاب از شب تیره و تار است و این ممتنع و محال." (یاران پارسی، ص۲۲۹) بدین لحاظ است که جمال قدم تأکید دارند که: "اگر اقلّ از ذرّه به شعور آیید به سینه به سینای روح بشتابید و به عین خود به مَعین قدسیهٔ منوّرهٔ واضحه وارد گردید و نداء روح‌القدس را از سدرهٔ ناطقه در صدر منیر بشنوید." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۲۲)
در اینجا اصطلاحی مطرح میشود که مفهوم آن در آثار مبارکه با آنچه که در اذهان وجود دارد متفاوت است و آن "دنیا" است. تأکید جمال قدم این است که مبادا "دنیا" شما را محروم و محجوب سازد. اگرچه در بیان جمال مبارک مسطور که پلّه اوّل، از سه پلّه، برای رسیدن به جمال معبود صرف‌نظر‌کردن از "دنیا و زخرفها" است (پیک راستان، ص۱۹ / مائدهٔ آسمانی ج۴، ص۲۶، ج۸، ص۱۲۰)، امّا مقصود هیکل مبارک تارک دنیا‌‌شدن و چشم پوشیدن از مال دنیا نیست، چه که نعمت‌های دنیا برای مؤمنین خلق شده است: "چنین گمان مکن که دنیا و مقصود از او نعمت‌های مقدّره در او و یا زینت‌های متلوّنه در آن است. چه که این اشیاء مصنوع حقّ‌اند و مظاهر صُنع اویند. بلکه مرایای ظهور الهیّه‌اند و مظاهر تحکّی قدرتیّه." (مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۲۶) امّا به افراط علاقه داشتن به دنیا خطاست. حضرت بهاءالله تأکید دارند: "از حق بطلب کلّ را از حبّ مفرط به دنیا مقدّس فرماید." (آثار قلم اعلی، ج۵، ص۱۶۳)
بنابراین، برای دنیا تعریفی دیگر باید که سبب میشود آدمی از اقبال به مظهر ظهور منع شود. جمال قدم در تعریف دنیا می‌فرمایند: "إعلموا بأنَّ الدّنیا هِیَ غفلتُکُم عن موجدِکُم و اشتغالُکُم بما سِویٰه." (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۱۱۳ / مضمون: بدانید که دنیا عبارت از غفلت شما از آفریننده‌تان و مشغول‌‌شدن به غیر او است.) در مقام دیگر می‌فرمایند: "مقصود از دنیا منکرین جمال بی‌مثال است و معرضین از طلعت بی‌زوال این است که تجنّب از چنین اشخاص لازم و اعراض واجب." (مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۲۹) در لوحی خطاب به ناپلئون سوم می‌فرمایند:
الدّنیا هِیَ اعراضُکُم عن مطلعِ الوحی و اقبالکم بما لاینفَعُکُم؛ و ما مَنَعُکُم الیوم عن شطر الله انّه اصلُ الدّنیا. أنِ ٱجتنبوا عنها و تقرّبوا إلَی المنظرِ الأکبر. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۰۹ / مضمون: دنیا عبارت از روی برگرداندن شما از مظهر ظهور و روی آوردن شما به آن چیزی است که شما را سودی نمی‌رساند. و آنچه که امروز شما را از توجّه به حق باز دارد، همان اصل دنیا است. از آن پرهیز کنید و به منظر اکبر، که محلّ استقرار مظهر ظهور است، نزدیک شوید.)
بنابراین، مقصود از دنیا هر آن چیزی است که سبب دور‌‌شدن بندگان از ساحت قُرب الهی میشود و البتّه مقصود از قربیت الهی، نزدیک‌‌شدن به مظهر ظهور او و کسب رضای او است. در واقع، جمیع به کلامی از سوی او خلق شدند و همه از برای خدمت به وجود آمدند. خداوند ملوک را مظاهر قدرت قرار داده تا به خدمت خلق بپردازند نه آن که آنها را خادم خود بدانند.
۸۳. تٱللهِ لا نُریۭدُ اَنْ نَتَصَرَّفَ
فیۭ مَمالِکِکُمْ بَلْ جِئْنا لِتَصَرُّفِ ﭐلْقُلوبِ * اِنَّها لَمَنْظَرُ ﭐلْبَهآءِ یشْهَدُ بِذٰلِکَ مَلَکوتُ ﭐلْاَسْمآءِ لَوْ اَنْتُمْ تَفْقَهونَ * وَ ﭐلَّذِی ﭐتَّبَعَ مَوْلاهُ اِنَّهُ اَعْرَضَ عَن ﭐلدُّنْیا کُلِّها وَ کَیفَ هٰذَا ﭐلْمَقامُ ﭐلْمَحْمودُ * دَعُوا ﭐلْبُیوتَ ثُمَّ اَقْبِلُوا اِلَی ﭐلْمَلَکوتِ هٰذا ما ینْفَعُکُمْ فِی ﭐلْاٰخِرَةِ وَ ﭐلْاُولیٰ یشْهَدُ بِذٰلِکَ مالِکُ ﭐلْجَبَروتِ لَوْ اَنْتُمْ تَعْلَمونَ*
(مضمون: قسم به خداوند نمی‌خواهیم در کشورهایتان تصرّفی کنیم بلکه برای تصرّف قلوب آمده‌ایم. آن [قلوب] البته نظرگاه بهاء است. ملکوت اسماء به این [امر] شهادت می‌دهد اگر درک کنید. هر کس از مولایش پیروی کند از تمام دنیا اعراض می‌کند، چه رسد به رسد به مظهر امر. خانه‌ها را ترک کنید سپس به سوی ملکوت اقبال نمایید. این است آنچه در جهان بعد و این جهان به شما نفع می‌رساند. مالک جبروت به این [امر] شهادت می‌دهد اگر بدانید.)
خداوند لازال به قلوب ناظر بوده و این دنیا و مافیها را صِرفاً به عنوان وسیله‌ای برای کسب مقامات عالیه در اختیار انسان قرار داده است. لهذا، وقتی سفیر خداوند جهت آگاه‌کردن نفوس انسانی از ودایع مکنون در وجود آنها مبعوث میشود، قصد دارد مدائن قلوب را فتح کند و نور الهی را در آن بتاباند و به زخارف این عالم نظری ندارد. جمال قدم تصریح می‌فرمایند:
سلطانِ یفعل مایشاء ملکوت انشاء را از برّ و بحر به ید ملوک گذاشته و ایشان‌اند مظاهر قدرت الهیّه علی قدر مراتبهم. اگر در ظلّ حق وارد شوند از حق محسوب والّا انّ ربَّک لَعلیمٌ و خبیر. و آنچه حق جلّ ذکره از برای خود خواسته قلوب عباد او است که کنائز ذکر و محبّت ربّانیّه و خزائن علم و حکمت الهیّه‌اند. لم‌یزل ارادهٔ سلطان لایزال این بوده که قلوب عباد را از اشارات دنیا و مافیها طاهر نماید تا قابل انوار تجلّیّات ملیک اسماء و صفات شوند. پس باید در مدینهٔ قلب بیگانه راه نیابد تا دوست یگانه به مقرّ خود آید، یعنی تجلّی اسماء و صفاتش نه ذاته تعالی. چه که آن سلطان بی‌مثال لازال مقدّس از صعود و نزول بوده و خواهد بود. پس نصرت الیوم اعتراض بر احدی و مجادله با نفسی نبوده و نخواهد بود. بلکه محبوب آن است که مدائن قلوب که در تصرّف جنود نفس و هوی است به سیف بیان و حکمت و تبیان مفتوح شود. (آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ص۶۸)
البتّه هر نفسی که اراده نماید به عون و صون الهی به فتح مدائن قلوب بپردازد، ابتدا باید مدینهٔ قلب خود را فتح کند، یعنی در قدم اوّل بتواند از قلبی پاک برخوردار شود که انوار تجلّی الهی را منعکس سازد. جمال قدم در ادامه لوح فوق می‌فرمایند: "هر نفسی که ارادهٔ نصرت نماید باید اوّل به سیف معانی و بیان مدینهٔ قلب خود را تصرّف نماید و از ذکر ماسِوَی الله محفوظ دارد و بعد به مدائن قلوب توجّه کند. این است مقصود از نصرت." (همان، ص۶۹)
لذا، حضرت بهاءالله به حضرات سلاطین و امرا و حُکّام ارض اطمینان می‌دهند که هیچ نظری به ممالک آنها ندارند و صرفاً مأموریت‌شان مساعدت به نفوس انسانی برای تطهیر قلوب جهت تجلّی انوار ربّ محبوب است. در این راه از کسانی که در سبیل جمال قدم سالک شوند نیز انتظار می‌رود ابداً با حکمرانان بر ممالک معارضه و مخالفتی ننمایند و صرفاً در طریق روحانی حرکت کنند. در کلامی از حضرت بهاءالله نازل:
حقّ جلّ و عزّ مملکت ظاهره را به ملوک عنایت فرموده. بر احدی جائز نه که ارتکاب نماید امری را که مخالف رأی رؤسای مملکت باشد و آنچه از برای خود خواسته مدائن قلوب عباد بوده و احبّای حق الیوم به منزلهٔ مفاتیحند. انشاءالله باید کلّ به قوّهٔ اسم اعظم آن ابواب را بگشایند. این است نصرت حق که در جمیع زُبُر و الواح از قلم فالق‌الأصباح جاری شده. (گنجینه حدود و احکام، ص۳۳۴)
حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
حال، باید منادیان اسم اعظم و دلدادگان امر جمال قدم در آن اقلیم مکرّم، به شکرانهٔ این مواهب و الطاف، کما ینبغی و یلیق قیام نمایند و هر یک مرد میدان گردند و به قوّهٔ اسم اعظم فتح مدائن قلوب نمایند و به قوّهٔ بیان و حُسن مسلک ثابت و مبرهن نمایند که این نهضت جدیده پرتوی از آن جلوهٔ زیباست... (توقیعات مبارکه، ۱۹۲۷-۱۹۳۹، ص۱۱۶)
امّا، در عین حال، حضرات ملوک را توصیه می‌فرمایند که توجّه آنها به ملکوت الهی باشد و مقام سلطنت و حکومت را صِرفاً برای خدمت به خلق بخواهند نه برای قدرت و شهرت و ثروت. بدین لحاظ زمانی که بر مسند حکمروایی جالس‌اند باید مراتب عدالت را رعایت کنند و لوجه‌الله قدم بردارند و ملاحظه رعایا را داشته باشند. حتّی، جمال قدم یکی از علائم بلوغ عالم را بی‌رغبتی ناس به جلوس بر مسند حکومت می‌دانند. بیان حق چنین است:
از جمله علامت بلوغ دنیا آن است که نفسی تحمّل امر سلطنت ننماید. سلطنت بماند و احدی اقبال نکند که وحدهُ تحمّل آن نماید. آن ایّام ایّامِ ظهور عقل است مابین بریّه. مگر آن که نفسی لإظهار امرالله و انتشار دین او حمل این ثقل عظیم نماید. و نیکو است حال او که لحُبِّ الله و امرِه و لوجهِ‌الله و اظهار دینه خود را به این خطر عظیم اندازد و قبول این مشقّت و زحمت نماید. این است که در الواح نازل که دعای چنین سلطان و محبّت او لازم است. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۲۶-۱۲۵)
بنابراین، توصیه به حضرات ملوک، در این بند از کتاب اقدس، چنین است که آنها نیز توجّه تام به ملکوت داشته باشند زیرا معتقدند دل بستن به عزّت دنیا نشانهٔ غفلت است:
این که مشاهده می‌نمایی که بعضی از ناس به عزّت دنیا مسرورند و به علوّ آن مغرور، این از غفلت آن نفوس است و هر ذی‌بصر و ذی‌نظری شهادت می‌دهد که این قول حق است و این بیان از مشرق تبیان اشراق نموده. چه که کلّ عالِم‌اند به این که جمیع این امورات غیرمعتبر و غیر ثابت است و چون رسول موت وارد شود، جمیع متغیّر. لذا معلوم و محقَّق است نفوسی که به این امور دل بسته‌اند غافلند و از غفلت است که به این اسباب ظاهره مشغول شده‌اند. (همان، ص۱۲۵)
خطاب به عالی‌پاشا، صدراعظم عثمانی، که در اوج قدرت بود، می‌فرمایند:
ای کاش در کلّ حین ضرّ عالمین در سبیل الٓهی و محبّت رحمانی بر این فانیِ بحر معانی وارد می‌شد. از او صبر و حلم می‌طلبیم. چه که ضعیفید؛ نمی‌دانید. چه، اگر ملتفت می‌شدی و به نفحه‌ای از نفحات متضوّعه از شطر قِدَم فائز می‌گشتی جمیع آنچه در دست داری و به آن مسروری می‌گذاشتی و در یکی از غُرَف مخروبهٔ این سجن اعظم ساکن می‌شدی. از خدا بخواه به حدّ بلوغ برسی تا به حُسن و قُبح اعمال و افعال ملتفت شوی. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۴۷-۲۴۶)
در واقع زعمای کشور را که به این قبیل موارد دل خوش می‌کنند به کودکانی تشبیه می‌کنند که با اسباب بازی خود بازی کنند و مسرورند. در سورةالملوک از قلم اعلی نازل:
فلمّا وَرَدنَا المدینة وَجَدنا رؤسائَها کالاطفالِ الّذین یجتمعون عَلَی الطّین لیلعبوا به و ما وجَدَنا مِنهم مِن بالغٍ لِنُعَلِّمَهُ ما عَلَّمَنی الله و نُلقیَ علیه مِن کلماتِ حکمةٍ منیع و لذا بَکَینا علیهم بعیونِ السّرّ لإرتکابِهِم بما نُهوا عنه و اغفالِهِم عمّا خُلِقوا لَه و هذا ما أشهدناه فی المدینة و اثبتناه فی الکتاب لیکونَ تذکرةً لَهُم و ذکرًی للآخَرین. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۲۵ / مضمون: زمانی که وارد استانبول شدیم رؤسای آن را همانند کودکانی یافتیم که گِل‌بازی می‌کنند و در میان آنها بالغی نیافتیم که آنچه را خداوند به من تعلیم داده به آنها تعلیم دهیم و کلمات حکمت متعالی را به آنها القا کنیم و بنابراین از چشم باطن به حالشان گریستیم به علّت آن که مرتکب می‌شدند آنچه را که از آن نهی شده‌اند و غافل گشته‌اند از آنچه که برایش آفریده شده‌اند و این است آنچه که ما در مدینهٔ استانبول دیدیم و در کتاب ثبت کردیم که هم تذکّری برای آنها و هم ذکری برای دیگران باشد.)
بدین لحاظ است که در سورةالملوک تصریح دارند:
یا ملأ الوکلا، أظَنَنتُم فی أنفُسِکم بأنّا جِئناکُم لنأخُذَ ما عندکم مِن زخارِفِ الدّنیا و متاعِها. لا فَوَ الّذی نفسی بِیَدِه بل لتعلموا بأنّا ما نُخالِفُ السّلطان فی أمره و ما نکوننّ مِنَ العاصّین. فاعلموا و أیقنوا بأنَّ کُلَّ خزائنِ الأرض مِنَ الذّهبِ والفضّة و ما کان علیها مِن جواهِرِ عزٍّ ثمین، لم‌یکن عندالله و أولیائِهِ و احبّائِه إلّا کَکَفٍّ مِنَ الطّین. لأنّ کُلَّ ما علیها سَیَفنیٰ و یَبقَی المُلک لله المقتدرِ الجمیل و ما یَفنیٰ لَن‌یَنفَعَنا و لا ایّاکُم إن أنتم مِنَ المتفکّرین. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۳۴ / مضمون: ای وزرا، آیا پیش خود گمان بردید که ما آمده‌ایم نزد شما تا آنچه را که از مال دنیا نزد شما است بگیریم. خیر، قسم به کسی که جانم به دست او است چنین نیست. بلکه برای این است که بدانیم که ما با سلطان در امرش مخالفت نکنیم و از جمله سرکشان نیستیم. پس بدانید و یقین داشته باشید که تمام گنجینه‌های زمین از طلا و نقره و هر آنچه که روی زمین است از جواهرات گرانبها، نزد خداوند و دوستانش و احبّایش جز مشتی گِل نبوده و نیست. زیرا هر آنچه که در زمین است به زودی نابود شود و مُلک از برای خداوند باقی بماند. و آنچه که فانی شود نه سودی به ما برساند و نه به شما، البتّه اگر بیندیشید.)
بعد، به آنها توصیه می‌فرمایند که از هوای نفس پیروی نکنند و آنچه را که شیطان به آنها القا می‌کند گوش ندهند و امر الهی را در ظاهر و باطن اطاعت نمایند و چنین تصریح می‌فرمایند:
هذا خیرٌ لَکُم عن کلّ ما اجتَمَعتُموه فی بیوتکم و تَطلُبونَهُ فی کلّ بکورٍ و عشیٍّ. ستفنَی الدّنیا و ما أنتم بِهِ تُسَرّون فی قلوبکم و تفتخرون بِهِ بین الخلائق اجمعین. طهّروا مرآت قلوبکم عن الدّنیا و مافیها لتنطبع فیها أنوارُ تجلّی الله و هذا ما یُغنِکُم عمّا سِوَی الله و یُدخِلُکُم فی رضی الله الکریمِ العالم الحکیم. (همان، ص۳۵ / مضمون: این از برای شما بهتر از آن چیزی است که در خانه‌های خود انباشته‌اید و هر صبح و شب آن را می‌طلبید. به زودی دنیا و آنچه که در دلهایتان به آن شادمانید و در بین مردمان به آن افتخار می‌کنید فانی شود. آینهٔ دلهایتان را از غبار دنیا و آنچه که در آن است پاک کنید تا انوار تجلّی خداوند در آن منعکس شود و این است آنچه که شما را از غیر خدا بی‌نیاز سازد و شما را در ملکوت رضای الهی وارد نماید.)
۸۴. طوبیٰ لِمَلِکٍ قامَ عَلیٰ نُصْرَةِ
اَمْریۭ فیۭ مَمْلَکَتیۭ وَ ﭐنْقَطَعَ عَنْ سِوآئیۭ اِنَّهُ مِنْ اَصْحابِ ﭐلسَّفینَةِ ﭐلْحَمْرآءِ ﭐلَّتیۭ جَعَلَهَا اللهُ لِاَهْلِ ﭐلْبَهآءِ ینْبَغیۭ لِکُلٍّ اَنْ یعَزِّزُوهُ وَ یوَقِّرُوهُ وَ ینْصُرُوهُ لِیفْتَحَ ﭐلْمُدُنَ بِمَفاتیحِ ﭐسْمِیَ ﭐلْمُهَیمِنِ عَلیٰ مَنْ فیۭ مَمالِکِ ﭐلْغَیبِ وَ ﭐلشُّهُودِ * اِنَّهُ بِمَنْزِلَةِ ﭐلْبَصَرِ لِلْبَشَرِ وَ ﭐلْغُرَّةِ ﭐلْغَرّآءِ لِجَبین ﭐلْاِنْشآءِ وَ رَأْسِ ﭐلْکَرَم لِجَسَدِ ﭐلْعالَم ﭐنْصُرُوهُ یا اَهْلَ ﭐلْبَهآءِ بٱلْاَمْوالِ وَ ﭐلنُّفوسِ *
(مضمون: خوشا به حال پادشاهی که بر یاری امر من در مملکتم قیام نمود و از غیر من قطع علاقه کرد. او از یاران سفینهٔ حمراء است که خداوند آن را برای اهل بهاء قرار داده است. برای همه شایسته است که از او تجلیل کنند و به او احترام گذارند و یاری‌اش کنند تا شهرها را با کلیدهای اسم من که حاکم بر سرزمین‌های غیب و شهود است، فتح کند. او مانند چشم است برای بشر و سپیدی درخشانی است برای پیشانی عالم وجود و منبع بخشش است برای جسد عالم. ای اهل بهاء، او را به اموال و افراد یاری کنید.)
جمال مبارک به جمیع خلق، حتّی نفوسی که در حدّ اعلای خصومت علیه امر مبارک و طلعت ابهی و مؤمنین به آن حضرت قیام کرده‌اند، این فرصت را می‌دهند که به نصرت امرالله برخیزند و جبران مافات نمایند تا آنچه را که خداوند برای جمیع بندگانش مقدّر کرده نصیب آنها نیز بشود. حتّی به میرزا یحیی که موجب انشقاق در صفوف پیروان حضرت اعلی در اقبال به حضرت بهاءالله شد، در کتاب اقدس این فرصت را عنایت کرده‌اند که رجوع نماید و عفو خداوند شامل حال او بشود. در لوح مبارک خطاب به شیخ نجفی نیز مکرّراً این دعوت از او به قیام به خدمت امرالله، انتشار پیام الهی، و عزیمت به ارض اقدس و مشاهده نحوهٔ نزول آیات از ساحت قدس خداوندی بیان شده است. مثلاً می‌فرمایند: "یا شیخ همّت کن و بر خدمت امر قیام نما. امروز رحیق مختوم أمام وجوه ظاهر. خُذهُ باسم ربّک ثمّ اشربه بذکره العزیز البدیع." (ص۶۵) و نیز می‌فرمایند: "امروز بر شما لازم و واجب که به قوّت ملکوتی قیام نمایی و شبهات احزاب عالم را به قدرت علم محو فرمایی تا کلّ مقدّس شده قصد بحر اعظم نمایند و بما أرادَهُ الله تمسّک جویند." (ص۸۲) و نیز: "یا شیخ، در آنچه ذکر شده تفکّر فرما شاید به قوّت اسم قیّوم از رحیق مختوم بیاشامی و بیابی آنچه را که کلّ از ادراکش عاجزند. کمر همّت را محکم نما و قصد ملکوت اعلی کن شاید در حین تنزیل، نفحات وحی و الهام را بیابی و به آن فائز شوی... حجبات اوهام را خرق نما. إنّهُ یُمِدُّکَ و یؤیِّدُکَ فضلاً مِن عنده." (ص۸۴)
در این بند از کتاب اقدس، این فرصت به ملوک داده میشود که برای نصرت امر الله قیام کنند. در لوح مبارک خطاب به شیخ نجفی می‌فرمایند: "یا شیخ، مکرّر ذکر شده و میشود چهل سنه به عنایت الهی و ارادهٔ قویّهٔ نافذهٔ ربّانی حضرت سلطان، ایّده‌الله، را نصرت نمودیم. نصرتی که نزد مظاهر عدل و انصاف ثابت و محقّق است (ص۵۲)... حال، باید حضرت سلطان، حفظه الله تعالی، به عنایت و شفقت با این حزب رفتار فرمایند و این مظلوم أمام کعبهٔ الهی عهد می‌نماید از این حزب جز صداقت و امانت امری ظاهر نشود که مغایر رأی جهان‌آرای حضرت سلطانی باشد." (ص۶۶)
دربارهٔ ملوکی که قیام به نصرت امرالله نمایند در آثار مبارکه بسیار ذکر شده است. در لوح بشارات از قلم اعلی نازل:
هر یک از حضرات ملوک وفّقهم الله بر حفظ این حزب مظلوم قیام فرماید و اعانت نماید، باید کلّ در محبّت و خدمت به او از یکدیگر سبقت گیرند. این فقره فرض است بر کلّ. طوبی للعاملین. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۱۷)
همان طور که در این بند از کتاب اقدس آمده، احبّای الهی موظّف و مکلّفند از چنین سلطانی حمایت کنند و حتّی با بذل مال و جان به او مساعدت نمایند.
در مقام دیگر از قلم اعلی نازل:
سلطانی که غرور اقتدار و اختیار او را از عدل منع ننماید و نعمت و ثروت و عزّت و صفوف و الوف او را از تجلّیات نیّر انصاف محروم نسازد، او در ملأ اعلی دارای مقام اعلی و رتبهٔ علیا است. بر کلّ اعانت و محبّت آن وجود مبارک لازم است. طوبی لِمَلِکٍ مَلَّکَ زمامَ نفسِهِ و غَلَبَ غضبَهُ و فَضَّلَ العدلَ عَلَی الظُّلمِ و الإنصافَ عَلَی الإعتسافِ. (کلمات فردوسیه، ورق چهارم، مجموعه اشراقات، ص۱۲۰ / مضمون عبارت عربی: خوشا به پادشاهی که زمام نفسش در تملّک او باشد و بر خشم خویش چیره گردد و دادگری را بر بیدادگری و انصاف را بر ستمگری برتری دهد.)
و در مقام مناجات می‌فرمایند:
أسألُکَ یا إلٓهی بأن تُظهِرَ لِنصرةِ هذا الظّهور مَن کان قابلاً لإسمِک و سلطانک لیذکُرَکَ و یرفَعَ أعلامَ نصرِکَ فی مملکتک. (امر و خلق، ج۴، ص۲۸۳ / مضمون: ای خدای من، از تو تقاضا دارم که کسی را که قابل اسمت و قدرتت باشد به نصرت این ظهور ظاهر فرمایی تا تو را ذکر کند و پرچم‌های نصر تو را در مملکت تو بلند نماید.)
۸۵. یا مَلِکَ ﭐلنَّمْسَةِ کانَ مَطْلَعُ
نورِ ﭐلْاَحَدِیةِ فیۭ سِجْن عَکّآءَ اِذْ قَصَدْتَ ﭐلْمَسْجِدَ ﭐلْاَقْصیٰ مَرَرْتَ وَ ما سَئَلْتَ عَنْهُ بَعْدَ اِذْ رُفِعَ بِهِ کُلُّ بَیتٍ وَ فُتِحَ کُلُّ بابٍ مُنیۭفٍ * قَدْ جَعَلْناهُ مُقْبَلَ ﭐلْعالَمِ لِذِکْریۭ وَ اَنْتَ نَبَذْتَ ﭐلْمَذْکورَ اِذْ ظَهَرَ بِمَلَکوتِ اللهِ رَبِّکَ وَ رَبِّ ﭐلْعالَمینَ * کُنّا مَعَکَ فیۭ کُلِّ ﭐلْاَحْوالِ وَ وَجَدْناکَ مُتَمَسِّکاً بٱلْفَرْعِ غافِلاً عَن ﭐلْاَصْلِ اِنَّ رَبَّکَ عَلیٰ ما اَقولُ شَهیدٌ * قَدْ اَخَذَتْنَا ﭐلْاَحْزانُ بِما رَأَیناکَ تَدورُ ﻹسْمِنا وَ لا تَعْرِفُنا اَمامَ وَجْهِکَ ﭐفْتَحِ ﭐلْبَصَرَ لِتَنْظُرَ هٰذَا ﭐلْمَنْظَرَ ﭐلْکَریمَ * وَ تَعْرِفَ مَنْ تَدْعُوهُ فِی ﭐللَّیالیۭ وَ ﭐلْاَیامِ وَ تَرَی ﭐلنُّورَ ﭐلْمُشْرِقَ مِنْ هٰذَا ﭐلْاُفُقِ ﭐللَّمیعِ *
(مضمون: ای پادشاه اتریش، هنگامی که قصد مسجد الاقصیٰ نمودی، مظهر امر الهی در زندان عکاء بود. گذشتی و از [وضع] او سؤال نکردی بعد از اینکه هر خانه‌ای به او بلندمرتبه شد و هر باب رفیعی از او گشوده گشت. آن [مسجد الاقصی] را محل اقبال عالم قرار دادیم برای یاد من، و تو مذکور [مظهر امر] را رها کردی هنگامی که با ملکوت خداوند پروردگارت و پروردگار عالمیان ظاهر شد. در همه احوال با تو بودیم و تو را متشبّث به فرع و غافل از اصل یافتیم. پروردگارت بر آنچه می‌گویم گواه است. احزان ما را فرا گرفت به واسطهٔ آنکه تو را دیدیم که به دور اسم ما طواف می‌کنی و ما را در مقابل رویت نمی‌شناسی. چشم بگشا تا این منظر کریم [مظهر امر] را ببینی. و بشناسی کسی را که در شب‌ها و روزها او را می‌خوانی و نور تابیده از این افق نورانی را ببینی.)
واژهٔ نمسه روسی و به معنای گنگ است. روس‌ها ابتدا به کلّیه خارجی‌ها و سپس فقط به آلمانی‌زبان‌ها می‌گفتند و چون امپراتوری اتریش از همه قوی‌تر بود و آلمان یکپارچه هنوز به وجود نیامده بود، به اتریش اطلاق شد.
مقصود از "مَلِکِ نمسه" فرانسوآ ژوزف است که در سال ۱۸۳۰ متولّد شد و در ۱۸۴۸ به سلطنت رسید و تا ۱۹۱۵ حکومت کرد. او در سال ۱۸۷۰ برای افتتاح کانال سوئز به مصر رفت و از آنجا سفری به اراضی مقدّسه نمود و به زیارت اورشلیم عزیمت کرد و با آن که آوازهٔ عظمت و جلال و مظلومیت جمال اقدس ابهی در آن حدود و اقالیم دیگر منتشر بود، ملک نمسه در این موضوع تحقیقی نکرد و اقدامی ننمود.
پس از جنگ بین‌المللی اوّل (۱۹۱۴-۱۹۱۸) چند دولت تجزیه شد و دول جدیده تشکیل گردید. از جمله کشورهای تجزیه‌شده دولت اتریش بود که جزوی از خاک آن به ایتالیا و قسمتی به رومانی و قسمت دیگر به سِربستان (صربستان) تقسیم شد و قطعه‌ای از آن که بوهِم نام داشت به اسم چکسلواکی مستقل شد و دولت مجارستان هم از آن جدا شد و سلطنت هم از خانوادهٔ امپراتور به کلّی خارج گردید و امپراتوری اتریش به جمهوری بدل گردید و از ملک نمسه جز اسمی برای عبرت باقی نماند.
در این خطاب، جمال ابهی به نکته‌ای اشاره دارند که تو به سوی آنچه که به نام من، که نمایندهٔ ذات الوهیت هستم، مربوط میشود، رفتی ولی از اصل غافل شدی. قبلهٔ اهل جهان اکنون در اینجا قرار دارد و تو به سوی مکان دیگری رفتی که به نام من مرتفع شده است.
در واقع امپراتور به نام خدا طواف کرد و از نمایندهٔ حقیقی خداوند غافل ماند. از او می‌خواهند که چشم حقیقت‌بین را بگشاید تا مظهر ظهور الهی را که شب و روز به سویش دعا می‌کند بشناسد. در حقیقت، جمال ابهی ابراز حزن می‌فرمایند که او خودش را از عرفان مظهر ظهور الهی در این دور محروم ساخت و در غفلت خود باقی ماند.
این که فرموده‌اند او به فرع پرداخته و از اصل غافل گشته، در طول تاریخ سابقه دارد. حضرت عبدالبهاء راجع به واقعهٔ کربلا می‌فرمایند:
شمر که امام حسین را کشت و اهل بیت را اسیر کرد، ظهر در صحرای کربلا بعد از شهادت حسین فریاد زد که تعجیل کنید که فضیلت وقت می‌گذرد؛ تا نماز ظهر قضا نشود. و قرآن را حفظ داشت و اغلب لشکر او حفظهٔ قرآن بودند. در شب شمر هزار رکعت نماز می‌خواند. چه خوش گفته
طٰهٰ کنند حرز و به بطحا کِشند تیغ / قرآن کنند حفظ و امام مبین کُشند
وقتی که امام زین‌العابدین را به شام بردند، یکی از مسلمین آمد نزد ایشان که اگر خون بعوضه‌ای بر لباس انسان بنشیند آیا نمازش قبول خواهد شد یا خیر. آن حضرت فرمود العجب یقتلون الحسین و یسئلون عن دم البعوضة. (مناهج‌الاحکام، ج۲، ص۵۰۱)
حضرت عبدالبهاء در لوحی می‌فرمایند:
حکایت کنند که چون حضرت سیّد السّاجدین و سند المقرّبین علیه السّلام به اسیری وارد شام شدند. در حالتی که اسیر بودند و زیر زنجیر، شخصی حاضر شد و سؤال نمود که اگر پشه‌ای بر ردای من نشیند و چون برانم کشته شود، آیا با ردای آلوده به خونِ بعوضه نماز جائز است. آن بزرگوار در جواب فرمودند: سبحان‌الله یقتلون الحسین و یسئلون عن دم البعوضه. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۵، ص۱۲۴)
در واقع حضرت عبدالبهاء تصریح می‌فرمایند که اصل را که حضرت امام حسین بود به قتل رساندند و خود را از نمایندهٔ حق و مبیّن آیات محروم کردند، حال در فکر فرع هستند. امپراتور اتریش نیز از اصل، که حضرت بهاءالله، مظهر ظهور الهی در این زمان بودند، غافل شد و به فرع که اورشلیم بود پیوست.
در بیانی دیگر از حضرت عبدالبهاء این حکایت را تسرّی به جمیع اقوام می‌دهند:
قوم موسی خویش را اوّل مطیع حضرت موسی می‌دانند و به جمیع احکام عامل ولی حضرت روح را به صلیب زنند و همچنین دیگران لب و دندان پیغمبر بشکنند؛ قوم فرقان خویش را اهل شریعت دانند و احکام مُجریٰ دارند و شبی هزار رکعت نماز کنند ولی صدهزار گلوله به سینهٔ مبارک حضرت اعلی زنند و اهل بیان نماز کنند و روزه بگیرند، امّا در هر ساعتی هزاران تیر به صدر منوّر زدند. ولی این عباد مؤمن بالله و موقن به آیات‌الله و تابع شریعت‌الله و عامل به احکام‌الله و ثابت و راسخ بر میثاق‌الله ولی نزد حضرات هر کس ثابت بر میثاق، فاجر است، کافر است، خاسر است، تارک‌الصّلات است، فاطر الصّیام است، هاتک الشّرع است، ولو عبادت اوّلین و آخرین را بنماید. (منتخباتی از مکاتیب، حضرت عبدالبهاء، ج۴، ص۸-۱۶۷)
۸۶. قُلْ یا مَلِکَ بِرْلینَ ﭐسْمَعِ
ﭐلنِّدآءَ مِنْ هٰذَا ﭐلْهَیکَلِ ﭐلْمُبیۭن * اِنَّهُ لا اِلٰهَ اِلّٰا اَنَا ﭐلْباقِی ﭐلْفَرْدُ ﭐلْقَدیمُ * اِیاکَ اَنْ یمْنَعَکَ ﭐلْغُرورُ عَنْ مَطْلَعِ ﭐلظُّهورِ اَوْ یحْجُبَکَ ﭐلْهَویٰ عَنْ مالِکِ ﭐلْعَرْشِ وَ ﭐلثَّریٰ کَذٰلِکَ ینْصَحُکَ ﭐلْقَلَمُ ﭐلْاَعْلیٰ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْفَضّالُ ﭐلْکَریمُ * اُذْکُرْ مَنْ کانَ اَعْظَمَ مِنْکَ شَأْناً وَ اَکْبَرَ مِنْکَ مَقاماً اَینَ هُوَ وَ ما عِنْدَهُ ﭐنْتَبِهْ وَ لا تَکُنْ مِنَ ﭐلرّاقِدینَ * اِنَّهُ نَبَذَ لَوْحَ اللهِ وَرآئَهُ اِذْ اَخْبَرْناهُ بِما وَرَدَ عَلَینا مِنْ جُنودِ ﭐلظّالِمینَ* لِذا اَخَذَتْهُ ﭐلذِّلَّةُ مِنْ کُلِّ ﭐلْجِهاتِ اِلیٰ اَنْ رَجَعَ اِلَی ﭐلتُّرابِ بِخُسْرانٍ عَظیمٍ * یا مَلِکُ تَفَکَّرْ فیۭهِ وَ فیۭ اَمْثالِکَ ﭐلَّذینَ سَخَّرُوا ﭐلْبِلادَ وَ حَکَمُوا عَلَی ﭐلْعِبادِ قَدْ اَنْزَلَهُمُ ﭐلرَّحْمٰنُ مِنَ ﭐلْقُصورِ اِلَی ﭐلْقُبورِ ﭐعْتَبِرْ وَ کُنْ مِنَ ﭐلْمُتَذَکِّرینَ *
(مضمون: بگو ای پادشاه برلین، ندا را از این هیکل مبین بشنو [که می‌گوید:] همانا خدایی جز من که باقی و یکتا هستم وجود ندارد. مبادا غرور تو را از مطلع ظهور منع کند و یا خواهش نفسانی تو را از مالک عرش و زمین مانع شود. این چنین قلم اعلی تو را نصیحت می‌کند. او البته بسیار بخشنده و کریم است. کسی را به یاد بیاور که از لحاظ قدر و منزلت بزرگتر از تو و از نظر مقام بالاتر از تو بود. او و آنچه نزد او بود کجاست؟ بیدار شو و از خفتگان مباش. او لوح خداوند را پشت سرش انداخت هنگامی که از آنچه از جنود ظالمین بر ما وارد شد به او خبر دادیم. لذا ذلّت از همه جهات او را فرا گرفت تا اینکه با زیان عظیمی باز گشت.)
قیصر آلمان، ویلهلم اوّل، از جمله کسانی است که در کتاب اقدس محلّ خطاب قرار گرفته ولی لوح مخصوص برای او ارسال نشده است. دولت پروس در نتیجه زحمات فردریک دوم (۱۷۷۶-۱۸۴۰) به اوج عظمت رسید. ممالک آلمان در آن ایّام ایالات متعدّد بودند که در اثر سعی و اهتمام دولت پروس به وحدت رسید. در واقع ویلهلم اوّل به کمک وزیرش، بیسمارک، لوازم وحدت آلمان را فراهم آورد و بعد از وقوع حوادث بسیار، عاقبت ممالک شمالی آلمان با هم متّحد شده، ریاست پادشاه پروس را قبول کردند.
بعد از آن بود که ویلهلم اوّل وارد جنگ با ناپلئون سوم شد و او را شکست داد با آن که تعداد نفرات ارتش فرانسه به مراتب بیشتر از آلمان بود. امّا، فرماندهی نامطلوب سبب سردرگمی ارتش فرانسه گشت و سرانجام شکست را پذیرفت و مبلغ پنج میلیارد فرانک فرانسه غرامت جنگ پرداخت و خود ناپلئون به زندان افتاد و در زندان خبر کشته‌‌شدن پسرش در جنگ با زولوها را شنید و عاقبت در زندان درگذشت.
قیصر آلمان از ۱۸۷۱ تا ۱۸۸۸ حکمفرما بود. در خطاب دیگری که در بند ۹۰ کتاب اقدس درج است، به جنگ آلمان و فرانسه و نیز جنگ اوّل جهانی اشاره دارند، که بعداً به آن اشاره خواهد شد.
اگرچه در بیان حضرت عبدالبهاء مذکور که: "توقّع شعور از اهل غرور مانند توقّع روشنایی آفتاب از شب تیره و تار است و این ممتنع و محال" (یاران پارسی، س۲۲۹)، امّا، جمال مبارک، نظر به رأفت کبری و این واقعیت که: "دوست نداشته و نداریم که نفسی از ما خُلِقَ لَهُ محروم مانَد و از ما قُدِّرَ لَهُ بی نصیب گردد" (اقتدارات، ص۱۸۳)، به او انذار فرمودند که مبادا غرور او را از مظهر ظهور منع کند یا هوای نفس او را از اقبال به مالک آسمان و زمین محروم گرداند.
در اینجا او را انذار می‌فرمایند که از سرنوشت ناپلئون سوم عبرت گیرد؛ چه که او از قیصر به مراتب قوی‌تر و دارای ارتش بهتر و سابقه فتوحات بیشتر بود. امّا، یک سال قبل از جنگ آلمان با فرانسه، لوح دوم خطاب به ناپلئون برایش ارسال شده بود و او اعتنایی نکرد و لوح را دور انداخت که در این خطاب هم به آن اشاره فرموده‌اند. یک سال بعد از دریافت لوح، ناپلئون سوم وارد جنگ با آلمان شد و در کمال ذلّت شکست را پذیرفت. حال، قیصر را انذار می‌فرمایند که از سرنوشت او درس بگیرد و با مظهر ظهور الهی مخالفت نکند و بی‌اعتنایی ننماید. جمال قدم به‌طور کلّی سلاطین را هدایت و نصیحت می‌فرمایند و حتّی بر این نکته تصریح دارند که:
إن لم‌تستنصحوا بما أنصحناکم فی هذا الکتاب بلسانٍ بدعٍ مبین، یأخُذُکُمُ العذابُ مِن کلّ الجهات و یأتیکُمُ الله بعدلِه إذاً لاتقدِرونَ أن تقوموا معه و تکوننّ مِنَ العاجزین. فارحموا علی انفُسِکُم و أنفُسِ العباد ثمّ احکموا بینهم بما حَکَم الله فی لوح قدس منیع. (سورةالملوک، الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۹ / مضمون: اگر به پند ما عمل نکنید، عذاب از جمیع جهات شما را احاطه کند و عدالت خداوند در مورد شما اجرا شود و در آن موقع نتوانید در مقابل او بایستید و ناتوان خواهید بود. پس به خودتان و بندگان رحم کنید و طبق آنچه که خداوند در کتاب حکم کرده حکومت کنید.)
حضرت ولی امرالله دربارهٔ تحقّق این انذارات می‌فرمایند:
حال، در این ایّام که ختام قرن اوّل عصر بهائی است ملاحظه میشود چگونه در این انقلاب اعظم اهل عالم از ملوک و مملوک در شرق و غرب و جنوب و شمال به بلای ادهم گرفتار گشته‌اند و هرج و مرج راه یافته و ارکان هیئت اجتماعیّه متزلزل شده و اختلال و اعتلال در نظم جهان آشکار و پدیدار گشته؛ اقالیم ویران و گردباد بغضا در هبوب و قصور سلاطین منهدم و مُدُن محترق و سیل دمار مُنحَدِر و نالهٔ اغنیا و توانگران مرتفع و فزع اکبر بر قلوب زمامداران مستولی و ملوک ارض به اشدّ عذاب معذّب؛ بعضی در ممالک خویش اسیر و بعضی در بلاد غربت حیران و پریشان و بعضی دیگر در معرض مخاطرات بی‌پایان لیتمّ ما أخبَرَ بِهِ القلمُ الأعلی فی ارض السّرّ خطاباً للملوک و السّلاطین قوله عزّ بهاؤُه و جلّ سلطانه و عَظِمَ کبریاؤه: «و إن لن تستنصحوا بما أنصحناکم فی هذا الکتاب... (توقیعات مبارکه خطاب به احبّای شرق، ص۷-۲۶۶)
۸۷. اِنّا ما اَرَدْنا مِنْکُمْ شَیئاً
اِنَّما نَنْصَحُکُمْ لِوَجْهِ اللهِ وَ نَصْبِرُ کَما صَبَرْنا بِما وَرَدَ عَلَینا مِنْکُمْ یا مَعْشَرَ ﭐلسَّلاطیۭنَ *
(مضمون: از شما چیزی نخواسته‌ایم. شما را به خاطر خدا نصیحت می‌کنیم و صبر می‌کنیم همان طور که تا کنون بر آنچه از جانب شما بر ما وارد شد صبر کردیم، ای گروه پادشاهان.)
این موضوع همواره صادق بوده که لطف و عنایت خداوند، که توسّط مظاهر ظهورش ابراز میشود، بدون قید و شرط بوده و صرفاً جهت هدایت بشر به نقطه‌ای است که بتواند کسب مقامات باقیه در عوالم الهیّه بنماید و در مقابل این لطف بی‌پایان هیچ نمی‌طلبد مگر محبّت بنی نوع بشر که آن نیز مفید به حال خود او است والّا نه از محبّت ما نفعی به خداوند عاید میشود و نه از بی‌محبّتی ما ضرّی به او می‌رسد. در قرآن کریم آیه‌ای نازل که می‌فرماید: "إِنَّمَا نُطْعِمُکمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنْکمْ جَزَاءً وَ لَا شُکورًا" (سورهٔ انسان، آیهٔ ۹ / مضمون: شما را محض رضای خدا اطعام می‌کنیم و از شما نه پاداشی می‌خواهیم و نه سپاسی.)
در واقع، مظاهر ظهور الهی صرفاً برای هدایت خلق تحمّل مشقّات می‌کنند و این معنی را حضرت بهاءالله در لوحی چنین بیان می‌فرمایند: "لم‌یزل و لایزال بر مظاهر الهیّه ظلم لانهایه از مطالع فرعونیّه وارد و با کمال قدرت و اقتدار جمیع را تحمّل می‌فرمودند که شاید نفوسی چند از کدورات ظنون و اوهام مقدّس شده به معارج عزّ احدیّه عروج نمایند." (اقتدارات، ص۲۶۰)
حضرت بهاءالله به عهدی اشاره دارند که مظاهر ظهور قبل از آمدن به این عالم با خداوند می‌بندند. در لوحی می‌فرمایند: "زهی توفیق که گردنی قابل کمند دوست گردد. انشاءالله به آنچه در ذرّ بقا عهد نمودیم ثابت و جازمیم اگرچه مردودِ عباد و مطرودِ بلاد شویم چنانچه شده‌ایم." (سفینهٔ عرفان، دفتر سوم، ص۷)
این عهد همان است که در لوح دیگری با صراحت بیشتر دربارهٔ مظاهر ظهور بیان فرموده‌اند: "این سلاطین وجود در ذرّ عما و عوالم ارواح به کمال میل و رغبت جمیع بلایا را در سبیل حقّ قبول نمودند. لهذا خود را تسلیم در دست اعدا نمایند به قسمی که آنچه بتوانند از ایذاء و اذیت بر اجساد و اعضاء و جوارح این کینونات مجرّده در عالم مُلک و شهاده ظاهر سازند." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۴۳) این تحمّل مشقّات از دست اعدا به چه دلیل است؟ هدف آن را چنین بیان فرموده‌اند: "انبیاء و مرسَلین محض هدایت خلق به صراط مستقیم حق آمده‌اند و مقصود آن که عباد تربیت شوند تا در حین صعود با کمال تقدیس و تنزیه و انقطاع قصد رفیق اعلی نمایند." (همان، ص۱۶۴) بنابراین، این اصفیا و انبیاء الهی که آمده‌اند "تا ناس را از مقصود از تنزیل کتب و ارسال رسل آگاه نمایند و کلّ عارف شوند به ودیعهٔ ربّانیّه که در ایشان بنفس ایشان گذاشته شده" (لوح مقصود، ص۳)، در مقابل هیچ مکافاتی نطلبند، هیچ اجری نخواهند. فقط وقتی بندگان متقابلاً محبّت خود را نشان دهند که در اثر آن، شعاع ساطع از شمس الطاف الهی به آنها واصل شود، مسرّت حاصل می‌گردد.
در واقع، جمیع نفوس انسانی همانند شمع‌های خاموش هستند که آمادگی روشن‌‌شدن دارند. جمال قدم و حضرت عبدالبهاء تصریح دارند که این شمع‌ها افروزنده لازم دارند و حضرات مظاهر ظهور این کار را انجام می‌دهند. زیرا "واضح است که تا ناری مشتعل ظاهر نشود، هرگز سراج نیفروزد" (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۴۰) چون "انوار حقائق معنویّه در حقیقت انسان، چون شعاع در هویّت شمع، مکنون و مستور. پس به جهت ظهور این حقائق نورانیّهٔ رحمانیّه در این زجاجهٔ لطیفهٔ ربّانیّه محرّک و مربّی لازم و از برای این شمع افروزنده‌ای واجب" (مکاتیب عبدالبهاء، ج۸، ص۱۶۱)، لذا:
چون مابین خلق و حق و حادث و قدیم و واجب و ممکن به هیچ وجه رابطه و مناسبت و موافقت و مشابهت نبوده و نیست، لهذا در هر عهد و عصر کینونت ساذجی را در عالم مُلک و ملکوت ظاهر فرماید... تا قلوب مشتاقین و حقایق صافین را به الهامات غیبیّه و فیوضات لاریبیّه و نسائم قدسیّه از کدورات عوام مُلکیّه ساذج و منیر گردانند و افئدهٔ مقرَّبین را از زنگار حدود پاک و منزّه فرمایند، تا ودیعهٔ الهیّه که در حقایق مستور و مختفی گشته از حجاب سِتر و پردهٔ خفا چون اشراق آفتاب نورانی از فجر الهی سر بر آرَد و عَلَم ظهور بر اتلال قلوب و افئده برافرازد. (مجموعه الواح طبع مصر، ص ۳۴۰ و ۳۴۱)
در مقابل، اگر کسی ایمان آورد، برای خود او است و هر کس ایمان نیاورد به زیان خودش رفتار کرده است. کلام خداوند در قرآن کریم گویای مطلب است که می‌فرماید: "إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لأَنفُسِکمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا" (سورهٔ اسرا، آیهٔ ۷ / مضمون: اگر نیکویی کردید به خودتان نیکویی کردید و اگر بدی کردید باز هم به خودتان بدی کردید.) بنابراین، در اثر هدایت الهی، آنچه که انجام می‌دهیم ثمره‌اش نصیب خود انسان میشود.
در واقع، مظهر ظهور الهی دعا می‌کند که مبادا ما خود را از آنچه که برایمان مقدّر شده محروم کنیم: "نسئلُ‌اللهَ أن لاتَمنَعَکُم أنفُسُکُم و أهوائُکُم عمّا قُدِّرَ لَکُم." (اقتدارات، ص۲۱۸ / مضمون: از خداوند می‌خواهیم که نفس و هوایتان شما را از آنچه برایتان مقدّر شده منع نکند.)
در مقابل این همه لطف و عنایت نسبت به بشر، آنچه که مطالبه می‌کند هیچ نیست و اگر هم اعراضی صورت گیرد، طبق این بند از کتاب اقدس، به حبل صبر متمسّک میشود. جمال قدم در لوح خطاب به شیخ نجفی می‌فرمایند: "این مظلوم در امر الهی با احدی مداهنه ننموده و کلمهٔ حقّ را أمام وجوه خلق به أعلَی‌النّداء ذکر کرده. مَن شاء فلیُقبِلْ و مَن شاء فَلْیُعرِضْ." (ص۸۱)
در لوحی که خطاب به تزار روسیه عزّ نزول یافته این کلمات تکرار شده است و آنچه که در مقابل خواسته شده نیز ذکر شده است:
إنَّ لسانی ینصَحُکُم خالصاً لوجهِ الله و قلمی یتحرّکُ علی ذکرِکُم بعدَ الّذی لایَضُرُّنی ضُرُّ مَن عَلَی الأرض و إعراضُهُم و لاینفَعُنی إقبالُ الخلائق اجمعین. إنّا نُذَکِّرُکُم بما اُمِرنا بِهِ و ما نُریدُ مِنکُم شیئاً إلّا تَقَرُّبَکُم إلی ما یَنفَعُکُم فی الدّنیا و الآخرة. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۲۶ / مضمون: زبانم صرفاً برای رضای خدا شما را اندرز گوید و قلمم به ذکر شما حرکت کند در حالی که اذیت و آزار و اعراض ساکنان روی زمین ضرری به من نزند و اقبال کلّ خلائق هم نفعی به من نرساند. شما را به آنچه که امر شده‌ایم متذکّر می‌داریم و از شما هیچ چیز نمی‌خواهیم مگر تقرّب شما به آنچه که شما را در این دنیا و جهان بعد نفع رساند.)
همین معنی در لوح دیگری تصریح شده است: "إنّا نَنصَحُکُم لوجه‌الله و لایَنفَعُنا إقبالُکُم کما لایَضُرُّنا إعراضُکُم إنّه لَغنیٌّ عَنِ الخلائق أجمعین. (لئالی‌الحکمة، ج۲، ص۱۵۹ / مضمون: شما را برای رضای خدا پند می‌دهیم و اقبال شما نفعی برای ما ندارد همان طور که اعراض شما ضرری به ما نمی‌زند. خداوند از کلّیه خلق بی‌نیاز است.)
۸۸. یا مُلوکَ اِمْریقا وَ رُؤَسآءَ
ﭐلْجُمْهورِ فیۭهَا ﭐسْمَعُوا ما تَغَنُّ بِهِ ﭐلْوَرْقآءُ عَلیٰ غُصْن ﭐلْبَقآءِ اِنَّهُ لا اِلٰهَ اِلّٰا اَنَا ﭐلْباقِی ﭐلْغَفُورُ ﭐلْکَریمُ * زَینُوا هَیکَلَ ﭐلْمُلْکِ بِطِرازِ ﭐلْعَدْلِ وَ ﭐلتُّقیٰ وَ رَأْسَهُ بِاِکْلیلِ ذِکْرِ رَبِّکُمْ فاطِرِ ﭐلسَّمآءِ کَذٰلِکَ یأْمُرُکُمْ مَطْلَعُ ﭐلْاَسْمآءِ مِنْ لَدُنْ عَلیمٍ حَکیمٍ * قَدْ ظَهَرَ ﭐلْمَوْعودُ فیۭ هٰذَا ﭐلْمَقامِ ﭐلْمَحْمودِ ﭐلَّذیۭ بِهِ ﭐبْتَسَمَ ثَغْرُ ﭐلْوُجودِ مِنَ ﭐلْغَیبِ وَ ﭐلشُّهُودِ ﭐغْتَنِمُوا یوْمَ اللهِ اِنَّ لِقآئَهُ خَیرٌ لَکُمْ عَمّا تَطْلَعُ ﭐلشَّمْسُ عَلَیها اِنْ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلْعارِفینَ * یا مَعْشَرَ ﭐلْاُمَرآءِ ﭐسْمَعوا مَا ﭐرْتَفَعَ مِنْ مَطْلَعِ ﭐلْکِبْرِیآءِ اِنَّهُ لا اِلٰهَ اِلّٰا اَنَا ﭐلنّاطِقُ ﭐلْعَلیمُ * اُجْبُرُوا ﭐلْکَسیرَ بِاَیادِی ﭐلْعَدْلِ وَ کَسِّرُوا ﭐلصَّحیحَ ﭐلظّالِمَ بِسِیاطِ اَوامِرِ رَبِّکُمُ ﭐلْاٰمِرِ ﭐلْحَکیمِ *
(مضمون: ای ملوک امریکا و رؤسای جمهور در آنجا، بشنوید آنچه را که کبوتر بر شاخهٔ بقا به آن آواز می‌خواند: همانا خدایی جز من که باقی و غفور و کریم هستم وجود ندارد. هیکل مملکت را به زیور عدل و تقویٰ و سر او را به تاج یاد پروردگارتان، خالق آسمان زینت دهید. این چنین مطلع اسماء از جانب [خداوند] علیم و حکیم به شما امر می‌کند. موعود ظاهر شد در این مقام ستوده شده‌ای که به آن دهان موجوداتِ پنهان و آشکار، متبسّم شد. روز خداوند را غنیمت بشمارید. دیدار او برای شما بهتر است از هر آنچه که خورشید بر آن طلوع می‌کند. [می‌تابد] اگر بدانید. ای گروه امراء، بشنوید آنچه را که از مطلع جلال بلند شد: همانا خدایی جز من که ناطق و علیم هستم وجود ندارد. شکسته را با دستان عدل اصلاح کنید و سالمِ ظالم را با تازیانه‌های اوامر پروردگار امر کنندهٔ دانایتان بشکنید.)
دعوت از ملوک و رؤسای جمهور امریکا به رعایت عدالت و توجّه به مظهر ظهور الهی در این بند از کتاب اقدس مشهود است. این دعوت در حالی صورت می‌گیرد که مظهر ظهور الهی داعیهٔ الوهیت، یا در واقع نمایندگی تام‌الاختیار ذات الوهیت در بسیط غبرا، را باعبارت "لا اله الّا انَا" مطرح می‌فرماید و تلویحاً به وجود عالم امر، مابین و واسطهٔ بین عالم حق و عالم خلق اشاره دارد.
در این بند، سه موضوع خطاب به ملوک مطرح است: لزوم رعایت عدالت، لزوم تقوا و پرهیزگاری، و در مقام سوم ذکر یا به یاد خداوند بودن. رعایت عدالت در سورةالملوک و دیگر الواح خطاب به ملوک تصریح شده و شامل مواردی از این قبیل است:
- نهی از اسراف و تحمیل به رعیت ("یا معشر الملوک، انّا نراکم فی کلّ سنةٍ تزدادون مصارفَکُم و تحملوها علی الرّعیّة. إنْ هذا إلّا ظلمٌ عظیم." [لوح ملکه انگلیس، الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۳۷ / مضمون: ای گروه پادشاهان، می‌بینیم که هر سال بر مخارج خود می‌افزایید و آن را بر رعیت تحمیل می‌کنید. نیست این مگر ظلمی عظیم. همچنین نگاه کنید به سورةالملوک، مأخذ فوق، ص۹])
- ممانعت از ظلم و گرفتن حقّ مظلوم از ظالم ("إن لن‌تمنعوا الظّالم عن ظلمه و لن‌تأخُذوا حقّ المظلوم، فبأیّ شیءٍ تفتخرون بین العباد..." (همان، ص۱۰ / مضمون: اگر مانع ظالم از ارتکاب ظلم نشوید و حقّ مظلوم را نگیرید، پس به چه چیزی بین بندگان افتخار می‌کنید. همچنین نگاه کنید به همان مأخذ، ص۱۵)
- رعایت حال مهاجرین ("ایّاکم أن لاتظلموا علی الّذینهم هاجروا الیکم و دخلوا فی ظلّکم..." (همان مأخذ، ص۸ / مضمون: مبادا بر کسانی که به سوی شما هجرت کرده‌اند و در ظلّ شما داخل شده‌اند ظلم کنید.)
- رعایت حال فقرا ("إعلموا بأنّ الفقرا امانات‌الله بینکم. ایّاکم أن لاتخونوا فی اماناته و لاتکونوا من الخائنین. ستُسئلون عن امانته فی یوم الّذی تُنصبُ فیه میزان العدل و یؤتی کلَّ ذی‌حقٍّ حقَّهُ و یوزَنُ کُلُّ الأعمال من کلّ غنیٍّ و فقیر."[همان، ص۹ / مضمون: بدانید که فقرا امانت الهی نزد شما هستند. مبادا در امانات او خیانت کنید. به زودی در روزی که ترازوی دادگری نصب میشود از اماناتش از شما سؤال خواهد شد و حقّ هر صاحب حقّی به او داده خواهد شد و اعمال همه اعم از غنی و فقیر سنجیده خواهد گشت.])
- استفاده از نعمت‌های دنیا به قدر کفایت ("خذوا مِنَ الدّنیا علی قدر الکفایة و دعوا ما زاد علَیکم." [همان، ص۱۴ / مضمون: از دنیا به قدر کفایت بردارید و مازاد بر نیاز خود را واگذارید.])
- رعایت انصاف ("أنصفوا فی الامور و لاتعدلوا عن حکم العدل و لاتکوننّ من العادلین." (سورةالملوک، الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۴ / مضمون: در امور انصاف داشته باشید و از حکم عدل عدول نکنید و نباشید از عدول کنندگان.])
- نهی از پیروی از نفس و هوی و ترک اصول الهی ("أتأخذون أصولَکُم و تضِعون أصولَ الله وراء ظهورِکُم و إنّ هذا لظلمٌ عظیم علی أنفُسِکُم و أنفُسِ العباد..." [همان، ص۱۹ / مضمون: آیا اصول خود را اتّخاذ می‌کنید و اصول الهی را پشت سر رها می‌سازید و این ظلمی عظیم بر خودتان و بر بندگان است.])
- نهی از حکم در امری که به آن علم ندارند ("ما لکم کیف تحکمون فیما لیس لکم بِهِ مِن علم و تفترون علی العباد و تظنّون ظنّ الشّیاطین و کیف یکون ذلک بعد الّذی أنهی الله عنه عباده فی کتاب قدسٍ حفیظ الّذی نزّلَ علی محمّدٍ رسول الله و خاتم النّبیّین." [همان، ص۲۲ / مضمون: شما را چه میشود؛ چگونه داوری می‌کنید در آنچه که در آن علمی ندارید و بر بندگان تهمت دروغ می‌بندید و بدگمانی شیطان را به کار می‌گیرید و چگونه است که این کار را می‌کنید در حالی که در کتاب مقدّس محفوظی که بر محمّد رسول‌الله نازل شده خداوند ارتکاب این کار را بر بندگانش نهی کرده است.]) توضیح آن که در کتاب قرآن، سورهٔ ۴۹ (حجرات)، آیهٔ ۱۲ می‌فرماید، "یا ایّها الّذین آمنوا اجتنبوا کثیراً مِنَ الظّنّ إنَّ بعضَ الظّنّ اثمٌ." (مضمون: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از بسیاری از گمان‌ها پرهیز کنید، زیرا بعضی از گمان‌ها گناه محسوب می‌شوند.)
- نهی از استکبار به خدا و احبّایش ("ایّاکم أن لاتستکبروا علی الله و احبّائه ثمّ اخفضوا جناحکم للمؤمنین الّذین آمنوا بالله و آیاته..." (همان، ص۲۶ / مضمون: مبادا بر خداوند و احبّای او استکبار ورزید؛ پس در مقابل مؤمنین که به خداوند و آیاتش ایمان آورده‌اند فروتنی پیشه کنید.])
۱۰- نهی از سپردن امور به دست وزراء خائن ("فاعلم و أیقِن بأنّ الّذی لن‌تجدَ عنده الدّیانة لم‌تکن عنده الامانة و الصّدق و إنّ هذا لَحَقٌّ یقین و مَن خانَ الله یخانُ السُّلطانَ و لن‌یحترزَ عن شیءٍ و لن‌یتّق فی امور النّاس و ما کان من المتّقین. ایّاک أن لاتَدعَ زمامَ الامور عن کفّک و لاتطمئنَّ بهم و لاتکن مِن الغافلین..." [همان، ص۳۶-۳۷ / مضمون: بدان و یقین داشته باش کسی که نزد او دیانت نباشد، امانت و صدق هم نخواهد بود و این حقّ یقین است و کسی که به خدا خیانت کند به سلطان هم خیانت خواهد کرد و از هیچ کاری رویگردان نیست و در امور ناس نیز هراسی به خود راه ندهد و از متّقین نخواهد بود. مبادا زمام امور را رها کنی و به آنها اطمینان مکن و از غافلین مباش.])
۱۱- لزوم نظارت بر کلّیه امور و رسیدگی به آنها ("أن یا ملِکُ اتّبع سننَ الله فی نفسک و بأرکانک و لاتتّبع سنن الظّالمین. خُذ زمامَ امرک فی کفّک و قبضة اقتدارک ثمّ استفسِر عن کلّ الامور بنفسک و لاتغفُل عن شیءٍ و إنّ فی ذلک لَخیرٌ عظیم." [همان، ص۳۸ / مضمون: ای پادشاه، از سنّت‌های الهی با تمام وجود پیروی کن و دنباله‌رو سنّت‌های ستمگران نباش. امور را در کف اختیار خود بگیر سپس خودت از جمیع امور پُرس و جو کن و از هیچ چیز غافل نشو زیرا در آن خیر عظیم وجود دارد.])
۱۲- نهی از بخشش به افراط ("لاتُفرِط فی الامور. فاعمل بین خُدّامک بالعدل ثمّ أنفِق علیهم علی قدر یحتاجون بِهِ لا علی قدر الّذی یکنزونه و یجعلونه زینةً لأنفسهم و بیوتهم و یَصرفونه فی امور الّتی لن‌یحتاجوا بها و یکوننّ مِنَ المسرفین." [همان، ص۳۹-۴۰ / مضمون در امور زیاده‌روی نکن. بین خادمانت به عدل معامله کن سپس آنقدر که نیاز دارند به آنها ببخش نه آنقدر که پس‌انداز کنند و زیور خویش و خانه‌هایشان سازند و در اموری که به آن هرگز احتیاج ندارند خرج کنند و در زمرهٔ اسراف کنندگان قرار گیرند.])
۱۳- نهی از تبعیض ("إنّا لمّا وَرَدنا المدینة وجدنا بعضهم فی سعةٍ و غناءٍ عظیم و بعضهم فی ذلّةٍ و فقرٍ مبین و هذا لاینبغی لسلطنتک و لایلیق لشأنک. اسمع نُصحی ثمّ أعدل بین الخلق لیرفع‌الله اسمَکَ بالعدل بین العالمین." [همان، ص۴۰ / مضمون: موقعی که وارد استانبول شدیم بعضی را در وسعت مالی و بی‌نیازی زیاد دیدیم و بعضی را در خواری و نیازمندی آشکار و این برای سلطنت تو شایسته نیست و در شأن تو نه. پند مرا بشنو و بین مردمان به عدل معامله کن تا خداوند اسم تو را به عدل بین اهل عالم بلند فرماید.])
۱۴- نهی از مسلّط‌کردن اقویا بر ضعفا و نهی از مسلّط‌کردن آدم‌های دون‌پایه بر بلندپایه (لاتَجعَلِ الأعزّة تحت أیدی الأذلّة و لاتُسلِّطِ الأدنی علی الأعلی کما شهدنا فی المدینة و کنّا مِنَ الشّاهدین." [همان صفحه ۴۰ / مضمون: نفوس دارای عزّت را زیر دست اهل ذلّت قرار نده و دون‌پایگان را بر بلندپایگان مسلّط ننما. ما اینگونه در استانبول مشاهده کردیم.])
۱۵- تحقیق در مورد وضعیت فقرا ("ایّاک أن لاتعمرَ هؤلاء و تخرَبَ الرّعیة. إتَّقِ مِن ضجیج الفقراء و الأبرار فی الأسحار و کن لهم کسلطانٍ شفیق. لأنّهُم کنزُک فی الأرض. فینبغی لحضرتک بأن تحفَظَ کنزَکَ مِن أیدی هؤلاء السّارقین. تجسَّسْ مِن امورهم و أحوالهم فی کلّ حولٍ بل فی کلّ شهرٍ و لاتکن عنهم لَمِنَ الغافلین." [همان، ص ۴۱ / مضمون: مبادا به قیمت تخریب رعیت، وضع این نفوس را آباد کنی. از نالهٔ سحرگاهی نیازمندان و نیکان بترس و برای آنها پادشاه مهربانی باش. زیرا آنها گنج تو در روی زمین هستند. شایسته است که گنج خود را از دست این دزدان محفوظ نگه داری. در امور آنها پرس و جو کن و هر ساله بلکه هر ماهه احوالشان را بپرس و غافل مباش.])
۱۶- به حساب کشیدن نفس خود ("ثمّ انصُب میزانَ الله فی مقابَلَة عینَیک ثمّ اجعل نفسَکَ فی مقامِ الّذی کأنّک تَراه ثمّ وَزِّن أعمالَکَ بِهِ فی کلّ یومٍ بل فی کلّ حین و حاسِب نفسَکَ قبل أن تُحاسَبَ فی یوم الّذی لن‌یستقرَّ فیه رِجلُ أحدٍ مِن خشیة الله و تضطرب فیه افئدة الغافلین." [همان، ص۴۱ / مضمون: سپس ترازوی خدا را در مقابل چشمانت نصب کن سپس نفس خویش را در جایگاهی قرار ده که گویی آن را می‌بینی سپس اعمال خودت را با آن ترازو در هر روز بلکه در هر آن بسنج و نفس خود را به حساب بکش قبل از آن که در روزی که پای احدی از خشیة الله آرام نمی‌ماند و دلهای غافلان در تشویش است، به حساب کشیده شود.])
۱۷- رعایت اعتدال ("در جمیع امور باید رؤسا به اعتدال ناظر باشند. چون هر امری که از اعتدال تجاوز نماید، از طراز اثر محروم مشاهده شود. مثلاً حرّیّت و تمدّن و امثال آن مع آن که به قبول اهل معرفت فائز است، اگر از حدّ اعتدال تجاوز نماید سبب و علّت ضرّ گردد." [لوح مقصود، ص۱۴] بعد در بیان دیگر می‌فرمایند: "انّ الّذی تمسّک بالعدل إنّهُ لایتجاوزُ حدودَ الإعتدال فی امرٍ مِنَ الامور و یکونُ علی بصیرةٍ مِن لدی البصیر." [منتخباتی از آثار حضرت بهاءالله، ص۲۲۰ / مضمون: کسی که به عدل متمسّک باشد از حدود میانه‌روی در هیچ امری تجاوز نکند و از سوی خداوند بصیر دارای بصیرت خواهد بود.])
در مقام دوم به تقوی اشاره دارند. می‌دانیم که به بیان حضرت بهاءالله در کتاب عهدی: "تقوی سردار اعظم است از برای نصرت امر الهی و جنودی که لایق این سردار است اخلاق و اعمال طیّبهٔ طاهرهٔ مرضیه بوده و هست." وقتی کسی به تقوای الهی متمسّک باشد، البتّه حائز آن جنود باید باشد، یعنی برخوردار از اخلاق و اعمال طیّبهٔ طاهره. به این ترتیب، حضرت بهاءالله ملوک را به برخورداری از این صفات مرضیه تشویق می‌فرمایند و البتّه با استفاده از این جنود است که می‌توان به انتشار امرالله و نصرت دین الهی قیام کرد.
در مقام سوم، به ذکر الهی اشاره دارند. ذکر در مقامی به یاد داشتن خداوند است و این که در جمیع امور خداوند را حاضر و ناظر بیند. معنای دیگر، ذکر خدای گفتن است. در این مقام باید دانست که ذکر خدای گفتن صرفاً لطف و عنایت الهی است که به ما این اجازه را مرحمت کرده است. جمال قدم می‌فرمایند:
او مقدّس از ثنای دونش بوده و هست و چون بحر عنایت به موج آمد و عرف فضل متضوّع گشت محض جود و کرم به حمد ذات مقدّس اذن فرمود و به ثنای کینونت اقدسش اجازت داد. لذا السن از اشراقات انوار شمسِ اذن قوّت یافت و جسارت بر ذکر نمود. و الّا محو مطلق کجا قادر که در میدان اثبات جلوه نماید و فنای صِرف کجا تواند در عرصهٔ بقا قدم گذارد. عنایتش دست گرفت و کرمش اجازت بخشید. (آثار قلم اعلی، ج۶، ص۱۹۸)
امّا هر ذکری شایستهٔ مقام حضرتش نیست. لذا باید از کلام خودش بهره گرفت. جمال قدم می‌فرمایند:
مقصود عالم سزاوار ذکر است ولکن ذکر چه باشد و از که باشد. شکّی نبوده و نیست که ذکر دون او لایق او کما ینبغی نبوده. بذلک ثبت بأنّ ذکره یکون قابلاً لنفسه و بیانه یکون لایقاً لذاته... سبحانه سبحانه این ایّام آیتی از آیاتش افئده و قلوب جمعی را به فرح و سرور مزیّن داشت. باید به شکر عنایتش قیام نمود و زبان گشود... (مآخذ اشعار در آثار بهائی، ج۲، ص۸۰)
بدین لحاظ است که توصیه می‌فرمایند به ذکر الهی پرداخته شود. زیرا ذکر حق مونس جان‌ها است:
بسم‌الله الأقدس الأبهی
ای کنیز الهی، ان‌شآءالله لم‌یزل و لایزال به ذکر محبوب متعال مشغول باشی. ذکر حق مونس جان‌ها و محیی دل‌هاست. جهد کن تا به ذکر او از ذکر دونش فارغ شوی و به کمال استقامت و انقطاع در ظلّ رحمتش بیاسایی. الیوم مظاهر ابلیسیّه به تمام حیله به منع بریّه از شاطئ احدیّه مشغول‌اند. به ذیل دوست محکم متشبّث شو و به سدرهٔ امر متمسّک که مبادا اریاح منتنه آن ورقه را از سدرهٔ امریّه منقطع نماید. امروز روزی است که حبیب به "قد عرفناک" ناطق و کلیم به "إنّا قد رأیناک" ذاکر. سعی نما تا از قاصدان مدینهٔ ابهی باز نمانی. این است وصیّت الهی عباد و اماء خود را. (آهنگ بدیع، شمارهٔ ۹، سال ۱۹، آذرماه ۱۳۴۳، ص۲۹۲)
در مقام دیگر به ظهور موعود بشارت می‌دهند. موعودی که به ظهورش جمیع وجود به شور و شادی آمده است. لهذا توصیه می‌فرمایند که یوم‌الله را مغتنم دانند. زیرا لقای الهی از سلطنت بر کلّ سرزمین‌هایی که خورشید بر آنها می‌تابد بهتر است. زیرا لقای الهی آدمی را به ملکوت می‌رساند، در حالی که سلطنت این جهان فقط مُلک را فراهم می‌آورد که لاجرم بایدش ترک کرد. بدین لحاظ است که صراحتاً می‌فرمایند: "اگر سلطنت باقی بینی البتّه به کمال جِدّ از مُلک فانی درگذری." (کلمات مکنونه فارسی، شماره ۴۱) و توصیه می‌فرمایند: "إن تُحبُّ هذه الدّولة الباقیة الأبدیّة و هذه الحیاة القِدَمیّة الأزلیّة فاترُک هذه الدّولة الفانیة الزّائلة." (کلمات مکنونه عربی، فقره ۵۴ / مضمون: اگر دولت باقی ابدی و حیات ازلی ابدی را دوست داری، این دولت فانی زائل را ترک کن.)
در پایان، دیگربار به احقاق حقوق مظلومان و مجازات ظالمان امر می‌فرمایند. فقرات مربوط به عدل قبلاً بیان گردید. به نکتهٔ دیگری که باید اشاره داشت این است که به بیان جمال قدم، پادشاه عادل سایهٔ خداوند روی زمین است و سایه باید از صاحب سایه حکایت کند. یعنی همان گونه که صاحب سایه است عمل نماید:
مَلِک عادل ظلّ‌الله است در ارض. باید کلّ در سایهٔ عدلش مأوی گیرند و در ظلّ فضلش بیاسایند. این مقامِ تخصیص و تحدید نیست که مخصوص به بعضی دون بعضی شود؛ چه که ظلّ از مُظِلّ حاکی است. حقّ جلّ ذکره خود را ربّ‌العالمین فرموده، زیرا که کلّ را تربیت فرموده و می‌فرماید. (لوح سلطان، الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۶۶)
و در مقام دیگر می‌فرمایند:
إنّک ظلُّ الله فی الأرض. فافعل ما یلیق لهذا الشّأن المتعالِی العظیم و إنّک إن تَخرُج عمّا ألقیناک و علّمناک لَتَخرُج عن هذا الشأنِ الأعزّ الرّفیع. (سورةالملوک، مأخذ فوق، ص۴۲ / مضمون: تو سایهٔ خدا روی زمین هستی پس آن چنان که لایق این شأن بلندمرتبه بزرگ است عمل کن و اگر تو از آنچه که به تو القا کردیم و آموختیم خارج شوی از این شأن و مقام عزیز بلند خارج شده‌ای.)
در واقع عواقب ظلم بسیار وخیم خواهد بود. در واقع وعدهٔ الهی است که ستمگر را به جزای عملش برساند: "إنَّ اللهَ قدَّرَ فی الکتاب بأن یأخُذَ الظّالمین و یقطعَ دابرَ المفسدین." (همان، ص۳۲ / مضمون: خداوند مقدّر فرموده که ستمگران را به دلیل ستمشان اخذ کند و دنبالهٔ مفسدین را قطع نماید.) در مقام دیگر به ملوک و رؤسای ارض می‌فرمایند: "إن لن‌تستنصحوا بما أنصحناکم فی هذا الکتاب بلسانٍ بدعٍ مبین یأخُذُکُمُ العذاب من کلّ الجهات و یأتیکُمُ الله بعدله اذاً لن‌تقدرون أن تقوموا معه و تکوننّ مِنَ العاجزین." (همان، ص۹ / مضمون: اگر از آنچه که شما را در این لوح اندرز گفتیم پند نگیرید عذاب از جمیع جهات شما را احاطه کند و خداوند به عدلش سراغ شما آید و در آن موقع نتوانید در مقابلش بایستید و از عاجزان خواهید بود.) بدین لحاظ توصیه می‌فرمایند: "فارحموا علی انفُسِکُم و أنفُسِ العباد ثمّ احکموا بینهم بما حَکَم اللهُ فی لوح قدس منیع الّذی قُدِّرَ فیه مقادیر کلّ شیء..." (همان، ص۹ / مضمون: پس بر خود و بر بندگان رحم کنید سپس طبق آنچه که خداوند در لوح قدس منیع که در آن مقادیر هر چیزی معیّن شده، حکم کرده است حکم نمایید.)
۸۹. یا مَعْشَرَ ﭐلرُّومِ نَسْمَعُ بَینَکُمْ
صَوْتَ ﭐلْبُومِ ءَاَخَذَکُمْ سُکْرُ ﭐلْهَویٰ اَمْ کُنْتُمْ مِنَ ﭐلْغافِلینَ * یا اَیتُهَا ﭐلنُّقْطَةُ ﭐلْواقِعَةُ فیۭ شاطِی ﭐلْبَحْرَین قَدِ ﭐسْتَقَرَّ عَلَیکِ کُرْسِیُّ ﭐلظُّلْمِ وَ ﭐشْتَعَلَتْ فیۭکِ نارُ ﭐلْبَغْضآءِ عَلیٰ شَأْنٍ ناحَ بِهَا ﭐلْمَلَأُ ﭐلْاَعْلیٰ وَ ﭐلَّذینَ یطوفونَ حَوْلَ کُرْسِیٍّ رَفیعٍ * نَریٰ فیۭکِ ﭐلْجاهِلَ یحْکُمُ عَلَی ﭐلْعاقِلِ وَ ﭐلظَّلامَ یفْتَخِرُ عَلَی ﭐلنُّورِ وَ اِنَّکِ فیۭ غُرورٍ مُبین * اَغَرَّتْکِ زیۭنَتُکِ ﭐلظّاهِرَةُ سَوْفَ تَفْنیٰ وَ رَبِّ ﭐلْبَرِیةِ وَ تَنوحُ ﭐلْبَناتُ وَ ﭐلْاَرامِلُ و ما فیۭکِ مِنَ ﭐلْقَبآئِلِ کَذٰلِکَ ینَبِّئُکِ ﭐلْعَلیمُ ﭐلْخَبیرُ *
(مضمون: ای اهالی رومیلی، در بین شما صدای جغد می‌شنویم. آیا مستی هویٰ و هوس شما را فرا گرفت یا از بی‌خبران بودید؟ ای نقطهٔ واقع شده در ساحل دو دریا [استانبول]، تخت حکومت ظلم بر تو مستقرّ شد و آتش دشمنی به گونه‌ای در تو مشتعل شد که ملأ اعلی و کسانی که به دور سریر بلندمرتبه طواف می‌کنند، به خاطر آن نوحه کردند. می‌بینیم که در تو نادان بر دانا حکومت می‌کند و تاریکی بر روشنی افتخار می‌نماید و تو در غرور آشکاری هستی. آیا زینت ظاهری‌ات تو را مغرور نمود؟ قسم به پروردگار مردمان، به‌زودی نابود میشود و دختران و بیوه‌زنان و هر آنچه که در تواَند نوحه می‌کنند. این چنین خداوند دانای آگاه به تو خبر می‌دهد.)
امپراتوری روم شرقی که با عنوان‌های امپراتوری بیزانس و بیزانتیوم نیز شناخته میشود، ادامهٔ امپراتوری روم در سرزمین‌های شرقی این امپراتوری (بالکان، آناتولی، شامات، مصر) در طول دوران باستان متأخّر و قرون وسطی بود و پایتخت آن قسطنطنیه (کُنستانتینوپل) استانبول امروزی بود که با نام بیزانتوم تأسیس شد. در سال ۳۹۵ میلادی امپراتوری روم به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد و بخش غربی در سال ۴۷۶ فروپاشید. این امپراتوری از سقوط امپراتوری غربی در سدهٔ پنجم میلادی در امان ماند و در زمان ژوستینین بخشی از سرزمین‌های پیشین در دست روم غربی را هم ضمیمهٔ خود کرد و به مدّت هزار سال به حیات خود ادامه داد تا اینکه در سال ۱۴۵۳ میلادی توسط امپراتوری عثمانی ساقط شد. در بیشتر مدت حیات این امپراتوری، امپراتوری بیزانس از نظر اقتصادی، فرهنگی، و قدرت نظامی، قوی‌ترین حکومت در اروپا بود. هر دو اصطلاح «امپراتوری بیزانس» و «امپراتوری روم شرقی»، اصطلاحاتی تاریخ‌نگارانه هستند که پس از دوران حکومت آنها توسط تاریخ‌نگاران وضع شد؛ شهروندان این امپراتوری، خود را امپراتوری روم می‌دانستند و خود را "رومی" می‌خواندند.
به این علّت است که در آثار مبارکه این اقلیم را "اقلیم روم" ذکر کرده‌اند. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "اگر تعرّض مستکبرین و تهتُّک مرجفین نبود و فریاد بر منابر و بیداد اکابر و اصاغر و تکفیر جهلاء و عربدهٔ بُلهاء نبود کی... خطّهٔ ایران را مرکز نور تابان می‌فرمود و اقلیم روم مرکز جمال قیّوم می‌گشت." (مِن مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۲۴۷)
مقصود از بوم که در بیان مبارک آمده است، به بیان حضرت عبدالبهاء "سلطان مخلوع عبدالحمید" است. در این باره می‌فرمایند:
سلطان مخلوع عبدالحمید جمال مبارک را بیست سال در زندان اسیر سلاسِل و اغلال نمود و نهایت ظلم و عدوان مُجریٰ داشت و این عبد را سی و چهار سال مسجون و به انواع تضییق مظلوم و مقهور نمود و در کتاب اقدس، که سی سال پیش مطبوع و در میان جمیع ملل منشور گشته و به السنهٔ مختلفهٔ اروپا ترجمه و منتشر گردیده صراحةً در حقّ او منصوص می‌فرماید: «یا معشر الرّوم نسمع بینکم صوتَ البوم. أأخذکم سکر الهوی أم کنتم منَ الغافلین. یا أیّتها النّقطة الواقعة فی شاطئ البحرین قد استقرّ علیک کرسی الظّلم...» و این کلمات زجریّه و خطابات شدیده ایضاً در کتب ردّیه بر این امر که در زمان سلطان مخلوع تألیف شده مروی و موجود. حال نفسی که به صریح کتاب اقدس بر سریر ظلم جالس و به بوم تسمیه شده و به جاهل تعبیر گردیده، ممکن است که این عبد چنین شخصی را مظلوم گوید؟ (مائدهٔ آسمانی، ج۵، ص۱۳۰-۱۳۱)
این که اشاره فرموده‌اند که در کتب ردّیّه این موضوع را نوشتند، مقصود هیکل مبارک میرزا مهدی‌خان زعیم‌الدّوله، رئیس‌الحکمای تبریزی، است. ابتدا به نقل این بیان مرکز میثاق مبادرت میشود که فرمودند:
این حرب جهان‌سوز سبب شد که نصوص الواح الهیّه جمیعاً تحقّق یافت و مثل شمس در قطب زوال ظاهر و آشکار گشت؛ مجال انکار از برای نفسی نماند. حجّت بالغ شد. زیرا بعضی از اعدا کتُبی تألیف نمودند و محض افساد و ایقادِ نائرهٔ بغضا این نصوص الهیّه را، که پنجاه سال پیش از قلم اعلی صادر، در کتاب خویش ثبت نمودند و پیش از سی سال طبع و نشر کردند. حتّی بعضی کلمات را، که قدری مبهم بود، تفسیر و تصریح نمودند که این سبب هیجان اصحاب نفوذ از اعداء شود و بر قلع و قمع شجرهٔ مبارکه قیام کنند. حتّی میرزا مهدی‌خان معهود در رسالهٔ هذیانش این نصوص الهیّه را درج نمود. مثلاً یا ایّتها النّطهٔ الواقعة بین البحرین (یعنی قسطنطنیه) در میان دو هلال درج نمود تا سبب هیجان شخص معهود [عبدالحمید] گردد و بداند که مقصود قد استقرّ علیک سریر الظّلم اوست. این اعدا فی‌الحقیقه منادی بودند. الآن که نصوص الهیّه بعد از پنجاه سال تحقّق یافته، مجال انکار از برای نفسی نمانده. زیرا چنان که مرقوم گشت سی سال پیش در رسائل اعدا ثبت و طبع شده. هر کس انکار نماید، به آن رسائل استدلال گردد. (مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۸۴، ص۳۷۸)
مقصود از کتاب زعیم‌الدّوله "مفتاح باب‌الابواب است که در رجب سنهٔ ۱۳۲۱ قمری (اکتبر ۱۹۰۳ میلادی) در ۴۴۰ صفحه به عربی نوشته و شیخ حسن فرید گلپایگانی به فارسی ترجمه و در طهران و تبریز منتشر کرده است. (دکتر وحید رأفتی، مآخذ اشعار در آثار بهائی، ج۳، ص۳۶۱) او نبوّات الواح ملوک و کتاب اقدس را در کتابش درج کرد و با استهزا و تحقیر مفادّ و معانی آنها را گوشزد خوانندگان نمود و قصد باطنی او آن بود که سلطان عبدالحمید را علیه جامعهٔ بهائی تحریک کند. ولی انتشار کتاب با تزلزل در ارکان حکومت همراه شد و سپس نبوّات تحقّق یافت و خود اذعان کرد: "من خدمت بزرگی به این امر کردم. چه که اصل عبارات و آیات کتاب اقدس و الواح ملوک را قبل از ظهور مصداق منتشر در آفاق نمودم." (محمّدعلی فیضی، حیات حضرت عبدالبهاء، ص۲۵۴) الواح حضرت عبدالبهاء دربارهٔ زعیم‌الدّوله و کتاب او و نیز لوحی خطاب به خود او در مائدهٔ آسمانی، ج۵، ص۱۵۷، ج۹ صفحات ۱۰۹ و ۱۱۴ درج است.
به این ترتیب کاملاً مشخّص میشود که مقصود از "نقطة الواقعة فی شاطئ البحرین" استانبول است که بین دریای سیاه و دریای مرمره واقع شده است. انذاراتی که حضرت بهاءالله در این بند از کتاب اقدس داده‌اند، بعد از مدّتی تحقّق یافت و امپراتوری عثمانی با همه عظمتش سقوط کرد. حضرت ولی امرالله در فصلی از توقیع مبارک "قد ظهر یوم المیعاد" می‌فرمایند:
از زمانی که حضرت بهاءالله در اسلامبول محبوس بود و به یکی از مأمورین دولت ترکیه لوحی را که خطاب به سلطان عبدالعزیز و وزرایش بود داد که به عالی پاشا صدر اعظم آن مملکت برساند نهضت و آشوبی پدید آمد که یکی از حرکات برجسته تاریخ جدید به شمار می‌رود. به قرار اظهار آن مأمور و به‌طوری که نبیل در تاریخ خود ذکر کرده، آن لوح چنان تأثیر عمیقی به وزیر بخشید که در موقع قرائت آن رنگش پرید.
این حرکت پس از نزول لوح رئیس که روز بعد از نفی آخرین منزل آن حضرت از ادرنه به عکا واقع شد، تقویت یافت. نهضت مزبور با ویرانی و استمرار و حدّت و شدّت روز افزون توأم و در ضمن ظهور آثار شوم خود به حیثیت امپراطوری ضرر و زیان رسانیده اراضی آن را تجزیه و سلاطین آن را معزول و سلسله آنها را منقرض و خلفای آن را پَست و سرنگون کرد. ارکان دیانت را متزلزل و جلال و شکوه آن را معدوم نمود. آن عضو مریض اروپا که طبیب خاذق ملکوتی حالت آن را به خوبی تشخیص داده و فنایش را حتمی‌الوقوع خبر داده در دورهٔ سلطنت متوالی پنج سلطان که همه فاسد بوده معزول گردیدند به یک سلسله تشنّجاتی مبتلا شد که عاقبت‌الامر منجر به مرگ آن گردید. امپراطوری ترکیه که در دوره سلطنت عبدالمجید در اتفاق ملل اروپا ((European Concert پذیرفته شده بود و در جنگ کریمه ( (Cremean War فاتح گردیده در زمان عبدالعزیز به چنان انحطاط سریع گرفتار شد که پس از صعود حضرت عبدالبهاء به منتها درجه رسیده و به انقراضی که قضای الهی حکم آن را صادر نموده بود منتهی گردید.
اغتشاشات جزیره کرت ((Crete و بالکان ((Balkans از مشخصات دوره سلطنت این سلطان بود که سی و دومین سلطان آن سلسله و شخصی جابر و تهی مغز و به حدّ افراط بی‌باک بود و در اسراف و تبذیر حدّ و حصری نمی‌شناخت. در آن هنگام مسئله مشرق زمین به مرحله بحرانی داخل شد. خبط و خطاهای بزرگی که در دوره حکومتش از او سر زد باعث قیام نهضت‌هائی گردید که بعداً اثرات وسیعه در قلمرو سلطنت وی بخشید و از طرف دیگر استقراض‌های هنگفت و دائمی وی دولت را تقریباً به حال ور شکستگی انداخته و منجر به استقرار اصول نظارت خارجی بر منابع ثروت امپراطوری گردید. توطئه‌ای که موجب بروز انقلاب در قصر او گردید، بالاخره خود او را از تخت به زیر آورد و در فتوای مفتی عدم لیاقت و ولخرجی وی تقبیح شد. چهار روز بعد کشته شد و مراد پنجم برادرزاده‌اش که بر اثر افراط در شرب مسکرات و اعمال زشت و ماندن مدتی طولانی در قفس حبس عقل و درایتش زائل شده بود به جانشینی او منصوب گردید؛ پس از سه ماه سلطنت حماقت او اعلان و از سلطنت معزول گردیده و عبدالحمید دوم که پادشاهی محیل و ظنین و ظالم و به قول مورخی، «بعداً ثابت شد که پست‌ترین و خیانتکارترین و دسیسه‌بازترین سلاطین سلسله طولانی آل عثمان بود» به جانشینی او انتخاب شد. دربارۀ وی چنین نوشته‌اند:
«کسی نمی‌دانست که هر روزی نصایح چه شخصی در وی مؤثر واقع شده و بر رأی وزرای صوری ترجیح داده می‌شد یا حرف یکی از زنان حرمسرا یا یکی از خواجگان و یا یک درویش متعصّب یا یک منجّم و یا یک جاسوس در او اثر می‌کرد.» شقاوتش در بلغارها، که در اروپا حس وحشتی تولید کرد، منادی سلطنت سیاه این " قاتل بزرگ" بود و گلادستون (Gladstone) آن قضایا را پست‌ترین و شنیع‌ترین فجایع تاریخی قرن نوزدهم به شمار آورده است. جنگ ۸-۱۸۷۷ جریان انقراض آن امپراطوری را تسریع کرد و در نتیجه این انحلال در حدود یازده میلیون نفوس از یوغ تبعیت عثمانیان رهائی یافتند. قشون روسیه ادرنه را اشغال کرد و صربستان ( (Serbiaو مُنته‌نگرو ((Montenegro و رومانی ( (Romaniaاستقلال خود را اعلان نمودند؛ بلغارستان حق حکمرانی به دست آورد و فقط باجی به سلطان می‌پرداخت. قبرس ((Cyprus و مصر ((Egypt اشغال شد. فرانسه ((France تونس ((Tunis را تحت‌الحمایه خویش قرار داد؛ رومیلی شرقی (Eastern Rumelia) به بلغارستان واگذار شد. قتل عام ارامنه، که به‌طور مستقیم و غیر مستقیم یکصد هزار نفوس را شامل شد مقدّمه خونریزی‌های شدیدتری گردید. ایالات بوسنی (Bosnia) و هزرگوین ((Herzegovina به دست اطریش ( (Austria افتاد و بلغارستان استقلال خویش را باز یافت.
نفرت و انزجار عمومی از طرف اتباع مسلمان و مسیحی نسبت به آن سلطان پست‌فطرت منتهی به انقلاب سریع و بی‌نهایت شدیدتر گردید. کمیته جوانان ترک از شیخ‌الاسلام فتوای محکومیت پادشاه را گرفت و عاقبت بی‌یار و یاور مطعون ملّت و منفور سران حکومت مجبور به استعفا گردیده و محبوس دولت شد و به این طریق به سلطنتی که «از لحاظ از دست دادن اراضی و مقدّمات از دست رفتن قریب‌الوقوع اراضی دیگری شئامت‌بار و از جهت اختلال امور ملت از بیست و سه نفر اسلاف فاسد خود از زمان فوت سلیمان کبیر شدیدتر بود» خاتمه داد.
خاتمه این سلطنت شرم‌آور صرفاً مقدّمهٔ دوره جدیدی بود که هر چند در ابتداء مورد استقبال واقع شد مقّدر چنان بود که شاهد اضمحلال دولت متزلزل و فاسد عثمانی گردد.
سلطان محمّد پنجم، یکی از برادران عبدالحمید دوم که وجودش در حکم عدم بود، نتوانست اوضاع پریشان ملت خود را بهبودی بخشد و حماقت‌هائی که در دولت او صورت گرفت عاقبت حکم زوال امپراطوری را قطعی ساخت و جنگ ۱۸-۱۹۱۴ فرصت مناسبی به وجود آورد و شکست‌های نظامی عوامل هدم بنیان آن امپراطوری را تشدید کرد. در حین جنگ، عصیان شریف مکّه و طغیان بعضی کشورهای عربی از تقدیر سرنگونی تخت سلطنت ترکیه حکایت می‌کرد. فرار عجولانه و انعدام کامل قشون جمال پاشا فرمانده کلّ نیروی سوریه، که سوگند یاد کرده بود پس از مراجعت مظّفرانه از مصر روضهٔ مبارکهٔ حضرت بهاءالله را با خاک یکسان کرده و مرکز عهدش را در یکی از میدان‌های اسلامبول در ملأ عام به دار آویزد، علامت انتقام شدیدی بود که بایستی امپراطوری پریشان و مضطر را فرا گیرد. نـُه عشر قشون عظیم ترک از بین رفت و ربع سکنه آن در نتیجه جنگ و ناخوشی و قحطی و قتل تلف شد.
در این وقت سلطان محمد ششم که بیست و پنجمین و آخرین سلطان فاسد آن سلسله بود جانشین برادر بدبخت خود گردید. بنیان امپراطوری در این هنگام متزلزل و در حال فروریختن بود مصطفی کمال آخرین ضربات جانگداز را بر آن وارد ساخت و ترکیه که به صورت یک کشور آسیائی کوچک در آمده بود به حکومت جمهوری تبدیل گردید. سلطان معزول و سلطنت عثمانی منقرض شد و سلسله‌ای که شش قرن و نیم بلا انقطاع حکومت کرده بود منقرض گردید. امپراطوری که از مرکز هنگری تا خلیج فارس و سودان ((Sudan و از بحر خزر تا اوران(Oran) در افریقا توسعه داشت اکنون به یک جمهوری کوچک آسیائی مبدّل شده. اسلامبول که پس از سقوط دولت روم شرقی افتخار مرکزیت پر حشمت و جلال امپراطوری روم را داشته و بعد پایتخت دولت عثمانی شده بود از طرف فاتحین خود متروک شده و از جاه و جلال محروم و به صورت یک یادگار صامت آن مظالمی که مدت مدیدی تخت عثمانیان را لکه‌دار کرده بود درآمد.
بالجمله آثار سیاط مجازاتی که به مقتضای عدالت با این همه فلاکت و مصیبت بر عبدالعزیز و جانشینانش و تخت و تاج و سلسله پادشاهی او وارد آمد، چنین بود.
حضرت بهاءالله دربارهٔ عزل سلطان و وزیرش عالی‌پاشا در لوح فؤاد، که بعد از عزل و مرگ فؤاد پاشا نازل شد می‌فرمایند: "سوف نعزل الّذی کان مثله و نأخُذُ امیرَهُم الّذی یحکُمُ عَلَی البلاد و أنَا العزیزُ الجبّار." (کتاب مبین، خطّ زین‌المقرّبین، ص۱۷۸ / به زودی کسی را که مثل او بود [عالی پاشا] عزل می‌کنیم و امیرشان را [عبدالعزیز] که بر بلاد حکومت می‌کند اخذ خواهیم کرد.)
۹۰. یا شَواطِیَ نَهْرِ ﭐلرَّین قَدْ
رَأَیناکِ مُغَطّاةً بٱلدِّمآءِ بِما سُلَّ عَلَیکِ سُیوفُ ﭐلْجَزآءِ وَ لَکِ مَرَّةً اُخْریٰ وَ نَسْمَعُ حَنینَ ﭐلْبِرْلین وَلَوْ اِنَّهَا ﭐلْیوْمَ عَلیٰ عِزٍّ مُبین *
(مضمون: ای ساحل رود راین، تو را پوشیده شده از خون دیدیم چه که شمشیرهای مجازات بر تو کشیده شد و دفعهٔ دیگری برای تو هست و نالهٔ برلین را می‌شنویم اگر چه امروز در عزّتی آشکار است.)
رود راین با ۱۳۲۰ کیلومتر درازا یکی از طویل‌ترین و مهم‌ترین رودهای اروپاست که با سرچشمه گرفتن از کوه‌های آلپ از کشورهای سویس، آلمان، فرانسه، هلند، لیختن‌شتاین و اتریش عبور می‌کند. در اوت ۱۸۷۰ جنگ فرانسه با پروس در سواحل راین آغاز شد. امپراطور فرانسه ناپلئون سوم و پادشاه پروس ویلهلم اوّل و صدر اعظمش بیسمارک بود. روز اوّل سپتامبر همان سال جنگ سدان شروع شد که به شکست فرانسه منجر شد. نبرد سدان یک روز طول کشید. در جنگ بین فرانسه و پروس تلفات بسیار سنگین بود. نگاهی به آمار این جنگ گویای مطلب است.
قوای پروس 1،494،412 نفر و قوای فرانسه 2،000،740 نفر بودند. تلفات پروس نزدیک 145 هزار نفر (44،700 نفر کشته، 89،732 نفر مجروح، 10،129 نفر اسیر و مفقودالاثر) و تلفات فرانسه بیش از 756 هزار نفر (138،871 نفر کشته، 143،000 نفر مجروح و 474،414 نفر اسیر) بود. علاوه بر آن 250،000 نفر غیرنظامی، از جمله 162،000 نفر آلمانی که در اثر همه‌گیری آبله که توسّط اسرای فرانسوی شیوع یافت، کشته شدند.
روز بعد از شکست سدان، یعنی دوم سپتامبر ۱۸۷۰، خود ناپلئون نیز تسلیم شد که زندانی گشت و در زندان درگذشت. وقتی خبر شکست و تسلیم ناپلئون به پاریس رسید انقلابی خونین برپا شد که منجر به سقوط امپراطوری و آغاز جمهوری سوم گشت.
جمال مبارک در بیان فوق به این جنگ اشاره دارند و ضمناً فرمودند که یک مرتبهٔ دیگر نیز در این منطقه جنگ در خواهد گرفت. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "شواطی نهر رین به خون رنگین شد و مِن بعد نیز خواهد گشت." (مائدهٔ آسمانی، ج۲، ص۳۴) در خصوص رویداد دوم که بدان اشاره شده، حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "امّا در خصوص نهر رین؛ هرچند آن واقعه بود که در ایّام ناپلئون ثالث واقع شد و خون‌های زیاد در شواطی آن جوی ریخته گشت، ولی باز باقی دارد." (امر و خلق، ج۴، ص۴۵۹)
امّا، در بیان مبارک در کتاب اقدس به شکست آلمان اشاره دارند و با عبارت "نسمع حنینَ البرلین" تصریح می‌فرمایند که با آن که در زمان نزول این آیه در "عزّ مبین" است، متحمّل شکست سنگینی خواهد گشت. این عزّت و رفعت ناشی از وحدت آلمان بود که بعد از پیروزی در جنگ با فرانسه حاصل شد. زیرا روز ۱۸ ژانویه ۱۸۷۱ در کاخ ورسای که به تصرّف قوای آلمانی در آمده بود، تمامی امرای ولایات مختلف که به "شهریاران آلمانی" شهرت داشتند تاج خود را به ویلهلم اوّل تقدیم کردند و به این ترتیب امپراتوری آلمان اعلام موجودیت کرد.
همان طور که در بند ۸۶ کتاب اقدس ذکر شده، حضرت بهاءالله به ویلهلم هشدار دادند که از سرنوشت ناپلئون عبرت گیرد و به قدرت خود مغرور نشود. لکن او نه تنها درس نگرفت، بلکه بیش از حدّ به خود مغرور بود. به بیان حضرت عبدالبهاء: "توقّع شعور از اهل غرور مانند توقّع روشنایی آفتاب از شب تیره و تار است و این ممتنع و محال." (یاران پارسی، ص۲۲۹)
امّا، این آلمان قدرتمند، در سال ۱۹۱۴ وارد جنگی شد که اگرچه آغازش پیروزی با این کشور بود، امّا بعد از چهار سال متحمّل شکست سنگینی شد. در این جنگ متّفقین 5،525،000 نفر و دوَل محور 4،386،000 نفر کشته دادند. تعداد مجروحین متّفقین 12،831،500 نفر و زخمی‌های طرف مقابل 8،388،000 نفر بود. امّا غیرنظامیان نیز تلفات دادند. تعداد مقتولین غیرنظامی کشورهای متّفقین چهار میلیون و دول محور سه میلیون و هفتصد هزار نفر بود. این جنگ از ۲۸ ژوئیه ۱۹۱۴ تا ۱۱ نوامبر ۱۹۱۸ ادامه داشت و همان طور که در بیان مبارک تصریح شده، صدای حنین برلین بلند شد. حضرت عبدالبهاء در لوحی می‌فرمایند:
انذارات جمال مبارک به ملوک ارض به نهایت صراحت، بدون تأویل و احتیاج تفسیر، در اثبات قوّهٔ قدسیهٔ ماوراءالطّبیعه برهان کافی وافی است. سُوَر ملوک را مطالعه نمایید و خطابهای شدید را دقّت کنید و انذارات عظیمه را ملاحظه نمایید و خطاب «یا ایّتها النّقطة الواقعة فی شاطئ البحرین» را تمعّن فرمایید، و خطاب به طهران را نیز اندک ملاحظه کنید و خطاب به سواحل نهر رین را از نظر بگذرانید و تطبیق به وقوعات حاصله کنید که جمیع این انذارات در مدّتی قلیله تحقّق یافت. آیا به ادراک به ذکاء طبیعی کشف این وقوعات مهمّه در اندک زمان پیاپی ممکن است و تحقّق این وقوعات در ایّام قلیله تصوّر میشود؟ لا والله. مگر آن که به قوهٔ ملیک مقتدر تحقّق یابد و به کلمهٔ نافذه‌اش مُجریٰ کند و از پیش خبر دهد. (مِن مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۱، ص۲۶۹)
۹۱ و ۹۲. یا اَرْضَ ﭐلطّاءِ لا تَحْزَنیۭ
مِنْ شَیْءٍ قَدْ جَعَلَکِ اللهُ مَطْلَعَ فَرَحِ ﭐلْعالَمینَ * لَوْ یشآءُ یبارِکُ سَریرَکِ بٱلَّذیۭ یحْکُمُ بٱلْعَدْلِ وَ یجْمَعُ اَغْنامَ اللهِ ﭐلَّتیۭ تَفَرَّقَتْ مِنَ ﭐلذِّئابِ اِنَّهُ یواجِهُ اَهْلَ ﭐلْبَهآءِ بٱلْفَرَحِ وَ ﭐﻹنْبِساطِ اَلٰا اِنَّهُ مِنْ جَوْهَرِ ﭐلْخَلْقِ لَدَی ﭐلْحَقِّ عَلَیهِ بَهآءُ اللهِ وَ بَهآءُ مَنْ فیۭ مَلَکوتِ ﭐلْاَمْرِ فیۭ کُلِّ حیۭن *(۹۱) اِفْرَحیۭ بِما جَعَلَکِ اللهُ اُفُقَ ﭐلنُّورِ بِما وُلِدَ فیۭکِ مَطْلَعُ ﭐلظُّهُورِ وَ سُمّیۭتِ بِهٰذَا ﭐﻹسْمِ ﭐلَّذیۭ بِهِ لاحَ نَیرُ ﭐلْفَضْلِ وَ اَشْرَقَتِ ﭐلسَّمٰواتُ وَ ﭐلْاَرَضونَ * (۹۲)
(مضمون: ای طهران، از چیزی محزون مباش، خداوند تو را سرچشمهٔ شادی عالمیان قرار داده است. اگر بخواهد تخت حکومتت را مبارک می‌گرداند با کسی که به عدل حکومت می‌کند و گوسفندان خدا را که به خاطر گرگ‌ها پراکنده شده‌اند جمع می‌نماید. او با شادی و نشاط با اهل بهاء مواجه میشود. آگاه باشید که او نزد حق از جواهر خلق است. در همه اوقات جلال خداوند و جلال هر آن کس که در ملکوت امر است بر او باد. (۹۱) شاد باش به خاطر آن که خداوند تو را افق نور قرار داد چه که مطلع ظهور در تو متولد شد و نامیده شدی به این اسمی که به آن نیّر فضل آشکار شد و آسمانها و زمین‌ها روشن شدند. (۹۲)
در حروف ابجد، حرف "ط" معادل رقم نـُه (۹) و مشابه رقم "بهاء" است. بدین لحاظ اهل بهاء نام این شهر را "طهران" و نه "تهران" می‌نویسند. در بند ۲۹ کتاب اقدس نیز مذکور است: "الطّآء المدلّة علَی الإسم المخزونِ الظّاهر الممتنع المنیع."
از سعید نفیسی استاد ادبیات دانشگاه طهران پرسیده شد که نوشتن طهران با "ط" درست است یا "ت". در جواب گفت: "در کلمهٔ طهران باید متوجّه بود که در زبانهای سابق ایران طای غلیظی مانند طای مؤلَّف عربی بوده است و برای این که اصل این کلمات را نشان بدهند این کلمات را با طای مؤلَّف نوشته‌اند مثل طهران، طالقان، طبس، طارم و طهماسب و امثال اینها. امّا امروز دیگر در فارسی این طای غلیظ را کسی تلفّظ نمی‌کند و از میان رفته است." (در مکتب استاد، چاپ شهریورماه ۱۳۴۴، ص۸۴) تا زمان رضاشاه، طهران با "ط" نوشته می‌شد. از آن زمان به بعد نگارش آن با "ت" مرسوم گردید.
طهران در قدیم از توابع شهر ری محسوب و شهر کوچکی بود. بعد از حملهٔ مغول و تخریب ری، مردم از ری به طرف طهران روی آوردند و به تدریج رو به آبادی رفت و جمعیت زیادی یافت. در دورهٔ صفویه طهران وسعت و شهرت یافت. شاه طهماسب اوّل در آن برج و بارو و بازار ساخت و شاه سلیمان صفوی در آنجا قصری رفیع ساخت. در فتنهٔ افغان‌ها طهران خراب شد و در دورهٔ نادرشاه افشار رو به آبادی نهاد و در دوره کریم‌خان زند ارگ و قلعهٔ این شهر ساخته شد. آقا محمّدخان قاجار طهران را پایتخت خود قرار داد.
دیوار شهر از گِل بود و گرداگرد آن خندقی قرار داشت. کوچه‌های طهران تنگ و کثیف بود. فتحعلی‌شاه قاجار قصر قاجار را در شش کیلومتری شهر روی تپه‌ای بنا کرد و مسجدی هم در داخل شهر ساخت. در دورهٔ ناصرالدّین‌شاه طهران ترقّی بیشتر کرد و ابنیه و عمارات دیگری ساخته شد. (عبدالحمید اشراق خاوری، قاموس لوح خطاب به ابن ذئب)
در احادیث اسلامی، زورا، علاوه بر بغداد، نام شهر ری نیز بوده و شهادت گروهی از اصحاب قائم در زوراء در آنها پیش‌بینی شده است. جمال مبارک در ایقان می‌فرمایند:
در روضهٔ کافی در بیان زورا می‌فرماید: «و فی روضة الکافی عن معاویة بن وهب عن ابی عبدالله قال: أتَعرِفُ الزّوراء. قُلتُ: جُعِلتُ فداکَ، یقولون انّها بغداد. قال: لا، ثمّ قال: دَخَلتَ الرَّیَّ. قُلتُ: نَعَم. قال: أتیتَ سوقَ الدّواب. قلتُ: نَعَم. قال: رأیتَ جبلَ الأسوَد عن یمینِ الطّریق. تِلک الزّوراء. یُقتَلُ فیها ثمانون رجُلاً مِن وُلد فلان کُلُّهُم یَصلَحُ الخلافة. قُلتُ: مَن یقتُلُهُم؟ قال: یَقتُلُهُم أولادُ العجم.» این است حکم و امر اصحاب آن حضرت که از قبل بیان فرموده‌اند و حال ملاحظه فرمایید که زوراء موافق این روایت ارض ری است و این اصحاب را در آن مکان به بدترین عذاب به قتل رساندند و جمیع این وجودات قدسی را عجم شهید نموده چنانچه در حدیث مذکور است و شنیده‌اند و بر همهٔ عالم واضح و مبرهن است. (ایقان، طبع آلمان، ص۱۶۳ / مضمون حدیث به نقل از قاموس ایقان، ج۲، ص۸۲۸: معاویة بن وهب می‌گوید که حضرت صادق از من پرسیدند آیا میدانی زورا کجاست. عرض کردم فدای تو شوم مردم می‌گویند زورا بغداد است. فرمودند نه، چنین نیست. بعد فرمودند که آیا وارد ری شده‌ای. عرض کردم آری. فرمودند به بازار چهارپای فروشان رفته‌ای؟ عرض کردم آری. در طرف راست جادّه آن کوه سیاه را دیده‌ای؟ عرض کردم آری. فرمودند زورا آنجاست و در آنجا هشتاد نفر از اولاد فلان کشته می‌شوند. عرض کردم چه کسی آنان را به قتل می‌رساند. فرمودند اولاد عجم آنان را می‌کشند. این واقعه در رمی شاه اتّفاق افتاد و هشتاد نفر از نفوسی را که طبق این حدیث لیاقت زمامداری امور خلافت را خواهند داشت به شهادت رسیدند.)
در آثار مبارکه طهران به علّت آن که زادگاه مظهر ظهور است اهمّیت ویژه‌ای دارد. در بیانی حضرت بهاءالله آن را "امُّ‌العالم" نامیده‌اند:
یا أیّها النّاظرُ إلَی الوجهِ إذا رأیتَ سوادَ مدینتی قِف و قُل یا أرضَ الطّآء قَد جِئتُکِ مِن شطرِ السّجن بنبأ اللهِ المهیمنِ القیّوم. قل یا أمَّ‌العالم و مطلعَ النّور بین الامم اُبَشِّرُکَ بعنایة ربِّکِ و اُکَبِّرُ عَلَیکِ مِن قِبَلِ الحقِّ علّامِ الغیوب. أشهدُ فیکِ ظَهَرَ الإسمُ المکنون و الغیبُ المخزون و بِکِ لاح سِرُّ ما کان و ما یکون. یا أرضَ الطّآء یَذکُرُکِ مولَی الأسماء فی مقامِهِ المحمود. قُد کُنتِ مَشرق أمرِ اللهِ و مطلع الوحی و مظهر الإسم الأعظم الّذی بِهِ اضطرَبَتِ الأفئدةُ و القلوب. کَم مِن مظلومٍ استشهدَ فیکِ فی سبیلِ الله و کَم مِن مظلومةٍ دُفِنَت فیکِ بظلمٍ ناح بِهِ عبادٌ مکرّمون. إنّا نَذکُرُ أولیائی هناک الّذین دخلوا السّجنَ فی سبیل الله مالک الملوک و نذکرُ الّذین أقبلوا إلَی الافق الأعلی فی ایّامٍ فیهَا ٱشتَعَلَت نارُ البغضاء فی صدور العلمآء الّذین نقضوا میثاقَ الله و عهده و کفروا بنعمةالله ربِّ ما کان و ما یکون و نذکُرُ المهاجرین الّذین هاجروا إذ اشتَعَلَت نار الفتنة بمَا ٱکتَسَبَت أیادی کُلِّ مشرکٍ کَفّار. (آثار قلم اعلی، ج۲، طبع بمبئی، ص۸۶-۸۷ / طبع کانادا، ص۸۳ / مضمون: ای کسی که به محلّ تجلّی الهی ناظر هستی، موقعی که نشانه‌های شهر مرا دیدی بایست و بگو ای ارض طا من از سوی سجن [اعظم] خبر خداوند مهیمن قیّوم را برایت آورده‌ام. ای مادر جهان و محلّ طلوع نور بین مردمان، تو را به عنایت پروردگارت بشارت می‌دهم و از سوی حقّ که آگاه به غیب است تکبیر می‌رسانم. شهادت می‌دهم که اسم مکنون و غیب مخزون در تو ظاهر شد و به واسطهٔ تو سِرّ آنچه که بود و هست آشکار گشت. ای ارض طا، مولای اسم‌ها در جایگاه ستوده‌اش تو را ذکر می‌کند. محلّ اشراق امر الهی و مطلع وحی و محلّ ظهور اسم اعظم الهی بودی که با ظهورش دلهای مردمان مضطرب گشت. چه بسا مظلومی که در تو در راه خدا به شهادت رسید و چه بسیار بانوی ستمدیده‌ای که در تو به ظلمی مدفون گشت که بندگان شریف و بزرگوار بدان علّت نوحه نمودند. دوستان آن ارض را که در راه خداوند مالک ملوک به زندان افتادند ذکر می‌کنیم و نیز کسانی را که در دوران اشتعال آتش کینه و دشمنی در دلهای علمای ناقض عهد الهی و کافران به نعمت خداوند پروردگار ما کان و ما یکون، به افق اعلی اقبال کردند ذکر می‌کنیم؛ و نیز کسانی را که در موقع اشتعال آتش فتنه به علّت اقدامات مشرکین کافر مهاجرت کردند ذکر می‌کنیم.)
در لوح دیگری جمال مبارک خطاب به طهران ایّام گذشته را یادآور می‌شوند:
یا أرضَ الطّآء یاد آر هنگامی را که مقرّ عرش بودی و انوارش از در و دیوارت ظاهر و هویدا. چه مقدار از نفوس مقدّسهٔ مطمئنّه که به حُبّت جان دادند و روان ایثار نمودند. طوبی از برای تو و از برای نفوسی که در تو ساکن‌اند. هر صاحب شمّی عرف مقصود را از تو می‌یابد. در تو پدید آمد آنچه مستور بود و از تو ظاهر آنچه پوشیده و پنهان. کدام عاشق صادق را ذکر نمایم که در تو جان داد و در خاکت پنهان شد. نفحات قمیص الهی از تو قطع نشده و نخواهد شد. ما ذکر می‌نماییم تو را و مظلومان و مظلوماتی که در تو مستورند. إنّا نذکُرُ اُختی إظهاراً لعنایتی و ابرازاً لوفائی. به مظلومیت کبری به حقّ راجع شد. مَا ٱطّلع بذلک إلّا علمی المحیط. ای ارض طاء، حال هم از فضل الهی محلّ و مقرّ دوستان حقّی. طوبی لهم و للّذین هاجروا الیک فی سبیل‌الله مالک هذا الیوم البدیع. طوبی از برای نفوسی که به ذکر و ثنای حق ناطق‌اند و به خدمت امر مشغول. ایشان‌اند نفوسی که در کتب قبل مذکورند. امیرالمؤمنین علیه بهائی در وصفشان فرموده: «طوباهم أفضلُ مِن طوبانا.» قد نَطَقَ بالصّدق و إنّا مِنَ الشّاهدین. اگرچه حال این مقام مستور است، ولکن ید قدرت البتّه مانع را بردارد و ظاهر فرماید آنچه را که سبب و علّت روشنی چشم عالم است. شکر نمایید حقّ جلّ جلاله را که به این عنایت بدیعه فائز شدید و به طراز بیان رحمن مزیّن. قدر وقت را بدانید و به آنچه سزاوار است تمسّک نمایید. إنَّهُ لَهُوَ النّاصِحُ المشفقُ العلیم. البهآء علیکم مِن لدی الله العلیم الخبیر. (منتخباتی از آثار حضرت بهاءالله، شماره ۵۵ / مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۶۶، ص۱۰۶ / رحیق مختوم، ج۱، ص۹۲)
در این بیان مبارک به ذکر "اُخت" پرداخته‌اند. خواهر طلعت ابهی، ساره خانم، هستند که بسیار مورد محبّت جمال ابهی بودند. ایشان زوجهٔ میرزا محمود خالو، دایی حضرت عبدالبهاء، بودند. در واقع خواهرشوهرشان، آسیه‌خانم، که در کمالات ظاهری و باطنی بی‌نظیر بودند، مورد محبّت حضرت اُخت قرار گرفتند و با اقدامات ایشان بود که حضرت بهاءالله با آسیه‌خانم ازدواج کردند. ایشان در شاه عبدالعظیم مدفون هستند. یکی از احبّاء به نام مسیح نوری نیز در همان محلّ مدفون است. او نیز مورد عنایت جمال مبارک بود. این است که در بیانی می‌فرمایند: "مَن زارَ الاُخت و المسیح بِرَی [شهر ری] کَمَن زارَنی." (اسرارالآثار خصوصی، ج۱، ص۷۱ / مضمون: کسی که [مرقد] اخت و مسیح را در شهر ری زیارت کند مانند کسی است که مرا زیارت کرده است.)
موضوع دیگری که در لوح فوق ذکر شده این است که حضرت علی ابن ابی‌طالب فرمودند طوبای اهل طهران به مراتب فراتر از طوبای ما است. معمولاً به کسی که خیلی مقرّب درگاه الهی باشد "طوبی له" گویند. حدیثی است که ملّا محسن فیض کاشانی در تفسیر صافی آورده است. مضمون کلام این است که العیاشی از حضرت امیر علیه السّلام نقل می‌کند که اولیاء الهی و ما و پیروان ما که بعد از ما بر اثر اقدام ما حرکت کنند خوشا به حال ما و خوشا به حال آنها و خوشای آنها برتر و فراتر از خوشای ما است. از ایشان سؤال شد: "ما شأنٌ طوباهم افضل من طوبانا. ألَسْنا نحنُ و هُم علی امرٍ؟" (شأن طوبی و خوشای آنها چیست که برتر از خوشای ما است. مگر ما و آنها در یک امر واحد نیستیم؟) حضرت علی فرمودند: خیر آنها تحمّل می‌کنند آنچه را که شما تحمّل نکرده‌اید و طاقت می‌آورند آنچه را که شما طاقت نیاورده‌اید. (رحیق مختوم، ج۱، ص۹۴)
در این مورد که در این بند از کتاب اقدس فرموده‌اند: "لو یشاء یُبارک سریرَکِ بالّذی یحکم بالعدل..." حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "و امّا مسألهٔ یُبارک سریر الطّاء سَنُبَیِّنُ لَکَ انشاءالله و أراد و لاتَقل لشئٍ إنّی فاعل ذلک غداً إلّا أن یشاءالله." (مائده آسمانی، ج۲، ص۷۸ / امر و خلق، ج۴، ص۴۵۱ / مضمون و امّا موضوع مبارک‌کردن تخت طهران به زودی اگر خدا بخواهد و اراده کند برای تو تبیین خواهیم کرد. هیچ مگو من این کار را فردا انجام خواهم داد مگر آن که خدا بخواهد.)
و امّا زندگی عائلهٔ مبارکه در طهران اگرچه در ابتدا بسیار با فرح و سرور بود، امّا بعد به عسرت گرفتار شدند. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
جمال مبارک در طهران صبح در نهایت ثروت و غنا بودند و شامگاه به کلّی تالان و تاراج گشت به قسمی که عبدالبهاء طفل بود چون شام لقمه نان از والده خواست، والده به عوض نان مناجاتی از برای او خواند که شکر و حمد آن مصیبت کبری بود که در سبیل‌الله واقع گشت. (منتخباتی از مکاتیب، ج۵، ص۱)
در بند ۹۲ اشاره به محلّ تولّد جمال مبارک شده است. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
ای بندهٔ الهی، طهران وطن آن دلبر مهربان است و منشأ آن نورِ لامکان. تو نیز در آن حدیقه، مغروسِ ید قدرت گشتی و از نسیم و هوا و آب گوارای آن بقعهٔ نورآء نشو و نما نمودی. همچنان که به‌ظاهر از وطن آن نور باهری، امیدوارم که به‌باطن نیز از اهل ملکوتِ آن کوکب زاهر باشی. (منتخباتی از مکاتیب، ج۴، ص۱۴)
۹۳. سَوْفَ تَنْقَلِبُ فیۭکِ ﭐلْاُمورُ
وَ یحْکُمُ عَلَیکِ جُمْهورُ ﭐلنّاسِ اِنَّ رَبَّکِ لَهُوَ ﭐلْعَلیمُ ﭐلْمُحیطُ * اِطْمَئِنّیۭ بِفَضْلِ رَبِّکِ اِنَّهُ لا تَنْقَطِعُ عَنْکِ لَحَظاتُ ﭐلْاَلْطافِ سَوْفَ یأْخُذُکِ ﭐﻹطْمیۭنانُ بَعْدَ ﭐﻹضْطِرابِ کَذٰلِکَ قُضِیَ ﭐلْاَمْرُ فیۭ کِتابٍ بَدیعٍ *
(مضمون: به زودی امور در تو دگرگون میشود و جماعت مردم بر تو حکومت می‌کند. همانا پروردگارت بسیار دانا و احاطه‌کننده است. به فضل پروردگارت مطمئن باش چه که نظرهای الطاف از تو قطع نمی‌شود. به زودی بعد از اضطراب، اطمینان تو را فرا می‌گیرد. این چنین در کتاب بدیع مقدّر شد.)
اشاره به انقلاب در طهران و تبدیل حکومت از استبدادی مطلق به سپرده‌‌شدن زمام امور به مجالس مشورتی، و انقلابات بعدی در همین زمینه تحقّق پیش‌بینی جمال ابهی در این فقره از کتاب اقدس است.
حضرت عبدالبهاء به بعضی از این انقلابات اشاره دارند. مثلاً خطاب به حاجی ملّا علی‌اکبر شهمیرزادی راجع به انقلاب مشروطیت‌خواهی عصر مظفّرالدّین‌شاه می‌فرمایند: "از انقلاب ارض طاء مرقوم نموده بودید. این انقلاب در الواح مستطاب مصرّح و بی‌حجاب. ولی عاقبت سکون یابد و راحت جان حاصل گردد و سلامت وجدان رخ بنماید، سریر سلطنت کبری در نهایت شوکت استقرار جوید." (امر و خلق، ج۴، ص۴۴۲) و در بیان دیگر در همان مأخذ، ص۴۴۴، می‌فرمایند: "در کتاب اقدس چهل سال پیش وقایع این سنهٔ طهران به صریح عبارت مرقوم که در ارض طاء حرکت جمهور گردد ولکن بعد سریر سلطنت به شخص خطیری مزیّن شود، هر مشکلی که حاصل گردد به تدریج زائل شود. پس یقین نما که ملک حصین است و مُلک در تحت حمایت نور مبین. ملّت آسایش یابد و دولت آرایش جوید. هذا ما نُخبرُکَ به."
بعضی از احبّاء گلایه داشتند که این حرکت جمهور که برای کسب عدالت و رفع معایب حکومت مطلقه است، چرا نباید در آن مداخله نمود. حضرت عبدالبهاء خطاب به میرزا احمد سهراب که ساکن واشنگتن بود مرقوم فرمودند:
من به یاران نوشتم که به کلّی از مداخله در امور سیاسی به نصّ قاطع جمال مبارک ممنوعید. ابداً به انجمنی همدم نگردید و عضویّت مجلس را قبول ننمایید. حتّی از این امور وجهاً مِنَ الوجوه دم نزنید. ساکت و صامت باشید و مطیع و منقاد هر حکومت؛ از فتنه و فساد بیزار گردید و از جمیع احزاب در کنار باشید. در آن وقت بعضی از ضعفاء اعتراض نمودند که مدار این هیجانِ عمومی بر تحصیل عدالت و رفع مضرّت است. چرا باید مذموم و مقدوح باشد. عاقبت به اثر قلم خود نگاشتم که این حرکت جمهور آن حرکتی است که در نصّ کتاب چهل سال پیش صریحاً مذکور که خطاب به طهران می‌فرماید. (همان، ص۴۴۲)
در بدایع‌الآثار، ج۱، ص۳۵۷ چنین مذکور: "همچنین خبر انقلاب ایران در طهران و هیجان جمهور و وقوع آثار و تحقّق وعود را دلیل بر احاطهٔ علمیّه و نفوذ کلمهٔ مبارکه می‌گفتند."
امّا، انقلاب ایران به همان انقلاب مشروطیت محدود و منحصر نبود. زیرا حضرت عبدالبهاء تصریح فرمودند که اینها پیاپی واقع گردد. در کلامی می‌فرمایند: "از پیش تکرار می‌گردد. مرقوم شد که انقلاب ایران اشتداد خواهد یافت و شدّت اضطراب زیاد خواهد نمود. حال همان است که مرقوم گردیده." (امر و خلق، ج۴، ص۴۴۳) خطاب به جناب آقای قائم‌مقام ساکن طهران فرمودند، "انقلابات در ایران متتابع و عقبه دارد. احبّاء باید در نهایت سکون و قرار و وقار سلوک و حرکت نمایند." (همان) لهذا، این انقلابات متتابعاً واقع خواهد شد و در نتیجه برای آن که امن و امان حاصل شود، حضرت عبدالبهاء یک راه پیشنهاد و بر آن تأکید فرمودند و آن ورود در ظلّ امر الهی است. در بیانات مبارکهٔ مرکز میثاق آمده است که راحتی و آسایش جمعیتِ پیروز موقّت است. در کلامی آمده است: "ایرانیان کف‌زنان‌اند، چه عجب. پاکوبان‌اند، رقص کنان‌اند چه عجب. هذا دأب الاحزاب فی القرون الأولی. ولی این رقص را نقص عظیم در پی و این خنده را گریهٔ پاینده در عقب و این سرور را عذاب قبور در پس و این شادمانی را ندامت و پشیمانی مقرّر. فسوفَ ترونهم فی خسرانٍ مبین." (پیام آسمانی، ج۱، ص۱۳)
امّا اثرات انقلاب مزبور که سبب فخر و مباهات علما گشت، به بیان حضرت عبدالبهاء به زودی زائل شد و این را در بیانات مبارکه پیش‌بینی فرموده بودند. مرکز میثاق در خطابی به آقا شیخ علی‌اکبر قوچانی می‌فرمایند:
امّا اهل ایران جمیعاً از این انقلاب در نهایت اضطراب. کلّ پریشان و بی لانه و آشیان. زیرا آشیانی نگذاشتند. ذلک بمَا ٱکتَسَبَت أیدیهم. در بدایت انقلاب، حضرت علی قبل اکبر، مَن صعد الی مقعد صدق عند ملیک مقتدر، مرقوم نمودند که حضرات کوس لَمِنَ المُلک می‌زنند. صدراعظم رفته که حضرات علما را از قم به طهران در نهایت احترام وارد کند و جمیع شهر با طبل و عَلَم به استقبال شتافتند، حتّی شاهزادگان عُظام و وزراء کِرام؛ و سه روز شهر را زینت نمودند و شب‌ها چراغان کردند. شیخ عبدالله می‌گوید العِزَّةُ لی فِی الآخرة؛ و شیخ فضل‌الله می‌گوید المُلکُ لی و السّلطنة العُظمی. سیّد محمّد می‌گوید إنّی مُصَدِّرُ فی صدرِ الجلال و خَضِعَت لی الأعناق. این عبد در جواب نوشت و الآن در طهران موجود: این عزّت مانند ظلّ زائل است. عنقریب مبدّل به ذلّت کبری شود و ضُرِبَت عَلَیهِمِ الذّلّةُ و المسکنة و بائوا بغضبٍ مِنَ الله. یخربون بیوتهم بأیدیهم و أیدی المؤمنین. به دست خود تیشه بر ریشهٔ خود زدند. حضرات علما آخور را دیدند امّا آخر را ندیدند. عنقریب این فریادهای یا طوبی یا طوبی مبدّل به وااسفا و واویلا گردد. اینها اعزّهٔ ایران بودند ملاحظه نمودی که به چه حالی گرفتار شدند. (امر و خلق، ج۴، ص۴۴۵)
این توضیح افزوده میشود که عبارت "ضربت علیهم الذّلّة و المسکنة..." آیهٔ ۱۱۲ از سورهٔ آل عمران قرآن است. عبارت کامل آن چنین است: " ضُرِبَتْ عَلَیهِمُ ٱلذِّلَّةُ أَینَ مَا ثُقِفُوٓاْ إِلَّا بِحَبْلٍ مِنَ ٱللَّهِ وَ حَبْلٍ مِنَ ٱلنَّاسِ وَ بَآءُوا بِغَضَبٍ مِنَ ٱللَّهِ وَ ضُرِبَتْ عَلَیهِمُ ٱلْمَسْکنَةُ ذَٰلِک بِأَنَّهُمْ کانُواْ یکفُرُونَ بِـَٔایاتِ ٱللَّهِ وَ یقْتُلُونَ ٱلْأَنبِیآءَ بِغَیرِ حَقٍّ ذلِک بِمَا عَصَواْ وَ کانُواْ یعْتَدُونَ." (مضمون: هر جا که یافته شوند دچار خواری‌اند. مگر آن که به پناه امان خدا و زینهار مردم روند و سزاوار خشم الهی شدند و دچار ناداری گردیدند. این از آن جهت بود که آیات الهی را انکار می‌کردند و پیامبران را به ناحق می‌کشتند و از آن بود که سرکشی می‌کردند و از حدّ در می‌گذشتند. [نقل ترجمه از تفسیر بهاءالدّین خرّمشاهی])
آیهٔ دیگر مربوط به سورهٔ حشر است که در آیهٔ دوم آن می‌فرماید: "یخْرِبُونَ بُیوتَهُمْ بِأَیدِیهِمْ وَ أَیدِی الْمُؤْمِنِینَ." (مضمون: خود به دست خود و دست مؤمنان خانه‌های خود را خراب می‌کنند.)
حضرت عبدالبهاء از عدم مداخلهٔ احبّاء در انقلاب مزبور ابراز رضایت فرمودند:
ملاحظه کنید که در این انقلاب ایران هزاران نفوس در خون غلطیدند، هزاران سروَران بی سر و سامان شدند؛ کرورها خانمان ویران گردید. با وجود این نه ثمری، نه اثری، نه جزائی، نه ثوابی، نه قدری، نه قیمتی. نسیاً منسیّا گشته و خواهند شد. ولی چون خون یک نفس مقدّس ریخته گردد ولوله در آفاق افتد. الحمدلله احبّاء در این انقلاب مداخله ننمودند و سبب خرابی و ویرانی ایران نشدند. طوائف سائره، بالاخصّ علماء رسوم، شوری افکندند و نعره بلند نمودند و فتوا دادند و به جهاد برخاسته‌اند تا ایران را ویران نمودند. از بدایت انقلاب به کرّات و مرّات مرقوم گردید و به دو طرف نصیحت شد که تا دولت و ملّت مانند شهر و شیر به یکدیگر آمیخته نگردد فلاح و نجاح محال است. ایران ویران گردد و عاقبت منتهی به مداخلهٔ دول متجاوره شود. پس احبّای الهی باید بکوشند تا در میان دولت و ملّت التیام حاصل گردد و اگر عاجز مانند کناره گیرند. زنهار زنهار از این که در خون یک ایرانی داخل شوند. باری، آنچه نصیحت شد پذیرفته نگشت و دولت و ملّت دست به یکدیگر داده در خرابی کوشیدند و به هم در آویختند تا ایران چنین ویران شد. احبّای الهی باید شکر کنند که در امور مداخله ننمودند و سبب ویرانی نگشتند. (دکتر وحید رأفتی، مآخذ اشعار در آثار بهائی، ج۳، ص۳۱۸)
لکن، حصول امن و امان را به این ترتیب بشارت دادند: "امّا ایران؛ لیس لَهُ الأمان إلّا بالدّخول فی ظلّ الرّحمن. هذا هو الکهفُ الأمین؛ هذا هو الرّکنُ الشّدید؛ هذا هو الحصن الحصین؛ هذا هو الملاذُ المنیع." (امر و خلق، ج۴، ص۴۵۰) حضرت عبدالبهاء در بیان دیگر، خطاب به حضرت باقر اُف می‌فرمایند:
امّا قضیه ایران؛ ایران ویران است و جز به نفحات رحمن استقرار و اطمینان نخواهد یافت. این قضیه در نزد اعاظم رجال اروپا و امریک مسلّم است. از جمله وزیر خارجهٔ سابق امریک، مستر براین، بعد از سیاحت آسیا چون به امریکا رجوع نمود، خطاب بلیغی و نطق فصیحی در محافل کبری داد و جرائد امریک نشر دادند. از جمله خطاب این بود که عالم شرق به تعالیم بهاءالله فلاح و نجاح یابد. دیگر امیدی از جایی نیست. این تعالیم جلیله چون تعمیم یابد افق شرق به نور نجاح و فلاح روشن گردد... (روح‌الله مهرابخانی، خاندان سادات خمس، ص۱۰۹)
در خطابی به جناب ابن ابهر می‌فرمایند:
ای منادی حق، نامهٔ ثانی به تاریخ ۲۶ ذیقعده سنهٔ ۱۳۲۶ ملاحظه شد... از اَعلام مرفوعهٔ حرّیّت و اخوّت و عدالت و مساوات در مدینهٔ عظیمه مرقوم نموده بودید، هرچند آزادی آرزوی آزادگان است، ولی همان است که نگاشتید؛ به این وسائل جزئیه مقاصد کلّیه انجام نیابد. امّا عَلَم ملأ اعلی که در اوج ملکوت ابهی موج می‌زند هر مشکل آسان نماید و هر مقصدی حصول یابد. ولی افسوس که آن عَلَم مبین را اهل ایران منکوس خوانند. امّا عاقبت عجز و ضعف خویش محسوس بینند. از الطاف حضرت یزدان امیدواریم که رایت وحدت عالم انسانی چنان مرتفع گردد که پرچم تقدیسش بر شرق و غرب موج زند... و علیک البهآءُ الأبهی. ع‌ع (مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۸۵، ص۱۰-۴۰۹)
در بیان دیگر از حضرت عبدالبهاء چنین مذکور:
امّا امور ایران در قبضهٔ قدرت اسیر است. آنچه که مطابق رضای الهی است جاری میشود. هیچ عزلی بی‌حکمت نیست و هیچ نصبی بی‌سبب نه. خوش درخشید ولی دولت مستعجل بود. باری، احبّای الهی باید به همان منوال سابق در امور سیاسی مداخله ننمایند؛ در آبادی ایران بکوشند؛ در نشر علوم و فنون و صنایع همّت نمایند و در فلاحت و زراعت ید بیضا بنمایند. الیوم این امور سبب تأیید است. والّا سیاست هر دم در تحویل و تبدیل. در حقّ سروران دعا نمایید که موفّق به تأسیس حکومت عادله گردند. ایران ویران و احزاب و اهالی هر دم عنوان جدیدی نمایند و بر امری قیام کنند و رأی جدیدی جلوه دهند. ولی هیچ موفّقیت در میان نه و علویّتی مشهود و عیان نه. امّا اگر جمیع احزاب مقاصد مختلفهٔ خویش را کنار نهند و به اتّحاد و اتّفاق پردازند، یقین است که تأییدات الهیّه و توفیقات ربّانیّه در نهایت جلال و جمال جلوه نماید.
الحمد لله ما از جمیع احزاب در کناریم؛ نه با حزبی الفت داریم و نه با حزبی کلفت. جمیع را خیرخواهیم و در قوّت بنیهٔ ایران می‌کوشیم و تأسیسات خیریّهٔ ابدی می‌نماییم. چون بنیه قوّت گیرد، جمیع علل و امراض خود مندفع شود. قوّت بنیهٔ ایران به حُسن سیاست است و ترقّی در جمیع مراتب. خدا موفّق کند. امیدواریم که عنقریب حکومت عادلانه‌ای تأسیس گردد و بزرگان و زیردستان جمیعاً راحت و آسایش یابند.
احبّای الهی حتّی در خَلَوات نباید صحبت ازسیاسیّات نمایند؛ باید به جان و دل بکوشند تا ایران از هر جهت ترقّی نماید. در حُسن اخلاق بسیار بکوشید تا احبّای الهی به گفتار و رفتار خدمت به عموم ایرانیان کنند. مانند شمع‌های روشن به اقلیم نور بخشند... (مندرج در مآخذ اشعار در آثار بهائی، تألیف دکتر وحید رأفتی، ج۳، ص۱-۱۸۰)
۹۴. یا اَرْضَ ﭐلْخآءِ نَسْمَعُ فیۭکِ
صَوْتَ ﭐلرِّجالِ فیۭ ذِکْرِ رَبِّکِ ﭐلْغَنیِّ ﭐلْمُتَعالِ طوبیٰ لِیوْمٍ فیۭهِ تُنْصَبُ رایاتُ ﭐلْاَسْمآءِ فیۭ مَلَکوتِ ﭐلْاِنْشآءِ بٱسْمِیَ ﭐلْاَبْهیٰ یوْمَئِذٍ یفْرَحُ ﭐلْمُخْلِصونَ بِنَصْرِ اللهِ وَ ینوحُ ﭐلْمُشْرِکونَ *
(مضمون: ای خراسان، در تو صدای مردان را در ذکر پروردگار بی‌نیاز و بلندمرتبه‌ات می‌شنویم. خوشا روزی که در آن پرچم‌های اسماء در ملکوت آفرینش به اسم ابهای من نصب شوند. در آن روز مخلصین به خاطر پیروزی خداوند شاد می‌شوند و مشرکین نوحه می‌کنند.)
از جمله بلادی که مورد خطاب خاصّ جمال مبارک قرار گرفته خطّهٔ خراسان است که به "ارض خا" یا "ارض الخاء" موسوم گشته و در آثار مبارکه بدین گونه از آن یاد شده است. در لوحی از جمال قدم چنین مسطور:
قلم اعلی در سجن عکّا به احبّای ارض خا توجّه نموده، یعنی نفوسی که به طراز جدید مزیَّن شده‌اند و به افق توحید متوجّه‌اند و به حرکت اصلیهٔ ذاتیه حول ارادةالله متحرّک‌اند و این حرکت اگرچه مقابل سکون ذکر میشود، ولکن مقدّس از صعود و نزول و منزّه از تلَجلُج و ادراک اهل حدود است و اثرش اسرع از برق و انفذ از اریاح مشاهده میشود، بلکه علّت و سبب ظهور اریاح است و این اریاح اگر به شهوات نفسانیّه ممزوج نشود، اثر ربیع از آن در حقایق وجود ظاهر، والّا اثر خریف مشهود... نفوسی که الیوم متمسّک به اوامر الهیّه‌اند و عامل‌اند به آنچه به آن مأمورند، نشهدُ أنَّهُم هُمُ المتحرّکون بإرادَةِالله و هُمُ الفائزون بما أرادَ لَهُمُ العزیزُ الکریم... (دکتر وحید رأفتی، یادنامهٔ مصباح منیر، ص۴۰۸)
این که مقصود هیکل مبارک از خراسان دقیقاً چه منطقه‌ای است، در این بیان حضرت عبدالبهاء مشخّص میشود:
جمال مبارک، روحی لأحبّائِهِ الفدا، همواره ذکر خراسان می‌فرمودند که منشأ آثار خواهد بود و مرکز انوار خواهد گشت. هر کسی را گمان که مقصود از آن سائر جهات خراسان است. ابداً به خاطر نمی‌گذشت که عشق‌آباد به جلوهٔ محبّت‌الله چنین معمور و آباد گردد. تا آن که پرده بر افتاد و آن شهر مدینهٔ عشق شد و یاران در نهایت شوق و ایمان و ایقان مبعوث شدند و بنیان مشرق‌الأذکار بلند گشت و سِرّ مکنون آشکار شد که مقصود حضرت بیچون آن مرز و بوم بود. (مائدهٔ آسمانی، ج۵، ص۱۹۰)
در بیان دیگر که به‌طور شفاهی در ضمن نطقی در حیفا در ۱۴ فوریهٔ ۱۹۱۴ از فم مبارک صادر می‌فرمایند:
جمال مبارک ذکر خراسان را می‌فرمودند که این امر مبارک آنجا نشر خواهد یافت. همه کس گمان می‌کردند که مقصود مبارک خراسان است. بعد که عنایت جمال مبارک همه متوجّه به عشق‌آباد شد ملتفت شدند که مقصد آنجاست. بعد دیگر مشرق‌الاذکار در آنجا تأسیس شد. (امر و خلق، ج۴، ص۴۳۴)
حضرت عبدالبهاء دربارهٔ حدود و ثغور خراسان، در نطقی که در بیت مبارک در ۱۱ صبح ۲۹ جون ۱۹۱۴ ایراد شده، می‌فرمایند:
عشق‌آباد، حال، خوب مرکزی است. مرو در زمان قدیم مرکز خراسان بود. مُلک خراسان بسیار وسیع بود. افغانستان و سیستان و بلخ جمیع داخل در مُلک خراسان بود. لهذا در زمان قدیم مرکز خراسان مرو بود. عشق‌آباد هم نزدیک مرو است. جمال مبارک همیشه ذکر خراسان می‌فرمودند. در الواح مبارک ذکر خراسان هست و می‌فرمودند که از خراسان ذکر الٓهی بلند خواهد شد و همه متحیّر بودند که چطور اوّل در خراسان ذکر الٓهی بلند خواهد شد. بعد که عشق‌آباد به میان آمد و مشرق‌الاذکار در آنجا تأسیس شد و برای احبّای الٓهی ملجأ و پناه، در هر جا که بر هر احبّای الٓهی تنگ می‌شد و میشود می‌روند به عشق‌آباد و فی‌الحقیقه احبّای الٓهی در عشق‌آباد خیلی همّت کردند. (امر و خلق، ج۴، ص۴۳۴)
حضرت ورقهٔ مبارکهٔ علیا شهادت داده‌اند که:
هر وقت ذکر خراسان از لسان اقدس مالک امکان و ملیک اکوان جاری می‌شد، هیکل مبارک به اهتزاز می‌آمد و آثار بشاشت کبری از وجههٔ نوراء و چهرهٔ اقدس ابدع اسنیٰ ظاهر و باهر می‌گشت فیوضات مستمر بود و عنایات از سحاب الطاف بر آن دیار منهَمِر. (ایّام تسعه، ص۵۲۶)
رجال بسیاری از خطّهٔ خراسان برخاستند و شاید در آتیهٔ ایّام نیز رجالی قیام نمایند. نبیل قائن، دو ایادی امرالله، جناب ملّا صادق مقدّس، و فرزند برومندشان جناب علی‌محمّد ابن اصدق، جناب بزرگ نیشابوری، ملقّب به بدیع، پدر بزرگوارش جناب عبدالمجید نیشابوری، ملقّب به ابابدیع و بسیاری دیگر از آن جمله‌اند. حضرت عبدالبهاء شهادت می‌دهند که:
خراسان فی‌الحقیقه همیشه خورستان، یعنی کشور آفتاب و شمس‌آباد. حال نیز امید چنان است که در این امر چنان شعله‌ور گردد و شوری افکند که ولوله از آن خاور به باختر اندازد. نظر عنایت ربّ کریم همواره معطوف به آن اقلیم بود و آغاز نفوذ کلمةالله در آن کشور نصّ صریح نور مبین. دیگر ملاحظه نمایید که چه باید نمود و چه شوری باید افکند و چه آواز و شهناز باید بلند نمود و چه جشنی باید برپا کرد و چه بزمی باید بیاراست تا آهنگ بدیعش به فلک اثیر رسد و نغمهٔ رود و عودش به ملأ اعلی صعود کند. (منتخباتی از مکاتیب، ج۵، لوح شماره ۱۱۶)
در مقام دیگر از قلم میثاق نازل:
خراسان را در عُرف مورّخین مشرق‌زمین نامند و این کلمه دالّ بر اشراق نماید و از فحوای الواح الهیّه چنان استنباط گردد که آن کشور شرق را منوّر نماید و نارالله الموقده چنان شعله‌ور شود که آتشکدهٔ نار سینا گردد، یعنی نور مبین از ملکوت غیب بهاء در آن بیدا جلوه و ظهوری نماید که جنّت ابهی خیمه و خرگاه در قطب آفاق زند... یاران الهی اگر به انجذابات روحانی موفّق گردند در اندک مدّتی عَلَم هُدیٰ بلند شود و نور ملأ اعلی بتابد و فیض جمال ابهی جلوه نماید. آنچه از قلم اعلی صادر حتمی‌الوقوع، ولی ما بندگان باید بکوشیم و بجوشیم و بخروشیم تا به این خدمت موفّق گردیم و مظهر این موهبت شویم. (منتخباتی از مکاتیب، ج۶، لوح شماره ۱۱۷)
در لوح دیگری به نظر عنایت جمال مبارک شهادت می‌دهند: "خراسان همیشه منظور نظر الطاف حضرت رحمن بود. لابد جوش عظیم زند و خروش عظیم بر آرد." (همان، لوح شماره ۱۵۸) و به انتظار اهل ملکوت تصریح دارند: "اهل ملکوت ابهی منتظرند که نائرهٔ محبّت‌الله در اقلیم خراسان چنان برافروزد که شعله بر آفاق زند." (همان، لوح شماره ۱۹۳) امّا این الطاف جمال ابهی مستلزم تلاش احبّای الهی است:
هرچند از خراسان رائحهٔ طیّبه به مشام می‌رسد، ولی چنان که باید و شاید و چنان که آرزوی عبدالبهاء است نفحات قدس در شدّت انتشار نیست و حال آن که جمال مبارک روحی لأحبّائه الفدا توجّه خاصّی به احبّای خراسان داشتند و در نظر عنایت ممتاز. حال، ما را چنان امید بود که از آن خاور نسیم جان‌پرور به اقلیم باختر رسد و در ایّام مبارک نزدک بود چنین گردد. (همان، لوح شماره ۳۴۹)
لذا حضرت ولی امرالله شهادت می‌دهند که هنوز وعدهٔ مزبور بتمامه تحقّق نیافته است: "هنوز برخی از نصوص مصداقش در پس پردهٔ قضا مکنون و تحقّق مواعید جانپرورش به وقت دیگر مرهون... صوت رجال از ارض خاء، بادیهٔ مسکیهٔ خراسان، زلزله به ارکان کشور اندازد و اَلْویهٔ نصر بر قلل آن سامان موج زند." (توقیعات مبارکه ۱۹۲۲-۱۹۲۶، ص۲۷۸)
نظر به اهمّیتی که اقلیم خراسان داشته و دارد، حضرت بهاءالله امر فرمودند حضرت عبدالبهاء لوحی خطاب به اقلیم مزبور مرقوم دارند که به "لوح خراسان" شهرت یافت. این لوح که تماماً به لسان عربی است در کتاب مِن مکاتیب عبدالبهاء، طبع برزیل، ص۸۸-۹۰، و نیز جلد اوّل مکاتیب عبدالبهاء، ص۱۴۱-۱۴۵ درج شده است. در متن کامل لوح مبارک که در مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۸۸، ص۲۹-۳۲ درج شده، این عبارت در صدر لوح نقش بسته است: "هٰذِهِ صورةُ ما أنشأه غصنُ‌الله الأعظم مِن قلمِ العلم و الحِکَم ببدیع الألحان لأولیاء الخراسان." حکایت صدور لوح مزبور را حضرت عبدالبهاء چنین بیان فرموده‌اند:
هوالله، ای منادی میثاق، سفر خراسان را تأخیر و تعویق مَیَندازند. باید در آن سامان چنان آتش‌فشان گردید که نار محبّت‌الله شعله‌اش به ملأ اعلی رسد. خراسان در ایّام مبارک پُرشعله بود و ممتاز از سائر اقالیم و بُلدان. ولی حال که آفاق پُر اشراق است، آن اقلیم ساکن و بی‌صدا و بی‌ندا. لهذا باید همّتی نمود که از دشت و صحرا و کوه و بیداء آن کشور ندای یا بهاءالابهی بلند شود. پیش از صعود، جمال قدم روحی لأحبّائه الفدا به عبدالبهاء امر فرمودند که از لسان مبارک تحیّتی و خطابی به خراسان بنگارم. این بود آن خطاب مرقوم شد که عنوانش این است، أیا نَفَحاتِ‌الله مُرّی معطّرةً. باری، بسیار بکوشید که احبّای خراسان مانند بحر به جوش و خروش آیند و گوی سبقت را در میدان محبّت‌الله به چوگان همّت بربایند. و علیک التّحیّة و الثّناء. ع‌ع (منتخباتی از مکاتیب، ج۵، لوح شماره ۱۰۸)
متن لوح مبارک خراسان ذیلاً نقل میشود و مضمون آن را که جناب علاءالدّین قدس جورابچی در مقالتی در این باب مرقوم داشته‌اند بعد از آن آورده خواهد شد:
هواللّه
أیا نفحات اللّه هبّی معطّرة و أیا نسمة اللّه مرّی مطیبة و اقصدی وادی الرحمان نادی العرفان. بادیة خراسان و اعبقی امام احبّاء اللّه و أمنائه و طیبی مشام أولیاءاللّه و أصفیائه الّذین أضاءت وجوههم و اکفهرّت نجومهم و رسخت أقدامهم و نشرت أعلامهم و ثبتت قلوبهم و نبتت أصولهم و فروعهم و انتعشت نفوسهم و انشرحت صدورهم فی یوم اللقاء. و وفوا بعهد اللّه و میثاقه فی ذرّ البقاء ثمّ بلّغی نزلاء تلک المعاهد و الرّبی تحیة ربّک الأعلی و بشّریهم بایام اللّه لعمر ربّی هذه موهبة ابتغاها مطالع النور و مواقع النجوم و مهابط وحی ربّک العزیز القیوم فی القرون الاولی و فاضت جفونهم و ذرفت عیونهم و علت زفراتهم و سالت عبراتهم شوقاً و توقاً الیها. فهنیئاً و مریئاً لکم من هذه المائدة النازلة من سماء فضل ربّکم الرحمن الرحیم.
و یا ریح الصبا و شمیم عرار الوفا امتثلی بساحة أحبّة اهتزّت ریاض قلوبهم بفیض سحائب محبّة اللّه و أشرقت وجوههم بنور معرفة اللّه و بلّغی شوقی الیهم و تشوّفی لهم و ولعی بهم و صرحی و بثّی بولهی و شغفی و هیامی بذکرهم. و قولی علیکم بهاءاللّه و سلامه و تحیته و ثنائه و فی وجوهکم نوره و ضیائه و فی قلوبکم روحه و وفائه و فی صدورکم حبّه و شفائه.
أیا أولیاء الرحمن رطبوا ألسنتکم بشکره و ثنائه بما أیدکم بأمر یهتف بذکره الملأ الأعلی و نادی به مبشّر الفلاح فی الزبر و الالواح طوبی لکم من هذه الموهبة العظمی بشری لکم من هذه المنحة الکبری الّتی هی فیض اللّه الطافح و نور اللّه اللائح جعلکم اللّه مشاعل ذکره و مواقع أسراره و مشارق أنواره و مطالع آثاره.
عمیت أعین لم تشاهد أنوار بهائه و ما قرّت بمشاهدة آیاته الکبری یوم ظهوره و سنائه و صمت آذان لم تسمع ندائه و لم تتمتّع بلذیذ خطابه و خرست السن لم تنطلق بذکره و ثنائه و خسرت أفئدة لم یکن لها نصیب من حبّه و ولائه و خابت نفس لم تسلک فی سبیل رضائه و لم ترتو من سلسبیل عرفانه.
و یا حمامة الوفاء خاطبی الضعفاء انّه اذا وجدتم الضرّاء اشتدّت و البأساء امتدّت و الأرض ارتجفت و الجبال ارتعدت و زوابع الشدائد أحاطت و بحور البلایا ماجت و اریاح الرزایا هاجت و طوفان الامتحان أحاط الامکان علیکم بالصبر الجمیل فی سبیل ربّکم الجلیل. و ایاکم یا عباد الرحمن ان یعلو منکم الضجیج اذا اشتدّ أجیج نیران الافتتان و ارتفع زفیرها و ایاکم الصریخ و العویل فی سبیل ربّکم الجلیل. عند ما یتلاطم بحر البلاء و یتفاقم أمره من ظلم أهل الطغیان و لا تحسبوهم بمفازة من العذاب و لا تخشوا بأسهم و جمعهم و قد مضت قبلهم المثلات و قصّ علیهم الکتاب "جندٌ ما هنالک مهزوم من الاحزاب" و لقد کانوا القرون الاولی أشدّ قوّة من هؤلاء و أعظم أثاثاً و أقوی جنداً.
و لو أنّکم یا أغنام اللّه بین براثن الضواری من السباع و مخالب جوارح البقاع لا تیأسوا من روح اللّه سینکشف القناع باذن اللّه عن وجه الامر و یسطع هذا الشعاع فی آفاق البلاد و تعلو معالم التوحید و تخفق أعلام آیات ربّکم المجید علی الصرح المشید و یتزلزل بنیان الشبهات و ینشقّ حجاب الظلمات و ینفلق صبح البینات و یشرق بأنوار الآیات ملکوت الأرض و السموات و ترون أعلام الاحزاب منکوسة و رایاتهم معکوسة و الوجوه ممسوحة ممسوخة و الاعین شاخصة غائرة و القلوب خافقة خاسرة و البیوت خالیة خاویة و الجسوم واهیة بالیة و الارواح هاویة فی الهاویة. لعمر اللّه انّ فی قوم نوح و هود و قوم لوط و ثمود و أصحاب الحجر و الیهود و تبابعة سبا و جبابرة البطحاء و قیاصرة الفیحاء و أکاسرة الزوراء و المؤتفکاة فی القرون الاولی لعبرة لأولی النهی و ذوی البصیرة الکاشفة لخواتم الامور بفواتح الآثار.
قد انتثرت کواکبهم و انعدمت مواکبهم و اغبرّت وجوههم و انطمست نجومهم و استأصل أرومهم و اقتلع جرثومهم و انثلّت عروشهم و انهزمت جیوشهم و تزلزلت أرکانهم و انهدم بنیانهم و اقفرت قصورهم و انکسرت ظهورهم و خسفت قبورهم و شاهت وجوههم و اقشعرّت جلودهم و اندرست دثارهم و انمحت آثارهم. فانظر الی مدائنهم و قراهم بالبادیة. لمّا أتی بأس ربّک جعلها خامدة هامدة مؤتفکة بائدة لا تسمع لها صوتاً و لا همساً.
و أمّا الّذین اتّخذوا جوار رحمة ربّک الأبهی ملجأ و ملاذاً و مأوی و معاذاً. هم طیور اتّخذوا أفنان سدرة المنتهی مطاراً و أوکارا فمکّنهم اللّه فی الأرض و جعلهم أئمّة أخیاراً و أشهر لهم آثاراً و أضاء لهم مناراً و أتی بهم من أفق التوحید یلوح وجوههم أنوارا. ع‌ع
مضمون: ای نفحات الهی، عطر آگین بوزید و آهنگ انجمن عرفان، پهن‌دشت خراسان نمایید و مشام یاران و دوستان یزدان را خوشبو و معطّر سازید. آنان که به هنگام ظهور جمال موعود، روی‌هاشان روشن شد و قدم‌هاشان ثابت و پابرجا بود و قلوبشان محکم و استوار، و روح و روان‌شان حیات و زندگانی تازه یافت و دلهاشان خرّم و شادمان گردید و به عهد و میثاق ازلی خداوندی، وفا کردند. زان پس، درود و سلام پروردگار بزرگ را به ساکنان آن سامان برسانید و آنان را به آمدن روز خدا مژده دهید. سوگند به پروردگار، این فضل و موهبتی است که پیامبران، مهابط وحی و الهام پروردگار، آن را، در روزگاران پیشین، آرزو همی کردند و از شوق و اشتیاق آن، آواز از دلهاشان برآمد و سرشک از چشمانشان ریزان گردید. پس، نوش و گوارا باد بر شما، این مائدهٔ نازله از آسمان فضل و عنایت پروردگار بخشنده و مهربان.
و ای باد صبا، به سرای احبّایی که گلستان دلهاشان از ریزش ابرهای مهر و محبّت خداوندی به شور و اهتزاز در آمده و روی‌هاشان به پرتو عرفان الهی روشن و منیر گشته، روی آر و مراتب شوق و اشتیاق پرشور مرا به آنان برسان و آشکارا اعلام نما و بگو: بر شما باد درود و سلام حضرت بهاءالله و ثنا و ستایش او و در روی‌هاتان پرتو و روشنی او و در قلوبتان مهربانی و وفای او و در سینه‌هاتان مهر و خشنودی او.
ای یاران و یاوران ایزد مهربان، زبان را به سپاس و ستایش او تر و تازه سازید که شما را به عرفان و شناسایی امری مؤید فرمود که ملأ اعلی به یاد آن از شادی و سرور فریاد و فغان برمی‌کشند و مبشّر رستگاری و فلاح (حضرت باب) در کتب و الواح دربارهٔ آن بانگ و آواز بر آورده است. خوشا برای شما، این موهبت بزرگ، مژده باد بر شما، این بخشش والا که فیض لبریز ایزدی و پرتو روشن و درخشندهٔ یزدانی است که خداوند به واسطهٔ آن شما را مشعل‌های ذکرش و گنجینه‌های اسرارش و مشارق انوارش و مطالع آثارش گردانیده است.
کور و نابینا بود چشم‌هایی که انوار شکوه و جلال او را ندید و به دیدار آیات و نشانه‌های ارجمندش در یوم ظهور و پیدایش‌اش، روشن نگردید. و کر و ناشنوا بود گوش‌هایی که ندای او را نشنید و از حلاوت و شیرینی گفتارش، برخوردار نگردید. و لال و گنگ بود زبان‌هایی که به ذکر و ثنای او گویا نشد. و آسیب و زیان دید دل‌هایی که از مهر و محبّت او بهره و نصیب نبرد. و ناکام و نومید گردید کسی که در راه رضا و خشنودی او رهرو نشد و از سر چشمهٔ عرفان و شناسایی او آب نیاشامید.
ای کبوتر وفا، ناتوانان را مخاطب ساز و بگو: هر گاه، آسیب و گزند سخت و توان فرسا شد و تندباد ظلم و ستم احاطه کرد و دریای بلایا به موج آمد و طوفان آزمایش و امتحان جانکاه همه جا را فراگرفت، بر شماست که در سبیل پروردگار جلیل، به تمام و کمال صبر و شکیب پیشه کنید. و ای بندگان یزدان مهربان، چنانچه شرارهٔ آتش افتتان رو به شدّت گذارد و بانگ آن بلند گردد، مبادا ناله و آه از شما برآید. و اگر در سبیل پروردگار، دریای رنج و بلا متلاطم و موّاج شود و آیین یزدان از ظلم و ستم اهل طغیان دچار دشواری بحران گردد، مبادا فریاد و فغان از شما برخیزد و آنان را رسته از عذاب و جسته از کیفر و مجازات پندارید و از قوّت و نیرومندی و جمعیت و انبوهی آنان، ترس و بیمی به خود راه دهید.
ای اغنام الهی، هر چند شما در چنگال مردمانی همانند جانوران درنده و وحشی و پرندگان شکاری در اطراف و اکناف در بند و گرفتارید، امّا هیچگاه از لطف و رحمت خداوندگار مأیوس و نومید نشوید. زیرا به زودی به خواست و اجازهٔ او، پرده از وجه امر برداشته شود و پرتو آن در سرتاسر جهان بتابد و پرچم‌های آیات پروردگار بزرگ بر فراز کاخ رفیع امرش به اهتزاز در آید و بنیان شبهات و تیرگی‌ها متزلزل گردد و پردهٔ ظلمات و تاریکی‌ها شکافته شود و صبح بیّنات بدمد و ملکوت زمین و آسمان با انوار آیات بدرخشد. سوگند به خداوند، آنچه بر سر قوم نوح و هود و قوم لوط و ثمود و اصحاب حِجْر [قوم ثمود] و قوم یهود و ملوک سَبا و بزرگان قدرتمند بَطْحاء [مکّه، مقصود کفّار قریش است] و قیاصرهٔ فَیحاء [دمشق، مقصود امویان است] و ا کاسرهٔ زَوْراء [بغداد، مقصود عبّاسیان است] و شهرهای زیر و زبر گردیدهٔ قوم لوط، در قرن‌های پیشینه وارد آمده، همه و همه براستی، پند و عبرتی است برای خردمندان و اهل بینشِ دوراندیشِ امور در فرجام، با دیدن آثار و نشانه‌های آن، در آغاز.
آری، ستارگان بخت‌شان پراکنده گشت و موکب آنها معدوم شد، سیمای آنها غبارآلود گردید و نجوم آنها ناپدید شد و ریشه‌های آنها از بیخ و بُن کَنده شد و اصل و ریشهٔ آنها قلع و قمع گردید و اورنگ هاشان واژگونه شد و لشکرهاشان تار و مار گردید و بنیادشان خراب و ویران شد و کاخ هاشان متروکه و تهی از سکنه گردید و آثار و نشانه‌هاشان نیست و نابود شد، به گونه‌ای که دیگر بانگ و آوازی از آنان نشنوی.
و امّا، آنان که در این زمان، جوار رحمت پروردگار بزرگ را ملجأ و ملاذ و مأمن و پناه برگزیده‌اند، پرندگانی هستند که شاخسارهای سدرهٔ منتهی (مظهر ظهور الهی، حضرت بهاءالله)، را پریدنگاه و لانه و آشیان برگرفته‌اند و خداوند به آنان قدرت و توانایی بخشیده و آنان را راهنمایانی نیکو و خیرخواه گردانیده و برایشان آثار و نشانه‌هایی را آشکار و نمودار ساخته و فانوس و چراغی را روشن و فروزان کرده و از افق توحید، انواری را به آنان ارزانی داشته که روی‌هاشان از آن، درخشنده و تابان است.
۹۵. لَیسَ لِاَحَدٍ اَنْ یعْتَرِضَ
عَلَی ﭐلَّذینَ یحْکُمُونَ عَلَی ﭐلْعِبادِ دَعُوا لَهُمْ ما عِنْدَهُمْ وَ تَوَجَّهُوا اِلَی ﭐلْقُلوبِ *
(مضمون: [جائز] نیست برای کسی که بر کسانی از مردم حکومت می‌کنند اعتراض کند. آنچه نزد ایشان است برای خودشان واگذارید و به قلوب توجه کنید.)
اطاعت از حکومت متبوعه و خودداری از دخالت در سیاست از جمله تعالیم مبارکهٔ حتمیهٔ قطعیهٔ امر بهائی است. چه که حکومت ارض را خداوند به آنها عنایت فرموده و به احبّایش امر نموده که مدائن قلوب را به حکمت و بیان فتح نمایند و از وارد‌‌شدن در امور سیاسی و حزبی و اعتراض به حکومت و مخالفت با اولیاء امور اکیداً اجتناب نمایند. چه که به بیان حضرت بهاءالله:
حقّ جلّ شأنه ناظر به قلوب عباد بوده و هست و دونِ آن از بحر و برّ و زخارف و الوان کلّ را به ملوک و سلاطین و امراء گذارده. چه که لازال عَلَم یفعل ما یشاء أمام ظهور بازغ و ساطع و متلألأ. آنچه امروز لازم است اطاعت حکومت و تمسّک به حکمت. فی‌الحقیقه زمام حفظ و راحت و اطمینان در ظاهر در قبضهٔ اقتدار حکومت است. حق چنین خواسته و چنین مقدّر فرموده. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۶۵)
در لوح مبارک خطاب به جناب حاجی محمّداسمعیل ذبیح نازل: "حقّ جلّ و عزّ... آنچه از برای خود خواسته مدائن قلوب عباد بوده. احبّای حق الیوم به منزلهٔ مفاتیح‌اند. انشاءالله باید کلّ به قوّت اسم اعظم آن ابواب را بگشایند." (اقتدارات، ص۳۲۴) جمال قدم در کتاب عهدی تصریح دارند که: "ملوک مظاهر قدرت و مطالع عزّت و ثروت حقّ‌اند. دربارهٔ ایشان دعا کنید. حکومت ارض به آن نفوس عنایت شد و قلوب را از برای خود مقرّر داشت." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۴۰۱)
علاوه بر آن "مظاهر حُکم و مطالع امر که به طراز عدل و انصاف مزیّن‌اند، بر کلّ اعانت آن نفوس لازم." (همان) بنابراین، نه تنها اعتراض و مخالفت نهی شده، بلکه اعانت هم لازم آمده است. امّا تعیین عدل و انصافِ سلاطین و رؤسای ممالک به عهدهٔ آحاد عباد نیست. بلکه مرکز امر باید در این مورد حکم فرماید. بندگان ملزم به اطاعت از مرکز امر هستند. جمال قدم در لوح خطاب به شیخ نجفی، معروف به ابن ذئب، می‌فرمایند:
هر ملّتی باید مقام سلطانش را ملاحظه نماید و در آن خاضع باشد و به امرش عامل و به حکمش متمسّک. سلاطین مظاهر قدرت و رفعت و عظمت الهی بوده و هستند این مظلوم با احدی مداهنه ننموده، کلّ بر این فقره شاهد و گواه‌اند. ولکن ملاحظهٔ شئون سلاطین مِن عندالله بوده و از کلمات انبیاء و اولیاء واضح و معلوم. (لوح خطاب به شیخ نجفی، ص۶۶)
نهی صریح است که در این باره حتّی تکلّم نباید کرد. چه که خطاب به جناب حاجی محمّداسمعیل کاشانی ذبیح می‌فرمایند:
ابداً در امور دنیا و ما یتعلّق بها و رؤسای ظاهرهٔ آن تکلّم جائز نه. حقّ جلّ و عزّ مملکت ظاهره را به ملوک عنایت فرموده. بر احدی جائز نه که ارتکاب نماید امری را که مخالف رأی رؤسای مملکت باشد. (اقتدارات، ص۳۲۴)
حضرت عبدالبهاء در تبیین این تعلیم می‌فرمایند: "نصّ قاطع است که احبّاء باید خیرخواه و صادق و مطیع و منقاد حکومت باشند. دیگر نفسی تأویلی ننماید و اجتهادی نفرماید و قیدی در میان نیاورد و هذا مقامُ المقرَّبین." (امر و خلق، ج۳، ص۲۷۰) مرکز پیمان در کلام دیگر که در آن تصریح شده: "باید احبّای الهی به موجب نصوص رحمانی نهایت اطاعت و خیرخواهی را مجریٰ دارند و منتهای انقیاد و دولت‌خواهی ابراز کنند" می‌فرمایند:
ای یاران الهی، از قرار مسموع نوهوسانی در ایران تأسیس انجمن پنهان نمایند و در امور سیاسیّه مداخله کنند و به عنوان‌های مختلفه جمعیّت‌ها تشکیل نمایند و نفوس را به دخول در جمعیت دلالت کنند. احبّای الهی به نصّ قاطع ربّانی باید از این امور احتراز نمایند و به کلّی اجتناب کنند. در امور سیاسیّه نه با انجمنی دمساز گردند و نه با جمعیتی همراز شوند. بلکه شب و روز بکوشند تا اخلاق تبدیل شود و افکار تعدیل گردد، رذائل نماند، فضائل جلوه نماید، بنیاد بغض و عدوان برافتد... (امر و خلق، ج۴، ص۴۴۹)
خیانت به حکومت عادله معادل خیانت به خداوند است. این نصّ صریح حضرت عبدالبهاء است: "اگر نفسی به حکومت عادله خیانت کند به خدا خیانت کرده است و اگر خدمت کند به خدا خدمت کند." (همان، ج۳، ص۲۷۳)
حال، اگر کسی به این بیانات قانع نباشد و مایل به مداخله در امور سیاسیه باشد، ابتدا باید نسبت خود را با امر مبارک قطع کند. بعد هر چه خواهد کند. مرکز میثاق هدایت می‌فرمایند:
حال، نفسی از احبّاء اگر بخواهد در امور سیاسیّه، در منزل خویش یا محفل دیگران، مذاکره بکند اوّل بهتر است که نسبت خود را از این امر قطع نماید و جمیع بدانند که تعلّق به این امر ندارد. خود می‌داند. والّا عاقبت سبب مضرّت عمومی گردد. یعنی مسلک روحانی ما را به هم زند و احبّاء را مشغولِ اقوالی نماید که سبب تدنّی و محرومی آنان گردد. (امر و خلق، ج۳، ص۲۷۹)
از این فراتر نیز مطرح شده است و اگر کسی سخنی در امور سیاسی بگوید دیگر بهائی محسوب نشود:
هر نفسی را که می‌بینید در امور سیاسی صحبت می‌دارد بدانید که بهائی نیست. این میزان است. زیرا اساس امر بهائی الفت بین جمیع ملل و ادیان است و مکالمات سیاسی سبب تفرقه و حصول ضدّیّت و تعصّب. (همان، ص۲۷۸)
و امّا، بین حکومت و رعیت حقوق متبادله موجود است. همان طور که به رعیت امر می‌فرمایند که رعایت حکومت نماید، حکومت را هم هدایت می‌فرمایند که رعایت رعیت نماید. در رسالهٔ سیاسیه چنین مذکور:
حکومت رعیت‌پرور واجب‌الاطاعة است و طاعتش موجب قُربت. عدل الهی مقتضی رعایت حقوق متبادله و آئین ربّانی آمر به صیانت شئون متعادله. رعیت از راعی حقّ صیانت و رعایت دارد... حکومت رعیت را حصن حصین باشد و کهف امین... رعایا و برایا را به جمیع قُویٰ محفوظ و مصون فرماید و عزّت و سعادت تبعه و زیردستان را ملحوظ و منظور دارد. چه که رعیت ودیعهٔ الهیّه است و فقراء امانت حضرت احدیّت. به همچنین بر رعیت اطاعت و صداقت مفروض و قیام بر لوازم عبودیت و خلوص خدمت محتوم و حُسن نیت و شکرانیت ملزوم. (رسالهٔ سیاسیه، طبع ۹۱ بدیع، طهران، از روی نسخهٔ هندوستان، ص۴۶-۴۷)
در مقامی حضرت بهاءالله امر فرموده‌اند که به جان سلطان دعا شود؛ چه که در حفظ احبّاء الهی کوشا بوده است:
شایسته نیست نسبت به دولت، حال، احدی به کلمهٔ نالایقه تکلّم نماید. فی‌الحقیقه با اعراض علما و قساوتی که آن نفوس را اخذ نموده حضرت سلطان بسیار خوب سلوک فرموده. در هر صورت دولت رعایت اهل ملّت را می‌نماید. چه که ارتکاب امری که سبب ضوضاء عامّهٔ خلق شود، نزد دولت مقبول نبوده و نیست. چه که باید حفظ تخت و بخت خود نماید. این قدر معلوم آن جناب بوده که در منظر اکبر ذکر سلطان به نیکویی شده. اگر یکی از علمای مظلوم سلطان می‌شد، آن وقت قدر همهٔ سلاطین نزد شما معلوم و واضح می‌گشت. (آثار قلم اعلی، ج۷، ص۱۹۸)
۹۶. یا بَحْرَ ﭐلْاَعْظَم رُشَّ عَلَی ﭐلْاُمَم
ما اُمِرْتَ بِهِ مِنْ لَدُنْ مالِکِ ﭐلْقِدَم وَ زَینْ هَیاکِلَ ﭐلْاَنام بِطِرازِ ﭐلْاَحْکام ﭐلَّتیۭ بِها تَفْرَحُ ﭐلْقُلوبُ وَ تَقَرُّ ﭐلْعُیونُ *
(مضمون: ای بحر اعظم، آنچه را از جانب [خداوندِ] مالک جاودانگی به آن امر شدی بر امّت‌ها بپاش و هیکل‌های مردم را به زیور احکام زینت ده، [احکامی] که به آن قلوب شاد و چشم‌ها روشن میشود.)
در آثار مبارکه، بحر اعظم لقب و عنوان حضرت بهاءالله است. در واقع از دو حرف اوّل اسم مبارک، دو عنوان ظاهر و باهر: "ستایش پاک یزدان را سزاوار که از روشنیِ آفتابِ بخشش جهان را روشن نمود. از با بحر اعظم هویدا و از ها هویّهٔ بحته. اوست توانایی که توانایی مردم روزگار او را از خواست خود باز ندارد..." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۲۴۰)
در دیگر آثار مبارکه نیز به این عنوان اشاره شده است: "سبحان‌الله، بحر اعظم أمام وجوه موّاج و مقصود عالم از افق اسم اعظم ظاهر و هویدا. معذلک ممنوع و محروم‌اند." (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۲۸۷)
در لوح مبارک خطاب به شیخ نجفی، ص۱۰۳، او را دعوت می‌فرمایند که به ساحل "بحر اعظم" توجّه نماید و در زمرهٔ اهل بهاء بر سفینهٔ حمراء راکب شود و از هلاکت نجات یابد:
یا شیخ، قصد شاطئ بحر اعظم فرما. ثُمَّ ٱدْخُلْ فی السّفینة الحمراء الّتی قَدَّرهَا اللهُ لأهلِ البهآء فی قیّوم‌الأسماء و إنّها تَمُرُّ عَلی البرّ و البحر. مَن دَخَلَ فیها نجیٰ و مَن أعرضَ هلک.
اگرچه مقصود از "ب" همان الف الوهیت است که به "الف مبسوطه" نامیده شده و حکایت از خداوند در رتبهٔ واحدیت می‌نماید که همان مشیت اوّلیه و مُبعث رُسُل و مُنزِل وحی است، امّا حضرت بهاءالله تصریح می‌فرمایند که آنچه بیان می‌کنند از خود ایشان نیست بلکه مالک قِدَم، یعنی ذات الوهیت، امر فرموده است. مثلاً در لوحی می‌فرمایند: "قسم به آفتاب فَلَک باقی که اگر امر به دست این عبد بود یک آیه مابین این قوم تلاوت نمی‌شد. چه که ناس بالمرّه از فطرت اصلیّه منحرف شده‌اند. ولکن اللهَ قَضیٰ ما أرادَ و أمضیٰ ما شاء لا رادّ لمشیته و لامردَّ لقضائه و إنّه بکلّشیءٍ حکیم." (مائدهٔ آسمانی، ج۷، ص۸۲ / مضمون عبارت عربی: امّا خداوند جاری ساخت آنچه را که اراده فرمود و به اجرا در آورد آنچه را که خواست. نه مانعی برای مشیّت او موجود و نه منعی بر قضای او. او به همه چیز حکم می‌کند.) در کلام دیگر از قلم اعلی نازل:
فَوَاللهِ لو کان الأمر بِیَدی ما أظهَرتُ نفسی ابداً. ای صاحبان بغضا، قسم به آفتاب فَلَک بقاء که اگر امر به دست این عبد بود هرگز خود را معروف نمی‌نمودم. چه که اسم مذکورم ننگ دارد از ذکر این السن غیر طاهرهٔ کاذبه و در هر حین که ساکن شده و صَمت اختیار نمودم، روحُ‌القُدُس از یمینم ناطق شده و روحُ‌الاعظم قُدّام وجهم و روحُ‌الأمین فوق رأسم و روحُ‌البهآء در صدرم ندا فرموده و حال اگر به سمع لطیف استماع شود از جمیع اعضاء و احشاء و عروق و اظفار نداءالله را استماع نمائید حتّی از شَعَراتم می‌شنوید بأنّهُ لا إله إلّا هو و إنّ هذا الجمال لَبهائُهُ لِمَن فِی السّموات و الأرضین. (منتخباتی از آثار حضرت بهاءالله، شماره ۵۰، چاپ دوم، ص۷۴)
در کتاب ایقان نیز فرموده‌اند که قصد مراجعت نداشتند، ولی ارادهٔ الهی تعلّق گرفت که رجوع فرمایند و به تربیت و هدایت خلق پردازند:
... با این بلایای نازله و رزایای متواتره فَوَ الّذی نفسی بِیَدِه کمال سرور موجود بود و نهایت فرح مشهود. زیرا که از ضرر و نفع و صحّت و سقم نفسی اطّلاع نبود. به خود مشغول بودم و از ماسِوی غافل. و غافل از این که کمند قضای الهی أوسع از خیال است و تیر تقدیر او مقدّس از تدبیر. سر را از کمندش نجات نه و اراده‌اش را جز رضا چاره‌ای نه. قسم به خدا که این مهاجرتم را خیال مراجعت نبود و مسافرتم را امید مواصلت نه... باری، تا آن که از مصدر امر حکمِ رجوع صادر شد و لابدّاً تسلیم نمودم و راجع شدم. (طبع آلمان، ص۱۶۶)
بنابراین، به آنچه که مأمورند عمل می‌کنند و آنچه را که ارادهٔ الهیه به آن تعلّق یافته به اجرا می‌گذارند. در این بند از کتاب اقدس، به امر الهی احکام را نازل فرمودند. احکام الهی برای هدایت خلق جهت وصول به ساحت رضای حقّ عزّ نزول یافته و در واقع فکّ رحیق مختوم شده تا رایحهٔ طیّبهٔ رحمن به مشام اهل امکان برسد.
امّا، مقصود از نزول احکام در این دور، اجرای ظاهری آنها نیست. بلکه حصول کمالات انسانی است. در بیان جمال مبارک مذکور:
این ظهور از برای اجرای حدودات ظاهره نیامده. چنانچه در بیان از قلم رحمن جاری؛ بلکه لأجل ظهورات کمالیّه در انفُس انسانیّه و ارتقآء أرواحِهِم إلَی المقاماتِ الباقیّة و ما یُصَدِّقُهُ عقولُهُم ظاهر و مُشرق شده تا آن که کل فوق مُلک و ملکوت مشی نمایند. لعمری لو أخرقُ الحجاب فی هذا المقام لَتَطیرُ الأرواح إلی ساحة ربّک فالِق الأصباح. ولکن چون به حکمت امر نمودیم لذا بعضی از مقامات را مستور داشتیم تا جذب مختار زمام اختیار را اخذ ننماید و کلّ به آداب ظاهره مابین بریّه مشی نمایند و سبب هدایت ناس شوند. (اقتدارات، ص۱۶۷)
در ادامهٔ کلام مبارک به نکته‌ای اشاره دارند و آن این که شاید بعضی نفوس برخی از احکام را تصدیق نکنند ولی باید دانست که کلّیه احکام و حدود نازله لابد حکمتی دارد. حال، اگر بعضی از احکام را تصدیق نکنند، لابد بیانات مبارکه دربارهٔ آداب و اخلاق و اتّحاد و اتّفاق را کسی رد نمی‌کند مگر آن که عقل نداشته باشد یا از انصاف محروم باشد.در واقع اجرای این احکام سبب میشود کمالات مکنون در وجود انسان به ظهور برسد. این که حضرت بهاءالله فرموده‌اند: "حق از برای کنوز مودعهٔ در نفوس آمده" (اشراقات، ص۱۴۱) یا "حقّ جلّ جلاله از برای ظهور جواهر معانی از معدن انسانی آمده" (همان، ص۱۳۲) صرفاً با اجرای احکام و عمل به موجب هدایات الهی است که مقصود حاصل میشود. جناب دکتر داودی دربارهٔ بیان اخیر جمال قدم چنین توضیح می‌دهند:
جواهر در جمع جوهر آمده است. جوهر چیست؟ امر پایداری است که زوال نپذیرد؛ حقیقتی است که دیگرگون نشود؛ پایهٔ هستی است؛ بنیاد زندگی است. معنی مقابل آن عَرَض. عرض چیست؟ چیزی است که می‌آید و می‌گذرد. نمود بی بود است. بر روی جوهر می‌نشیند؛ جوهر را ناپیدا می‌سازد و خود به جای آن پدید می‌آید. مانند غباری بر آیینه است؛ همچون جامهای در تن آدمی است... آیینه را نمی‌توان دید جز این که نخست غبار از چهرهٔ او بزدایند... گنج را نمی‌توان جُست جز این که نخست خاک از آن برگیرند.
... وجود انسان را معدنی می‌نامد که جواهری در آن فرو خفته است. این جواهر چیست؟ او می‌گوید، «جواهر معانی» و با این سخن هر گونه ابهامی را در معنی جوهر برکنار می‌دارد... او آمده است تا ما را از این گمراهی باز رهاند؛ بگوید که به دست خود جواهر معانی را در این معدن نهفته است. عرض را به یک سو نهید تا جوهر پدید آید؛ غبار خاک را فرو شویید تا آیینهٔ تابناک چهره گشاید... اگر انسان به معدن وجود خود راه جوید... گوهر تابناک هستی آدمی با خودِ وحدت اصلیهٔ نوع انسان به جلوه در می‌آید. (انسان در آئین بهائی، ج۱، ص ۸۶-۸۸)
حضرت عبدالبهاء در توصیف آن می‌فرمایند:
از برای اعمال و فضائل انسانی درجات است که فائدهٔ آن راجع به شخص انسان است. عمل دیگر ثمرش راجع به عائلهٔ انسان یا به قوم و قبیلهٔ او. امّا یک عملی است که فائده و ثمرش راجع به عموم اهل عالم است و نتائجش غیرمحدود و اثراتش باقی به بقاء عالم وجود. موفّقیت به این گونه عمل کمال عالم انسانی است و این کمال به تمسّک به تعالیم الهیّه و قوّهٔ معنویّه حاصل شود. این است که در ادیان الهیّه قبول عمل انسان به عرفان مشرق امر رحمن منوط است و علم و عرفان به عمل به وصایای ملیک منّان معلّق و مربوط. علم و عمل چون باهم باشد و اطاعت با عرفان توأم گردد، نتیجهٔ عالم وجود مشهود شود و سرّ موهبت ربّ ودود در حیّز شهود جلوه نماید. (بدایع‌الآثار، ج۲، ص۲۲۷)
حضرت ولی امرالله نیز عرفان بدون عمل را معرفت حقیقی نمی‌دانند:
معرفت مظهر ظهور اگر ثمر و نتیجه‌اش حُسن سلوک و تزکیهٔ اخلاق نباشد، از نفوذ و تأثیر محروم و نزد اهل دانش و ارباب بصیرت قابل اعتناء نبوده و نیست. چه که این معرفت معرفت حقیقی نه بلکه صِرف توهّم و تقلید است. (توقیعات مبارک، ۱۹۲۲-۱۹۲۶، ص۲۵۴)
باید توجّه داشت که چون و چرا در اجرای اوامر ابداً پذیرفته نیست. جمال قدم می‌فرمایند: "هر یک از انبیاء که از جانب حق آمده، بعد از ثبوت این مقام بر احدی نیست که به لِمَ و بِمَ تکلّم نماید. آنچه بفرماید باید کلّ قبول نمایند و اطاعت کنند. هذا ما حَکَمَ بِهِ الله فی کتبه و زبره و الواحه." (یاران پارسی، ص۴۰)
۹۷. وَ ﭐلَّذیۭ تَمَلَّکَ مِائَةَ مِثْقالٍ
مِنَ ﭐلذَّهَبِ فَتِسْعَةَ عَشَرَ مِثْقالاً لِلّٰهِ فاطِرِ ﭐلْاَرْضِ وَ ﭐلسَّمآءِ اِیاکُمْ یا قَوْمُ اَنْ تَمْنَعُوا اَنْفُسَکُمْ عَنْ هٰذَا ﭐلْفَضْلِ ﭐلْعَظیمِ * قَدْ اَمَرْناکُمْ بِهٰذا بَعْدَ اِذْ کُنّا غَنیاً عَنْکُمْ وَ عَنْ کُلِّ مَنْ فِی ﭐلسَّمٰواتِ وَ ﭐلْاَرَضیۭنَ * اِنَّ فیۭ ذٰلِکَ لَحِکَمٌ وَ مَصالِحُ لَمْ یحِطْ بِها عِلْمُ اَحَدٍ اِلَّا اللهِ ﭐلْعالِمِ ﭐلْخَبیرِ * قُلْ بِذٰلِکَ اَرادَ تَطْهیرَ اَمْوالِکُمْ وَ تَقَرُّبَکُمْ اِلیٰ مَقاماتٍ لا یدْرِکُها اِلّٰا مَنْ شآءَ اللهُ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْفَضّالُ ﭐلْعَزیزُ ﭐلْکَریمُ * یا قَوْمُ لا تَخُونوا فیۭ حُقوقِ اللهِ وَ لا تَصَرَّفُوا فیۭها اِلّٰا بَعْدَ اِذْنِهِ کَذٰلِکَ قُضِیَ ﭐلْاَمْرُ فِی ﭐلْاَلْواحِ وَ فیۭ هٰذَا ﭐللَّوْحِ ﭐلْمَنیعِ * مَنْ خانَ اللهَ یخانُ بٱلْعَدْلِ وَ ﭐلَّذیۭ عَمِلَ بِما اُمِرَ ینْزَلُ عَلَیهِ ﭐلْبَرَکَةُ مِنْ سَمآءِ عَطآءِ رَبِّهِ ﭐلْفَیاضِ ﭐلْمُعْطِی ﭐلْباذِلِ ﭐلْقَدیمِ * اِنَّهُ اَرادَ لَکُمْ ما لا تَعْرِفونَهُ ﭐلْیوْمَ سَوْفَ یعْرِفُهُ ﭐلْقَوْمُ اِذا طارَتِ ﭐلْاَرْواحُ وَ طُوِیتْ زَرابِیُّ ﭐلْاَفْراحِ کَذٰلِکَ یذَکِّرُکُمْ مَنْ عِنْدَهُ لَوْحٌ حَفیظٌ *
(مضمون: و کسی که مالک صد مثقال طلا شد پس نوزده مثقال از آنِ خداوند خالق زمین و آسمان است. ای مردم، مبادا خودتان را از این فضل عظیم باز دارید. شما را به این [حقوق الله] امر کردیم بعد از اینکه از شما و از همه کسانی که در آسمانها و زمین‌ها هستند بی‌نیاز بودیم. در آن البته حکمت‌ها و مصلحت‌هایی است که علم احدی جز خداوند دانای بسیار آگاه به آن احاطه نیافته است. بگو [خداوند] خواست به وسیلهٔ آن [حقوق الله] تطهیر اموالتان و نزدیکی‌تان را به مقاماتی که هیچ کس آن را درک نمی‌کند، جز کسی که خدا بخواهد. او البته بسیار بخشنده و عزیز و کریم است. ای مردم، در حقوق الله خیانت نکنید و در آن تصرف ننمایید مگر بعد از اجازه او. این چنین در الواح و در این لوح بلندمرتبه حکم شد. هر کس به خداوند خیانت کند، به عدل مورد خیانت واقع میشود و کسی که به آنچه به آن امر شده عمل کند، از آسمانِ بخششِ پروردگار فیاض و معطی باذل قدیمش برکت بر او نازل میشود. او برای شما چیزی را خواسته که امروز آن را نمی‌شناسید. به زودی مردم آن را خواهند شناخت، هنگامی که ارواح پرواز کرده و بساط‌های شادی‌ها در هم پیچیده شوند. این چنین، کسی که لوح حفیظ در نزد او است به شما پند می‌دهد.)
حقوق الهی در زمرهٔ اهمّ احکام الهی و سبب حصول انقطاع در ادا کنندهٔ حقوق مزبور، تطهیر اموال، نزول برکات، حصول رضای الهی و مساعدت به تعدیل ثروت میشود. مواهب دیگری که به آن تعلّق می‌گیرد در این عالم معلوم و مشهود نه و "یعرفه القوم اذا طارت الأرواح"؛ لهذا وقوف بر آن در عالم بعد میسّر میشود.
نکتهٔ اوّلی که در امر تأدیهٔ حقوق‌الله مطرح است اصل انفاق است. حضرت بهاءالله در کلمات مکنونه عربی می‌فرمایند، "أنفِق مالی علی فقرائی لِتُنفَقَ فِی السّمآء مِن کنوز عزٍّ لا تَفنی و خزائن مجدٍ لاتبلی..." (فقره شماره ۵۷) در اینجا مؤکَّد است که مال متعلّق به ما نیست، بلکه تعلّق به مالک این جهان، یعنی ذات الوهیت، دارد و بدین لحاظ می‌فرمایند که مال مرا انفاق کنید. این قضیه در مورد حقوق‌الله نیز صادق است. حضرت بهاءالله خطاب به جناب زین‌المقرّبین می‌فرمایند:
آنچه در دنیاست قابل ذکر نبوده و نیست. ولکن اگر نفسی فائز شود و در سبیل الهی یک درهم أو اقلّ انفاق نماید، عندالله از کنوز اولیٰ و اقدم بوده و هست. این است که حقّ جلّ جلاله عاملین و منفقین را در جمیع کتب خود ذکر فرموده. از حقّ بخواهید که کلّ را مؤیّد فرماید بر ادای حقوق. چه که به اسباب، امر مرتفع میشود و ظاهر می‌گردد. اگر عباد مقام اعمال را در این ایّام بدانند، کلّ به آنچه سزاوار است عامل می‌شوند. الأمرُ بِیَدِهِ یحکُمُ کَیفَ یشاء و هو الحاکمُ الباذلُ العادلُ المبیّن الحکیم. (جزوهٔ حقوق‌الله، فقره شماره ۱)
باید این نکته را مدّ نظر داشت که خداوند به هیچ وجه نیازی به بندگانش ندارد و چنانچه برای پیشرفت امرش نیاز به منابع مادّی باشد فراهم می‌آورد. امّا، وقتی فردی حقوق‌الله را ادا نماید، از طرفی برای ترقّی و تقدّم امرالله و هدایت نوع بشر صرف میشود، از طرفی نفع آن به خود فرد راجع است. جمال قدم شهادت می‌دهند: "حقّ جلّ جلاله مقدّس است از آنچه ذکر شده و میشود و منزّه است از عالم و ذخائر آن. آنچه می‌فرماید ثمرش به خود عباد راجع." (همان، فقره ۲) و نیز می‌فرمایند: "ادای حقوق بر کلّ واجب و نفع آن به انفُس عباد راجع. ولکن قبول آن معلّق است به رَوح و ریحان و رضای نفوس عادلهٔ عامله. در این صورت اخذ جایز و الّا فلا. انّ ربّک هو الغنیّ الحمید." (همان، فقره ۴)
جمال قدم تأکید دارند که: "ادای حقوق الهی سبب نعمت و برکت و عزّت و حفظ بوده و خواهد بود." البته مشروط است به این که در کمال رضایت خاطر تقدیم شود. (همان، فقره ۶/ به شماره ۷، ۲۷ و ۳۲ نیز توجّه شود.) آن حضرت تصریح دارند که نباید مطالبه حقوق‌الله نمود ("مطالبهٔ حقوق ابداً جائز نبوده و نیست" – جزوه حقوق‌الله، فقره ۹) و هر نفسی باید خودش در اندیشه باشد که چگونه محاسبه کند و در کمال میل، حتّی با اصرار، تقدیم نماید: "دربارهٔ حقوق به هیچ وجه ذکر جائز نه" زیرا سبب ذلّت امرالله میشود. طلعت ابهی تأکید دارند، "از عالم بگذرید و از یک ذرّه عزّ امرالله مگذرید. امین علیه بهائی هم باید در این فقره ذکری ننماید. این معلّق و منوط به اقبال خود نفوس است." (همان، فقره ۸) امّا از آنجا که "ناس از ادراک آنچه در کتب الهی از قلم اعلی جاری شده و نازل گشته قاصر و عاجزند، در هر حال مذکِّر و هادی و معرِّف و معلّم لازم." (لوح مقصود، ص۲) بدین لحاظ جمال قدم به مخاطب لوحی می‌فرمایند: "بر آن حضرت است امر به معروف. مَن سَمِعَ لِنفسه و الّذی لَم‌یسمعْ فَعلَیه." (جزوه حقوق‌الله، فقره ۶) و نیز می‌فرمایند:
اداء حقوق الهی بر کلّ فرض است و حکمش از قلم اعلی در کتاب نازل و ثابت. ولکن اظهار و اصرار ابداً جائز نه. هر نفسی موفّق شود بر اداء آن و به روح و ریحان برساند مقبول است، والّا فلا. از بابت تذکّر، یک بار باید عموماً در مجلس ذکری بشود و بس. نفوس موقنهٔ ثابتهٔ بصیره خود اقدام می‌نمایند. (جزوه حقوق‌الله، فقره ۳۸)
حکم حقوق‌الله تا سال ۱۲۹۵ قمری ابلاغ نشده بود. بعد هم نظر به فضل ابلاغ شد تا "هر نفسی بخواهد به رضا و طیب خاطر حقوق‌الله را ادا نماید قبول میشود." (جزوه حقوق‌الله، فقره ۳۰) اگر نفسی بخواهد برای زیارت اعتاب مقدّسه به ارض اقدس بشتابد ابتدا باید حقوق‌الله را پرداخت کرده باشد:
بگو یا قوم، اوّل امر عرفان حقّ جلّ جلاله و آخر آن استقامت و بعد تطهیر مال و ما عند القوم بما اَمَرَ بِهِ اللهُ بوده. لذا باید اوّل حقوق الهی ادا شود و بعد توجّه به بیت. محض فضل این کلمه ذکر شد. (همان، فقرهٔ ۳۱)
نحوهٔ محاسبهٔ آن را نوزده درصد تعیین فرموده‌اند. وقتی میزان پس‌انداز فرد، یعنی درآمد منهای مخارج، به نوزده مثقال طلا بالغ شود، که هر مثقال نوزده نخود است نه ۲۴ نخود معمول در عُرف بازار، از این میزان باید نوزده درصد آن را محاسبه کرده تأدیه نماید. مازاد آن تا رسیدن به نوزده مثقال دوم از حقوق‌الله معاف است. این که در ابتدای این بند فرموده‌اند کسی که صد مثقال طلا مالک شود باید نوزده مثقال را حقوق‌الله ادا کند، مقصود بیان مقدار است نه حدّ نصاب: "اصل نصاب که حقوق بر آن تعلّق می‌گیرد عدد نوزده است و این مطابق است با کتاب مبارک اقدس. چه، در آن آیه مقصود بیان مقدار بوده نه نصاب." (امر و خلق، ج۴، ص۲۲۸)
اگر شخصی حقوق‌الله متعلّقه را بپردازد بعد در تجارت متضرّر شود و سپس دیگربار اموال او به میزان مقرّر و حدّ نصاب برسد، آن مال از حقوق‌الله معاف است. اگر کلّ مال تلف شود و دیگربار در اثر تجارت به حدّ نصاب برسد، باز هم حقوق تعلّق نمی‌گیرد.
چنانچه شخصی حقوق‌الله متعلّقه به مالی را پرداخت نماید، دیگر به آن مال حقوق تعلّق نمی‌گیرد مگر آن که منافعی از آن حاصل شود. ضمناً اگر آن مال به شخص دیگری برسد، اعم از آن که به ارث یا هبه باشد، نفر دوم باید حقوق‌الله را پرداخت کند.
بعضی از اقلام اموال از تأدیه حقوق‌الله معاف‌اند. در رسالهٔ سؤال و جواب مذکور: "در این ظهور اعظم اسباب بیت و بیت مسکون را عفو نمودیم؛ یعنی اسبابی که ما یحتاج به است." (کتاب اقدس، طبع مرکز جهانی، رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۸ و ۴۲) دربارهٔ اسباب دکّان که برای کسب و شغل لازم است سؤال شده که در ذیل شماره ۹۵ رسالهٔ سؤال و جواب فرمودند، "حکم اثاث بیت بر آن جاری."
در ضمن مِلکی هم که منافع ندارد از پرداخت حقوق‌الله معاف است: "حکم‌الله آن که مِلکی که انتفاع آن مقطوع است یعنی نفعی از آن حاصل نمی‌شود حقوق بر آن تعلّق نمی‌گیرد. انّه لهو الحاکمُ الکریم." (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۱۰۲) حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
اگر شخصی حقوق بر مِلکی را ایفا نموده و واردات آن مِلک به قدر احتیاج اوست دیگر بر آن شخص حقوق ترتّب نیابد. بر آلات و ادوات زراعت، حتّی حیوانات حَرَث [گاو و اسب] به اندازه‌ای که لزوم است حقوق ترتّب نگردد. (گنجینه حدود و احکام، ص۹۸)
در یادداشت ۱۲۵ ملحقات کتاب اقدس، ص۱۸۷، آمده است:
حقوق‌الله در ابتدا به جمال اقدس ابهی، مظهر ظهور الهی، و بعد از صعود مبارک به حضرت عبدالبهاء، مرکز میثاق، تقدیم می‌گردید. در الواح مبارکهٔ وصایا می‌فرمایند: حقوق‌الله راجع به ولیّ امرالله است. حال چون کرسی ولایت خالی است حقوق‌الله به مرجع امرالله که بیت‌العدل اعظم است راجع می‌گردد. عایدات این صندوق به مصرف ترویج امرالله و تأمین مصالح امریّه و اعمال خیریّه و منافع عمومیّه می‌رسد.
لازم به ذکر است که در الواح مبارکه وصایا، رفع مبهمات به عهدهٔ بیت‌العدل اعظم گذاشته شده است. چون ذکری از مرجع دریافت کنندهٔ حقوق‌الله در غیاب ولیّ امرالله به میان نیامده، لذا تعیین تکلیف حقوق‌الله در زمرهٔ مبهماتی است که رفع آن به عهدهٔ بیت‌العدل اعظم است.
۹۸. قَدْ حَضَرَتْ لَدَی ﭐلْعَرْشِ
عَرآئِضُ شَتّیٰ مِنَ ﭐلَّذینَ اٰمَنُوا وَ سَئَلُوا فیۭهَا اللهَ رَبَّ ما یریٰ وَ ما لا یریٰ رَبَّ ﭐلْعالَمینَ * لِذا نَزَّلْنَا ﭐللَّوْحَ وَ زَینّاهُ بِطِرازِ ﭐلْاَمْرِ لَعَلَّ ﭐلنّاسَ بِاَحْکام رَبِّهِمْ یعْمَلونَ * وَ کَذٰلِکَ سُئِلْنا مِنْ قَبْلُ فیۭ سِنیۭنَ مُتَوالِیاتٍ وَ اَمْسَکْنَا ﭐلْقَلَمَ حِکْمَةً مِنْ لَدُنّا اِلیٰ اَنْ حَضَرَتْ کُتُبٌ مِنْ اَنْفُسٍ مَعْدوداتٍ فیۭ تِلْکَ ﭐلْاَیامِ لِذا اَجَبْناهُمْ بٱلْحَقِّ بِما تَحْییٰ بِهِ ﭐلْقُلوبُ *
(مضمون: عریضه‌های گوناگون از کسانی که ایمان آورده‌اند نزد عرش حاضر شد و در آن [عریضه‌ها] پرسش نمودند از خداوند، پروردگار آنچه دیده میشود و آنچه دیده نمی‌شود، پروردگار عالمیان. بنابراین، این لوح را نازل کردیم و آن را به زیور امر زینت دادیم شاید مردم به احکام پروردگارشان عمل کنند و همچنین از قبل در سال‌های متوالی از ما در خواست شد و به عنوان حکمتی از جانب خودمان قلم را نگاه داشتیم تا اینکه نامه‌هایی از افرادی معدود در این ایام حاضر شد. بنابراین به حق آنان را اجابت کردیم به آنچه که به آن قلوب زنده میشود.)
بدیهی است اقبال به مظهر ظهور همراه با اجرای اوامر و احکام نازل از سماء عنایت الهی مقبول درگاه کبریا است. یکی بدون دیگری پذیرفته نخواهد شد. در ابتدای ظهور جمال مبارک، هر نفسی که ایمان می‌آورد از او پذیرفته می‌شد، چه که هنوز احکام الهی عزّ نزول نیافته بود. امّا بعد از نزول کتاب اقدس، یکی بدون دیگری پذیرفته نشد. حضرت بهاءالله در لوحی خطاب به حبیب، ابن ذبیح، می‌فرمایند:
بسمی الشّاهد السّمیع
یا ابن ذبیح، أنتم تحت لحاظ عنایة ربّکم العلیم الخبیر. أنِ ٱعرَفوا مقامَ هذَا المقامِ العزیزِ المنیع. یا حبیب، در ذبیح علیه بهائی و آنچه از او ظاهر شده تفکّر نما. بعد از اصغای ندا اقلّ مِن آن توقّف ننمود و به شطر احدیّه متوجّه و این در ایّامی واقع که اهل بیان از اصل امر غافل و محجوب. چه که حکمت الٓهی اقتضای سَتر نمود. انشاءالله به کمال تقدیس و تنزیه به ذکر حقّ جلّ جلاله مشغول باشید و به افق اراده‌اش ناظر. جناب ذبیح و منتسبین او را در صحیفهٔ مکنونهٔ مخزونه، که در مقامی به صحیفهٔ حمرا مذکور، ذکر نمودیم.
در اوّل امر، حقّ جلّ جلاله ناظر به اقبال وحده بوده؛ چه که قبل از نزول اوامر و احکام اظهار نمود و القای کلمه فرمود. هر نفسی من غیر توقّف قبول نمود، او به کلّ خیر فائز. و بعد از ارتفاع سمآء حُکم الٓهی و اشراق شمس امر بر کلّ لازم و واجب که به آن تمسّک نمایند و به آن عامل شوند. الأمرُ بِیَدِهِ؛ یفعلُ و یَحکُمُ کَیفَ یشآءُ و کَیفَ یُرید و هو الآمرُ المالکُ العزیزُ الحمید.
البهآء علیک و عَلَی الّذی فاز باللّقآء فِی السّجنِ الأعظم و عَلَی الّذین شهدوا بما شهدالله أنّهُ لا إلٓهَ إلّا أنَا العلیم الخبیر. (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۲۷، ص۴۴۶)
همان طور که مشهود است، در آن زمان همین اقبال جناب ذبیح (محتملاً جناب اسمعیل زواره‌ای) در درگاه الهی مقبول واقع شد و مشروط به اجرای احکام نبود. هنوز امر مبارک اعلام نشده بود و لذا نفوسی به صِرف خلوص و روحانیت خود پی به عظمت مقام حضرت بهاءالله بردند. پس از اظهار امر در حین خروج از بغداد نیز احکام نازل نشد تا آن که در ادرنه احبّای الهی تدریجاً به صرافت افتادند که لابدّ احکام الهی نیز باید از سماء عزّ نورانی نازل شود تا آنها از آن طریق به مقصود الهی پی ببرند و راهی برای تقرّب به ساحت خداوند بیابند. بدین لحاظ حضرت بهاءالله در لوحی خطاب به جناب حاج سید جواد کربلایی می‌فرمایند:
یا اسمی، الیوم آفتاب جود در اشراق و بحر کرم در امواج و سماء عنایت به نیّر لطف و شفقت مزیّن. اگر در کتاب اقدس درست ملاحظه فرمایید مشاهده می‌نمایید چگونه فضل الهی خلق نامتناهی را احاطه نموده که بالمرّه اسباب اجتناب و احتراز مرتفع شده تا جمیع امم با یکدیگر معاشر شوند و به کمال محبّت مؤانِس. قل نفسی لجودک الفداء یا جواد العالمین.
مقصود از این بیان آن بوده که کلّ بما عندالله فائز شوند. اگر حکم اجتناب باقی، تقرّب در این صورت ممنوع است و بعد از منع آن احدی بر آنچه ظاهر شده مطّلع نخواهد شد و جمیع از نفحات الهی و فَوَحات قمیص رحمانی محروم خواهند ماند. امر به حکمت نمودیم و اکثری به مقصودالله از ذکر آن نرسیده‌اند. فساد و نزاع و جدال از جمیع نهی شده تا کلّ به اخلاق روحانیه عباد غافله را به شطر احدیّه کشانند.
در سنین معدودات از اطراف عرایض ناس به شطر اقدس وارد و از اوامر الهیّه سؤال می‌نمودند. إنّا أمسَکنَا القلم عن ذکرها الی أن أتَی المیقات اذاً أشرَقَت مِن افق ارادة ربّک شمسُ الأحکام فضلاً علی اللأنام إنّه لهو الغفور الکریم. چه که اوامر الهیّه به منزلهٔ بحر است و ناس به منزلهٔ حِیتان، لو هم یعرفون. (مناهج‌الاحکام، ج۲، ص۵۴۹ / مضمون عبارت عربی: ما قلم را نگه داشتیم از ذکر آن تا که وقتی مقتضی فرا رسید در آن زمان شمس احکام از افق ارادهٔ پروردگارت اشراق کرد فضلی برای بندگان. اوست بخشنده و کریم. / حِیتان = جمع حوت به معنی ماهی.)
بعد از آن که کتاب اقدس از سماء لطف الهی نازل شد، باز هم ارسال نشد. در اثری از جمال قدم به امضاء کاتب وحی آمده است:
این بسی واضح که کتاب اقدس از سماء مشیّت نازل شد و در سنین معدوده مستور بود تا آن که جمعی از نفوس مقبلهٔ موقنه از اطراف از احکام الهی سؤال نمودند و به کمال عجز و ابتهال سائل شدند. لذا امر به ارسال کتاب اقدس شد. (اسرارالآثار خصوصی، ج۱، ص۱۶۸)
در آثار مبارکه تمسّک به کتاب مستطاب اقدس را بسیار تأکید فرموده‌اند. در خصوص اهمّیت این کتاب می‌فرمایند:
قد أنزَلنا فی السّجن کتاباً سُمّی لدی العرش بالکتابِ الأقدس و فیهِ شَرَعنَا الشّرائعَ و زَیِّنّاه بأوامر ربّک. الأمرُ عَلی مَن فِی السّموات و الأرضین. قل یا قومُ تمسّکوا بِهِ ثمّ اعملوا بما نُزِّلَ فیه مِن بدایع احکام ربّکُمُ الغفورُ الکریم. إنّه ینفَعُکُم فِی الدّنیا و الآخرة و یُطَهِّرُکُم عَمّا لایَنبَغی. إنّه لَهُوَ المدبّرُ المبیِّنُ المُعْطِی البازِلُ العزیزُ الحمید. (اسرارالآثار، ج۱، ص۱۶۷ / مضمون: در سجن [اعظم] کتابی که نزد عرش به کتاب اقدس نامیده شده نازل کردیم و احکام را در آن وضع نمودیم و به اوامر الهیه مزیّن ساختیم. امری بر کسانی که در آسمانها و زمین‌ها هستند. بگو ای مردم به آن متمسّک باشید سپس به آنچه که از احکام بدیع پروردگار بخشنده‌تان در آن نازل شده عمل کنید. این به نفع شما در این عالم و عالم بعد است و شما را از آنچه که شایسته نیست پاکیزه نماید. اوست تدبیر کننده، تبیین کننده، اعطا کننده، بذل کننده، عزیز و ستوده.)
بعد از نزول کتاب اقدس، جناب زین‌المقرّبین اجازه یافتند سؤالاتی را دربارهٔ مفادّ کتاب اقدس مطرح کنند. این سؤالات و جواب‌های آن که از ساحت عزّ الهی نازل شده جمعاً رسالهٔ سؤال و جواب را تشکیل می‌دهد. جمال قدم خطاب به جناب زین‌المقرّبین می‌فرمایند:
سؤالات شما لدی‌العرش مقبول. چه که منفعت کلّ خلق در اوست و مخصوص امر نمودیم تو را که در احکام و آیات الهیّه سؤال نمایی. إنّا جَعَلناک مطلعَ الخیر للعباد. باید در کلّ احیان ناس را به احکام الهیّه امر نمایید که شاید به ما أمَرَ بِهِ الله و بما ینتَفِعُ بِهِ أنفُسُهُم فائز شوند. اگرچه نفوسی که تابع اوامر الهی باشند کم مشاهده می‌شوند چنانچه حال جمعی در بُلدان به نور ایمان فائزند ولیکن به عمل بما نُزِّلَ مِن عنده هنوز فائز نگشته‌اند مگر قلیلی. و از قبل به آن جناب نوشتیم که اگر حقوق‌الله را ادا می‌نمودند عباد آن ارض آسوده بودند. قبل از حکم، نفسی مکلّف نبوده و قلم اعلی در سنین معدوده در انزال احکام و اوامر توقّف نموده و این نظر به فضل الهی بوده و اگر اهل امکان به ثمرات ما أنزَلَهُ الرّحمن عارف شوند، کلّ به امرش قیام نمایند و به آنچه فرموده عامل شوند. ولکن نظر به حکمتی که در الواح‌الله نازل شده بعضی احکام، که الیوم سبب ضوضای ناس و علّت احتجاب خلق است، اگر ترک شود لا بأس؛ و امّا اعمالی که سبب اعراض و اشتهار نیست مثل اذکار و ادای حقوق و امثال آن البتّه کلّ باید به آن عامل شوند و دربارهٔ زکٰوة هم امر نمودیم کما نزل فی الفرقان عمل نمایند. انشاءالله در این ایّام بعض از آیات کتاب اقدس به لسان فارسی بیان میشود و در ضمن بعضی از احکام که نازل نشده ذکر خواهد شد. انّ ربَّکَ فی کلّ الأحوال أراد خیرَ احبّائِهِ و یُعلِّمُهُم سبیلَه الواضحَ المستقیم. (مناهج‌الاحکام، ج۲، ص۵۴۸)
جمال قدم کلّ را امر می‌فرمایند که به کتاب اقدس تمسّک داشته باشند. در این مقام این بیان مبارک از قلم اعلی نازل:
تمسّکوا بالکتاب الأقدس الّذی أنزلَهُ الرّحمن مِن جبروتِهِ المقدّس المنیع. إنّهُ لَمیزانُ‌الله بینکم یوزَنُ بِهِ کُلُّ الأعمالِ مِن لدُن قویٍّ قدیر. طوبی لِمَن وَجَدَ مِنهُ حلاوَةَ بیانِ رَبِّهِ و شَرِبَ مِن کلماتِهِ کوثرَ أوامِرِاللهِ ربّ العالَمین. (آثار قلم اعلی، ج۲، طبع بمبئی، ص۱۳ / مضمون: به کتاب اقدس که خداوند از جبروت مقدّس خود نازل فرموده متمسّک باشید. این کتاب میزان الهی است بین شما و جمیع اعمال از سوی خداوند به واسطهٔ آن سنجیده میشود. خوشا به حال کسی که شیرینی سخن پروردگارش را از آن بیابد و آب حیات اوامر الهی را از کلماتش بنوشد.)
نکتهٔ آخر آن که کتاب مستطاب اقدس ناسخ کتب سابقه و نیز ناسخ احکام غیر منطبق است. یعنی اگر قبل از کتاب اقدس حکمی در الواح مبارکه نازل شده که بعداً در کتاب اقدس متناقض با آن عزّ نزول یافته، حکم کتاب اقدس مدّ نظر است. مثلاً حکم حلق رأس در لوح حجّ با حکم نهی از حلق رأس در کتاب اقدس لغو میشود. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
کتاب اقدس که مهیمن بر جمیع کتُب و صحُف و زبُر است و کلّ آنچه در آن مذکور ناسخ جمیع صحائف و کتب، حتّی اوامر و احکام و اعلان و اظهار آن ناسخ جمیع اوامر غیرمطابق و احکام غیرمتساوی؛ مگر امری و حکمی که در آن کتاب مقدّس الهی غیرمذکور. (امر و خلق، ج۱، ص۸)
۹۹. قُلْ یا مَعْشَرَ ﭐلْعُلَمآءِ لا تَزِنُوا
کِتابَ اللهِ بِما عِنْدَکُمْ مِنَ ﭐلْقَواعِدِ وَ ﭐلْعُلومِ اِنَّهُ لَقِسْطاسُ ﭐلْحَقِّ بَینَ ﭐلْخَلْقِ قَدْ یوزَنُ ما عِنْدَ ﭐلْاُمَمِ بِهٰذَا اْلْقِسْطاسِ ﭐلْاَعْظَم وَ اِنَّهُ بِنَفْسِهِ لَوْ اَنْتُمْ تَعْلَمونَ *
(مضمون: بگو ای گروه علماء، کتاب خدا را با آنچه از قواعد و علوم که در نزدتان است نسنجید. آن [کتاب] میزان حقیقی است در میان مردم. آنچه نزد امّت‌ها است با این میزان اعظم سنجیده میشود و آن [کتاب] به خودش [سنجیده میشود] اگر بدانید.)
در نگارش در هر زبانی قواعدی وضع شده است که جمیع نوشته‌ها را با آن می‌سنجند و اگر موافق نباشد آن را غلط اعلام می‌کنند. در واقع حدّ و حدودی برای خود ایجاد می‌کنند که همه نوشته‌ها را بر مبنای آن محلّ بررسی قرار می‌دهند.
امّا، کلام الهی چون به فطرت نازل میشود در قالب آن حدّ و حدود نمی‌گنجد و به مراتب فراتر از آن می‌رود و همان میزان است. در قرآن مجید نازل: "لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَینَاتِ وَ أَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکتَابَ وَ الْمِیزَانَ لِیقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ" (سورهٔ حدید، آیهٔ ۲۵ / مضمون: هرآینه فرستاده‌ایم پیامبران را با آیات واضحه و نازل کردیم با آنها کتاب و میزان را تا مردمان به عدالت قیام کنند.) بنابراین، کتاب الهی همیشه میزان و قسطاس بوده و هست.
البتّه گاهی اوقات لطف الهی چنان شامل است که آنچه را که به فطرت نازل شده و با قواعد دستور زبانی ساختهٔ انسان‌ها موافق نیست، امر می‌فرماید که به لسان قوم در آورند. از آن جمله است لوح مبارک احمد که اصل آن با قواعد گرامری تطابق ندارد و بعداً به زبان قوم در آمده است.
حضرت بهاءالله دربارهٔ قواعد علمی و صرف و نحو می‌فرمایند:
یا ایّها السّائلُ، فَاعلَم بأنَّ النّاسَ یفتخرون بالعلم و یمدحونه ولکنَّ العبدَ أشکو منه. لولاه ما حُبِسَ البهاء فی سجن عکّاء بالذّلّةِ الکبری و ما شرِبَ کأسَ البلاء مِن یَدِ الأعداء. إنَّ البیان أبعَدَنی و علمَ المعانی أنزَلَنی و بذکر الوصلِ ٱنفَصَلَت أرکانی و الإیجاز صار سببَ الإطناب فی ضرّی و بلائی و الصَّرفُ صرفَنی عَنِ الرّاحة و النّحو مَحا عنِ القلبِ سروری و بهجتی و علمی بأسرارِاللهِ صار سلاسِلُ عُنُقی. معذلک کیفَ أقدرُ أن أذکُرَ ما سألتَ فی الآیاتِ الّتی نُزِّلَت مِن جبروتِ العزّة و العظمة و عجزَت عن ادراکها أفئدة أولی النُّهیٰ و ما طارَت إلی هواء معانیها طیورُ قلوب أولی الحِجیٰ. قد قُرِضَ جناحی بمقراض الحسد والبغضاء. لو وجَدَ هذا الطّیرُ المقطوعة القوادم و الخوافی جناحاً لَیطیرُ فی هواء المعانی و البیان و یُغرِّدُ علی أفنان دوحة العلم و التّبیان بما تطیر بِهِ أفئدة المخلصین الی سماء الشّوق و الإنجذاب بحیثُ یرون تجلّیّات رَبِّهِمِ العزیزِ الوهّاب. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۵ / ای سؤال کننده، پس بدان که مردم به علم [اکتسابی] افتخار کرده آن را ستایش می‌کنند ولی این عبد از آن شاکی است. اگر این علم [اکتسابی] نبود، بهاء در سجن عکا به ذلّت کبری محبوس نمی‌شد و از جام بلا از دست دشمنان نمی‌آشامید. [علم] بیان مرا دور ساخت و علم معانی مرا فرو آورد و به ذکر وصل ارکانم از هم گسیخت و [علم] ایجاز سبب طولانی‌‌شدن ضرّ و بلای من گردید. [علم] صرف مرا از راحت بازگردانید. و [علم] نحو سرور و بهجتم را از قلبم محو کرد. و آگاهی من به اسرار الهی زنجیری دور گردن من شد. با این همه چگونه می‌توانم ذکر کنم آنچه از آیاتی که از جبروت عزّت و عظمت نازل شده و دلهای هوشمندان از درکش عاجز مانده است و در آسمان معانی آنها پرندهٔ دلهای دارندگان عقل و درایت پرواز ننماید. بالهایم به قیچی حسد و کینه چیده شده است. اگر این پرنده که شاهپرهایش و پرهای ریزش بریده شده بالی می‌یافت در آسمان معانی و بیان پرواز می‌کرد و بر شاخه‌های درخت علم و تبیان چنان به ترنّم می‌پرداخت که دلهای مخلصان به آسمان شوق و انجذاب پرواز نماید به نحوی که تجلّیات پروردگار عزیز وهّابشان را مشاهده کنند.)
توضیح: علم بیان، فصاحت و بلاغت و زبان‌آوری است / علم معانی علمی است از فنون یا علوم ادبیّه دربارهٔ کیفیت کلام و شرائط بلاغت / علم ایجاز بیان کلام در نهایت اختصار و در بر گرفتن کلّ معنا و مفهوم است / صرف و نحو دستور زبان عربی را گویند / وصل = عطف جمله‌ای به کلام یا جملهٔ قبل. )
حضرت اعلی نیز تصریح می‌فرمایند که به این قواعد تمایلی نداشته‌اند. در کلامی از قلم مبارک نازل:
فإنّی لعمرک ما قَرَأتُ حرفاً مِن ذلک العلم البیان و لاأعلَمُ الیوم حرفاً مِن قواعد أهلِ البیان و ما کان عندی مِن قبلُ کتبُ علمٍ حتّی ٱستحفظَ الکلمات و لا لی سببٌ فی هذا العطاء مِنَ الرّحمن إلّا فضلُ الله وَ جوده و إنَّ الیومَ لو یسألُ مثلُ جنابِکَ عنّی فی شؤونات العلمیّة المسطورة فی الکتب فَوَ ربِّکَ لاأعلمُ بل و لا الصّرف و لَا النّحو و بذلک افتخرُ و بِهِ احتجّ‌الله یوم القیٰمة علَی الکلّ (اسرارالآثار خصوصی، ج۱، ص۱۹۰ / مضمون: به جانت سوگند که حرفی از آن علم بیان نخوانده‌ام و امروز حرفی از قواعد اهل بیان ندانم و کتب قبل هم نزد من نیست که کلماتش را حفظ کرده باشم و هیچ سببی هم نزد من نیست به خاطر این عطای خداوند مگر فضل و جود او. و امروز اگر کسی مثل آن جناب از من راجع به شئونات علمیه که در کتاب‌ها نوشته شده بپرسد قسم به پروردگارت که ندانم بلکه صرف و نحو را هم ندانم و به این علّت افتخار هم می‌کنم و در یوم قیام به همین نزد همه حجّت خواهم آورد.)
در صحیفهٔ عدلیه از قلم حضرت ربّ اعلی نازل:
این که در بعضی مقامات تبدیل کلمات و در بعضی به خلاف قواعد اهل سبحات جاری گشته، لأجل این است که مردم یقین نمایند که صاحب این مقام بر سبیل تحصیل اخذ آیات و علوم نکرده بل به نور الله صدر آن منشرح به علوم الهیّه شده و حکم تبدیل را به شأن بدیع و خلاف قواعد را به قاعدهٔ الهیّه راجع نمایند. (نصرت‌الله محمّدحسینی، حضرت باب، ص۱۶۳)
بنابراین، آنچه که صِرفاً به فطرت الهیّه نازل شده، تابع قواعد و احکام نگارشی که توسّط بندگان ساخته و پرداخته شده نخواهد بود بلکه همان بیانات الهیّه است که میزان و مقیاس محسوب میشود. جمال قدم تصریح دارند:
در کلمات شموس حقیقت باید تفکّر نمود و اگر ادراک نشد باید از واقفین مخازن علم سؤال شود تا بیان فرمایند و رفع اشکال نمایند نه آن که به عقل ناقص خود کلمات قدسیّه را تفسیر نمایند و چون مطابق نفس و هوای خود نیابند بنای ردّ و اعتراض گذارند. چنانچه الیوم علما و فُقَهای عصر که بر مسند علم و فضل نشسته‌اند و جهل را علم نام گذاشته‌اند و ظلم را عدل نامیده‌اند اگر مجعولات خاطر خود را از شمس حقیقی سؤال نمایند و جواب موافق آنچه فهمیده و یا از کتاب مثل خود ادراک نموده‌اند نشنوند، البتّه نفی علم از آن معدن و منبع علم نمایند، چنانچه در هر زمانی این واقع شد. (ایقان، طبع آلمان، ص۱۲۱)
زمانی که خان کرمانی بر آثار حضرت اعلی ایراد گرفت، حضرت بهاءالله در لوح مبارک قناع در جواب او فرمودند:
قل یا ایّها الجاهلُ، اُنظُر فی کلمات‌الله ببصره لِتجدَهُنَّ مقدّساتٍ عن اشارات القوم و قواعدهم بعد ما کان عنده علوم الاوّلین. قل إنَّ آیات الله لو تُنزَلُ علی قواعدکُم و ما عندکم انّها تکون مثلَ کلماتکم یا معشرَ المحتجبین. قل انّها نُزِّلَت مِن مقامٍ لایُذکَرُ فیه دونُهُ و جعلهُ الله مقدّساً عن عرفان العالمین و کیف أنت و أمثالک یا ایّهَا المنکِرُ البعید. إنّها نُزِّلَت علی لسانِ القوم لا علی قواعدک المجعولة یا ایّها المُعرضُ المُریب. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۷۱ / مضمون: بگو ای جاهل به دیدهٔ الهی باید در کلمات خداوند نظر کنی تا آنها را مقدّس از اشارات قوم و قواعد آنها بیابی در حالی که علوم عالمیان نزد او است. بگو آیات الهی اگر به قواعد شما نازل شود که مثل کلمات شما میشود، ای کسانی که در حجاب قرار گرفته‌اید. بگو آنها از مقامی نازل شد که غیر او در آنجا ذکر نمی‌شوند و خداوند آن را از عرفان اهل عالم مقدّس داشته چه رسد به تو و امثال تو ای منکِر بعید. کلمات الهی به لسان قوم نازل شده نه به قواعد ساخته شدهٔ تو ای کسی که اعراض کنی و دچار شکّ شده‌ای.)
در همان لوح مبارک می‌فرمایند:
در غفلت به مقامی رسیده‌ای که بر کلمات نقطهٔ اولی روح ما سواه فداه الّذی بشّرَ النّاسَ بهذا الظّهور هم اعتراض نموده‌ای و کتب در ردّ الله و احبّائه نوشته‌ای و بذلک حَبِطَت أعمالُکَ و ما کُنتَ مِنَ الشّاعرین. تو امثال تو گفته‌اند که کلمات باب اعظم و ذکر اتمّ غلط است و مخالف است به قواعد قوم. هنوز آنقدر ادراک ننموده‌ای که کلمات منزلهٔ الهیّه میزان کلّ است و دون او میزان او نمی‌شود. هر یک از قواعد که مخالف آیات الهیّه است آن قاعده از درجهٔ اعتبار ساقط. دوازده سنه در بغداد توقّف شد و آنچه خواستیم که در مجلسی جمعی از علما و منصفینِ عباد جمع شوند تا حقّ از باطل واضح و مبرهن شود احدی اقدام ننمود. باری، آیات نقطهٔ اولی روح ما سِواه فداه مخالف نبوده. تو از قواعد قوم بی‌خبری. از آن گذشته، در آیات این ظهو راعظم چه میگویی. اِفتَحِ البصرَ لِتَعرِفَ بأنّ القواعدَ تؤخَذُ مِن کلماتِ‌الله المقتدر المهیمن القیّوم. اگر احزان وارده و امراض جسدیّه مانع نبود الواحی در علوم الهیّه مرقوم می‌شد و شهادت می‌دادی که قواعد الهیّه محیط است بر قواعد بریّه. (همان، ص۷۸-۷۹ / بذلک حبطَت... به این علّت اعمالت از درجهٔ قبول ساقط شد و تو درک نکردی / افتح البصر... دیده بگشا تا بفهمی که قواعد از کلمات خدا اخذ میشود.)
در همان لوح مبارک تصریح دارند که وقتی قرآن کریم از سماء عزّت الهی نازل شد، به بسیاری از آیات آن ایرادات صرف و نحوی و نگارشی وارد آوردند و بعضی از موارد آن را هم ذکر می‌فرمایند.
به این ترتیب در ادوار گذشته نیز بر کلام الهی ایراد وارد آوردند و "بعد از غلبهٔ امرالله بصر انصاف باز شد و نظر اعتراض مقطوع و محجوب و همان مُعرضین که آیات‌الله را مفتریات می‌نامیدند در بعضی از آیات منزَله هفتاد محصّنات فصاحتیّه و بلاغتیّه ذکر نمودند." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۸۲) بنابراین، تردیدی نیست که کلام الهی میزان و مقیاس محسوب میشود و جز آن هرچه که باشد باید به میزان مزبور سنجیده شود. نصّ صریح حضرت بهاءالله است:
تمسّکوا بالکتاب الأقدس الّذی أنزَلَه الرّحمن مِن جبروت المقدّس المنیع. انّه لَمیزانُ الله بینکم یوزَنُ بِهِ کُلُّ الأعمال مِن لدُن قویٍّ قدیر. طوبی لمن وجد حلاوةَ بیانِ ربِّهِ و شَرِبَ مِن کلماته کوثرَ أوامرالله ربّ العالمین. (آثار قلم اعلی، ج۲، ص۱۳ / مضمون: به کتاب اقدس که از جبروت الهی نازل شده متمسّک باشید. این کتاب میزان الهی در بین شما است و جمیع اعمال از سوی خداوند بر اساس کتاب مزبور سنجیده میشود. خوشا به حال کسی که شیرینی سخن پروردگارش را در آن بیابد و آب حیات اوامر الهی را از آن بنوشد.)
جمال قدم می‌فرمایند:
یا حزبَ الله مکرّر به لسان پارسی گفته میشود لعلَّ نفحات بیان شما را به استقامت کبری فائز فرماید. چون نقطهٔ بیان ظاهر و کتاب نازل بر آن سدرهٔ طیّبهٔ مبارکه اعتراضات نمودند. از جمله گفتند از اصلاب آمده و این مخالف است با اصول مذهب اسلام. بعضی دیگر مذکور نمودند کتاب را که حجّت قرار داده اکثر غلط است و مخالف قوم. لعمرالله لُعِنوا بما قالوا و هم الیوم لایفقهون و لایشعرون؛ و در آخر بعضی از علما را ید قدرت مالک اسماء اخذ نمود و از ظلمت غفلت به افق دانایی و مقام آگاهی فائز فرمود. ایشان‌اند به منزلهٔ بصر از برای بشر و به مثابهٔ روح از برای اجساد. (مناهج‌الاحکام، ج۲، ص۵۵۷)
۱۰۰. تَبْکیۭ عَلَیکُمْ عَینُ عِنایتیۭ
لِاَنَّکُمْ ما عَرَفْتُمُ ﭐلَّذیۭ دَعَوْتُموهُ فِی ﭐلْعَشِیِّ وَ ﭐلْاِشْراقِ وَ فیۭ کُلِّ اَصیلٍ وَ بُکورٍ * تَوَجَّهُوا یا قَوْمُ بِوُجوهٍ بَیضآءَ وَ قُلوبٍ نَوْرآءَ اِلَی ﭐلْبُقْعَةِ ﭐلْمُبارَکَةِ ﭐلْحَمْرآءِ ﭐلَّتیۭ فیۭها تُنادیۭ سِدْرَةُ ﭐلْمُنْتَهیٰ اِنَّهُ لا اِلٰهَ اِلّٰا اَنَا ﭐلْمُهَیمِنُ ﭐلْقَیومُ *
(مضمون: چشم عنایت من بر شما می‌گرید چه که نشناختید کسی را که شب و صبح و هر غروب و بامدادی او را می‌خواندید. ای مردم، با چهره‌هایی سفید و قلوبی نورانی به بقعهٔ مبارکهٔ حمراء توجه کنید که در آن سدرة المنتهی ندا می‌کند: خدایی جز من که حاکم و بی‌نیاز هستم وجود ندارد.)
در جمیع احوال وضعیت به همین منوال بوده که خلق به تبعیت از علماء خود از مظهر ظهور اعراض نموده‌اند و با آن که همواره مشتاق ظهورش بوده و دست به دعا برداشته‌اند، امّا در هنگام تحقّق دعاهایشان، از عرفان به مظهر ظهور باز مانده‌اند. علّت اصلی این اعراض، علمای عصر بوده‌اند. چنان که در تاریخ مسطور است، علمای دربار فرعون که به "سَحَره" یا جادوگران موسوم بودند، با حضرت موسی مخالفت کردند و حنّان و قیافا که یکی اقضی القضّاة و دیگری اعلم علمای یهودی بودند با حضرت مسیح مخالفت نمودند و در زمان حضرت رسول اکرم و حضرت اعلی و حضرت بهاءالله نیز مخالفت شدید علمای دوران با آنها در تاریخ مسطور است. جمال قدم تصریح می‌فرمایند:
ما أرسلنا مِن رسولٍ إلّا أعرَضَ عنه علماءُ العصر یشهدُ بذلک لسانُ العظمة. إنّه لَهُوَ العلیمُ الخبیر. طوبی لِعالِمٍ أنصَفَ فی أمرِالله و ظهورِه؛ ویلٌ لکلّ معتدٍ أثیم. قدِ ٱرتکبوا فی هذا الظّهور ما ناح بِهِ الملأُ الأعلی و صاح الفردوس علی مقامٍ کریم. (مناهج‌الاحکام، ج۲، ص۵۵۴ / مضمون: هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر آن که علمای عصر از او روی برگرداندند. لسان عظمت بر آن گواه است. او علیم و خبیر است. خوشا به حال عالِمی که در امر الهی و ظهورش انصاف به خرج دهد. وای به هر تجاوزگر گناهکاری. در این ظهور مرتکب شدند آنچه را که سبب نوحهٔ ملأ اعلی و فریاد فردوس در جایگاه بلند والا شد.)
حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
قبل از ظهور موعود چگونه خلق حالت طلب و انتظار داشتند و به درگاه پروردگار دعا و تضرّع می‌کردند و آرزوی جانفشانی در یوم ظهور می‌نمودند و بیشتر علما و رؤسای قوم مدّعی عرفان موعود بودند و به زعم و گمان خود علامات کتاب را معنی و تفسیر می‌کردند ولی در یوم ظهور، امرالله را چون مطابق فهم خود نیافتند، لهذا اوّل همان رؤساء و علما انکار نمودند و ملّت را بر مخالفت و ستیزه گماشتند، اموال و خونشان را حلال دانستند، فتوای قتل دادند، نهب و غارت نمودند، اصحاب را نزد حکّام و امراء مملکت مفسد خواند و به افترا و اذیت آنها برخاستند و حبس و قتل نمودند. (بدایع‌الآثار، ج۲، ص۹۰)
با وجود مخالفت شدید علماء با امر الهی، حضرت بهاءالله بارها از آنها دعوت کرده‌اند که از نفس و هویٰ بگذرند و رضای الهی را به عزّت ظاهرهٔ دو روزهٔ دنیا نفروشند. به شیخ نجفی می‌فرمایند:
یا شیخ، نفحات وحی به دونش مشتبه نشده و نمی‌شود. حال، سدرهٔ منتهی با اثمار لاتُحصیٰ أمام وجهَت حاضر. خود را به اوهام، مثل حزب قبل، میالای. از نفس بیان فطرةالله ظاهر و مشهود. اوست گواه کلّ. در اثبات ظهورش به احدی محتاج نبوده و نیست. حال، قریب صد جلد آیات باهرات و کلمات محکمات از سماء مشیّت مُنزِل آیات نازل و حاضر. لَکَ أن تَقصَدَ المَقصِدَ الأقصیٰ و الغایة القصوی و الذّروة العلیا لتسمع و تری ما ظهر مِن لَدَی الله ربّ العالمین. قدری در آیات لقاء که از مالک ملکوت اسماء در فرقان نازل شده تفکّر نمای شاید راه مستقیم را بیابی و سبب و علّت هدایت خلق شوی. مِثْل شما امروز باید بر خدمت امر قیام نماید. ذلّت این مظلوم و عزّت شما هر دو به فنا راجع. جهد کن شاید فائز شوی به علمی که عَرفَش از عالم قطع نشود. (لوح مبارک خطاب به شیخ نجفی، ص۵-۸۴ / مضمون عبارت عربی: بر تو است که راهیِ مقصد اقصی و غایت قُصوی و ذروهٔ علیا [مقصود از هر سه ارض اقدس است] شوی تا بشنوی و ببینی آنچه را که ظاهر شده از سوی خداوند پروردگار جهانیان.)
و حتّی او را دعوت می‌فرمایند که به ارض اقدس عزیمت کند و شاهد نزول آیات الهی از سماء قدس ربّانی گردد:
یا شیخ، در آنچه ذکر شده تفکّر فرما. شاید به قوّت اسم قیّوم از رحیق مختوم بیاشامی و بیابی آنچه را که کلّ از ادراکش عاجزند. کمر همّت را محکم نما و قصد ملکوت اعلی کن. شاید در حین تنزیل، نفحاتِ وحی و الهام را بیابی و به آن فائز شوی. به‌راستی می‌گویم از برای امر الهی شبه و مثلی نبوده و نیست. حجبات اوهام را خرق نما. إنّه یُمِدُّکَ و یؤیّدُکَ فضلاً مِن عنده و هو القویّ القدیر. تا وقت باقی و سدرهٔ مبارکه مابین بریّه به اعلَی النّدآء ناطق خود را منع منما. تَوَکَّل عَلَی اللهِ و فَوِّضْ امورَکَ الیه ثمّ احضُرْ فِی السّجنِ الأعظم لتسمعَ ما لا سَمِعَتِ الآذانُ شِبهَهُ و تَریٰ ما لا رأتِ العیونُ و الأبصار. (همان، ص۴-۸۳ / مضمون بیان عربی: به خداوند توکّل کن و امورت را به او تفویض نما سپس در سجن اعظم حاضر شو تا بشنوی آنچه را که گوشها مشابه آن را نشنید و ببینی آنچه را که دیده‌ها و چشم‌ها ندیده.)
در کلام دیگر از قلم قِدَم نازل:
قل یا معشرَالعلما ضعوا أقلامَکُم هذا یومٌ فیه یجولُ القلمُ الأعلی فی مضمار الحکمة و التّبیان و البرهان و لاتکونوا مِنَ الّذین یظلمون و لایشعرون. طهّروا قلوبَکُم بماء الرّجوع لتنطبعَ فیها أنوارُ الکلمةِ العلیَا الّتی أشرَقَت و ظَهَرَت مِن افق ارادة ربّکم مالِکِ الملوک. قل یا معشر الغافلین لایُغنیکُم الیوم شیءٌ مِنَ الأشیاء و لا لوحٌ مِنَ الألواح إلّا بهذا اللّوحِ الّذی لاحَت مِن افقِهِ شمسُ عنایةِ ربِّکم مالکِ الغیب و الشّهود. قل قد أنزَلنا مِن سماءِ البرهان معادلَ ما أنزلناهُ علی اصفیائی مِن قبلُ و مِن بعدُ طوبی لذاکِرٍ ذکر و لسمیعٍ سمِع و لبصیرٍ رأیٰ و قالَ لک الحمدُ یا مُنزلَ الآیات و لَکَ الثّنآء یا مُظهِرَ البیّنات. (مناهج الاحکام، ج۲، ص۵۵۳ / مضمون: ای گروه علما، قلم‌های خود را فرو گذارید. امروز قلم اعلی در میدان حکمت و برهان جولان می‌کند. از کسانی نباشید که ظلم می‌کنند و ملتفت نیستند. دلهای خود را به آب توبه و انابه و رجوع به درگاه احدیّه پاکیزه سازید تا در آنها انوار کلمهٔ علیای خداوند، که از افق ارادهٔ پروردگارتان، مالک ملوک، اشراق نموده و ظاهر شده، منعکس گردد. بگو، ای گروه غافلان، امروز هیچ چیز و هیچ لوحی، جز این لوح که از افق آن آفتاب عنایت پروردگار شما، مالک غیب و شهود، درخشیده، شما را بی‌نیاز نمی‌کند. از آسمان برهان نازل کردیم معادل آنچه که بر برگزیدگانم، از قبل و بعد، نازل فرمودیم. خوشا به حال ذاکری که ذکر نماید و شنونده‌ای که بشنود و بینایی که ببیند و بگوید ستایش مر تو را سزاوار است ای نازل‌کننده آیات و ثنا تو را شایسته است ای ظاهر‌کننده حجّت‌های واضحه.)
این امر نشان دهندهٔ آن است که علیرغم مخالفت‌های علما با مظهر ظهور، خداوند مایل نیست که آنها محروم بمانند. لهذا، باز هم به آنها فرصت می‌دهد که با تحرّی حقیقت به عرفان حضرتش نائل گردند و به او اقبال نمایند. با آن که جمال قدم در لوح مبارک خطاب به امپراتور فرانسه تصریح دارند که حضرات علمای مسیحی همانند ستارگان آسمان، در اثر عصیان امر پروردگار، سقوط نمودند، امّا در لوح مبارک اقدس به آنها مهلت می‌دهند که اقبال نمایند. در لوح ناپلئون سوم آمده است: "یا مَلِکُ قد سَقَطَت أنجمُ سماءِ العلم الّذین یستدلّون بما عندهم لإثبات امری و یذکرون الله باسمی فلمّا جِئتُهُم بمجدی أعرضوا عنّی ألا انّهم مِنَ السّاقطین. هذا ما أخبَرَکُم بِهِ الرّوح إذ أتی بالحقّ وَ ٱعتَرَضَ علیه علماءُ الیهود إلی أنِ ٱرتکبوا ما ناحَ بِهِ روحُ‌القُدُس و ذرفَت دموعُ المقرَّبین." (کتاب مبین، خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۴۸ / مضمون: ای پادشاه، ستارگان آسمان علم، که با آنچه که نزد آنها است برای اثبات امر من استدلال می‌کردند و خداوند را به اسم من ذکر می‌کردند، وقتی در کمال عظمت و بزرگواری نزد آنها آمدم از من روی برگرداندند. همانا آنها از سقوط کردگان محسوب‌اند. حضرت مسیح موقعی که به حق ظاهر شد و علمای یهود بر او اعتراض کردند و مرتکب شدند آنچه را که روح‌القدس نوحه کرد و اشک‌های مقرّبان فرو ریخت، شما را از این مطلب [سقوط ستارگان] خبر داد.) اشاره به بیان حضرت مسیح است که فرمود: "ستارگان از آسمان فرو ریزند." (انجیل متی، باب ۲۴، آیهٔ ۲۹)
در لوح مبارک اقدس، خطاب به علمای مسیحی نیز می‌فرمایند: "یا ملأ الأساقف أنتم أنجمُ سماِ علمی. فضلی لایُحِبُّ أن تتساقطوا علی وجه الأرض ولکن عدلی یقول هذا ما قضی مِن لدَی الإبن و لایتغیّر ما خَرَجَ مِن فمه الطّاهرِ الصّادقِ الأمین." (کتاب مبین، خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۱۴۱ / مضمون: ای گروه اسقف‌ها، شما ستارگان آسمان علم من هستید. فضل من مایل نیست که شما بر روی زمین سقوط نمایید؛ امّا عدل من گوید این از قبل از سوی ابن [حضرت مسیح] مقدّر شده و آنچه که بر زبان پاک صادق امین او جاری شده تغییر نخواهد کرد.)
با این همه به گروه راهبان می‌فرمایند: "یا ملأ الرُّهبان إن اتّبعتمونی أجعَلکُم وُرّاثاً لملکوتی و إن عصَیتُمونی أصبر بحلمی و أنَا الغفور الرّحیم." (همان، ص۱۴۲ / مضمون: ای گروه راهبان، اگر از من پیروی کنید شما را وارثان ملکوت خواهم نمود و اگر عصیان نمایید به حلم و بردباری‌ام صبر خواهم نمود و من بخشندهٔ مهربان هستم.)
این که می‌فرمایند دیدهٔ عنایت من به حال شما می‌گریَد زیرا نشناختید کسی را که شب و روز او را می‌خواندید، اشاره به شفقت الهی است که مایل نیست بندگانش محروم بمانند از آنچه که برایشان مقدّر فرموده است: "دوست نداشته و نداریم که نفسی از ما خُلِقَ لَه محروم مانَد و از ما قُدِّرَ له بی‌نصیب گردد." (اقتدارات، ص۱۸۳) و در بیان دیگر نازل: "حق دوست نداشته نفسی محروم مانَد." (لئالی‌الحکمة، ج۱، ص۱۸۲)
وجوه بیضاء اصطلاحی است که در قرآن کریم دربارهٔ نفوسی که موفّق به عرفان مظهر ظهور می‌شوند و طبق ارادهٔ او عمل می‌کنند عزّ نزول یافته است: "وَ لَاتَکونُوا کالَّذِینَ تَفَرَّقُوا وَ اخْتَلَفُوا مِن بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْبَینَاتُ وَ أُولَٰئِک لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ یوْمَ تَبْیضُّ وُجُوهٌ وَتَسْوَدُّ وُجُوهٌ فَأَمَّا الَّذِینَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ أَکفَرْتُم بَعْدَ إِیمَانِکمْ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا کنتُمْ تَکفُرُونَ. وَأَمَّا الَّذِینَ ابْیضَّتْ وُجُوهُهُمْ فَفِی رَحْمَةِ اللَّهِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ." (سورهٔ آل عمران، آیات ۱۰۵ و ۱۰۶ و ۱۰۷/ مضمون: همانند کسانی نباشید که پس از آن که روشنگری‌ها فرا راهشان آمد پراکنده شدند و اختلاف یافتند و اینان عذابی سهمگین در پیش دارند. روزی که چهره‌هایی سفید و چهره‌هایی سیاه شود. آنگاه به سیاهرویان گویند آیا بعد از ایمانتان روی به کفر آورده بودید؟ پس عذاب را به خاطر کفری که ورزیده بودید بچشید. امّا سپید رویان در بهشت رحمت الهی جاویدانند.)
مقصود از بقعهٔ حمراء ارض اقدس است. جمال قدم دربارهٔ مسجونیت خود می‌فرمایند: "جَعَلَنی مسجوناً فی هذه الأرضِ الّتی سُمّیَت بالبقعة الحمراء فی کتاب‌الأسماء و بالسّجنِ الأعظم فی لوحٍ کریم." (اسرارالآثار خصوصی، ج۲، ص۶۶ / مضمون: مرا در این ارضی که در کتاب اسماء به بقعهٔ حمرا و در این لوح کریم به سجن اعظم نامیده شده است مسجون ساختند.) در بیان دیگر از قلم اعلی نازل:
تالله قد أظلَمَ افق الأمانة و تغیّر وجه الصّداقة و تغبّر ذیل الوفآء بین الأرض و السّماء و ظهر ما لاینبغی لأمرالله و ایّامِهِ و عظمتِه و إجلالِهِ فی هذه الأرض الّتی سمّیَت بالبقعة الحمراء بین ملأ الأسماء و بسمآء هذه السّمآء مِن قلمی الأعلی. (مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۱۴۹ / مضمون: قسم به خداوند که افق امانت تیره و تار گشته و سیمای صداقت تغییر یافته و ذیل وفا بین زمین و آسمان غبارآلود گشته و آنچه که شایستهٔ امرالله و ایّام و عظمت و اجلال آن در این ارض است ظاهر گشته؛ ارضی که بین ملأ اسما به بقعهٔ حمرا و به آسمان همین آسمان از قلم اعلی نامیده شده است.)
در کلام دیگر از قلم اعلی نازل: "أنِ استمِعِ النّدآء مِن بریّة الهُدی مِن شاطئ الوادی الأیمن علی البقعة الحمراء مِن سدرة الأبهی أنّهُ لا إله إلّا هُوَ العزیزُ المستعان..." (آثار قلم اعلی، ج۵، ص۵ / مضمون: بشنو ندا را از صحرای هدایت از کنارهٔ وادی ایمن بر بقعهٔ حمرا از درخت ابهی که نیست خدایی مگر او که عزیز و یاری رسان است.) این بیان اشارتی تلویحی به ندای خداوند به حضرت موسی است که در آیهٔ ۳۰ سورهٔ قصص قرآن نازل شده است: "فَلَمَّآ أَتَیٰهَا نُودِی مِن شَٰاطِئِ ٱلْوَادِی ٱلْأَیمَنِ فِی ٱلْبُقْعَةِ ٱلْمُبَٰارَکةِ مِنَ ٱلشَّجَرَةِ أَن یٰا مُوسَیٰٓ إِنِّی أَنَا ٱللَّهُ رَبُّ ٱلْعَٰالَمِینَ." (چون نزدیک آن [آتش] آمد، از کرانهٔ وادی ایمن، در جایگاه متبرّک، از درخت ندا داده شد که ای موسی من خداوندم، پروردگار جهانیان.)
۱۰۱. یا مَعْشَرَ ﭐلْعُلَمآءِ هَلْ یقْدِرُ
اَحَدٌ مِنْکُمْ اَنْ یسْتَنَّ مَعیۭ فیۭ مَیدانِ ﭐلْمُکاشَفَةِ وَ ﭐلْعِرْفانِ اَوْ یجولَ فیۭ مِضْمارِ ﭐلْحِکْمَةِ وَ ﭐلتِّبْیانِ لا وَ رَبِّیَ ﭐلرَّحْمٰن کُلُّ مَنْ عَلَیها فانٍ وَ هٰذا وَجْهُ رَبِّکُمُ ﭐلْعَزیزِ ﭐلْمَحْبوبِ *
*(*مضمون: ای جماعت علماء، آیا یکی از شما قادر است در میدان مکاشفه و عرفان با من رقابت کند و یا در میدان حکمت و تبیان بتازد؟ نه، قسم به پروردگار بخشنده‌ام، هر آن کس که روی آن [زمین] است فانی است و این است وجه پروردگار عزیز محبوتان.)
این کلام حضرت بهاءالله در مواقع گوناگون نازل شده و حضرات علماء را که مدّعی علم و عرفان بودند، دعوت کرده‌اند که در میدان مکاشفه و عرفان بیایند و تفوّق مظهر ظهور الهی را مشاهده نمایند. در لوح مبارک خطاب به سلطان ایران از وی خواستند که علماء را جمع کند و ایشان را هم بخواهد که در جمعی به اتیان دلائل و براهین بپردازند تا حقّ و حقیقت معلوم شود:
ای کاش رأی جهان‌آرای پادشاهی بر آن قرار می‌گرفت که این عبد با علمای عصر مجتمع می‌شد و در حضور سلطان اتیان حجّت و برهان می‌نمود. این عبد حاضر و از حقّ آمل که چنین مجلسی فراهم آید تا حقیقت امر در ساحت حضرت سلطان واضح و لائح گردد؛ و بعد، الأمرُ بِیَدِکَ و أنَا حاضرٌ تلقاء سریر سلطنتک. فَاحکُم لی أو عَلَیَّ. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۷۰)
حضرت بهاءالله در لوح حکمت به این موضوع اشاره دارند:
یا ایّها النّاطقُ باسمی اُنظُرِ النّاسَ و ما عمِلوا فی ایّامی. إنّا نَزَّلنا لأحدٍ مِنَ الأُمراء ما عجز عنه مَن عَلَی الأرض و سألناه أن یجمعَنا مع علماء العصر لیظهرَ لَهُ حجّةُالله و برهانُهُ و عظمتُهُ و سلطانُهُ و ما أرَدنا بذلک إلَّا الخیرَ المحض. إنّهُ ٱرتَکَبَ ما ناح بِهِ سُکّانُ مدائنِ العدل و الإنصاف و بذلک قُضی بینی و بینه إنّ رَبَّکَ لهو الحاکمُ الخبیر. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۴۰ / مضمون: ای ناطق به اسم من، بنگر مردم را و آنچه را که در ایّام من عمل کردند. ما برای یکی از امرا نازل کردیم آنچه را که ساکنان روی زمین از آن عاجز بودند و از او خواستیم که ما را با علمای زمان جمع کند تا برای او حجّت الهی و برهانش و عظمتش و سلطنتش آشکار گردد و از این کار جز خیر محض در نظر نداشتیم. او مرتکب شد آنچه را که نالیدند به آن ساکنان مدینه‌های عدل و انصاف و به این ترتیب واقع شد بین من و او آنچه که شد. پروردگارت حاکم و آگاه است. [مقصود از عملی که سلطان مرتکب شد شهادت مظلومانه حضرت بدیع به دست عُمّال سلطان بود.])
در لوح سحاب از قلم ربّ‌الارباب نازل:
قل یا ملأ الأرض تفکّروا إنّا نزَّلنا فی اللّوح لرئیسکم بأن یجمعَنا و علماء العصر لیظهر أمرالله و حجّته لکم. إنّهُ ٱرتَکَبَ ما ناح بِهِ سُکّان الملکوت. أنتم بعد ذلک بأیّ أمرٍ تتمسّکون و إلی مَن تذهبون. أنْ أنصِفوا و لاتکونُنّ مِنَ الظّالمین. (کتاب مبین، خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۱۵۱ / مضمون: بگو ای اهل ارض، فکر کنید. ما در لوحی برای رئیستان [ناصرالدّین‌شاه] نازل کردیم که ما را با علمای عصر جمع کند تا امر الهی و حجّتش برای شما ظاهر گردد. او دست به کاری زد که ساکنان ملکوت نالیدند. حال، بعد از این رویداد، شما به چه امری متمسّکید و به چه کسی مراجعه می‌کنید. انصاف دهید و نباشید از ستمگران.)
در بغداد هم از علمای ایرانی خواستند که مجتمع شوند و آن حضرت هم حضور یابند که به گفتگو بپردازند، ولی آنها حاضر نشدند. در لوح سحاب می‌فرمایند:
أرَدنا فی العراق أن نجتمعَ مع علمآء العجم. لمّا سمعوا فرّوا و قالوا إنْ هُوَ إلّا ساحِرٌ مبین. هذه کلمةٌ خرَجَت مِن افواه امثالهم مِن قبل و هؤلاء اعترضوا علیهم بما قالوا و هُم یقولون الیوم مثل قولهم و لایفقهون. لعمری مَثَلُهُم کمثل الرّماد عند ربّک اذا أراد تمُرُّ علیهم اریاح عاصفات و تجعلهم هباء إنَّ رَبَّکَ لهُوَ المقتدرُ علی ما یرید. (کتاب مبین، خط جناب زین‌المقرّبین، ص۱۵۱ / مضمون: در عراق خواستیم که با علمای ایرانی جمع شویم. وقتی که شنیدند فرار کردند و گفتند نیست او مگر جادوگری آشکار. این کلمه‌ای است که از دهان امثال آنها از قبل خارج شده و اینها به آنها اعتراض می‌کردند به خاطر آنچه می‌گفتند. امروز خودشان مانند آنها سخن می‌گویند و نمی‌فهمند. قسم به جانم که مثال آنها نزد پروردگارت مثل خاکستر است. هر زمان که اراده کند بادهای شدید بر آنها بِوَزاند و آنها را غبار پراکنده سازد. پروردگارت بر هر کاری که بخواهد توانا است.)
داستان ملّا حسن عمو نیز به اندازهٔ کافی شهرت دارد. علمای بغداد یکی از فضلای خود را انتخاب کردند که به بحث و گفتگو با حضرت بهاءالله بپردازد. حضرت عبدالبهاء دربارهٔ این رویداد می‌فرمایند:
علمای ایران، که در کربلا و نجف بودند، شخص عالِمی را انتخاب کردند و توکیل نمودند و اسم آن شخص ملّا حسن عمو بود. آمد به حضور مبارک بعضی سؤالات از طرف علما کرد. جواب فرمودند. و بعد عرض کرد که علما در علم و فضل حضرت مقرّ و معترف‌اند و مسلّم عموم است که در جمیع علوم نظیر و مثیل ندارد؛ و این هم مسلّم است که تدرّس و تحصیل نکرده‌اند. ولکن علما می‌گویند که ما به این قناعت ننماییم و به سبب علم و فضل اقرار و اعتراف به حقّیّت‌شان نکنیم. لهذا خواهش داریم یک معجزه‌ای به جهت قناعت و اطمینان قلب ظاهر فرمایند. جمال مبارک فرمودند هرچند حق ندارند، زیرا حق باید خلق را امتحان نماید نه خلق حق را، ولی حال این قول مرغوب و مقبول. امّا امرالله دستگاه تیاترو نیست که هر ساعت یک بازی در بیاورند و هر روز یکی چیزی بطلبد. در این صورت امرالله بازیچهٔ صبیان شود؛ ولی علما بنشینند و بالاتّفاق یک معجزه‌ای را انتخاب کنند و بنویسند که به ظهور این معجزه از برای ما شُبهه‌ای نمی‌ماند و کلّ اقرار و اعتراف بر حقّیّت این امر می‌نماییم و آن ورقه را مُهر کنند و بیاور و این را میزان قرار دهند. اگر ظاهر شد از برای شما شُبهه نمانَد و اگر ظاهر نشد بطلان ما ثابت گردد. آن شخص عالِم برخاست و زانوی مبارک را بوسید و حال آن که مؤمن نبود و رفت و حضرات علما را جمع کرد و پیغام مبارک را تبلیغ نمود. حضرات مشورت کردند و گفتند که این شخص سحّار است؛ شاید سحری بنماید. آن وقت از برای ما حرفی نمی‌ماند؛ و جسارت نکردند. ولی آن شخص در اکثر محافل ذکر نمود و از کربلا رفت به کرمانشاه و طهران و تفصیل را به جمیع گفت و خوف و عدم اقدام علما را ذکر نمود. مقصود این است که جمیع معارضین شرق معترف بر عظمت و بزرگواری و علم و فضل جمال مبارک بودند و با وجود عداوت، جمال مبارک را به «بهاءاللهِ شهیر» تعبیر می‌نمودند. (مفاوضات عبدالبهاء، ص۲۱-۲۲ / فصل "ط" [۹])
به این جهت است که حضرت بهاءالله در سورةالامین می‌فرمایند:
قل فأنصِفوا یا قوم هل یقدِرُ أحدٌ مِن علمائِکُم أن یستنَّ مع فارِس المعانی فی مضمارِ الحکمة و البیان أو یرکضُ طرف طرفه فی میدان المکاشفة و الشّهود عند تجلّی آیة الرّحمن. لا وَرَبِّکَ العزیز الغفور. (کتاب مبین، خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۱۷۱ / مضمون: بگو انصاف دهید ای مردم آیا کسی از علمای شما را قدرتِ آن هست که با فارِس معانی در میدان حکمت و بیان جولان دهد یا در میدان مکاشفه و شهود در مقابل تجلّی آیت الهی، گوشهٔ نگاهش را به سوی بچرخاند. خیر، سوگند به پروردگار عزیز و غفورت.)
داستان ازل نیز که مدّعی مقاماتی برای خویش بود شهرت دارد. وصیّ ازل، یعنی میرزا هادی دولت‌آبادی، محلّ خطاب حضرت بهاءالله واقع شد و فرمودند که آیا مراد تو می‌تواند در حکمت و بیان با من جَوَلان دهد: "یا هادی، هل یقدرُ مَن أرَدتَه أن یستَنَّ مع الفارِس الإلهی فی میدان الحکمة و البیان لا و رَبِّکَ الرّحمن." (اشراقات، ص۲۷ / ای هادی، آیا مراد تو را توانِ آن هست که با سوار الهی در میدان حکمت و بیان جولان دهد، خیر سوگند به پروردگار رحمانت.)
البتّه داستان مباهله که در ادرنه واقع شد معروف است و یحیی ازل از حضور در میدان طفره رفت و حاضر نشد در مقابل مظهر ظهور الهی عرض اندام نماید و جولانی بدهد. زیرا که می‌دانست ابداً توان آن را نخواهد داشت که در برابر حضرت بهاءالله سخنی بگوید یا قدمی بردارد. داستان این واقعه به شرح زیر است:
میرمحمّد شیرازی، که دوستان جمال رحمن او را به عنوان "مکاری حضرت اعلی" می‌شناختند، مردی دانا و محترم و هوشیار بود. زمانی که انقلاب روحانی در جزیرهٔ خضرا، موسوم به ادرنه، و ملقّب به ارض سرّ، در گرفت و فصل اکبر واقع شد، به این مدینه سفر کرده بود. بسیار متحیّر بود که حق با کیست و ناحق کدام است.
برای فهم مطلب و تحرّی حقیقت، شروع به معاشرت و مراوده کرد. گاه به واسطهٔ طائفین حول به حضور جمال مبارک مشرّف می‌شد و گاه نزد سیّد محمّد اصفهانی و یحیی ازل می‌رفت. هم دلائل و براهین جمال مبارک می‌شنید و هم ردّ و انکار ازل و سیّد محمّد را استماع می‌نمود. بسیار سرگردان شد. به این اندیشه افتاد که راه حلّی بیابد که موضوع فیصله پیدا کند.
از زمان حضرت اعلی موضوع مباهله را شنیده بود. در این مقام هم تصمیم گرفت زمینه را برای این کار فراهم نماید. پس ابتدا نزد یحیی ازل و سیّد محمّد رفت و مطلب را مطرح کرد. آن دو بر این باور بودند که عظمت مقام و رفعت و بزرگواری مانع از آن خواهد بود که حضرت بهاءالله چنین پیشنهادی را بپذیرند یا اصلاً اعتنایی به چنین موضوعی بکنند. پس سیّد محمّد به جناب میرمحمّد شیرازی فهماند، "ایشان نخواهند پذیرفت والّا ما حاضریم."
آقا میرمحمّد شیرازی به حضور مبارک مشرّف میشود و موضوع را عرض کرده چگونگی را بیان می‌کند. طلعت ابهی برای اتمام حجّت و رفع حیرتِ آن مرد پیر، فضلاً قبول فرمودند و قول می‌دهند. میرمحمّد شادمان و مسرور نزد سیّد محمّد و ازل می‌رود و اعلام می‌کند که جمال مبارک این پیشنهاد را پذیرفته‌اند. آن دو باور نکرده تقاضای سند و مدرک کتبی می‌نمایند. میرمحمّد شرمسار و خجل مجدّداً نزد جمال مبارک آمده به طریقی به حضور مبارک عرض می‌کند که حضرات تقاضای سند کتبی کرده‌اند.
از قلم ابهی، لوحی برای تعیین وقت و مکان نازل میشود که روز یکشنبه در مسجد سلطان سلیم حاضر شوند تا امر مباهله مُجریٰ گردد و حقیقت آشکار گردد: "إنّا نذهبُ إلی بیت‌الله الّذی بناه أحدٌ مِنَ الملوک و سمّی بالسّلیم." این معنی را در لوحی خطاب به حسن‌آقا نامی، از دوستان و یاران سیّد محمّد اصفهانی نیز ذکر کرده‌اند: "قد سمِعنا بأنّ المعرضین أرادوا أن یحضروا بین یدی الغلام. قل أنِ احضروا و لاتکوننّ من المتوقّفین و جعَلنا محلّ الحضور بیت الله الّذی بناه أحدٌ مِنَ السّلاطین و انّه سمّی بالسّلیم فی المکوت الأسماء لو أنتم من العارفین؛ و قدّرنا یوم اللّقاء یوم الأحد." (مائده آسمانی، ج۴، ص۲۸۱)
میرمحمّد شیرازی لوح را نزد حضرات می‌برد و علاوه بر آن تفصیل واقعه را نیز به جمعی از مهاجرین و مسافرین و نیز گروهی از مسلمانان ایرانی که در ادرنه به کسب و کار مشغول و با احبّاء معاشر و مأنوس بودند، اطّلاع می‌دهد. این حسن آقا شخصی بود تنباکوفروش که سیّد محمّد اصفهانی در این فقره با او همراه بود و سندی را مشترکاً مرقوم داشتند که اگر کسی در مسجد حاضر نشد بطلان او ثابت گردد.
سیّد محمّد اصفهانی که کاملاً اطمینان داشت حضرت بهاءالله حضور نخواهند یافت، "به جهت القای شبهه در قلوب عباد، باری، در ادرنه نزد اعجام شهرت داده که ما امروز قرار گذارده‌ایم که بیایند در مسجد سلطان سلیم و ما هم حاضر شویم و اظهار حقیقت خود را نماییم تا آن که حق از باطل ممتاز شود." (مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۲۷۸) میرمحمّد شیرازی هم این فقره را به آقا میرزا محمّدقلی، برادر کوچکتر جمال مبارک، ابراز می‌کند و ایشان هم در ساحت اقدس ابهی معروض می‌دارند. (مائده آسمانی، ج۴، ص۲۷۸)
یوم معهود فرا رسید. میرمحمّد به بیت مبارک مراجعه می‌کند. جمال مبارک نظر به وعده‌ای که داده بودند از بیت خارج می‌شوند. در لوحی می‌فرمایند با آن که خداوند "حَرَّمَ علی أحبّائه لقاء المشرکین و المنافقین" ولی "إنّا خَرَجنا عَنِ البَیت متوکّلاً علی الله و ناظراً إلی شطر الامر" که شاید بندگان غافل متنبّه شوند؛ گو این که "الّذینهم کفروا و اشرکوا اولئک لن‌یؤمنوا بالله ولو یأتیهم بصحائفِ القدس أو بجنود الغیب أو بحجج المُرسَلین."
جمال مبین از بیت مبارک قدم برون گذاشتند و به سوی مسجد سلطان سلیم حرکت کردند. در این سبیل تنها نبودند. به شهادت قلم اعلی "خَرَجَت مَعَهُ أرواحُ الأصفیاء ثمّ حقایق المُرسَلین." اهل منظر اعلی از بالا همراهی می‌کردند و حجج نبیین در دست هیکل مبارک بود موقعی که به سوی مقصد رهسپار شدند. چون به مسجد رسیدند، اثری از یحیی ازل و سیّد محمّد مشهود نبود. لهذا به جناب میرمحمّد فرمودند: "یا محمّد، إذهِب إلی ملأ المشرکین و قل قد جائَکُمُ الغلام و مَعَه جنودُ الوحی و الإلهام..." به آنها بگو که بترسید از خداوند و بر کسی که به امر او هر امری مقدّر میشود اعتراض مکنید؛ پس با آن ریسمان‌هایتان و هر آنچه که در دست دارید بیایید که خداوند به من ید بیضاء بخشیده و عصایی که اگر آن را بیفکنم هرآینه تمامی خلائق را خواهد بلعید.
میرمحمّد نزد ازل و سیّد محمّد رفت و گفت: "جمال مبارک نظر به وعده و قرارداد در مسجد معهود حاضرند و انتظار دارند شما هم بفرمایید." امّا اسفا که در جواب جز طفره رفتن و شکستن قول و قرار هیچ واکنشی نیافت. آنچه لازمهٔ اصرار و الحاح بود به عمل آورد. ولی فایده و ثمری ندید. سید محمّد "متعذّر شد که امروز ممکن نمی‌شود. قرار باید به روز دیگر گذاشت." میرمحمّد در خشم شد و به او گفت: "تو خود این فقره را اختیار نمودی و تو مایلِ این امر شدی و تو سند نوشته‌ای که هر که امروز حاضر نشود باطل است و بر حق نیست. آخر به چه حرف شما اعتبار باید نمود؟" (مائده آسمانی، ج۴، ص۲۷۸)
شرمنده بود بسیار. نمی‌دانست به جمال قدم چه عرض نماید. سرافکنده نزد جمال مبین آمد. حضرت بهاءالله به او فرمودند: کجایند آنها که اراده کرده بودند تجلّی این جوان الهی را مشاهده کنند؛ کجایند آنها که به خداوند کافر شدند؟ بعد افزودند که بگو، وقتی خورشید آسمان بتابد و نورافشانی کند و زمین و آسمان را روشنی بخشد، خفّاشان شب فرار اختیار کنند و روی پنهان نمایند. چه که، از بیم هلاکت و ذلّت، نتوانند به خورشید نزدیک شوند. میرمحمّد عرض کرد که حضرات از آمدن خودداری نمودند. حضرت بهاءالله کاملاً واقف بودند که آنها نخواهند آمد چه که این دیدار با مظهر ظهور الهی جز افزودن بر کفر و طغیان برای آنها ثمری نخواهد داشت.
طلعت ابهی کاملاً واقف بودند که احدی در میدان مکاشفه و عرفان یارای روبرو‌‌شدن با آن حضرت را ندارد. حتّی علما را خطاب قرار داده فرمودند: "یا معشر العلماء، هل یقدر احدٌ مِنکم أن یستنّ معی فی میدان المکاشفة و العرفان أو یجول فی مضمار الحکمة و التّبیان؟ لا وربّی الرّحمن کُلّ علیها فانٍ و هذا وجه ربّکم العزیز المحبوب." (کتاب اقدس، بند ۱۰۱) و دربارهٔ همین مباهله نیز به بیانی مشابه تکلّم فرمودند: "قل یا قوم هل یقدرُ أحدٌ أن یقومَ معه فی مضمار الحجّة و البرهان؟ لا و نفسه الرّحمن."
جمال قدم آن روز تا قریب غروب در مسجد تشریف داشتند و هیچ یک از آن دو حضور نیافتند. مراجعت فرمودند و چون مغازه‌های ایرانیانی که از این حکایت آگاه بودند سر راه بود، به آنها ابلاغ فرمودند که ما نظر به قول و قرار معهود به مسجد موعود رفتیم و مدّتی منتظر بودیم، ولی آنها نکول نمودند و حاضر نشدند. در بازگشت از مقابل مغازهٔ همان حسن‌آقا که در تنظیم سند مباهله با سیّد محمّد همراهی کرد عبور می‌فرمودند. به او فرمودند: "بنا به قراری که حضرات سند داده بودند، طلعت رحمن حاضر و مشرکین قرار خود را انکار نمودند." روز بعد لوحی به اسم حسن آقا صادر و ارسال شد امّا خود او ابداً به شعور نیامد.
آقا میرزا هادی شیرازی، که به عبدالاحد شهرت یافته بود، این حکایت را با آیات نازله از قلم ابهی مفصّلاً نوشت و به ایران فرستاد که بین احبّاء منتشر شد. لوحی از قلم ابهی به امضاء خادم‌الله شرف صدور یافت که مجمل واقعه در آن نقل شد.
(با استفاده از تاریخ سمندر، ص۲۰۵-۲۱۲ / محاضرات، ج۱، ص۴۳۳ / مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۲۷۷ به بعد تدوین شد.)
در انتهای این بند از کتاب مستطاب اقدس عبارت "کلّ مَن علیها فان و هذا وجهُ ربّکمُ العزیز المحبوب." عبارت مزبور در اصل آیات ۲۵ و ۲۶ سورهٔ رحمن در قرآن کریم است: "کلُّ مَنْ عَلیها فَان وَ یبقَی وَجْهُ رَبَّک ذوالجلالِ والاکرامِ." (هر آن کس که بر روی زمین است فانی است و ذات پروردگارت که دارای جلال و اکرام است، بقا دارد.) حضرت عبدالبهاء در بیان معانی وجه به آیهٔ مشابهی استناد می‌فرمایند: "و منها الوجه بمعنی الذّات. قال الله تعالی کلّ شیءٍ هالکٌ إلّا وجهه" (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۳۹۶)
۱۰۲. یا قَوْمُ اِنّا قَدَّرْنَا ﭐلْعُلومَ
لِعِرْفانِ ﭐلْمَعْلوم وَ اَنْتُمُ ﭐحْتَجَبْتُمْ بِها عَنْ مَشْرِقِهَا ﭐلَّذیۭ بِهِ ظَهَرَ کُلُّ اَمْرٍ مَکْنونٍ * لَوْ عَرَفْتُمُ ﭐلْاُفُقَ ﭐلَّذیۭ مِنْهُ اَشْرَقَتْ شَمْسُ ﭐلْکَلام لَنَبَذْتُمُ ﭐلْاَنامَ وَ ما عِنْدَهُمْ وَ اَقْبَلْتُمْ اِلَی ﭐلْمَقامِ ﭐلْمَحْمودِ *
*(*مضمون: ای مردم، ما علوم را برای عرفان معلوم [مظهر امر] مقدّر کردیم و شما به آن [علوم] از مشرق آن، کسی که به او هر امر پنهانی آشکار شد، محتجب شدید. اگر افقی را که خورشید کلام از آن تابید، می‌شناختید البته مردم و آنچه نزدشان است را رها می‌کردید و به سوی مقام محمود اقبال می‌کردید.)
کسب علم، بلاتردید، برای رسیدن به معلوم است. البتّه این معلوم، که مقصدِ علم است، ابتدا مجهول است، ناشناخته است. با کسب علم، نشانه‌هایی از آن به دست می‌آید که وقتی وصول به آن میسّر شد، بتوان با نشانه‌ها به آن پی برد. ولی گاهی اوقات نشانه‌ها آن طور که باید و شاید و به نحو صحیح درک نمی‌شود، در نتیجه هنگام وصول به مقصد چون منطبق با نشانه‌های درک شده نیست، از ورود به مقصود خودداری میشود و با احجار ظنون و اوهام با آن مقابله می‌گردد و حتّی سایر نفوس را هم که مقصد مزبور را می‌توانند درک کنند و آن را حقیقی بدانند از ورود به آن منع می‌کنند و به بیراهه می‌رانند.
این وضعیت در جمیع ادوار وجود داشته است. حال، گاهی اوقات برداشت‌ها از نشانه‌ها نادرست است و گاه نظر به خواسته‌های نفسانی تعبیر نادرست می‌گردد که در اصطلاح امر بهائی به آن تحریف گفته میشود. مسئول این ضلالت معمولاً حضرات علما هستند که فهم و ادراک خود را ملاک و مقیاس قرار می‌دهند و در نتیجه نمی‌توانند پی به مقام متعالی مظهر ظهور ببرند.
جمال قدم در کتاب ایقان تحریف را اینگونه بیان می‌کنند:
مقصود از تحریف همین است که الیوم جمیع علمای فرقان به آن مشغول‌اند و آن تفسیر و معنی نمودن کتاب است بر هویٰ و میل خود و چون یهود در زمان آن حضرت آیات توراة را که مُدِلّ بر ظهور آن حضرت بود به هوای خود تفسیر نمودند و به بیان آن حضرت راضی نشدند، لهذا حکم تحریف دربارهٔ آنها صدور یافت. چنانچه الیوم مشهود است که چگونه تحریف نمودند امّت فرقان آیات کتاب را در علامات ظهور به میل و هوای خود تفسیر می‌نمایند چنانچه مشهود است. (ایقان، طبع مصر، ص۶۷-۶۸)
در نوعی از تحریف، کلام الله را پس از درک و دانستن معنای آن تغییر می‌دهند یعنی عالماً عامداً و بنا به اهداف و اغراضی که دارند دست به تحریفات و تفسیرهایی مخالف روح کلام الهی می‌زنند و این معنی در قرآن شریف نیز تصریح شده است: "قد کان فریقٌ منهم یسمعون کلامَ الله ثمّ یُحَرّفونَهُ مِن بعدِ ما عقلوه و هُم یعلمون." (سورهٔ بقره، آیهٔ ۷۵ / ایقان، ص۶۸ / مضمون: و گروهی از آنها بودند که کلام الهی را، بعد از آنکه درک کردند تحریف نمودند و آنها آگاه‌اند که چنین کرده‌اند.)
نوع دیگر استفاده از علم در ردّ مظهر ظهور الهی، نوشتن کلمات از نزد خود و نسبت دادن آن به حقّ است و این معنا در بسیاری از احادیث مجعوله دیده میشود. در قرآن کریم نیز این معنی تصریح شده است: "فَوَیلٌ للّذین یَکتُبون الکتاب بأیدیهم ثمّ یقولون هذا مِن عندالله لیشتروا بِهِ ثمناً قلیلاً." (سورهٔ بقره، آیهٔ ۷۹ / ایقان، ص۶۸ / مضمون: پس وای بر کسانی که کتاب را به دست خود می‌نویسند سپس می‌گویند این از نزد خدا است تا آن را به اندک وجهی بفروشند.)
جمال قدم در توصیف آیهٔ اخیر می‌فرمایند:
این آیه در شأن علمای یهود و بزرگان ایشان نازل شد که آن علما به واسطهٔ استرضای خاطر اغنیا و استجلاب زخارف دنیا و اظهار غِلّ و کفر الواحی بر ردّ حضرت [محمّد] نوشتند و به دلائلی چند مستدلّ شدند که ذکر آنها جائز نه. (ایقان، ص۶۸)
بعد، جمال قدم علمای این عصر را نیز به علمای یهود تشبیه می‌کنند:
چنانچه الیوم مشاهده میشود که چه مقدار ردّ بر این امر بدیع علمای جاهل عصر نوشته‌اند و گمان نموده‌اند که این مفتریات مطابق آیات کتاب و موافق کلمات اولِی‌الألباب است. (ایقان، ص۶۸-۶۹)
یک علّت دیگر آن است که معمولاً با علم خود، نشانه‌ها را به صورت ظاهر تعبیر می‌کنند و حتّی لحظه‌ای تفکّر نمی‌کنند که شاید مقصود از نشانه‌ها آن نباشد که آنها گمان برده‌اند. جمال مبارک این گونه علما را چنین توصیف می‌فرمایند:
مَثَل عالِمی که به معلوم فائز نشده مثل نفسی است که احجار محکّیهٔ لاتُحصیٰ جمع نماید ولکن از عرفان ذهب قاصر باشد. یعنی در اصل ذهب را نشناسد تا به آن احجار امتحان نماید و این مقام عالِمی است که فی‌الحقیقه عالِم باشد تا چه رسد به نفوسی که از علوم ظاهره هم محروم‌اند. (مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۱۷۰)
حضرت عبدالبهاء خطابهای در شرح علّت عدم عرفان نفوس ایراد فرموده‌اند که کاملاً مطلب را بیان می‌کند. بخشی از خطابهٔ مزبور ذیلاً نقل می‌گردد:
امشب می‌خواهم از برای شما سبب احتجاب ناس را از مظاهر مقدّسه الهی بیان کنم. این مسلّم است که در جمیع عهدها مردم منتظر موعود بودند. مثلاً در زمان مسیح یهود منتظر ظهور مسیح بودند و شب و روز در معابد دعا می‌نمودند که خدایا ظهور مسیح را نزدیک کن تا از انوار او استفاضه کنیم و به آنچه سبب سعادت ابدی است برسیم. بسا شب‌ها در قدس‌الاقداس گریه می‌کردند و تا صبح جزع و فزع می‌نمودند که خدایا مسیح را بفرست. امّا وقتی مسیح ظاهر شد جمیع اعتراض کردند جمیع انکار نمودند؛ بلکه تکفیر کردند و عاقبت به صلیب زدند. سبب چه بود؟ اسباب بسیار بود امّا سبب بسیار قوی دو سبب بود که این دو سبب همیشه سبب احتجاب ناس بوده و سبب محرومی کلّ گردیده است.
سبب اوّل آن که شخص موعود را در کتاب مقدّس شروطی مذکور که آن شروط کلام رمزی است نه مفهوم لفظی و چون به حسب مفهوم لفظی گرفتند لهذا اعراض و استکبار می‌کردند. می‌گفتند این موعود آن موعود نیست چنانچه یهود عبارات را گرفته، حین ظهور حضرت مسیح علماء یهود گفتند این مسیح آن مسیح نیست این آن موعود نیست بلکه نسبت‌های دیگر دادند که زبان حیا کند و تمسّک به شروط ظهور مسیح در کتاب مقدّس تورات نمودند... (خطابات مبارکه، ج۲، ص۱۵۴)
بعد، حضرت عبدالبهاء پس از ذکر شروط مزبور و تبیین آنها به بیان سبب دوم می‌پردازند:
سبب ثانی، مانع ثانی این است که در مظاهر مقدّسهٔ الهیه دو مقام است یک مقام بشر است و دیگری مقام رحمانی نورانی. مقام ظهور و تجلّی ربّانی مستور است و مقام بشریت ظاهر. خلق آن حقیقت مقدّسه را ظاهر در آن هیکل نمی‌بینند قوّه روح‌القدس را نمی‌بینند نظر به بشریت می‌کنند و چون می‌بینند در مقام بشریت مشترک با سائر بشرند نظیر سائرین می‌خورند می‌خوابند مریض می‌شوند ناتوان می‌گردند لهذا قیاس به نفس خود نموده می‌گویند اینها مثل ماها هستند امتیازی ندارند چرا اینها مظاهر مقدّسه باشند و ما نباشیم؟ چرا اینها ممتاز از ماها باشند؟ چرا اینها آسمانی باشند و ما زمینی؟ چرا آنها نورانی باشند و ما ظلمانی و حال آن که در جمیع شئون بشری مثل آنها هستیم ابداً فرق و امتیازی در میان نیست و امتیازی خصوصی از ما ندارند؟ ما فرقی نمی‌بینیم اینها مثل ما هستند. لهذا انکار و استکبار می‌نمودند. مثل ابلیس که نظر به جسم آدم کرد گفت من اشرف از آدم هستم ولی نظر به روح آدم نکرد روح آدم را ندید و چون جسم آدم از تراب بود آن را دید روح او را ندید استکبار کرد و الّا سجده می‌کرد. حال در یوم ظهور مظاهر الهی چون مردم نظر به بشریت آنها می‌نمایند و مانند خودشان می‌بینند لهذا استکبار می‌کنند اعتراض می‌نمایند تعدّی می‌کنند ظلم و مخالفت می‌نمایند و بر قتل آنها قیام می‌کنند. (همان، ص۱۵۹-۱۶۰)
حکایتی است مشهور راجع به ایمان آوردن جناب حجّت زنجانی به حضرت اعلی. حضرت عبدالبهاء در مقالهٔ شخصی سیّاح می‌فرمایند:
ملّا محمّدعلی زنجانی مجتهد، که شخص شاخصی بود و صاحب قول نافذی، یکی از معتمدین خویش را به جهت فحص این قضیه به شیراز فرستاد. آن شخص از تفاصیل وقوعات چنانچه باید و شاید اطّلاع یافته با بعضی تآلیف مراجعت نمود و چون کیفیت وقوعات را مجتهد استماع نمود و بر نوشتجات اطّلاع یافت، با وجود آن که عالِمی نِحریر و متبحّری شهیر بود از قضا دیوانه و شیدا شد و در مجلس درس کتب را برچید و گفت موسم بهار و باده رسید واین عبارت را بر زبان راند، «طلبُ العلم بعد الوصول إلَی المعلوم مذموم» و جمیع مریدان خویش را بالای منبر دعوت و دلالت نمود و مکتوبی مُشعِر بر اقرار و اعتراف خویش به باب نوشت." (مقاله شخصی سیّاح، طبع شهرالبهآء سنه ۸۹ مطابق فروردین ۱۳۱۱ شمسی، ص۶-۷)
در این بند از کتاب اقدس، جمال قدم تصریح دارند که اگر علما افقی را که شمس حقیقت از آن اشراق فرموده و کلام الهی از آن طالع شده می‌شناختند، قطعاً مردمان و پیروان را رها می‌ساختند و آنچه را که داشتند فرو می‌گذاشتند و به "مقام محمود" که جایگاه مظهر ظهور الهی است اقبال می‌کردند.
جمال قدم ضرب‌المثلی را که جناب حجّت بیان کردند، در کتاب ایقان بیان فرموده‌اند:
این همج رعاع چون معنی قیامت و لقای الهی را ادراک ننمودند، لهذا از فیض او بالمرّه محجوب ماندند. با این که مقصود از علم و زحمات آن وصول و معرفت این مقام است، معذلک همه مشغول به علوم ظاهره شده‌اند. چنانچه آنی منفکّ نیستند و از جوهر علم و معلوم چشم پوشیده‌اند. گویا نمی از یم علم الهی ننوشیدند و به قطره‌ای از سحاب فیض رحمانی فائز نگشتند. حال، ملاحظه فرمایید اگر کسی در یوم ظهور حق، ادراک فیض لقاء و معرفت مظاهر حق را ننماید آیا صدق عالِم بر او میشود اگرچه هزار سنه تحصیل کرده باشد و جمیع علوم محدودهٔ ظاهریّه را اخذ نموده باشد. و این بالبدیهه معلوم است که تصدیق علم در حقّ او نمی‌شود. ولکن اگر نفسی حرفی از علم ندیده باشد و به این شرافت کبری فائز شود، البتّه او از علمای ربّانی محسوب است. زیرا به غایت قصوای علم و نهایت و منتهای آن فائز گشته. و این رتبه هم از علائم ظهور است چنانچه می‌فرماید: «یجعلُ أعلاکم أسفلکم و أسفلکم اعلاکم.»... مشاهده شد که الیوم چه مقدار از علما نظر به اعراض در اسفل اراضی جهل ساکن شده‌اند و اسامی‌شان از دفتر عالین و علماء محو شده و چه مقدار از جهّال نظر به اقبال، به اعلی افق علم ارتفاع جستند و اسمشان در الواح علم و به قلم قدرت ثبت گشته... این است که گفته‌اند: «طلبُ الدّلیل عند حصولِ المدلول قبیحٌ و الإشتغال بالعلم بعدَ الوصول إلَی المعلوم مذموم.» (ایقان، طبع آلمان، ص۹۷)
۱۰۳. قُلْ هٰذِهِ لَسَمآءٌ فیۭها کُنِزَ
اُمُّ ﭐلْکِتابِ لَوْ اَنْتُمْ تَعْقِلونَ * هٰذا لَهُوَ ﭐلَّذیۭ بِهِ صاحَتِ ﭐلصَّخْرَةُ وَ نادَتِ ﭐلسِّدْرَةُ عَلَی ﭐلطُّورِ ﭐلْمُرْتَفِعِ عَلَی ﭐلْاَرْضِ ﭐلْمُبارَکَةِ اَلْمُلْکُ لِلّٰهِ ﭐلْمَلِکِ ﭐلْعَزیزِ ﭐلْوَدودِ *
*(*مضمون: بگو این همان آسمانی است که امّ‌الکتاب در آن پنهان شد، اگر شما تعقّل کنید. این همان کسی است که به خاطر او صخره فریاد زد و درخت بر کوه طور بر افراشته شده بر ارض مبارکه، ندا کرد که پادشاهی از آنِ خداوند ملک عزیز مهربان است.)
مقصود از آسمان در آثار مبارکه جهت علوّ است. آسمان نشانی از خدا دارد و ستارگانش نیز. آنچه در عالم عنصری می‌تواند نشانی از بلندی و بزرگی و عظمت باشد، به آسمان تشبیه می‌گردد. مانند "سمآء علم" (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۸۲)، "سموات ادیان مرتفعه" (ایقان، طبع آلمان، ص۳۲)، "سماء امر مالک ادیان" (لوح خطاب به شیخ نجفی، ص۵۹) و امثال ذلک. جمال قدم می‌فرمایند: "آسمانها نشانه‌های بزرگی من است؛ به دیدهٔ پاکیزه در او بنگرید و ستاره‌ها گواه راستی من‌اند، به این راستی گواهی دهید." (دریای دانش، ص۳۲)
دربارهٔ آسمان بیان الهی، جمال قدم می‌فرمایند:
سماء بیان رحمن به تو متوجّه. این آسمانی است که سیّارات آن تا حین احصاء نشده و نخواهد شد و شموس و اقمار آن لازال فی قطب الزّوال لائح و مُشرق. (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۲۸، ص۹۹)
در کلام حضرت بهاءالله: "إنّا ما أرَدنا مِنَ السّمآء إلّا جهةَ العلوّ و السموّ و منتهیٰ مقامِ الأشیا. ء" (اسرارالآثار، ج۴، صص۱۶۴ / مضمون: مقصود ما از آسمان جهت علوّ و سموّ و نهایت جایگاه اشیاءاست.)
از آنجا که محلّ ظهور و رجوع انبیاء نیز آسمان است، بنابراین همان جهت بلندی مقام مقصود است: "مقصود از سما نیست مگر جهت علوّ و سموّ که آن محلّ ظهور آن مشارق قدسیه و مطالع قدمیّه است." (ایقان، طبع آلمان، ص۴۴)
در کتب الهی ذکر شده که بعضی از انبیاء از قبیل خنوخ، ایلیا و مسیح به آسمان صعود کردند و حضرت محمّد در شب معراج به آسمان رفت. زیرا آنها از آسمان آمده بودند و به آسمان رفتند. در واقع جمیع انبیاء به آسمان می‌روند. امّا این که آسمان کجا است، در بیان حضرت بهاءالله جوابی برای آن توان یافت. طلعت ابهی می‌فرمایند: "إنّی اَنَا السّمآءُ الّتی صَعِدَ الیها ابنُ مریم." (آثار قلم اعلی، ج۲، ص۱۰۳ / مضمون: من همان آسمانی هستم که پسر مریم به آن صعود فرمود.) جمال قدم دربارهٔ معراج حضرت رسول اکرم می‌فرمایند:
قل یا قوم قوموا عنِ النّوم تالله قد ظهر ذاتُ القِدَم و تطوفُنَّ فی حوله أرواحُ النّبیّین ثمّ سدرةالمنتهی. قل إنَّ محمّد قد عَرَج سبعین الف سنةٍ إلی أن بَلَغَ إلی فِناء هذا الباب. فَوَیلٌ لمن کذب و تولّی. (مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۱۱۳ / مضمون: بگو ای مردم سر از خواب بردارید. قسم به خداوند که ذاتِ قِدَم ظاهر شده و ارواح انبیاء و سدرهٔ منتهی حول او در حال طواف هستند. بگو محمّد هفتاد هزار سال عروج نمود تا به آستانهٔ این درگاه رسید. پس وای بر کسی که تکذیب کند و روی برگرداند.)
در باب رویداد شب معراج نیز حضرت بهاءالله می‌فرمایند:
هذا یومٌ فیه نادیٰ محمّدٌ رسولُ‌الله مِن قُطبِ جنّةِ الرّضوان یا أهلَ الأکوان تاللهِ قد ظَهَرَ محبوبُ العالمین و مقصودُ العارفین. هذا هُوَ الّذی سَمِعتُ نِدائَهُ فِی المعراج و ما رأیتُ جمالَه. (رسالهٔ تسبیح و تهلیل، طبع هندوستان، ۱۹۸۲، ص۱۴۷ / مضمون: امروز روزی است که محمّد رسول‌الله از جنّت رضوان ندا می‌کند که ای اهل عالم قسم به خداوند که ظاهر شده است محبوب عالمیان و مقصود اهل عرفان. این همان کسی است که در شب معراج صدایش را شنیدم ولی جمالش را ندیدم.)
حضرت عبدالبهاء دربارهٔ حضرت بهاءالله می‌فرمایند:
هذا هو الکنزُ الأخفی و هذا هو السّمآء الّذی صَعِدَ الیها عیسی... هذا هو العرشُ الّذی عرَجَ الیه رسولُ الله و هذا هو العالَمُ الغیب الّذی ظَهَرَت منه هذه الآثار و أشرَقَت منهُ هذه الأنوار و طلعَت منه هذه الشّموس... (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۲۰۸ / مضمون: این همان کنز مخفی است و همان آسمانی است که عیسی به آن صعود فرمود... این همان عرشی است که رسول‌الله به آن عروج نمود و این همان جهان ناپیدایی است که این آثار از او ظاهر شد و این انوار از او اشراق کرد و این خورشیدها از او طالع شد.)
بدین لحاظ است که حضرت بهاءالله در اشاره به کینونت مقدّس خود می‌فرمایند همان آسمانی هستند که امّ‌الکتاب در آن مکنون و مخزون است؛ یعنی جمیع کتب الهی از آن نشأت گرفته و وحی الهی از آن سرچشمه یافته و جمیع انبیاء و رسل از آن کسب فیوضات نموده‌اند و در آینده نیز، به نصّ حضرت عبدالبهاء، از آن مستفیض خواهند شد: "امّا المظاهرُ المقدّسةُ الّتی تأتی مِن بعد فی ظُلَلٍ مِنَ الغمام مِن حیث الإستفاضة هُم فی ظلّ جمالِ القِدَم و مِن حیث الإفاضة یفعَلُ ما یشاء." (مائدهٔ آسمانی، ج۵، ص۲۵۱ / مضمون: و امّا مظاهر الهی که در آینده در سایه‌هایی از ابر ظاهر خواهند شد از لحاظ کسب فیض در ظلّ جمال قدم و از حیث افاضه به خلق مظهر یفعل مایشاء خواهند بود.)
و امّا امُّ‌الکتاب مقصود نفس مبارک جمال قِدَم است. در بیانی از قلم آن حضرت نازل:
جمیع اسماء حُسنی که در بیان و در این ظهور در الواح از قلم اعلی جاری شده، مقصود نفس ظهور است. در مقامی به قلم اعلی مذکور و در مقامی به امُّ‌الکتاب مسطور و هنگامی به افق اعلی و لوح محفوظ و به کتاب مسطور و به امُّ‌البیان نامیده شده و فی‌الحقیقه از جمیع آنچه ذکر شد در مقامی مقدّس و منزّه و مبرّا است. (یادنامهٔ مصباح منیر، ص۲۴۲)
عبارت "صاحت الصّخرة" در دیگر آثار حضرت بهاءالله نیز ذکر شده است. جناب ابوالفضائل می‌نویسند که مقصود از صخره، صخرهٔ بیت‌المقدّس است. ایشان بعد از ذکر چند حدیث دربارهٔ ارتفاع ندای الهی مرقوم می‌دارند:
مأخذ این احادیث، که مُشعِر بر مقام ارتفاع ندای الهی است، این آیهٔ مبارکه است که در سورهٔ ق می‌فرماید: «و ٱستَمِع یومَ یُنادِ المُناد مِن مکانٍ قریب؛ یوم یسمعون الصّیحة بالحقّ ذلک یوم الخروج.» یعنی گوش دار روزی را که منادی ندا خواهد فرمود از مکانی نزدیک (یعنی نزدیک به بلاد عربیّه که محلّ نزول همین آیهٔ مبارکه است)، در روزی که می‌شنوند صیحه را به حقّ آن روز است روز خروج. و مفسّرین از اهل تسنّن و اهل تشیّع متّفقاً در تفسیر این آیه فرموده‌اند که ندای الهی از صخرهٔ بیت‌المقدّس بلند میشود، یعنی از جبل کرمل که در تورات به جبل مقدّس و جبل بیت‌الله از آن تعبیر فرموده است. (فرائد، ص۶۵)
ندای سدره بر کوه طور اشاره به تجلّی خداوند بر سدرهٔ مشتعله است که با حضرت موسی در کوه طور تکلّم فرمود و حال همان ندا از سدرهٔ انسانی بلند شده است. جمال قدم می‌فرمایند: "حکیم سبزواری گفته اُذُن واعیه یافت نمی‌شود والّا زمزمهٔ سدرهٔ طور در هر شجر موجود. در لوح یکی از حکما که از بسیطةالحقیقة سؤال نموده به حکیم مذکور مشهور خطاب نمودیم اگر این کلمه فی‌الحقیقه از تو بوده چرا ندای سدرهٔ انسان را که از اعلی مقام عالم مرتفع است نشنیدی. اگر شنیدی و حفظ جان و خوف تو را از جواب منع نمود، چنین شخصی قابل ذکر نبوده و نیست. و اگر نشنیدی از سمع محروم بوده." (کلمات فردوسیه؛ نُبذةٌ مِن تعالیم حضرت بهاءالله، ص۴۶) مقصود از حکیم سبزواری، ملّاهادی سبزواری (۱۲۱۲-۱۲۸۹) است.
اشاره هیکل مبارک به این کلام است:
مَن أدّعی انّه سمِع مِن کلّ شجرةٍ ما سمِع الکلیم فلمّا أتَی المیقات و نادَت السّدرةُ بأعلَی النّدآء بین الأرض و السّمآء وَجَدناه منصعقاً علَی التّراب. (مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۹۵ / مضمون: کسی که مدّعی بود که آنچه را که حضرت موسی شنید از هر شجری می‌شنید، وقتی که میقات فرا رسید و سدره به ندای بلند بین زمین و آسمان ندا در داد، او را بیهوش بر روی زمین یافتیم.)
در لوح دیگر می‌فرمایند:
ای حسین، مظلوم می‌فرماید قول عمل می‌خواهد. قول بلا عمل کَنَحلٍ بلاعسل أو کَشجرٍ بلاثمر. در حکیم سبزواری مشاهده کن. در ابیات خود شعری ذکر نموده که از آن چنین مستفاد میشود که موسایی موجود نه والّا زمزمهٔ إنّی أنَا الله در هر شجری موجود. در مقام بیان به این کلمه تکلّم نموده و مقصود آن که عارف بالله به مقامی صعود می‌نماید که چشمش به مشاهدهٔ انوار تجلّی مجلّی منوّر و گوشش به اصغاء نداء او از کلّ شئ فائز. این مقامات را حکیم مذکور حرفی ندارند چنانچه اظهار نموده‌اند. این مقام قول؛ ولکن مقام عمل مشاهده میشود ندای سدرهٔ الهیّه را که بر اعلَی البُقعه مابین بریّه تصریحاً مِن غیر تأویل مرتفع است و به اعلَی النّدآء کلّ را ندا می‌فرماید ابداً اصغا ننموده چه اگر اصغا شده بود به ذکرش قیام می‌نمود. حال، باید بگوییم آن کلمه عاریه بود و از لسانش جاری شده و یا از خوف ننگ و حبّ نام از این مقام و تصدیق آن محروم ماند. أو عَرَفَ و سَتَرَ أو عَرَفَ و أنکَرَ. (اقتدارات، ص۱۱۱-۱۱۲)
شعری که حکیم سبزواری در کتابش ذکر کرده این است:
موسئی نیست که آواز اَنَا الحق شنَوَد ور نه این زمزمه در هر شجری نیست که نیست
جمال قدم در لوحی دربارهٔ شیخ نجفی، ملقّب به ابن ذئب، می‌فرمایند:
از قرار مذکور این ایّام ابن باقر ارض صاد، حسب‌الامر حضرت سلطان، در مدینهٔ طا وارد و در یکی از مجالس گفته باید سورهٔ توحید را ترجمه نمایید و به هر یک از اهل مملکت بسپارید تا کلّ بدانند حقّ لم‌یلد و لم‌یولَد است و بابی‌ها به الوهیت و ربوبیّت قائل. سبحان‌الله آیا چه شده که ابن عمران در طور عرفان بعد از اصغای انّنی أنَا الله از سدرهٔ مبارکه ذکری ننمود و دفتر توحید را ترجمه نفرمود. باری اگر نفسی با او ملاقات نماید از قول مظلوم بگوید، اتّق الله ندای ناصح امین را به سمع فطرت بشنو و چون کلیم آنچه را اصغا نمود و قبول فرمود، تو هم از سدرهٔ مبارکهٔ انسان قبول نما. لعمرالله کلمهٔ مبارکهٔ إنّی أنَا الإنسان نزد مظلوم اعظم است از جمیع آنچه ادراک نموده‌اند. (مجموعه اشراقات، ص۴۰)
۱۰۴. اِنّا ما دَخَلْنَا ﭐلْمَدارِسَ
وَ ما طالَعْنَا ﭐلْمَباحِثَ ﭐسْمَعُوا ما یدْعوکُمْ بِهِ هٰذَا ﭐلْاُمِّیُّ اِلَی اللهِ ﭐلْاَبَدیِّ اِنَّهُ خَیرٌ لَکُمْ عَمّا کُنِزَ فِی ﭐلْاَرْضِ لَوْ اَنْتُمْ تَفْقَهونَ *
*(*مضمون: ما به مدارس داخل نشدیم و مباحث را مطالعه نکردیم. بشنوید آنچه را که این امّی به وسیلهٔ آن شما را به سوی خداوند جاودانی دعوت می‌کند. به‌درستی که آن برای شما از آن [گنج‌هایی] که در زمین پنهان شده بهتر است.)
موضوع امّی بودن جمال قدم و حضرت اعلی و حضرت رسول اکرم در کتب مختلف مطرح شده است. امّی بودن و به مدرسه نرفتن به آن معنی نیست که مدّعی باشند که خواندن و نوشتن نمی‌دانند. نه چنین است. آنها خواندن و نوشتن می‌دانستند، امّا علوم روز و علوم مذهبی را مطالعه نمی‌کردند. امّا چون دارای علم لدنّی بودند، آیات بالفطره نازل می‌شد.
حضرت رسول موقعی که در بستر بیماری بودند، اندکی قبل از صعود فرمودند قلم و کاغذی بیاورید، "لأکتُبَ لَکُم کتاباً لن‌تضلّوا بعدی ابداً." (یعنی تا کتابی برایتان بنویسم که بعد از من ابداً گمراه نشوید) پس قصد داشتند مرقوم فرمایند و این نشانهٔ آن است که سواد خواندن و نوشتن داشتند.
جمال مبارک موضوع تحصیل نکردن و مدرسهٔ علمیه نرفتن را بارها مطرح کرده‌اند امّا هرگز عنوان نکرده‌اند که خواندن و نوشتن بلد نبودند. لکن، آیات الهی با علوم اکتسابی نازل نمی‌شد، بلکه به فطرت الهیّه نازل می‌شد. در یک کلام خطاب به شیخ نجفی می‌فرمایند: "این مظلوم مدارس نرفته مباحث ندیده." (لوح مبارک خطاب به شیخ نجفی، ص۹) جمال قدم می‌فرمایند:
ای معشر علما، بترسید از خداوند یکتا. این مظلوم با شما و امثال شما معاشر نبوده و در مجلس تدریس وارد نشده. شهادت می‌دهد به آنچه گفته شد کلاه او و زلف او و لباس او. (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۳۳۹)
در مقام دیگر از قلم اعلی نازل: "این عبد از اهل علم نبوده و مدرسه نرفته و بر حسب ظاهر در بیت یکی از رجال دولت متولّد شده و به او منسوب." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۲۸۱) و در لوح سلطان ایران تصریح می‌فرمایند:
ما قَرَئتُ ما عند النّاس مِنَ العلوم و ما دَخَلتُ المدارسَ فاسئَلِ المدینةَ الّتی کُنتُ فیها لِتوقِنَ بأنّی لَستُ مِنَ الکاذبین. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۴۸ / مضمون: آنچه از علوم که نزد مردمان است من نخواندم و به مدارس وارد نشدم. از [اهالی] شهری که در آن بودم بپرس تا یقین نمایی که من دروغگو نیستم.)
در این بند کتاب اقدس تصریح دارند که مباحث علمیه را مطالعه نفرموده‌اند. در لوح مبارک حکمت به نکته‌ای اشاره دارند که در این زمینه قابل توجّه است. هیکل مبارک می‌فرمایند که هر زمان اراده فرمایند که علوم را بیان کنند، لوحی در نظرشان مجسّم میشود که همه چیز روی آن نوشته شده است. در حقیقت قلب ایشان متّصل به علوم الهیّه است و هر زمان اراده فرمایند نازل می‌کنند:
إنّکَ تعلَمُ أنّا ما قَرأنا کتبَ القوم و ما اطّلعنا بما عندهم مِنَ العلوم. کلّما أرَدنا أن نذکُرَ بیاناتِ العلماء و الحکماء یظهَرُ ما ظَهَرَ فی العالم و ما فِی الکتب و الزُّبُر فی لوحٍ أمام وجه رَبِّکَ. نَریٰ و نکتُب. إنّهُ أحاطَ علمُهُ السّمواتِ و الأرضین. هذا لوحٌ رُقِمَ فیه مِنَ القلمِ المکنون علمُ ما کان و ما یکون و لم‌یکن لَهُ مترجمٌ إلّا لسانی البدیع. إنَّ قلبی مِن حیثُ هُوَ هوَ قد جَعَلَهُ اللهُ ممردّاً عن اشارات العلماء و بیانات الحکماء. إنّهُ لایحکی إلّا عن الله وحده. یشهد بذلک لسانُ العظمة فی هذا الکتاب المبین. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۵۰ / مضمون: تو میدانی که ما کتابهای قوم را نخوانده‌ایم و از علومی که نزد آنها است اطّلاعی نداریم. هر زمان که اراده کنیم که بیانات علما و حکما را ذکر کنیم، آنچه که در عالم ظاهر شده و آنچه که در کتب و زُبُر هست روی لوحی در پیش روی پروردگارت ظاهر میشود. می‌بینیم و می‌نویسیم. علم او محیط است بر آسمانها و زمین‌ها. این لوحی است که علم گذشته و حال از قلم مکنون در آن نوشته شده و هیچ مترجمی جز لسان بدیع من ندارد. قلب من از آن جهت که همان است که هست، خداوند آن را پاکیزه از اشارات علما و بیانات حکما قرار داده است. قلب من جز از خداوند به تنهایی، حکایت نکند. لسان عظمت در این کتاب مبین به آن شهادت می‌دهد.)
زمانی که حضرت بهاءالله در لوح برهان ذکر مقنّع کَندی را می‌فرمایند، چند نسل آباء و اجدادش را نام می‌برند و بعد می‌فرمایند اگر بخواهند سلالهٔ او تا حضرت آدم را نام ببرند: "لَنَقدِرُ بما عَلَّمَنی رَبّی علومَ الأوّلین و الآخِرین مع انّا ما قَرَأنا علومَکُم و اللهُ علی ذلک شهیدٌ و علیم." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۶۸ / مضمون: هر آینه می‌توانیم به علّت آنچه که پروردگارم از علوم اوّلین و آخرین به من تعلیم داده است با آن که ما علوم شما را نخوانده‌ایم و خداوند بر این موضوع گواه و آگاه است.)
و در پایان این بخش به بیان حضرت عبدالبهاء استناد کنیم که می‌فرمایند:
بهاءالله در مدرسه‌ای داخل نشد؛ معلّمی نداشت؛ کمالاتش بذاته بود. همهٔ نفوسی که او را می‌شناختند این مسأله را به خوبی می‌دانستند. با وجود این آثارش را دیدید و علوم و کمالاتش را شنیدید؛ حکمت و فلسفه‌اش را می‌بینید که مشهور آفاق است. تعالیمش روح این عصر است. جمیع فلاسفه شهادت می‌دهند و می‌گویند که این تعالیم نور آفاق است. باری، مظهر الهی باید نور الهی باشد، نورانیتش از خود او باشد نه از غیر؛ مثل این که آفتاب نورش از خود اوست امّا نور ماه و بعضی ستارگان از آفتاب است. به همچنین نورانیت مظاهر مقدّسه بذاتهم است؛ نمی‌شود از دیگری اقتباس نمایند. دیگران باید از آنها اکتساب علوم و اقتباس انوار نمایند نه آنها از دیگران. جمیع مظاهر الهیّه چنین بوده‌اند. حضرت ابراهیم و حضرت موسی و حضرت مسیح و حضرت محمّد و حضرت باب و حضرت بهاءالله در هیچ مدرسه‌ای داخل نشدند. لکن کُتُبی از آنها صادر که جمیع شهادت دادند بر این که بی‌مثل بوده. و این قضیه بهاءالله و باب، یعنی عدم دخول در مدارس را، الآن در ایران نفوس دلیل و برهان می‌دانند. در شرق به کتب بهاءالله استدلال بر حقّیّت او می‌نمایند که هیچ کس نمی‌تواند مانند این آیات صادر نماید و نفسی پیدا نشد که بتواند نظیر آن بنویسد زیرا این کتب و آثار از شخصی که در مدرسه‌ای داخل نشده صادر گشته و برهان حقّیت اوست. (خطابات حضرت عبدالبهاء، ج۳، ص۷)
در بیانات شفاهی حضرت عبدالبهاء می‌خوانیم:
با وجود آن که جمیع می‌دانند که در هیچ مدرسه داخل نشدند و نزد هیچ معلّمی تعلیم نگرفتند، کلّ شهادت می‌دهند که در علم و فضل و کمال بی مثیل و نظیرند. مثلاً در طهران هر مسألهٔ مشکلی که مذاکره می‌شد و جمیع حیران بودند جمال مبارک حلّ می‌فرمودند. (محمّدعلی فیضی، حضرت بهاءالله، ص۱۳-۱۴)
۱۰۵. اِنَّ ﭐلَّذیۭ یُأَوِّلُ ما نُزِّلَ
مِنْ سَمآءِ ﭐلْوَحْیِ وَ یُخْرِجُهُ عَن ﭐلظّاهِرِ اِنَّهُ مِمَّنْ حَرَّفَ کَلِمَةَ اللهِ ﭐلْعُلْیا وَ کانَ مِنَ ﭐلْاَخْسَریۭنَ فیۭ کِتابٍ مُبیۭن *
*(*مضمون: کسی که آنچه را از آسمان وحی نازل شده تأویل کند و آن را از ظاهر خارج سازد، از کسانی است که کلمهٔ بلندمرتبه خداوند را تحریف نموده‌اند و در کتاب مبین از زیان‌کارترین مردم است.)
نهی از تأویل در امر مبارک صراحتاً ذکر شده است. تأویّل به این معنی است که شخصی بگوید مقصود از فلان کلام الهی ظاهر آن نیست، بلکه باطنی دارد و باید به آن توجّه داشت و شروع به تفسیر و تعبیر نماید. حضرت بهاءالله در این بند از کتاب اقدس چنین کاری را به منزلهٔ تحریف دانسته‌اند. زیرا به بیان مبارک در ایقان: "این معلوم است که تأویل کلمات حمامات ازلیّه را جز هیاکل ازلیّه ادراک ننماید و نغمات ورقاء معنویّه را جز سامعهٔ اهل بقا نشنود. هرگز قبطی ظلم از شراب سبطی عدل نصیب ندارد و فرعونِ کفر از بیضای موسی اطّلاع نیابد. چنانچه می‌فرماید: «و ما یعلم تأویلَهُ إلّا الله و الرّاسخونَ فِی العلم.»" (طبع آلمان، ص۱۱) در معنای آنچه که در این بند از کتاب اقدس نازل شده، از ساحت قدس جمال مبارک استفسار شده، در توضیح فرمودند:
مقصود از تأویل آن که از ظاهر خود را محروم ننمایند و از مقصود محتجب نمانند. مثلاً اگر از سماء مشیّت فاغسلوا وجوهَکُم نازل شود، تأویل ننمایند که مقصود از غسل، غسل وجهِ باطن است و باید به آب عرفان او را غسل داد و طاهر نمود و امثال آن. بسا میشود نفسی به این تأویلات وجهش با کمال ذَفَر و وَسَخ آلوده می‌ماند و به خیال خود به اصل امرالله عمل نموده و حال این که در این مقام واضح و معلوم است که شستن رو است به آب ظاهر. بعض کلمات الهی را می‌توان تأویل نمود؛ یعنی تأویلاتی که سبب و علّت ظنون و اوهام نشود و از مقصود الهی محروم نماند... بعضی از نفوس، که خود را دراویش می‌نامند، جمیع احکام و اوامر الهی را تأویل نمودند. اگر گفته شود صلوة از احکام محکم الهیّه است، می‌گویند صلوة به معنی دعا است و ما در حین تولّد به دعا آمده‌ایم و صلوة حقیقی را عمل نموده‌ایم و این بیچاره از ظاهر محروم است تا چه رسد به باطن... باری، از تنبلی و کسالت جمیع اوامر الهی را، که به مثابه سدّ محکم است از برای حفظ عالم و امنیت آن، تأویل نمودند... آیاتی که در اوامر و نواهی الهی است، مثل عبادات و دیات و جنایات و امثال آن، مقصود عمل به ظاهر آیات بوده و خواهد بود. ولکن آیات الهی که در ذکر قیامت و ساعت و امثال آن، چه در کتب قبل و چه در فرقان، نازل شده أکثر مُأوَّل است و لایعلمُ تأویلَه إلّا الله. (اقتدارات، ص۲۷۹ و ۲۸۳ / ذَفَر = بوی بد / وَسَخ = چرک و کثافت)
در بیان دیگر از جمال ابهی نازل:
کلمهٔ الهیّه را تأویل نکنید و از ظاهر آن محجوب نمانید. چه که احدی بر تأویل مطّلع نه الّا الله و نفوسی که از ظاهر کلمات غافل‌اند و مدّعی عرفان معانی باطنیّه، قسم به اسم اعظم که آن نفوس کاذب بوده و خواهند بود. طوبی از برای نفوسی که ظاهر را عامل و باطن را آمل‌اند. (امر و خلق، ج۳، ص۴۵۳)
در این امر مبارک احدی مأمور به تأویل نیست. هر آنچه که نیاز به تبیین داشته باشد، دو مبیّن آیات‌الله چه در حین لزوم و چه در جواب سؤالات بیان فرموده‌اند و دیگر لازم نیست احدی به این کار اقدام نماید. جمال قدم می‌فرمایند:
و امّا در بارهٔ تأویل و ادّعا، چنانچه مرقوم لایعلم تأویلَ بیانِ الله إلّا نفسه المهیمنة عَلَی الأشیاء و الّذین فازوا بأنوار المعانی و البیان مِن عنده اولئک یعلمون علی قدرهم و مقدارهم. کذلک حَکَم الرّحمن و لکنَّ النّاسَ أکثرهم لایفقهون. این قدر معلوم بوده که آنچه مقصود الهی است در الواح ظاهراً واضحاً معلوم و واضح است و احدی به تأویل کلمات الهیّه مأمور نبوده و نخواهد بود. نشهدُ أنَّ المُأوِّلین فی هذا الیوم هُمُ المتوهّمون. از خدا می‌طلبم که به حبل تصریح متمسّک شویم و در سبیل رضایش با استقامت کبری سالک گردیم. (امر و خلق، ج۳، ص۲-۴۵۱)
حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
از جمله وصایای حتمیّه و نصایح صریحهٔ اسم اعظم این است که ابواب تأویل را مسدود نمایید و به صریح کتاب، یعنی به معنی لغوی مصطلح قوم، تمسّک جویید... باید توجّه به مطاف ملأ اعلی نمود و توسّل به مقام اعلی جُست و دعا و مناجات کرد تا از شبهات تأویل نجات یافت. این است مسلک عبدالبهاء و این است مذهب عبدالبهاء و این است طریق عبدالبهاء. مَن أحبّ البهآء اتّبع هذا الصّراط المستقیم و مَن تَرَکَ هذا الصّراط إنّه لَمِنَ المحتجبین. اگر چنانچه نفسی را ملاحظه نمودید که امری را مشتبه شده است و تأویل می‌نماید، ولو غرض ندارد، عنادی ندارد، به نوع خوش با او سلوک و رفتار کنید و به کمال مدارا و قول حَسَن او را از تأویل به صریح آیات‌الله راجع نماییم. (مناهج‌الاحکام، ج۲، ص۵۷۱)
۱۰۶. قَدْ کُتِبَ عَلَیکُمْ تَقْلیمُ ﭐلْاَظْفارِ
وَ ﭐلدُّخولُ فیۭ مآءٍ یحیۭطُ هَیاکِلَکُمْ فیۭ کُلِّ اُسْبوعٍ وَ تَنْظیفُ اَبْدانِکُمْ بِمَا ﭐسْتَعْمَلْتُمُوهُ مِنْ قَبْلُ اِیاکُمْ اَنْ تَمْنَعَکُمُ ﭐلْغَفْلَةُ عَمّا اُمِرْتُمْ بِهِ مِنْ لَدُنْ عَزیزٍ عَظیمٍ * اُدْخُلُوا مآءً بِکْراً وَ ﭐلْمُسْتَعْمَلُ مِنْهُ لٰا یجوزُ ﭐلدُّخولُ فیۭهِ اِیاکُمْ اَنْ تَقْرَبُوا خَزآئِنَ حَمّاماتِ ﭐلْعَجَمِ مَنْ قَصَدَها وَجَدَ رآئِحَتَهَا ﭐلْمُنْتِنَةَ قَبْلَ وُرودِهِ فیۭها تَجَنَّبُوا یا قَوْمُ وَ لا تَکونُنَّ مِنَ ﭐلصّاغِرینَ * اِنَّهُ یشْبَهُ بٱلصَّدیدِ وَ ﭐلْغِسْلیۭن اِنْ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلْعارِفینَ *وَ کَذٰلِکَ حِیاضُهُمُ ﭐلْمُنْتِنَةُ ﭐتْرُکوها وَ کونوا مِنَ ﭐلْمُقَدَّسینَ * اِنّا اَرَدْنا اَنْ نَراکُمْ مَظاهِرَ ﭐلْفِرْدَوْسِ فِی ﭐلْاَرْضِ لِیتَضَوَّعَ مِنْکُمْ ما تَفْرَحُ بِهِ اَفْئِدَةُ ﭐلْمُقَرَّبینَ * وَ ﭐلَّذیۭ یصِبُّ عَلَیهِ ﭐلْمآءُ وَ یغْسِلُ بِهِ بَدَنَهُ خَیرٌ لَهُ وَ یکْفیۭهِ عَنِ ﭐلدُّخولِ اِنَّهُ اَرادَ اَنْ یسَهِّلَ عَلَیکُمُ ﭐلْاُمورَ فَضْلاً مِنْ عِنْدِهِ لِتَکونوا مِنَ ﭐلشّاکِرینَ *
*(*مضمون: چیدن ناخن‌ها و داخل‌‌شدن در آبی که بدن‌هایتان را فرا گیرد، در هر هفته، و تمیز‌کردن بدن‌هایتان به آنچه از قبل استعمال می‌کردید بر شما واجب شد. مبادا غفلت شما را از آنچه از نزد خداوند ارجمند و بزرگوار به آن امر شدید باز دارد. در آب دست نخورده داخل شوید و داخل‌‌شدن در مستعمل آن جائز نیست. مبادا به خزینه‌های حمام‌های عجم نزدیک شوید. کسی که قصد آن [خزینه‌ها] را نماید پیش از ورودش در آن، بوی گندیده‌اش را می‌یابد. ای مردم، اجتناب کنید و از کوته‌فکران نباشید. آن [خزینه‌ها] شبیه به چرک و زخم و خونابه‌اند، اگر شما از دانایان هستید و همچنین است حوض‌های گندیده آنها. آنها را رها سازید و از پاکان باشید. ما اراده کردیم شما را مظاهر بهشت در زمین ببینیم تا آنچه که دلهای مقرَّبان بدان مسرور میشود از شما منتشر گردد. و هر آن کس که آب بر او بریزد و با آن بدنش را بشوید، برایش بهتر است و او را از داخل‌‌شدن [در آب] کفایت می‌کند. او اراده نموده که به عنوان فضلی از نزد خود، کارها را بر شما آسان سازد تا از سپاسگزاران باشید.)
از قبل این موضوع مطرح شد که طهارت و لطافت در امر مبارک بسیار حائز اهمّیت است و لذا در این بند تک تک جزئیات مواردی که باید در رعایت نظافت مدّ نظر قرار گیرد بیان فرموده‌اند. البتّه چیدن ناخن در بیان فارسی (باب ۶ از واحد ۸) هر چهار روز یک بار واجب شده است. در کتاب قرآن در این مورد مطلبی نیامده است. بدین لحاظ در زمرهٔ مستحبّات محسوب شده و بعضاً رعایت هم نمی‌شده است. (مناهج الاحکام، ج۲، ص۴-۵۷۳)
در احادیث ذکر شده که حضرت رسول اکرم روزهای جمعه ناخن خود را می‌چیدند: "رَوَی البغَوی أنَّ النّبی صلّی الله علیه و سلّم کان یأخُذُ أظفارَه و شاربَهُ کُلُّ جُمُعَةٍ." (غذاء الالباب، ج۱، ص۳۸۱ / بغَوی روایت کرد که حضرت رسول اکرم هر جمعه ناخن خود را می‌چید و آبخور سبیل را کوتاه می‌کرد.) غزالی در کتابش "الاحیاء" (ج۱، ص۱۶۲) از قول ابن مسعود گوید: "مَن قَلَّمَ أظفارَهُ یومُ الجُمُعَة أخرَجَ اللهُ عزَّ وَ جَلَّ منه داءً و أدخَلَ فیه شفاءً." (هر کس روز جمعه ناخنش را بچیند خداوند از او مرض را خارج کرده شفا را داخل می‌کند.)
امّا، آنچه که بسیار حائز اهمّیت است استحمام در آب تمیز دست نخورده است. در گذشته آب کُر (سه و نیم وجب، در سه و نیم وجب، در سه و نیم وجب) تمیز محسوب می‌شد. امّا در امر مبارک "ماء بکر" مورد نظر است که "اوصاف ثلاثه" (بو، رنگ و مزّه) در آن نباید تغییر کرده باشد. حضرت بهاءالله در توضیح "ماء بکر" می‌فرمایند:
آب قلیل مثل یک کأس یا دو مقابل یا سه مقابل آن دست و رو در آن شستن از مستعمل مذکور. ولکن اگر به حدّ کُر برسد از تغسیل یک وجه یا دو وجه تغییر نمی‌نماید و در استعمال آن بأسی نبوده و نیست و اگر یکی از اوصاف ثلاثه در او ظاهر شود، یعنی فی‌الجمله لون آب تغییر نماید، از مستعمل محسوب است. (رسالهٔ سؤال و جواب، شمارهٔ ۹۱)
جناب ورقا در مورد ماء بکر از حضور مبارک سؤال کرد. در اثری به امضاء کاتب وحی مذکور است:
و این که از ماء بکر و حدّ مستعمل آن را سؤال نمودید، تلقاء عرش عرض شد. هذا ما نَطَقَ بِهِ الله. آب قلیل مثل یک کأس یا دو مقابل دست و رو در آن شستن از مستعمل محسوب است. یا ایّها الشّارب مِن کأس عنایتی مقصود نظافت است. از حوض‌های عجم مطّلعید. هر قدر همّت بر لطافت مصروف شود عندالله محبوب است. (امر و خلق، ج۳، ص۳۰۰)
به حمامات عجم اشاره شده که همان خزینه است که در گذشته بسیار مورد استفاده بود و حتّی حضرات مراجع تقلید مردم را از دوش گرفتن منع و به ورود در خزینه امر می‌کردند. مطلب جالبی در این زمینه وجود دارد که سبب تبصّر خاطر است که حضرت بهاءالله با منع از ورود به خزینه حمّام چه لطفی در حقّ ناس فرمودند.
خزینه حوضچه‌ای در حمام بود که مردم خودشان را در آن می‌شستند و غسل می‌کردند. آب خزینه‌ها با توجه به شرایط فیزیکی‌شان به‌طبع کثیف بود و منبع پخش انواع میکروب و شیوع بیماری‌ها به‌شمار می‌آمد. به‌ویژه انواع بیماری‌های پوستی مانند تراخم، کچلی، آبله و بیماری‌های قارچی. معمولاً حمّامی‌ها برای تمیز‌کردن خزینه فقط بین دو نوبت مردانه و زنانه، با گرداندن چوب درخت زالزالک در آب، مو و چرک و کف صابون را از خزینه جمع می‌کردند و مقداری آهک درون آن می‌ریختند. در اوایل سلطنت پهلوی به فرمان رضاشاه استفاده از خزینه در حمام‌ها برای رعایت بهداشت به‌طور رسمی ممنوع اعلام شد. برخی از علما و روحانیون به‌خصوص روحانیت خراسان به این حکم اعتراض کردند. این روحانیون حزبی به نام «حزب خزینه» تأسیس کردند و استفاده از دوش به جای خزینه را از مظاهر غرب‌گرایی اعلام کردند. این علما تنها آب خزینه را پاک و به اصطلاح «کُرّ» می‌دانستند و غیر از آن را را ناپاک و نجس اعلام کردند. آنها فتوا دادند که منع خزینه «غیرشرعی» است و با آبی که از شیر آب می‌ریزد نمی‌توان غسل کرد. بنابراین ممنوع‌کردن خزینه «عمل خلاف شرع رضا شاه» اعلام شد. آنها آب «کرّ» را آبی می‌دانستند که «در سه و نیم وجب در سه و نیم وجب در سه و نیم وجب باشد. در چنین آبی می‌توان وضو گرفت و غسل کرد ولو در آن حیوانی یا انسانی ادرار کرده باشد. به شرط آن که عین نجاست در آن دیده نشود و پس از ادرار، آب از خزینه سرریز شود.»
بنابراین موضوع خزینه تبدیل شد به یکی از کشاکش‌های بین برخی روحانیون و افرادی که میل به مدرن‌‌شدن جامعه داشتند و جنگی بر علیه «دوش حمام» آغاز شد. جنبش خزینه و مخالفت‌های پیرامون آن شکل گرفت و برخی مؤمنان و متدیّنان هم تا سالها پنهانی از خزینه استفاده می‌کردند و نیمه‌شب‌ها به دور از چشم پاسبان‌ها و با رشوه به حمامی، از خزینه استفاده می‌کردند. کم‌کم به‌زور رضا شاه و به‌مرور زمان مردم محاسن دوش را پذیرفتند. بعضی علما هم بالاخره فتوا دادند که دوش در حمام عیبی ندارد به شرط آن که بعد از آن در خزینه غسل کنند. بعدها فعّالان جنبش خزینه فتوا دادند که میشود زیر دوش به جای غسل ارتماسی، غسل ترتیبی انجام داد و احکام و مسائل آن را مطرح نمودند.
در خاطرات جناب طرازالله سمندری از حمّام خصوصی در اراضی مقدّسه یاد شده است. این حمّام تحت ادارهٔ یکی از خادمین در ارض اقدس به نام آقا اسفندیار بود و ایشان مأمور گرم‌کردن حمّام بودند که سوختش به طریق گرمابه‌های قدیم تأمین می‌شد و مسافرین برای استحمام به نوبت از آن استفاده می‌کردند. بعضی روزها نوبت به جناب طراز و طرازیه خانم می‌رسید و حضرات این فرصت را مغتنم می‌شمردند. زیرا حمّام‌های عمومی شهر کثیف بود و احبّاء سعی داشتند حتّی‌المقدور از آن دوری کنند. (طراز الهی، ج۱، ص۴۳۸)
جمال قدم خطاب به جناب حاج سیّد جواد کربلایی می‌فرمایند:
حمامات آن بلاد (ایران) را منع نمودیم و مقصود این بوده که کلّ را از آنچه غیرمحبوب است مقدّس و منزّه داریم. ولکن الیوم ممکن نه چه که در هیچ بلدی حمّامی که عندالله مقبول است موجود نه. لذا اگر نفسی به حمّامات موجوده توجّه نماید لا بأس علیها. (امر و خلق، ج۳، ص۲۹۸)
به هر تقدیر جمال مبارک ورود در خزینه را منع فرمودند و همان طور که در این بند تصریح دارند آب خزینه شبیه صدید [آب چرکی که از زخم بیرون بزند] و غِسلین [آب چرکی که قبلاً برای شستن لباس یا ظرف به کار رفته باشد] است. از آنجا که حضرت بهاءالله میل دارند احبّاء مظاهر فردوس باشند می‌فرمایند برای تسهیل امور آبی که روی خود بریزید برای شستن تن کافی است.
۱۰۷. قَدْ حُرِّمَتْ عَلَیکُمْ اَزواجُ اٰبائِکُمْ
اِنّا نَسْتَحْییۭ اَنْ نَذْکُرَ حُکْمَ ﭐلْغِلْمانِ ﭐتَّقُوا ﭐلرَّحْمٰنَ یا مَلَأَ ﭐلْاِمْکانِ وَ لا تَرْتَکِبُوا ما نُهیۭتُمْ عَنْهُ فِی ﭐللَّوْحِ وَ لا تَکُونُوا فیۭ هَیمآءِ ﭐلشَّهَواتِ مِنَ ﭐلْهآئِمیۭنَ *
*(*مضمون: همسران پدرانتان بر شما حرام شد. ما حیا می‌کنیم از اینکه حکم پسران را ذکر کنیم. ای اهل امکان، از [خدای] رحمان بترسید و آنچه را که در لوح از آن نهی شدید مرتکب نشوید و در بیابان شهوات از سرگردانان نباشید.)
در هر دوری از ادوار طبقات محارم با دیگر ادوار تفاوت داشته است. مثلاً در زمان حضرت ابراهیم ازدواج با خواهر پدری بلااشکال بوده و آن حضرت با ساره که خواهرشان بود ازدواج کردند. در سِفْر پیدایش، باب دوازدهم آمده است:
و واقع شد که چون نزدیک به ورودِ مصر شد به زن خود سارای گفت اینک می‌دانم که تو زن نیکومنظر هستی. همانا چون اهل مصر تو را بینند گویند این زوجهٔ اوست، پس مرا بکشند و ترا زنده نگاه دارند. پس بگو که تو خواهر من هستی تا به خاطر تو برای من خیریّت شود و جانم به سبب تو زنده ماند و به مجرّد ورود اَبرام به مصر اهل مصر آن زن را دیدند که بسیار خوش‌منظر است و امرای فرعون او را دیدند و او را در حضور فرعون ستودند. پس وی را به خانهٔ فرعون درآوردند و به خاطر وی با اَبرام احسان نمود و او صاحب میش‌ها و گاوان و حماران و غلامان و کنیزان و ماده‌الاغان و شتران شد و خداوند فرعون و اهل خانهٔ او را به سبب سارای، زوجهٔ اَبرام، به بلایای سخت مبتلا ساخت و فرعون اَبرام را خوانده گفت این چیست که به من کردی؛ چرا مرا خبر ندادی که او زوجهٔ تُست. چرا گفتی او خواهر من است که او را به زنی گرفتم. و الآن اینک زوجهٔ تو، او را برداشته روانه شو. آنگاه فرعون در خصوص وی کسان خود را امر فرمود تا او را با زوجه‌اش و تمام مایملکش روانه نمودند.
در باب بیستم نیز آمده است:
پس ابراهیم از آنجا به سوی ارض جنوبی کوچ کرد و در میان قادِش و شور ساکن شد و در جرار منزل گرفت. و ابراهیم در خصوص زن خود ساره گفت که او خواهر من است و ابی‌مَلِک مَلِک جرار فرستاده ساره را گرفت و خدا در رؤیای شب بر ابی‌مَلِک ظاهر شده به وی گفت اینک تو مرده‌ای به سبب این زن که گرفتی زیرا که زوجهٔ دیگری می‌باشد و ابی‌مَلِک هنوز به او نزدیکی نکرده بود. پس گفت ای خداوند آیا امّتی عادل را هلاک خواهی کرد مگر او به من نگفت که او خواهر من است و او نیز خود گفت که او برادر من است. به ساده‌دلی و پاک‌دستی خود این را کردم. خدا وی را در رؤیا گفت من نیز می‌دانم که این را به ساده‌دلی خود کردی و من نیز تو را نگاه داشتم که به من خطا نورزی و از این سبب نگذاشتم که او را لمس نمایی... پس ابی‌ملک ابراهیم را خوانده بدو گفت به ما چه کردی و به تو چه گناه کرده بودم که بر من و بر مملکت من گناهی عظیم آوردی و کارهای ناکردنی به من کردی. و ابی‌ملِک به ابراهیم گفت چه دیدی که این کار را کردی. ابراهیم گفت زیرا گمان بردم که خداترسی در این مکان نباشد و مرا به جهت زوجه‌ام خواهند کشت. و فی‌الواقع نیز او خواهر من است، دختر پدرم، امّا نه دختر مادرم و زوجهٔ من شد و هنگامی که خدا مرا از خانهٔ پدرم آواره کرد او را گفتم احسانی که به من باید کرد این است که هر جا برویم دربارهٔ من بگویی که او برادر من است...
حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
هر دینی منقسم به دو قسم است. قسمی تعلّق به عالم اخلاق دارد و آن علویّت عالم انسانی و ترقیّات بشر و معرفت‌الله و کشف حقایق اشیاء است و این امر معنوی است و اصل اساس الهی؛ ابداً تغییر نمی‌کند و اساس جمیع ادیان است. لهذا اساس ادیان الهی یکی است. قسم ثانی تعلّق به معاملات دارد و آن فرع است و به اقتضای زمان تغییر می‌کند. در زمان نوح مقتضی بود که انسان حیوانات بحریّه را بخورد؛ در زمان ابراهیم چنان مقتضی بود که انسان خواهر خود را نکاح نماید چنانچه هابیل و قابیل نمودند؛ لکن در تورات حرام است... (بدایع‌الآثار، ج۱، ص۳۰۲)
قبل از ظهور حضرت رسول اکرم، در بین اعراب معمول بود که زنان پدر خود را نکاح می‌کردند. مثلاً یکی زوجات متعدّد داشت. پس از فوت او پسرش عبای خود را بر سر چند زن از زوجات پدر خود می‌انداخت و می‌گفت شما مِلک من هستید و به همین کلمه آن زنان را مالک می‌شد. اگر می‌خواست به نکاح خود در می‌آورد؛ اگر می‌خواست به کنیزی خود می‌گرفت؛ اگر می‌خواست آنان را می‌فروخت. به هر نحو که مایل بود با آنان رفتار می‌کرد. اگرچه بعد از ظهور اسلام تا مدّتی این رویهٔ ناپسندیده ادامه داشت، امّا این آیهٔ در سورهٔ مبارکهٔ نسآء نازل شد: "وَ لَا تَنکحُوا مَا نَکحَ آبَاؤُکم مِّنَ النِّسَاءِ إِلَّا مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّهُ کانَ فَاحِشَةً وَ مَقْتًا وَ سَاءَ سَبِیلاً" (سورهٔ نساء، آیهٔ ۲۲ / مضمون: با زنانی که پدرانتان ازدواج کرده‌اند ازدواج نکنید مگر آنچه در گذشته رخ داده باشد. چرا که این کار ناشایست و منفور و بی‌روشی است.)
این عمل ناشایست در همین بند کتاب مستطاب اقدس نیز نهی اکید شده است. امّا، عدم ذکر سایر طبقات محارم، دلیل بر مباح بودن آنها نیست. جمال مبارک بعضی از محرّمات را بیان کرده و بقیه را به عهدهٔ بیت‌العدل اعظم گذاشته‌اند که به مقتضای ایّام و زمان آن را بیان فرمایند. در رسالهٔ سؤال و جواب (شماره ۵۰) چنین ذکر شده است: "سؤال از حِلّیت و حرمت نکاح اقارب. جواب: این امور هم به امنای بیت‌العدل راجع است."
حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
در حرمت نکاح پسر به زوجات پدر مرقوم نموده بودید. این حکم دلیل بر اباحت دیگران نیست. مثلاً در قرآن می‌فرماید: «حُرِّمَتْ عَلَیکمُ الْمَیتَةُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنزِیرِ». این دلیل بر آن نیست که خمر حرام نه. و در الواح سائره به صریح عبارت مرقوم که در ازدواج حکمت الهیّه چنان اقتضا می‌نماید که از جنس بعید باشد. یعنی بین زوجین هرچند بُعد بیشتر، سُلاله قوی‌تر و خوش‌سیماتر و صحّت و عافیت بهتر گردد و این در فنّ طب نیز مسلّم و محقَّق است و احکام طبّیّه مشروع وعمل به موجب آن منصوص و فرض. لهذا تا تواند انسان باید خویشی به جنس بعید نماید و چون امر بهائی قوّت گیرد مطمئن باشید که ازدواج به اقربا نیز نادرالوقوع گردد... قبل از تشکیل بیت‌عدل این احکام راجع به مرکز منصوص است. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۳۷۰ / حُرِّمَت علیکم... = سورهٔ مائده آیهٔ ۳ / مضمون: حرام شده است مردار و خون و گوشت خوک بر شما.)
همان طور که بیان جمال مبارک در رسالهٔ سؤال و جواب (شماره ۵۰) ذکر شد، تعیین طبقات محارم به عهدهٔ بیت‌العدل اعظم است. در این خصوص از بیت‌العدل اعظم استفسار شده است. در جواب سائل مکتوب مورّخ ۱۵ ژانویه ۲۰۱۰ به امضاء دارالانشاء عزّ صدور یافت که ترجمهٔ آن از این قرار است:
بیت‌العدل اعظم به وضوح بیان داشته‌اند که یک بهائی مجاز نیست با مادر و یا پدر خود و یا خواهر و برادر آنان و اجدادشان، و یا برادر و یا خواهر خود و فرزند و فرزندزادگان آنان و با پسر و یا دختر خود و فرزند و فرزندزادگان آنان ازدواج کند. همچنین ازدواج با طبقات مشابهی از خویشاوندان که به سبب پیوند ازدواج به وجود آمده – مانند نامادری، ناپدری، نادختری و ناپسری، یا عروس، داماد، مادرزن یا پدرزن و مادرشوهر یا پدرشوهر – و یا موارد دیگری که با پیوندهای قانونی واجتماعی مانند فرزندخواندگی که موجب تشکیل یک خانوادهٔ مشترک میشود، جایز نیست. بهائیان، علاوه بر این ممنوعیت‌ها، باید مراقب باشند که بر خلاف رسوم و قوانین کشور محلّ اقامت‌شان عقد ازدواجی نبندند. اگرچه بیت‌العدل اعظم در حال حاضر از تعیین سایر خویشاوندان ممنوع‌الازدواج خودداری نموده‌اند، ولی مهم است که احبّای عزیز در همه نقاط جهان این بیان روشن حضرت عبدالبهاء را مدّ نظر داشته باشند که می‌فرمایند: «در اقتران هرچه دورتر موافق‌تر. زیرا بُعد نسبت و خویشی بین زوج و زوجه مدار صحّت بنیهٔ بشر و اسباب الفت بین نوع انسانی است.»
همان طور که از جوابیه بیت‌العدل اعظم مستفاد میشود ممکن است طبقات محارم دیگری نیز به موارد فوق افزوده شود.
و امّا موضوع دوم که نهی از ارتکاب عمل شنیع لواط است در موارد عدیده نهی صریح در آثار الهیّه نازل شده است. در قرآن کریم نهی از لواط ذکر نشده و هیچ حکمی برای آن وجود ندارد. در لوحی از قلم اعلی نازل:
قد حُرِّمَ عَلَیکُمُ الزّنا و اللّواط و الخیانة. أنِ اجتنبوا یا معشر المقبلین. تالله قد خُلِقتُم لتطهیر العالم عن رِجسِ الهَویٰ هذا ما یأمُرُکُم بِهِ مولَی الوری إن أنتم مِنَ العارفین. مَن یَنسُبُ نفسَهُ الَی الرّحمن و یرتکِبُ ما عَمِلَ بِهِ الشَّیطان إنّهُ لَیسَ منّی. (گنجینه حدود و احکام، صص۳۳۸ / مضمون: حرام شده است بر شما زنا و لواط و خیانت. ای گروه مقبلان، از آن پرهیز کنید. قسم به خدا که برای تطهیر جهان از کثافت هوای نفسانی آفریده شده‌اید. مولای بندگان اینگونه به شما امر می‌کند اگر بدانید. کسی که خویش را به خدای رحمن نسبت می‌دهد و آنچه را که شیطان بدان عمل می‌کند مرتکب شود، او از من نیست.)
حتّی در بیانی می‌فرمایند: "از هر نفسی نار اَمَل و شهوت ظاهر شود او از حق نبوده و نیست." (مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۱۲۳)
این که در این بند اظهار داشته‌اند که حیا می‌کنند از این که حکم غلمان را ذکر کنند، بنا به توضیح جناب فاضل مازندرانی، "برای بیان بیشترین حالت قباحت و نفرت اینگونه بیان شد." (اسرارالآثار، ج۴، ص۴۲۱)
دربارهٔ مجازات عمل شنیع زنا و لواط و غیره از حضرت بهاءالله سؤال شده است. فرموده‌اند: "تعیین مقادیر حدّ به بیت‌العدل راجع است." (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۴۹)
حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
هر قدر عشق و محبّت بین دو هم‌جنس شدید و خالص باشد، اگر به روابط جنسی منجر گردد نادرست و خطا است و اگر گفته شود که این روابط کمال مطلوب عشق و محبّت است چنین ادّعایی عذری است نامقبول. حضرت بهاءالله هر نوع انحراف و فساد اخلاقی را به کلّی تحریم فرموده‌اند و نیز رابطهٔ نامشروع بین دو هم‌جنس را علاوه بر آن که بر خلاف قانون طبیعت است از انحرافات اخلاقی محسوب فرموده‌اند. ابتلا به چنین بلیّه‌ای ثقلی عظیم بر روح هر فرد باوجدانی تحمیل می‌کند. امّا نفوس مبتلا قادرند که با مشاوره و مساعدت اطبّاء و اراده و سعی راسخ و دعا و مناجات بر این ضعف و مشکل فایق آیند. (ملحقات کتاب اقدس، ص۱۹۵؛ یادداشت شماره ۱۳۴)
حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
از جمله مفاسد بسیاری که در این دوران انحطاط روحانی در تاریخ بشری جامعه را مبتلا ساخته، مسألهٔ فساد اخلاق و قائل‌‌شدن اهمیّت بیش از حدّ بر روابط جنسی است. طبق آثار مبارکهٔ حضرت بهاءالله هم‌جنس‌گرایی از لحاظ روحانی تقبیح شده، مذموم محسوب میشود. این بدان معنی نیست که نباید به افراد مبتلا مساعدت نمود و هدایت کرد و ابراز همدردی و شفقت نمود. بلکه به این مفهوم است که نباید اعتقاد داشت که این نحوهٔ زندگی مجاز است؛ متأسّفانه در این دوران غالباً به نظریّه‌ای مورد قبول تبدیل شده است.
ما باید به وسائل روحانی و نیز اسباب طبّی و اجتماعی سعی کنیم با مفاسد موجود در جامعه مبارزه نماییم به نقطه نظر خود باید مدارا کنیم نه مسامحه؛ باید درک موقعیّت نماییم امّا در اعتقاد خود ثابت و راسخ باشیم.
آنچه که نفوس بشری جهت مقابله با این نوع بلایا و نیز هر قسم دیگر احتیاج دارند ثبوت و رسوخ و درک روحانی بیشتر است؛ البتّه ما بهائیان معتقدیم که این احتیاج فقط ار طریق تعالیم مظهر الهی در این عصر و زمان مرتفع خواهد شد. (ترجمه – مکتوب ۲۱ مه ۱۹۵۴ از طرف حضرت ولی امرالله به یکی از احبّاء / انوار هدایت، شماره ۱۲۲۱)
بیت‌العدل اعظم چنین مرقوم فرموده‌اند:
بعضی از مسائل جنسی از قبیل تمایل به هم‌جنس و میل به تغییر جنسیت قطعاً ممکن است دارای زمینه‌های طبّی باشد، و در چنین مواردی مسلّماً باید به بهترین مساعدت‌های پزشکی متوسّل شد. امّا از تعالیم حضرت بهاءالله به وضوح مستفاد میشود که تمایل به هم‌جنس وضعیّتی نیست که بدیهی و مسلّم فرض شود، بلکه باید آن را اختلالی در طبیعت خویش دانست که باید آن را تحت سلطه و اختیار خود بگیرد و بر آن غالب آید. اگرچه توفیق در این امر ممکن است مستلزم سعی و تلاش شدید باشد، امّا در خصوص میل به جنس مخالف نیز ممکن است جدّ و جهد شدیدی را برای غلبه به امیال نفسانی ایجاب نماید. ممارست در کفّ نفس در این جنبه، مانند بسیاری از سایر وجوه زندگی، دارای تأثیر عظیم و مفید در ترقّی روح انسانی است. مضافاً باید به خاطر داشت اگرچه ازدواج فوق‌العاده مطلوب است و حضرت بهاءالله آن را قویّاً توصیه فرموده‌اند، امّا هدف غایی زندگی نیست. اگر نفسی تا یافتن همسر ملزم شود مدّتی مدید منتظر بماند، یا نهایتاً مجبور گردد مجرّد باقی بماند، این بدان معنی نیست که او قادر نخواهد بود به مقصود از زندگی خویش نائل گردد. (ترجمه – مکتوب ۱۲ ژانویه ۱۹۷۳ بیت‌العدل اعظم به یکی از احباء؛ مندرج در صفحات ۱۱۱ – ۱۱۰ پیام‌های بیت‌العدل اعظم ۱۹۷۳ – ۱۹۶۸ / انوار هدایت، شماره ۱۲۲۲)
منشی حضرت ولی امرالله در جواب محفل روحانی ملّی کانادا مرقوم داشته است:
در خصوص موضوعی که در مورد یکی از آحاد احبّاء که به‌نظر می‌رسد در حدّ فاحشی به امر لواط مشغول است، از هیکل مبارک سؤال گردید، گرچه به‌دلیل انحطاط وحشتناک جامعه به‌طور اعمّ ما باید تا حدّی معین نسبت به موضوع سلوک اخلاقی افراد شکیبایی نشان دهیم، امّا این بدان معنی نیست که می‌توانیم رفتاری را که سبب تضییع امرالله می‌باشد، به‌مدّت نامحدودی تحمّل کنیم. باید توجّه این فرد را به این نکته جلب کرد که حضرت بهاءالله چنین اعمالی را تقبیح فرموده‌اند و او باید طرز سلوک خود را اصلاح کند، در صورت لزوم با اطبّاء مشورت نماید و سعی کند بر این درد و مصیبتی که باعث تباهی خود او و مضرّ به مصالح امریه است، فائق آید. اگر بعد از یک دورهٔ مهلت مشروط، پیشرفتی مشاهده نکنید، باید از او سلب حقّ رأی شود. (مکتوب محرّره از طرف حضرت ولی امرالله به محفل روحانی ملّی کانادا مندرج در صفحه ۳۹ Messages to Canada)
با توجّه به بیانات فوق حرمت این عمل کاملاً مبرهن و مصرَّح است و نیازی به توضیح بیشتر ندارد.
۱۰۸. لَیسَ لِاَحَدٍ اَنْ یحَرِّکَ لِسانَهُ
اَمامَ ﭐلنّاسِ اِذْ یمْشیۭ فِی ﭐلطُّرُقِ وَ ﭐلْاَسْواقِ بَلْ ینْبَغیۭ لِمَنْ اَرادَ ﭐلذِّکْرَ اَنْ یذْکُرَ فیۭ مَقامٍ بُنِیَ لِذِکْرِ اللهِ اَوْ فیۭ بَیتِهِ هٰذا اَقْرَبُ بٱلْخُلوصِ وَ ﭐلتَّقْویٰ کَذٰلِکَ اَشْرَقَتْ شَمْسُ ﭐلْحُکْمِ مِنْ اُفُقِ ﭐلْبَیانِ طوبیٰ لِلْعامِلینَ *
*(*مضمون: [جائز] نیست برای کسی، هنگامی که در کوچه و بازار راه می‌رود، در برابر مردم زبان خود را حرکت دهد، بلکه برای کسی که اراده ذکر [حق] را نموده، سزاوار است در مقامی که برای ذکر خداوند بنا شده، یا در خانه خود ذکر بگوید. این به خلوص و پرهیزگاری نزدیکتر است. این چنین آفتاب حکم از افق بیان درخشید، خوشا به حال عمل کنندگان.)
این کلام مبارک در واقع اشاره به نفوسی است که برای عوام‌فریبی و جلب نظر مردمان در حین حرکت در کوچه و خیابان و بازار زبان یا دهان می‌جنبانند که گویی ذکر الهی گویند. لذا به دلائل و حِکم بالغه جمال مبارک آن را منع فرموده‌اند.
در این بیان مبارک به چند اصل باید توجّه داشت. اصل اوّل خلوص نیت و صدق طویت و طهارت باطن در اجرای کلّیه اعمال است. یکی از اهمّ موارد ذکر الهی است که صِرفاً به دلیل لطف خداوند است که ما اجازهٔ ذکر و ثنا یافته‌ایم. در بند ۳۱ به این نکته اشاره شد. برای آن که ذکر الهی در زاویه قلب منعکس گردد و قابل تجلّیات ربّانی شود، باید قلب پاک باشد. جمال قدم در سورةالحجّ می‌فرمایند:
طَهِّر قلبَکَ عن کُلِّ الأذکار لِیَنطَبِعَ علیه مرآتُ ذکرِ ربّک المختار و إنَّ هذا یُغنیکَ عن کلّ شیءٍ إن أنتَ مِنَ الّذینَهُم یَعرِفون. (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۸۲ / مضمون: دلت را از هر ذکر پاک کن تا آینهٔ ذکر پروردگار مختارت در آن منعکس گردد و این تو را از هر چیزی بی‌نیاز گرداند اگر از کسانی باشی که می‌فهمند.)
حال، اگر به قصد جلب توجّه دیگران، لسان به ذکر الهی در ملأ عام مشغول شود و از خلوص نیت تهی باشد، حریم قلب به شئونات نفس و هوی آلوده می‌گردد و اثری معکوس خواهد داشت و دور از تقوای الهی خواهد بود. جمال قدم می‌فرمایند: "دل منزل اسرار باقی است او را به توجّه اشیاء فانی مشغول ندارید." (لوح ملّاح‌القدس، آثار قلم اعلی، ج۵، ص۱۸۴) یا در لوح دیگر نازل: "قلب باید از شئونات نفس و هوی مقدّس باشد چه که سلاح فتح و سبب اوّلیهٔ نصر تقوی‌الله بوده و هست. اوست دِرعی که هیکل امر را حفظ می‌کند و حزب‌الله را نصرت می‌نماید." (مجموعه اشراقات، ص۱۳۹)
حضرت عبدالبهاء در توصیف عبارتی از کلمات مبارکه مکنونه که می‌فرماید "فؤادک منزلی قدّسه لنزولی" می‌فرمایند:
صفحه قلب را از جمیع نقوس و الوان و زنگار و غبار ممتاز نما و ملکوت ابهی کن تا انعکاسات ملأ اعلی در او افتد و پرتو شمس حقیقت در او بتابد. آن وقت حقیقت کلمات مبارکهٔ «فؤادک منزلی قَدِّسهُ لنزول و قلبُک منظری طهِّرها لظهوری» تحقّق یابد. (اخلاق بهائی، ص۱۸۰)
در بند ۳۶ این موضوع بحث شد که اعمال را نباید دامی جهت تحقّق آمال قرار داد. اعمال باید از غبار ریا و کدورت نفس و هوا پاک شود تا به ساحت عزّ قبول الهی فائز شود. بیان صریح حضرت بهاءالله است که: "جهد کنید تا اعمال از غبار ریا و کدورت نفس و هویٰ پاک شود و به ساحت عزّ قبول در آید." (کلمات مکنونه فارسی)
اصل دوم محلّی مناسب برای ذکر الهی است. در بازار و خیابان و در محلّ تردّد مردمان، هر کسی به کار مشغول است و احدی حرمت کلمات الهیه را مراعات نمی‌نماید. در آن حالت بر زبان راندن ذکر الهی بی‌حرمتی به کلام خداوند است. بر همین مبنا است که جمال مبارک برای تلاوت ادعیه و کلام الهی شرایطی قائل شده‌اند و در همین بند کتاب اقدس نیز تصریح دارند که در مکانی که برای ذکر خداوند بنا شده است یا در منزل خود به ذکر خداوند بپردازد. البته در بند ۱۱۵ به موضوع مشرق‌الاذکار برای تلاوت اذکار پرداخته شده است.
امّا این بیان مبارک حضرت بهاءالله خطاب به حضرت ایادی امرالله، جناب ابن اصدق، راجع به مکانی که به این امر مهم اختصاص یابد بسیار حائز اهمّیت و گویای نظر عنایت خداوند به آن محلّ خاص است:
و این که مرقوم داشته بودید که مشرق‌الاذکار در ارض طاء معیّن شده و همچنین در بلاد اُخریٰ به عنایت حق جاری شده و میشود این مراتب در ساحت امنع اقدس عرض شد. هذا ما نَطَقَ بِهِ لسانُ القِدَم فی الجواب: طوبیٰ لِمَحَلٍّ و لِبَیتٍ و لِمقامٍ و لِمدینةٍ و لقلبٍ و لِجَبَلٍ و لِکَهفٍ و لِغارٍ و لأودیَةٍ و لبَرٍّ و لبحرٍ و لجزیرة و لدَسکِرَةٍ ٱرتَفَعَ فیها ذکرُالله و ثنائه. این حکم محکم در کتاب اقدس نازل ولکن این امور معلّق به حکمت است. در هر حال باید به افق حکمت ناظر شد. چه که مفسدین و مغلّین در کمین بوده و هستند تا مستمسکی بیابند و به ضوضا قیام نمایند. (پیک راستان، ص۶۷)
اصل سوم برای ذکر الهی نظافت و طهارت مکان است. چه که هر مکانی شایستگی ارتفاع ذکر الهی و تجلّی نور او را ندارد. جمال قدم می‌فرمایند: "هَیکلُ الوجود عرشی نَظِّفهُ عن کُلّ شیءٍ لإستوائی بِهِ و ٱستِقراری عَلَیه." (کلمات مکنونه عربی، شماره ۵۸) در کلام دیگر توصیه می‌فرمایند: "کونوا فی غایة اللّطافة إنّ الّذی لیس له لطافة لَن‌یجدَ نفحاتِ الرّحمن و لایستأنِسُ مَعَه أهلُ الرّضوان. اتّقوا الله و لاتکوننّ مِنَ الجاهلین. غسّلوا ما یکرهه الفطرةُ السّلیمةُ کذلک اُمِرتُم مِن قبلُ مِن لدن مقتدرٍ قدیر." (آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ص۴۰۴، لوح ۱۵۱ / مضمون: در نهایت درجهٔ لطافت و طهارت باشید. کسی که لطافت نداشته باشد بوی خوش رحمان را استشمام ننماید و اهل رضوان با او انس نگیرند. تقوای الهی داشته باشید و جاهل نباشید. هر آنچه را که فطرت سلیم از آن اکراه دارد تمیز کنید. اینچنین از قبل از سوی خداوند مقتدر قدیر امر شدید.)
وقتی در کوچه و خیابان ذکر الهی گفته شود، چه تضمینی وجود دارد که نظافت و لطافت محیط وجود داشته باشد تا ذکری گفته شود که مقبول درگاه الهی واقع گردد. آن ذکر در همان حدّی است که بر زبان آن فرد جاری شده است و بس.
اصل چهارم توجّه تامّ است. اگر اقبال به خداوند جهت ذکر او با آن توجّه تامّ باشد که آدمی از ماسِوَی‌الله منفکّ شود، ذکرش مقبول درگاه است والّا هیچ فایده‌ای بر آن مترتّب نیست. جمال قدم می‌فرمایند: "یا ناظِرُ ٱنظُرْ ترانی إنَّ ٱلّذی أقبَلَ إلَیَّ إنَّهُ مِمَّن رآنی إنَّ رَبَّکَ عَلی ما أقولُ شهید." (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۱۹۱ / مضمون: ای ناظر، بنگر مرا می‌بینی. کسی که به من اقبال کند او از کسانی است که مرا می‌بینند. پروردگارت بر آنچه می‌گویم گواه است.) و در کلمات مکنونه عربی می‌فرمایند: "وَجِّه بوجهی و أعرِض عن غَیری." (به من توجّه کن و از غیر من رو برگردان.) در مناجاتی می‌فرمایند: "بلوغ یعنی انقطاع از غیر و توجّه به فِناء باب تو." (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۲۷، ص۱۳۱)
حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "پرواز انسان این است که توجّه به ملکوت ابهی داشته باشد." (خطابات مبارکه، ج۱، ص۲۳۰) بنابراین، اگر مقصود از ذکر الهی ارتباط تامّ یافتن با حضرتش و پرواز به آستانهٔ باب قربیت او است، ذکرش باید در مکانی جدا از دیگران، در نهایت لطافت و نظافت و در کمال توجّه و انقطاع باشد.
۱۰۹. قَدْ فُرِضَ لِکُلِّ نَفْسٍ کِتابُ ﭐلْوَصِیةِ
وَ لَهُ اَنْ یزَینَ رَأْسَهُ بٱﻹسْم ﭐلْاَعْظَم وَ یعْتَرِفَ فیۭهِ بِوَحْدانِیةِ اللهِ فیۭ مَظْهَرِ ظُهورِهِ وَ یذْکُرَ فیۭهِ ما اَرادَ مِنَ ﭐلْمَعْروفِ لِیشْهَدَ لَهُ فیۭ عَوالِم ﭐلْاَمْرِ وَ ﭐلْخَلْقِ وَ یکونَ لَهُ کَنْزاً عِنْدَ رَبِّهِ ﭐلْحافِظِ ﭐلْاَمین *
*(*مضمون: بر هر نفسی نوشتن وصیت‌نامه واجب شده و بر اوست که رأس آن را به اسم اعظم زینت دهد و در آن به وحدانیت خداوند در مظهر ظهورش اعتراف کند و آنچه از نیکی خواسته، در آن ذکر نماید تا در عوالم امر و خلق برای او گواهی دهد و برای او گنجی نزد پروردگار نگاهبان و امینش باشد.)
نوشتن وصیت‌نامه یکی از فرائض حتمیهٔ اهل بهاء است و باید در زمانی که در کمال سلامت هستند اقدام به تحریر وصیت‌نامه نمایند و به هر نحو که میل دارند، با اختیار تامّ، اموال خود را واگذار نمایند تا بعد از درگذشت آنها طبق آن تقسیم شود.
نکته اساسی راجع به ارتباط عزّت وجود با اختیار انسان است. جمال مبارک می‌فرمایند: "هر نفسی در اموال خود مختار بوده و هست. چه، اگر اختیار منع شود عزّ وجود محو گردد. در یک مقام عزّت عباد به اموال بوده و هست." (امر و خلق، ج۴، ص۲۰۹)
حضرت عبدالبهاء بسیار بر نوشتن وصیت‌نامه تأکید دارند. در بیانی از قلم مبارک نازل: "این مسألهٔ وصیت‌نامهٔ احبّاء را بسیار اهمّیت بدهید که از الآن اهمّیتش ظاهر و عیان شود تا دستورالعمل به جهت آینده گردد." (امر و خلق، ج۴، ص۲۰۶) آن حضرت تأکید دارند:
امّا مسألهٔ میراث که سبب تحیّر است حقیقتش این است که انسان مختار مطلق است و هر قسم بخواهد به موجب وصیت‌نامه اموال را در ایّام خویش بین ورّاث تقسیم می‌نماید و توزیع می‌کند که بعد از او مُجریٰ گردد؛ و وصیت فرض بر کلّ است. یعنی هر نفسی در ایّام حیات خویش وصیتی محکم و متین و صریح بنویسد و ممهور و مستور نماید و در محلّ بسیار امنی محفوظ دارد و در وصیت مختار است و وصیت‌نامه معمولٌ بِهْ و مقدّم بر هر حکمی است و نفسی مقتدر بر تغییر و تبدیل نیست. در این صورت اگر جمیع اموال را به اولاد خویش دهد مقتدر است. امّا اگر نفسی اطاعت امر نکند و وصیت‌نامه ننویسد و این تکلیف الهی را مخالفت نماید و یا آن که وصیت‌نامه از میان برود، اموال او به حسب اَسهام مفروضه تقسیم شود. و فی‌الحقیقه این حکم مبرم اعظم حکمتش این است که نفسی بی‌وصیت‌نامه نَفَس نکشد. ملاحظه می‌فرمایید که از جهت عدم وصیت‌نامه میراث بتمامها بر خلاف رضای مورث توزیع و تقسیم و تفریق میشود و چه مشکلاتی و منازعاتی حاصل گردد. ولی وصیت‌نامه قاطعِ هر نزاعی و سبب راحت کل. زیرا انسان به حسب آرزو و خواهش خویش وصیت می‌نماید. چقدر خوش است که اموال موروثه تماماً به رضا و آرزومندی مورث تقسیم شود و توزیع گردد. ملاحظه کنید که بسیار نفوس قبل از وفات از بعدِ ممات خویش چقدر مضطرب‌اند. حال، به این حکم الهی، یعنی فرضیت و وجوب وصیت قبل از فوت، حلّ جمیع این مشکلات گردد. (امر و خلق، ج۴، ص۲۰۹ / مناهج‌الاحکام، ج۲، ص۵۹۳)
و در لوح دیگر از حضرت عبدالبهاء چنین مذکور:
امّا مسألهٔ مواریث؛ این در صورتی است که شخص متوفّی وصیت ننماید. آن وقت این تقسیم جاری گردد. ولی هر نفسی مکلّف بر وصیت‌است بلکه فرض و واجب است و صریح نصوص الهیّه است که در حالت صحّت خویش باید حُکماً وصیّت نماید و به حسب میل خویش، هر نوعی که بخواهد، وصیت کند و آن وصیت‌نامه را مختوم بدارد و بعد از وفاتش باز شود و به موجب آن عمل گردد. در این صورت شخص متوفّی میدانی وسیع دارد که در زمان حیات به هر قسمی که میل دارد وصیت نماید تا مُجریٰ گردد." (همان)
در لوحی خطاب به جناب بشیر الهی بعد از توضیح مربوط به احکام ارث می‌فرمایند:
جمیع این مسائل فی‌الحقیقه فروع است و آنچه اصول است و اساس است و به نصّ قاطع، امر مفروض الهی است وصیّت‌نامه است. باید هر شخصی در زمان حیات خویش وصیت نماید و اموال را به خواهش و میل خود تقسیم کند و توزیع نماید، ولی ملاحظهٔ عدل و انصاف را داشته باشد. در این صورت نفسی بی وصیّت نمی‌ماند و میراث به موجب وصیتِ متوفّیٰ معامله می‌گردد. این احکام در وقتی است که کسی وفات کند و وصیتی ننماید. پس متوفّیٰ مختار است دار مسکونه را به هر کس بخواهد می‌بخشد و همچنین مشترک بین ورثه نیز می‌تواند نمود. پس جای اختلاف نماند و عبدالبهاء بیان حکم الهی را نمود. مَن شاءَ فَلْیُقْبِلْ و مَن لَمْ‌یَشاءْ لَمْ‌یُقْبِلْ در هر صورت بر ما است بیان حکمُ‌الله و بیان معنی آیات مجمله. (الواح نازله به اعزاز میرزا آقاخان بشیرالسّلطان ملقّب به بشیرالهی، ص۸۱)
در صورتی که شخصی به موجب وصیت‌نامه، مالی را به جامعه واگذار نماید، محفل می‌تواند با توجّه به شرایط واگذاری آن، از قبول آن خودداری نماید. بیت‌العدل اعظم می‌فرمایند:
از نظر احکام بهایی وصیت‌نامه سند مقدّسی است و به این ترتیب، وقتی موصّی میراثی را برای محفل روحانی به‌جای می‌گذارد و وظایف و شرایط معینی را هم به ضمیمهٔ آن تعیین می‌کند، محفل مسؤول اجرای آنها است. معهذا، اگر وصیت‌نامه بار مالی غیرمعقولی را تحمیل نماید، یا شرطی تعیین کند که ممکن است به فشار مالی نامعقولی منجر گردد، یا اگر تحقّق بخشیدن به شرایط تعیین شده با مصالح عالیه امرالله منافات داشته باشد، محفل ممکن است چاره‌ای جز ردّ ارثیه نداشته باشد، زیرا اگر ارثیه را بپذیرد اخلاقاً و وجداناً موظّف خواهد بود شرایط تعیین شده را رعایت کرده، تحقّق بخشد. (ترجمه- مکتوب ۱۰ ژانویه ۱۹۷۸ از طرف بیت‌العدل اعظم به محفل روحانی ملّی آلمان / انوار هدایت، شماره ۶۳۴)
حال، اگر شرطی در وصیت‌نام خلاف قواعد و اصول امر مبارک باشد، محفل ملزم به ردّ‌کردن آن است. بیت‌العدل اعظم در همان پیام می‌فرمایند:
از طرف دیگر اگر موصّی بهائی در وصیت‌نامه‌اش شرطی را مغایر با احکام بهائی تعیین کند (مثلاً دفن جسدش در نقطه‌ای که با محلّ فوت او بیش از یک سفر یک ساعته فاصله دارد)، شرط مزبور از نظر احکام بهایی باطل و بی‌اعتبار است و محفل نباید آن را رعایت کند حتّی اگر طبق قوانین مدنی، این امتناع محفل سبب فسخ میراث گردد. اگر امتناع از تحقّق شرطی از این قبیل در قانون مدنی سبب فسخ ارثیه نگردد، محفل، برخلاف مورد امتناع از تحقّق شرط معتبر که مجبور است عمل کند، در اینجا ملزم به ردّ ارثیه نیست. (انوار هدایت، شماره ۶۳۵)
بیت‌العدل اعظم در هدایت کلّی راجع به تنظیم وصیت‌نامه مرقوم فرموده‌اند: "حضرت ولی امرالله به محافل روحانی محلّی توصیه می‌فرمایند به احبّاء هشدار دهند که از اهمّیت وصیت‌نامه غافل نشوند. در مکاتیبی که از طرف حضرت ولی امرالله نوشته شده نکات مهم ذیل را می‌یابیم:
- احبّاء مختارند مفاد وصیت‌نامه خود را هر نوع که مایلند تدوین نمایند، و محفل روحانی موظّف است مفادّ وصیت‌نامه را تحت حمایت قرار داده تنفیذ نماید، البتّه، اگر با اصول امریه مغایرت نداشته باشد.
- اگرچه صحیح و صلاح آن است که احبّاء نسخه‌ای از وصیت‌نامه خود را نزد محفل روحانی به امانت بگذارند، امّا نباید آنها را ملزم به این‌کار کرد، بلکه باید آنها را در این مورد مخیَّر گذاشت.
- لزومی ندارد که محفل روحانی متن "نمونه" وصیت‌نامه را انتشار دهد. هر فردی از احبّاء باید بنا به میل خود وصیت‌نامه‌اش را تنظیم و تدوین نماید.
نکات دیگری که باید مدّنظر داشت این است که فرد کاملاً مخیَّر است اموال خود را به هر نحو که مایل است واگذار نماید، مشروط بر این که کلّیه قروضش پرداخت شود، و از لحاظ حقوقی هیچ محدودیتی بر آزادی فرد برای تقسیم میراثش وجود نداشته باشد. وصیت‌نامهٔ شخص مقدّس است و بنابراین احدی از بهائیان مجاز نیست شرایط مندرج در وصیت‌نامهٔ دیگران را زیر سؤال ببرد. قانون مدنی در رابطه با تدوین وصیت‌نامه گاهی اوقات نسبتاً پیچیده است. لذا، به افراد قویّاً توصیه میشود موقع تدوین وصیت‌نامه با یک حقوقدان مشورت نمایند تا اطمینان حاصل کنند در هنگام تدوین یا اجرای وصیت‌نامه، مقاصد و نـیات آنها، به‌علّت نقض احتمالی مقرّرات قانونی، بی‌اعتبار و مردود اعلام نگردد. همچنین بسیار مطلوب است که فرد بهائی در ایّام حیات خود اقداماتی معمول دارد که اطمینان حاصل شود مراسم تدفین طبق احکام بهائی صورت می‌گیرد و جسد او سوزانده نخواهد شد. شرایطی از این قبیل را می‌توان در وصیت‌نامه ذکر کرد، یا، طبق قوانین مدنی، می‌توان سیاست دیگری را درپیش گرفت." (ترجمه- مکتوب ۴ سپتامبر ۱۹۸۶ از طرف بیت العدل اعظم به یکی از محافل روحانی ملّی/ انوار هدایت، شماره ۶۳۶)
۱۱۰. قَدِ ﭐنْتَهَتِ ﭐلْاَعْیادُ اِلَی ﭐلْعیۭدَین
ﭐلْاَعْظَمَین اَمَّا ﭐلْاَوَّلُ اَیامٌ فیۭها تَجَلَّی ﭐلرَّحْمٰنُ عَلیٰ مَنْ فِی ﭐلْاِمْکانِ بِاَسْمآئِهِ ﭐلْحُسْنیٰ وَ صِفاتِهِ ﭐلْعُلیا وَ ﭐلْاٰخَرُ یوْمٌ فیۭهِ بَعَثْنا مَنْ بَشَّرَ ﭐلنّاسَ بِهٰذَا ﭐﻹسْم ﭐلَّذیۭ بِهِ قامَتِ ﭐلْاَمْواتُ وَ حُشِرَ مَنْ فِی ﭐلسَّمٰواتِ وَ ﭐلْاَرَضیۭنَ * وَ ﭐلْاٰخَرَین فیۭ یوْمَین کَذٰلِکَ قُضِیَ ﭐلْاَمْرُ مِنْ لَدُنْ اٰمِرٍ عَلیمٍ ٍ *
*(*مضمون: اعیاد به دو عید اعظم منتهی شد. اما عید اول روزهایی است که در آن خداوند به اسماء نیکو و صفات عالیه‌اش بر اهل امکان تجلی کرد و [عید] دیگر روزی است که در آن کسی را بر انگیختیم که مردم را بشارت داد به این نامی که بدان مردگان قیام نمودند و کسانی که در آسمانها و زمین‌ها می‌باشند، محشور شدند. و دو [عید] دیگر در دو روز است. این چنین فرمان از نزد فرمان‌دهندهٔ دانا حکم شده است.)
در رأس اعیاد بهائی دو عید اعظم است که یکی عید اعظم رضوان است که زمان تجلّی پروردگار رحمن به جمیع اسماء حُسنیٰ و صفات عُلیا بر جمیع کائنات بوده است. این موضوع تجلّی به جمیع اسماء نیکو و صفات عالیه در بیان معروفی از جمال ابهی به امضاء کاتب وحی چنین مذکور است:
در یوم اوّل که جمال قدم بر عرش اعظم در بستانی که به رضوان نامیده شد مستوی، لسان عظمت به سه آیهٔ مبارکه نطق فرمود. یکی آن که سیف در این ظهور مرتفع است و آخَر، قبل از الْف سنه هر نفسی ادّعا نماید باطل است و سنه سنهٔ کامله است، تفسیر و تأویل در این فقره حرام است؛ و ثالث حقّ جلّ جلاله در آن حین بر کلّ اشیاء به کلّ اسماء تجلّی فرمود؛ و این فقره از بعد نازل ولکن فرمودند این فقره هم با آن سه در یک مقام است و آن این که آنچه از اسامی تلقاء وجه ذکر شود کلّ حیّاً میّتاً به ذکر مالک قدم فائز می‌شوند. طوبی للفائزین. (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۴۴، ص۲۲۵ / مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۶۴)
بنابراین آنچه که در این بند کتاب مستطاب اقدس به آن اشاره شده، مربوط به این واقعه است که در لوح مزبور تصریح شده است. تجلّی الهی به اسماء حُسنی خاصّ مظهر ظهور است نه ذات غیب منیع لایُدرَک. زیرا جمال مبارک تصریح دارند که امروز هیچ اسمی مردمان را نفعی نبخشد مگر جمال قدم که مظهر اسماء حُسنای الهی هستند: "هذا یومٌ لاینفَعُکُم شیءٌ مِنَ الأشیاء و لااسمٌ مِنَ الأسماء إلّا بهذَا الإسمِ الّذی جَعَلَهُ الله مظهرَ أمرِهِ و مطلعَ أسمائِهِ الحُسنیٰ لِمَن فی ملکوت الإنشاء" (لوح برهان، مجموعه الواح طبع مصر، ص۵۹-۶۰ / مضمون: امروز روزی است که هیچ شیئی از اشیاء و هیچ اسمی از اسماء شما را نفعی نبخشد مگر به واسطهٔ این اسمی که خداوند او را مظهر امرش و محلّ ظهور اسماء حُسنایش برای اهل عالم قرار داده است.)
بنابراین، مقصود از تجلّی رحمن به اسماء حُسنی بر اهل امکان، ظهور الهی در هیکل مظهر امرش در این عالم است. در لوح احباب از قلم اعلی نازل:
قل هذا یومٌ فیه تجلّی الرّحمن عَلَی الإمکان طوبی لأهلِ النّظر إنّه قد ظهر علیٰ شأنٍ لایمنعُهُ إعراضُ مُعرِضٍ و لایحجبُهُ حجباتُ الّذی بَغیٰ عَلَی الله و کفر. (کتاب مبین، خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۱۰۹ / مضمون: بگو امروز روزی است که خداوند رحمن بر اهل امکان تجلّی کرد. خوشا به دارندگان دیدهٔ بینا. او به شأنی ظهور فرموده که اعراض هیچ مُعرضی او را منع نکند و حجبات کسی که ظلم و تعدّی کرد بر خداوند و به او کفر ورزید او را در حجاب قرار ندهد.)
یوم دوم زمان ظهور مبشّر اعظم، حضرت نقطهٔ اولی است. اگرچه حضرت ربّ اعلی دارای مقام شامخ "سلطان رسل" هستند، امّا مقام مبشّریتِ جمال قدم به نظر می‌رسد در این بیان مبارک در اولویت قرار گرفته است. جمیع ما نزّل فی البیان را حضرت ربّ اعلی تقدیم حضرت بهاءالله فرمودند تا اگر مورد تأیید و تصویب هیکل اطهر ابهی قرار گرفت اعلام شود. در جمیع احوال پیروان خود را امر فرمودند حتّی واحد اوّل بیان، یعنی نفس حضرت باب و هجده حروف حیّ، نباید مانع از ایمان آنها به حضرت بهاءالله بشود. البتّه در توقیعی که در مکتب من یُظهره‌الله تقدیم حضرتش باید می‌شد و به نصّ حضرت عبدالبهاء توسّط ایشان تقدیم شد، از حضرت بهاءالله تقاضا کرده‌اند که ظهور خود را ده سال به تعویق اندازند تا بابیان به بلوغ رسند و از آنچه که برایشان مقدّر شده محروم نگردند: "... لَتصبرنّ تسعة عشر سنة لتجزی مَن دان بِهِ فضلاً مِن عندک." (منتخبات آیات از آثار حضرت نقطهٔ اولی، ص۳ / هرآینه صبر خواهی کرد نوزده سال تا مکافات دهی کسی را که به آن ایمان آورده است و این به صِرف فضل تو خواهد بود.)
جمال قدم می‌فرمایند این حالت، یعنی مظهر ظهوری به فاصلهٔ قلیلی از مظهر ظهور دیگر ظاهر گردد و بشارت به ظهور او دهد، دو بار در تاریخ روی داده است و لذا نسبت ظهور حضرت اعلی به ظهور خود را به نسبت ظهور یحیی تعمید‌دهنده و ظهور حضرت مسیح تشبیه می‌فرمایند:
قَد نادَی المنادُ فی بریّةِ القدس باسم علیٍّ قبل نبیل و بشّر النّاس بلقاءالله فی جنّة الأبهی و قد فتَحَ بابها بالفضل علی وجوه المقبلین... این ظهور و ظهور قبل بعینه ظهور ابن زکریّا و روح است. (اقتدارات، ص۹۴ و ۹۵ / مضمون: منادی در بیابان مقدّس به اسم علی‌محمّد ندا در داد و مردمان را به لقاء الهی در بهشت ابهی بشارت داد و دروازهٔ بهشت مزبور به فضل به روی وجوه مقبلین باز گشت.)
در کتاب بدیع نیز از قلم اعلی نازل:
فَوَالله ظهور نقطهٔ اولی و این ظهور ابدع ابهی بعینه ظهور یحیی بی زکریّا و روح‌الله است و جمیع مطابق واقع شده. همان قسم که یحیی نبیّ و رسول بود مِن عندالله و همچنین مبشّر به ظهور بعد چنانچه می‌فرمود: «یا قومُ، إنّی اُبَشِّرُکُم بملکوتِ‌الله و إنَّهُ قَدِ ٱقتَرَبَ» و در مقام دیگر «و قَدِ ٱقتَرَبَت ملکوتُ‌الله» و همچنین صاحب احکام و شریعت بوده و همچنین در ایّام ظهور او روح ظاهر شده؛ نقطهٔ اولی روحُ ماسِواه فداه بعد از آن که اخذ عهد از کلّ نموده و بشارت داده به ظهور بعد می‌فرماید: «و لَقَد قَرُبَ الزّوالُ و أنتُم راقدون» که بعینه همان مضمون است که یحیی بن زکریا به آن تکلّم نموده و بشارت داده. (کتاب بدیع، طبع آلمان، ص۷۹)
توضیح آن که حضرت یحیی تعمید‌دهنده "در بیابان یهودیّه ظاهر شد و موعظه کرده می‌گفت توبه کنید زیرا ملکوت آسمان نزدیک است. زیرا همین است آن که اشَعیای نبی از او خبر داده می‌گوید صدای ندا کننده‌ای در بیابان که راه خداوند را مهیّا سازید و طُرُق او را راست نمایید." (انجیل متی، باب ۳، آیات ۱-۳)
حضرت اعلی در باب هفتم از واحد دوم بیان عربی می‌فرمایند: "و لَقَد قَرُبَ الزّوال و إنّکُم أنتم ذلک الیوم لاتعرفون." (مضمون: و هر آینه خورشید به وسط آسمان نزدیک شد و شما آن روز را نمی‌شناسید.) محتملاً این بیان حضرت بهاءالله در فقره ۶۲ کلمات مکنونه عربی نیز اشارتی بدان دارد که فرمودند: "... إلی متی تکونُ راقداً عَلیٰ بساطکَ ٱرفَعْ رأسَکَ عَنِ النّومِ إنَّ الشّمسَ ٱرتَفَعَت فی وسط الزّوال لعلّ تُشرِقُ عَلَیکَ بأنوارِ الجمال." (مضمون: تا چه زمان بر بسترت غنوده‌ای. سر بلند کن از خواب که خورشید به وسط آسمان بلند شده تا که شاید انوار جمال را بر تو بتاباند.)
در واقع حضرت ربّ اعلی مقصود از ظهورشان بشارت به ظهور اعظم و ارفع و اعلایی بود که بعد از ایشان به فاصلهٔ قلیلی می‌بایستی صورت گیرد. در لوح لیلهٔ تولّد حضرت اعلی که از قلم اعلی نازل شده می‌خوانیم: "أن یا ملأَ الأرضِ و السّمآءِ إنّهَا اللَّیلَةُ الأولی قد جَعَلَهَا اللهُ آیَةً لِلَّیلَةِ الأُخرَی الّتی فیها وُلِدَ مَن لایُعرَفُ بالأذکارِ و لایوصَفُ بالأوصافِ." (ایّام تسعه، ص۱۳ / مضمون: ای اهل زمین و آسمان، این شب اوّل است که خداوند آن را نشانه‌ای برای شب دوم قرار داده که در آن کسی متولّد شد که به هیچ ذکری شناخته نشود و به هیچ وصفی توصیف نگردد.)
لهذا پیوند بین این دو نفس مقدّس به این ترتیب کاملاً برقرار است. بعد از دو عید اعظم اظهار امر دو محبوب آفاق، حضرت بهاءالله به دو روز مهم دیگر از اعیاد اشاره می‌کنند که مقصود از آن (طبق یادداشت شماره ۱۳۸ ملحقات کتاب اقدس) ولادت دو مظهر ظهور است که حضرت بهاءالله می‌فرمایند: "مولود اقدس ابهی اوّل فجر یوم دوم محرّم است و یوم اوّل مولود مبشّر است و این دو یک یوم محسوب شده عندالله." (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۲)
۱۱۱. طوبیٰ لِمَنْ فازَ بٱلْیوَمِ ﭐلْاَوَّلِ
مِنْ شَهْرِ ﭐلْبَهآءِ ﭐلَّذیۭ جَعَلَهُ اللهُ لِهٰذَا ﭐﻹسْمِ ﭐلْعَظیمِ * طوبیٰ لِمَنْ یظْهِرُ فیۭهِ نِعْمَةَ اللهِ عَلیٰ نَفْسِهِ اِنَّهُ مِمَّنْ اَظْهَرَ شُکْرَ اللهِ بِفِعْلِهِ ﭐلْمُدِلِّ عَلیٰ فَضْلِهِ ﭐلَّذیۭ اَحاطَ ﭐلْعالَمینَ * قُلْ اِنَّهُ لَصَدْرُ ﭐلشُّهورِ وَ مَبْدَئُها وَ فیۭهِ تَمُرُّ نَفْحَةُ ﭐلْحَیوٰةِ عَلَی ﭐلْمُمْکِناتِ طوبیٰ لِمَنْ اَدْرَکَهُ بٱلرَّوْحِ وَ ﭐلرَّیحانِ نَشْهَدُ اَنَّهُ مِنَ ﭐلْفآئِزینَ *
*(*مضمون: خوشا به حال کسی که فائز شده به روز اول از ماه بهاء که خداوند آن را برای این نام بزرگ قرار داده است. خوشا به حال کسی که در آن، نعمت خداوند را بر نفس خود ظاهر سازد. او از کسانی است که شکر خداوند را به عمل خود ظاهر کرده که دلالت‌کننده است بر فضل او که عالمیان را احاطه نموده است. بگو همانا آن [شهر البهاء] البته اول ماه‌ها و مبدأ آنها است و در آن نسیم حیات بر ممکنات می‌وزد. خوشا به حال کسی که آن را با شادی و خرّمی ادراک نموده؛ گواهی می‌دهیم که او از فائز شدگان است.)
یوم‌البهاء، که نخستین روز از هر ماه در تقویم بدیع است، در ماه اوّل، که آن نیز به "بهاء" تسمیه شده، به ذات مقدّس ابهی اختصاص یافته و بدین لحاظ از تقدّس و تبرّک خاصّی برخوردار و یومی است که باید به سرور و شادمانی پرداخت و به اظهار و ابراز نُعمای الهی که به آحاد انسانی عنایت فرموده مشغول شد.
حضرت ربّ اعلی نیز تصریح دارند که این یوم به مَن یظهره‌الله تعلّق دارد:
خداوند عالم در میان ایّام یومی را منسوب به خود فرموده و آن را یوم‌الله خوانده و ضامن شده هر که حقّ و حرمت آن یوم را شناسد و آنچه خداوند فرموده در آن عمل کند، مثل کلّ سال جزا دهد او را و یک مثقال ذهب صَرف در آن مثل سیصد و شصت و یک مثقال است که در سبیل خداوند صرف نموده باشد و همین قسم در کلّ اعمال و شئونات خیر جاری نموده امرالله را و آن یومی است که شمس منتقل می‌گردد از برج حوت به حَمَل، در حین تحویل چه لیل واقع شود و چه نهار، سزاوار است که اقلّ از عدد واحد [۱۹] آلاء نباشد و فوق مستغاث [۲۰۰۱] و در آن بین هر کس هرچه تواند اذن‌الله از برای او بوده و هست؛ چه، در غیر این یوم در بیان اذن داده نشده تلذُّذ به آلاء و نعماء متعدّده در حین واحد... و کلّ این ظهورات از برای این که در یوم مَن یُظهرُهُ‌الله که یوم اوّل یوم او است و مَثَل او مثل شمس است در نهار به او هدایت یافته. (بیان فارسی، واحد ششم، باب ۱۴)
در بارهٔ اوّلین ماه سنهٔ بدیع می‌فرمایند:
... آن را خداوند شهر بهاء نامیده؛ به معنی آن که بهاء کلّ شهور در آن شهر است و اون را مخصوص گردانیده به مَن یُظهرُهُ‌الله و هر یومی از آن را به یکی از حروف واحد نسبت داده و یوم اوّل که نوروز است یوم لا اله الّا الله هست." (بیان فارسی، واحد پنجم، باب ۳)
بنابراین، یوم‌البهاء مِن شهرالبهآء، یوم نوروز، یوم مَن یُظهرُهُ‌الله و منسوب به جمال مبارک و بسیار نزد خداوند تقدّس دارد.
تقسیم سال در گذشتهٔ ایّام به دو بخش ۱۸۶ روزه و ۱۷۹ روزه، به نحوی دقیق انجام شده که بدایت سال را در، نیم‌کرهٔ شمالی زمین، در نقطهٔ اعتدال ربیعی و در نیم‌کرهٔ جنوبی زمین، در نقطهٔ اعتدال خریفی قرار دهد. این بنفسه گویای عنایت الهی است که سنهٔ بدیع در نهایت درجهٔ اعتدال طبیعی آغاز شود. حضرت ولی امرالله بهار ظاهری و ربیع الهی را چه زیبا به هم پیوند می‌دهند:
حمد بی‌قیاس ایزد متعال را شایسته و سزا که در این روز فیروز و عید نوروز که جهان ترابی حُلّهٔ موهبت در بر نموده و به حِلیهٔ حیات جدید مزیّن گشته، تأثیرات حیرت‌بخش جلوهٔ ربیع الهی نیز در کلّ آفاق به اشدّ اشراق ظاهر و باهر و نفحات مِسکیه‌اش از جهت ریاض قلوب ستایندگان اسم اعظم در اکثر بُلْدان ساطع و متضوّع. برد قارِس شتا برطرف گشت و اشعهٔ ساطعهٔ تأیید از مرکز انوار بر جمیع اهل بهاء تابید. (توقیعات مبارکه، ۱۹۲۷-۱۹۳۹، ص۱۵۹ / حُلّه = لباس نو، جامهٔ فاخر / حِلیه = زیور، زینت / بَرد = سرما / قارِس = سرمای سخت / شتا = زمستان)
حضرت عبدالبهاء ظهور جمال مبارک را در "نقطهٔ اعتدال ربیعی" می‌دانند و اثراتش را بر می‌شمارند:
شمس حقیقت چون در این دور عظیم در اشرف نقطهٔ اعتدال ربیعی طلوع نمود و بر آفاق اشراق کرد چنان حشر و نشری نماید و شور و ولوله‌ای در اطباق وجود اندازد و چنان نشو و نمایی ببخشد و چنان تابشی بتابد و ابر عنایتش چنان ببارد و باران رحمتش چنان ریزش بنماید و دشت و صحرا چنان گل و رَیاحینی برویاند که غبرا جنّت ابهی گردد و روی زمین بهشت برین شود و بسیط خاک چون محیط افلاک شود، عالم وجود عرصهٔ محمود شود... (منتخباتی از مکاتیب، ج۱، ص۱۲۵ / لوح شماره ۱۰۲)
ظهور مبارک در آثار جمال ابهی نیز به نوروز تشبیه شده است:
نوروز امروز است و فی‌الحقیقه بصر ایّام است. بلکه بصر عالم به آن روشن. عالم زمان به ساعتی از ساعاتش معادله ننماید." (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۱۸، ص۱۴۳)
حضرت عبدالبهاء در رابطه با نیم‌کرهٔ شمالی می‌فرمایند:
در سال دو نقطهٔ اعتدال است که آفتاب از افق آن طلوع می‌نماید. یکی نقطهٔ اعتدال ربیعی است که آفتاب در برج حَمَل داخل میشود؛ آن را نوروز می‌گویند و یکی نقطهٔ اعتدال خریفی است که آفتاب در برج میزان داخل میشود که او را مهرجان می‌گویند. در این دو وقت آفتاب از افق اعتدال طلوع می‌کند و زمین را به دو قوس منقسم می‌کند که جمیع کائنات از باغ و راغ و کوه و دشت و صحرا مرده است و در این فصل زنده میشود؛ افسرده و پژمرده بود تر و تازه می‌گردد. چه طراوتی، چه حلاوتی، چه نورانیتی، چه روحانیتی حاصل میشود. (گنجینه حدود و احکام، ص۴۱۱)
بنابراین، قرار گرفتن این یوم در معتدل‌ترین نقطهٔ سال و آغاز حیات طبیعت نشانهٔ لطف و فضل الهی است که باید با مسرّت و روحانیت آن را جشن گرفت. جشن نوروز که از دیرباز برای ایرانیان اهمّیت داشته در این دور برای اهل بهآء در سراسر عالم اهمّیت یافته است. حضرت عبدالبهاء به جشن گرفتن نوروز اهمّیت می‌دادند. جناب طرازالله سمندری مرقوم داشته‌اند: "احبّای ایرانی هر کجا می‌زیستند عید نوروز را گرامی داشته و طبق آداب پیشینیان رسوم عید را معمول می‌داشتند. حضرت عبدالبهاء مَثَل اعلای حفظ آداب معقول ایّام نوروز بودند." (طراز الهی، ج۱، ص۱۷۲)
حضرت عبدالبهاء دربارهٔ جشن گرفتن نوروز در گذشتهٔ ایّام می‌فرمایند:
فی‌الحقیقه در ایران خوب عید می‌گیرند. معلوم است که عید می‌گیرند. به صورتِ تنها نیست. اوقاتی که من در ایران بودم چه قیامتی می‌کردند، خصوصاً در دهات جمیع اسباب سرور را فراهم می‌آوردند. اگرچه حال تخفیف داده‌اند، باز هم خوب عید می‌گیرند. این عید از قدیم‌الایّام محترم بود، حضرت اعلی روحی له الفدا تجدید نمودند و جمال قدم هم در کتاب اقدس تأکید و تصریح فرموده‌اند. (گنجنیه حدود و احکام، ص۱۲-۴۱۱)
جناب بدیع بشروئی از حضرت عبدالبهاء نقل می‌کند که روز ۳۰ جولای ۱۹۱۶ در حیفا شرحی در مقصد از اعیاد فرمودند که آنچه مقصد از اعیاد است از میان رفته. اعیاد باید منشأ امور عظیمه باشد."از جملهٔ اعیاد نوروز است، ولی چون اسلام بر ایران مستولی شد، منع نموده می‌گفتند: «مَن أهدَیٰ یومُ النّیروز بیضةً إلَی المجوس فَقَد کَفَر.» تا سلطنت به سلجوقیان رسید. جلال‌الدّین شاه گفت، این جشن قدیم ایرانیان است. این که به هم خورده ملّیت ایران نیز به هم خورده، ولی مشابهت به کفّار هم نمی‌شود. این بود که اوّل فروردین را مبدّل به اوّل اردیبهشت نمود. یک ماه فاصله قرار داد. این است که گفته اوّل اردیبهشت‌ماه جلالی. این طور بود تا شاه اسمعیل که چون جلوسِ حضرت امیر در این روز شده بود، باز از اردیبهشت به فروردین‌ماه محوّل شد. (در ظلّ شجرهٔ میثاق، ص۵۵۹ / معنای عبارت عربی: کسی که در یوم نوروز تخم‌مرغی به فردی زردشتی هدیه کند کافر است.)
ویراستار در پاورقی صفحهٔ مزبور ذکر کرده است: این حدیث به صورت "مَن أهدیٰ بیضةً إلی مُشرکٍ تعظیماً للیوم فَقَد کَفَرَ بالله تعالیٰ" به نقل از الشّیخ ابوحفص الکبیر النَّسَفی از حنفیان در کتاب فتح‌الباری شرح صحیح البخاری للحافظ ابن حجر العسقلانی، ج۲، ص۶۰۲ آمده است.
حضرت عبدالبهاء دربارهٔ اهمّیت اقدام به امور مهمّه در یوم نوروز می‌فرمایند:
چون در روز نوروز از برای ایرانیان امور عظیمه‌ای واقع شد، لهذا ملّت ایران یوم نوروز را فیروز دانستند و آن را عید ملّی قرار دادند. فی‌الحقیقه این روز بسیار مبارک است. زیرا بدایت اعتدال ربیعی و اوّل بهار جهت شمال است و جمیع کائنات ارضیّه، چه اشجار چه حیوان چه انسان جان تازه‌ای یابد و از نسیم جان‌پرور نشاطی جدید حاصل کند، حیاتی تازه یابد و حشر و نشر بدیع رخ بگشاید. زیرا فصل ربیع است و در کائنات حرکت عمومی بدیع. وقتی سلطنت ایران مضمحل شده بود و اثری از آن باقی نمانده بود، در این روز تجدید شد، جمشید بر تخت نشست، ایران راحت و آسایش یافت، قوای متحلّلهٔ ایران دوباره نشو و نما نمود، اهتزازی عجیب در دل و جان‌ها حاصل گشت. به درجه‌ای که ایران از ایّام سَلَف که سلطنت کیومرث و هوشنگ بود بلندتر گردید و عزّت و عظمت دولت ایران و ملّت ایران مقامی بالاتر گرفت و همچنین وقایع بسیار عظیمه در روز نوروز، که سبب فخر و عزّت ایران و ایرانیان است، وقوع یافت. لذا همیشه ملّت ایران قریب پنج شش هزار سال است که این روز را فیروز شمرده‌اند و شگون دانسته‌اند و روز سعادت ملّت شمرده‌اند و إلیٰ یومِنا هذا این روز را تقدیس کنند و مبارک دانند... چون روز مبارکی است نباید آن روز را مهمل گذاشت، بی‌نتیجه نمود که ثمر آن روز محصور در سرور و شادمانی مانَد. در چنین یوم مبارکی باید تأسیس مشروعی گردد که فوائد و منافع آن از برای ملّت دائمی مانَد تا در السُن و تاریخ مشهور و معروف گردد که مشروعِ چیزی در فلان روز عید تأسیس یافت... (خطابات مبارکه، ج۳، ص۱۰۱)
بعد، هیکل مبارک احبّاء را مکلّف می‌فرمایند که در این روز به خدماتی و انجام دادن اموری مبادرت نمایند:
در این دور بدیع نیز این روز بسیار مبارک است. باید احبّاء الهی در این روز به خدمت و عبودیتی موفّق شوند، باید با یکدیگر در نهایت الفت و محبّت و یگانگی دست در آغوش شوند و به کمال فرح و سرور به ذکر جمال مبارک مشغول گردند و در فکر آن باشند که در چنین یوم مبارکی نتائج عظیمه حاصل شود و امروز نتیجه و ثمری اعظم از هدایت خلق نیست. زیرا این خلق بیچاره از جمیع مواهب الهیّه، علی‌الخصوص ایران و ایرانیان، بی‌نصیب مانده‌اند. احبّای الهی در چنین روزی البتّه باید یک آثار خیریهٔ صوریّه یا آثار خیریهٔ معنویه بگذارند که آن آثار خیریّه شمول بر جمیع نوع انسانی داشته باشد. زیرا در این دور بدیع هر عمل خیری باید عمومی باشد یعنی شمول بر جمیع بشر داشته باشد، اختصاص به بهائیان نداشته باشد. (همان، ص۱۰۲-۱۰۳)
در واقع بیانات حضرت عبدالبهاء تبیین همان نکته‌ای است که جمال مبارک در این بند از کتاب اقدس آورده‌اند: «طوبی لمن یُظهِرُ فیه نعمةَالله علی نفسِه إنّه مِمَّن أظهرَ شکرَالله بفعله المُدِلِّ علی فضله الّذی أحاطَ العالمین.»
۱۱۲. قُلْ اِنَّ ﭐلْعیۭدَ ﭐلْاَعْظَمَ لَسُلْطانُ
ﭐلْاَعْیادِ ﭐذْکُرُوا یا قَوْمُ نِعْمَةَ اللهِ عَلَیکُمْ اِذْ کُنْتُمْ رُقَدآءَ اَیقَظَکُمْ مِنْ نَسَماتِ ﭐلْوَحْیِ وَ عَرَّفَکُمْ سَبیلَهُ ﭐلْواضِحَ ﭐلْمُسْتَقیمَ*
*(*مضمون: بگو عید اعظم البته پادشاه اعیاد است. ای مردم، نعمت خداوند بر خودتان را یاد کنید، هنگامی که در خواب بودید شما را از نسائم وحی بیدار کرد و به شما راه روشن و مستقیم خود را شناساند.)
جمال قدم در میان اعیاد بهائی، عید رضوان را سلطان اعیاد مذکور داشته‌اند زیرا اعظم واقعه در دور بهائی در چنین روزی واقع شده که جمال قیّوم نِقاب از چهره برداشت و کنز مخزونی را که از ازل الآزال مخفی بود آشکار ساخت و به این علّت نعمت خود را بر اهل عالم اعطاء فرمود. جمال قدم بنفسه می‌فرمایند:
بشّرِ الملأ الأعلی بما شُقَّ حجابُ السَّتر و ظَهَرَ جمالُ الله مِن هذا المنظرِ الأکبر بالضّیاء الّذی بِهِ أشرَقَت شموسُ الأمر عن مشرقِ اسمِهِ العظیم. (ایّام تسعه، ص۲۴۶ / مضمون: اهل ملأ اعلی را مژده بده که حجاب برداشته شد و آنچه مکنون بود ظاهر گشت و جمال الهی از این نظرگاه بزرگ به روشنایی و نوری ظاهر گشت که خورشیدهای امر از مشرق اسم عظیم او اشراق نمودند.)
در مکاشفات یوحنّا به ظهور جمال مبارک اینگونه بشارت داده است: "آنگاه مرا در روح به کوهی بزرگ بلند برد و شهر مقدّس اورشلیم را به من نمود که از آسمان از جانب خدا نازل میشود و جلال خدا [بهاء الهی] را دارد و نورش مانند جوهر گرانبها چون یشم بلورین." (مکاشفات یوحنّا، باب ۲۱، آیات ۱۰-۱۱) و در ادامه می‌فرماید: "شهر احتیاج ندارد که آفتاب یا ماه آن را روشنایی دهد. زیرا که جلال خدا [بهاء الهی] آن را منوّر می‌سازد." (همان، آیهٔ۲۳)
در واقع این همان نوری است که حضرت بهاءالله در یکی از الواح رضوان می‌فرمایند: "هذا یومٌ لایُری فیه إلَّا الأنوارُ الّتی أشرَقَت و لاحَت مِن افق وجه ربّک العزیز الکریم." (ایّام تسعه، ص۲۵۶ / مضمون: این روزی است که در آن دیده نمی‌شود مگر انواری که از افق وجه پروردگار عزیز کریمت اشراق کرده و تابیده.)
در این بند تصریح دارند که نفوس انسانی در خواب بودند و ندای الهی آنها را بیدار ساخت. در یکی از الواح رضوان اظهار حیرت می‌فرمایند که از چه روی مردمان از این ظهور عظیم محتجب مانده‌اند و بعد به خداوند می‌فرمایند: "لو جائنی أمرُکَ المبرم الأعلی لَأحیَیْتُ مَن عَلَی الأرض بالکلمة الّتی سَمِعتُها مِن لسان قدرتک فی ملکوت عزّک..." (ایّام تسعه، ص۲۵۵ / مضمون: اگر امر مبرم تو بیاید هرآینه جمیع اهل عالم را به واسطهٔ کلمه‌ای که در ملکوت عزّت از تو شنیدم حیات ابدی می‌بخشم.) در ادامهٔ همین کلام است که می‌فرمایند: "قَد قَبَضنَا الأرواح بسلطانِ القدرة و الإقتدار و شَرَعنا فی خلقٍ بدیع فضلاً مِن عندنا و اَنَا الفضّالُ القدیم." (ایّام تسعه، ص۲۵۶ / مضمون: از همه چیز روح را گرفتیم و بعد به علّت فضل خود خلقی بدیع را شروع کردیم و من فضّال ازلی هستم.)
این ظهور آنقدر عظیم است که عالم لاهوت به عالم ناسوت تبریک می‌گوید که قدمگاه الهی گشته و مقرّ عرش عظیم او شده است و جبروت به ناسوت گوید که فدای تو شوم که محبوب رحمن که جمیع عالم به ظهورش وعده داده شده بود در تو مستقر شده است. (همان، ص۲۵۶)
دربارهٔ ظهوری به این عظمت همان بس که مرکز میثاق می‌فرمایند: "هذا هو الکنز الأخفی." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۲۰۸ / این همان گنج پنهان است.) و دربارهٔ ظهور این کنز مخفی می‌فرمایند:
الحمدُللهِ الّذی تَجَلّیٰ فی البقعة المبارکة، الأرض المقدّسة، طور الأیمن وادی طُویٰ جبل سیناء علی موسَی الکلیم و أشرقَ فی بریّة القدس وادِی المقدّس جبل ساعیر البقعة البَیضاء و العُدوة النّوراء علی عیسَی المسیح و ظَهَرَ فی فارانِ الحبّ مطلع الأنوار مشرق الآثار بطحاء الرّوح یثرب الأسرار ظهور الضّیاء فی رابعة النّهار علی محمّد الحبیب و لاح و أضاء فی کینونة العُلیٰ و ذاتیّة الثّنآء مصباح الملأ الأعلی النّقطة الأولی افق التّوحید. ثمّ هَتَک سَترَ الغیوب و زال الظّلام الدّیجور و انکَشَفَتِ السّبحات المجللّه علی شمس الظّهور و ارتَفَعَ النّقاب و انشقّ السّحاب و زال الحجاب و کان یوم الایاب الموعود فی کلّ صحفٍ و زبرٍ و کتاب أنزلَهُ العزیز الوهّاب فی سالف القرون و الدّهور و الأحقاب فأشرَقَ و سطعَ و لمعَ و بزغ نور الجمال فی هیکل الجلال و استقرّ الرّحمن علی عرشِ الأکوان و تشعشع و تلألأ شمسُ الحقیقة علی آفاق الإمکان و کانت بهاء السّموات و الأرض فی عالم الغیب و العیان. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۱۰۲ / مضمون: ستایش مر خدای را سزاست که در بقعهٔ مبارکه، ارض مقدّسه، در طور ایمن، وادی طُوی، کوه سینا، بر موسی کلیم تجلّی فرمود و بعد در بیابان مقدّس، وادی قدسی، کوه ساعیر، بقعهٔ بیضاء و مکان بلند نوراء بر عیسی مسیح اشراق کرد و سپس در فاران حبّ، مطلع انوار، مشرق آثار، بطحاء [مکّه] روح و یثرب [مدینه] اسرار، به نورانیت خورشید در وسط آسمان، بر محمّد حبیب ظهور فرمود و بعد در کینونت بلندمرتبه و وجود ثناء، چراغ ملأ اعلی، نقطهٔ اولی، افق توحید درخشید و نور بخشید و سپس پردهٔ غیب را از هم گسیخت و تاریکی شدید را از بین برد و حجبات مجللّه را که مانع از مشاهدهٔ شمس ظهور می‌شد از میان برداشت، نقاب مرتفع ساخت و ابر را شکافت و حجاب را زائل ساخت و یوم ظهور که در جمیع کتب و صحف نازله در قرون گذشته وعده داده شده بود فرا رسید و نور جمال در هیکل جلال بتابید و خداوند رحمن بر عرش اکوان مستقرّ گشت و شمس حقیقت بر آفاق عالم آفرینش اشراق فرمود و او بهآء آسمانها و زمین در عالم غیب و آشکار بود.)
در این یوم فیروز، که دوازده روز ادامه داشت، قلم برداشته شد و نسائم غفران بر هیاکل اکوان مرور کرد و روح حیات بر اهل عالم دمید. امّا تأکید فرمود که مبادا در این ایّام از حکم ادب تجاوز کنید و آنچه را که عقول شما از آن اکراه دارد و مخالف رضای خودتان است مرتکب شوید. (ایّام تسعه، صفحات ۸-۴۴۷)
بنابراین، در این ایّام نعمت الهی اکمال یافت و ظهور الهی سبب شد ابواب لقا بر وجه اهل عالم گشوده گردد و لسان قِدَم به ندای بلند بفرماید: "ای طالبان بادِهٔ روحانی، جمال قدس نورانی در فاران قدس صمدانی از شجرهٔ روحانی، بی حجابِ لن‌ترانی، می‌فرماید: «چشم دل و جان را محروم ننمایید و به محلّ ظهور اشراق انوار جمالش بشتابید.» کذلک ینصحُکُم لسان‌الله لعلّ أنتم إلی شطرِ الرّوح تقصدون." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۳۰)
۱۱۳. اِذا مَرِضْتُمُ ﭐرْجِعُوا اِلَی
ﭐلْحُذّاقِ مِنَ ﭐلْاَطِبّآءِ اِنّا ما رَفَعْنَا ﭐلْاَسْبابَ بَلْ اَثْبَتْناها مِنْ هٰذَا ﭐلْقَلَمِ ﭐلَّذیۭ جَعَلَهُ اللهُ مَطْلَعَ اَمْرِهِ ﭐلْمُشْرِقِ ﭐلْمُنیرِ*
*(*مضمون: هنگامی که بیمار می‌شوید به پزشکان ماهر مراجعه نمایید. ما اسباب را بر نداشتیم بلکه آن را تثبیت کردیم از این قلمی که خداوند آن را مطلع فرمان درخشنده و نورانی خود قرار داد.)
حدیثی در کتب اسلامی از حضرات ائمّه نقل شده که در آثار مبارکه این دور نیز بدان استناد شده است: "ابی‌الله أن یَجرِیَ الأمور إلّا بأسبابها." (خداوند اِبا دارد از این که امور را به جریان اندازد مگر اسبابش فراهم باشد.)
در خصوص چیره‌‌شدن بیماری بر تن آدمی نیز این اصل برقرار است همان طور که در این بند از کتاب اقدس هم به تثبیت اسباب اشاره دارند و اسباب لازم برای اعادهٔ تندرستی پزشک ماهر و دارو و درمان درست است. زیرا بنا به توضیح حضرت عبدالبهاء بیماری علّت خاصّی دارد:
اسباب جسمانی صوری امراض، اختلال میزان اعتدال در اجزای مرکّبهٔ جسم انسانی است. مثلاً جسم انسان از اجزای متعدّده مرکّب است. ولی هر جزئی از این اجزاء را مقداری معیّن که میزان اعتدال است و چون این اجزاء بر حسب میزان معتدل طبیعی در مقدار باقی و برقرار مانَد یعنی هیچ جزئی از مقدار و میزان طبیعی تجاوز نکند و تزاید و نقصان نیابد، مدخل جسمانی از برای امراض حاصل نگردد. مثلاً جزء نشَوی را میزانی و جزء شکری را میزانی. اگر بر میزان طبیعی باقی ماند مدخلی از برای امراض حاصل نشود. ولی چون این اجزاء از میزان طبیعی تجاوز کند، یعنی تزاید و تناقص یابد، البتّه از برای امراض مدخلی حاصل گردد. این مسأله را بسیار تدقیق لازم است. حضرت اعلی روحی له الفدا فرموده‌اند که اهل بهاء باید فنّ طبّ را به درجه‌ای رسانند که به اغذیه معالجهٔ امراض نمایند و حکمتش این است که در اجزای مرکّبهٔ جسم انسانی از میزان اعتدال اگر اختلالی حاصل گردد لابد این مدخل امراض است. مثلاً اگر جزء نشَوی تزاید نماید و یا جزء شکری تناقص جوید مرض مستولی گردد. حکیم حاذق باید کشف نماید که در وجود این مریض چه جزئی تناقص نموده و چه جزئی تزاید حاصل کرده. چون این را کشف نماید، غذایی که جزء تناقص نموده در آن غذا بسیار است به مریض دهد و اعتدال حاصل کند. و چون مزاج اعتدال یابد مرض مندفع شود. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۲، ص۱۰۰ / منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۱، ص۱۵۰ / همین مطلب در کتاب مفاوضات، فصل ۷۳ [عج] تحت عنوان معالجه به وسائط مادّیّه نیز مطرح شده است. مقصود از جزء نَشَوی جزء نشاسته‌ای است.)
چون افراد عادّی به میزان اجزاء مرکّبه جسم انسان واقف نیستند، لذا دستور حضرت بهاءالله مراجعه به پزشک حاذق است تا به بررسی پردازد و ریشهٔ مرض را دریابد و به ادویه و اغذیه معالجه نماید. باید توجّه داشت که حفظ تندرستی بسیار حائز اهمّیت است. زیرا جسم انسان مرکوب روح است و باید سالم باشد تا بتواند روح را همراهی کند. جمال قدم می‌فرمایند:
حکمُ‌الله آن که مریض به تجویز اطبّاء باید عمل نماید. ولکن حکیم باید حاذق باشد. در این صورت آنچه امر کند باید به آن عمل شود. چه که حفظ انسان لدی‌الله از هر امری اعظم‌تر است. حقّ جلّ جلاله علم ابدان را مقدّم داشته. چه که در وجود و سلامتی آن اجرای احکام بر او لازم و واجب. در این صورت سلامتی مقدّم بوده و خواهد بود. (امر و خلق، ج۳، ص۱۰-۱۱)
در مورد لزوم اجرای آنچه که طبیب تجویز کرده است حضرت بهاءالله در لوحی به امضاء خادم‌الله می‌فرمایند:
مطالبی هم که مرقوم داشته بودند در ساحت اقدس عرض شد. از جمله سؤال از استعمال بعضی مشروبات و جوهریّات بود. هذا ما نَطَقَ بِهِ لسانُ العظمة فی هذا المقام: «اُحِلُّ لَهُ استعمال ما أرادَه للمَرضیٰ.» انتهی. (مضمون: حلال است از برای او استعمال آنچه که برای بیماران خواسته است.) از قبل در این مواقع از لسان قِدم این کلمه اصغا شد، قوله عزّ کبریائه: «طبیب حاذق آنچه را امر نماید در اجرای آن بأسی نبوده و نیست. طوبی لَه بما تمسّک بعلمٍ شَرَّفَه‌الله و فضّلَهُ‌الله علی سائرِ العلوم. ان‌شآءالله موفّق شوند از دریاق اسم اعظم امراض مزمنهٔ امم را معالجه نمایند تا کلّ به طراز صحّت مزیّن شوند و به مقام تقدیس و تنزیه اقبال نمایند.» (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۷، ص۲۸۱ / مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۲۸، ص۱۳۶-۱۳۷)
مضمون عبارت عربی این است: خوشا به حال او که تمسّک کرده به علمی که خداوند بر سایر علوم شرافت و فضیلت بخشیده است. اشاره به بیان مبارک است که: "برخی بر آنند که این حکمت علم طبّ است و هر نفسی به آن فائز شد به خیر کثیر فائز است. چه که این متعلّق به انسان است و علم ابدان و این علم اشرف از سائر علوم است. چنانچه از قبل لسان حکمت به این کلمهٔ علیا نطق نموده: العلم علمان، علم الأبدان و علم الأدیان. علم ابدان را در کلمهٔ مبارکه مقدّم داشته و فی‌الحقیقه مقدّم است. چه که ظهور حق و احکام الهی جمیع از برای تربیت انسان و ترقّی او و حفظ اهل عالم و امثال آن بوده و خواهد بود. لذا آنچه سبب و علّت حفظ و صحّت و سلامتی وجود انسان است مقدّم بوده و خواهد بود و این فقره واضح و مشهود است." (اقتدارات، ص۲۸۰)
حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
طبیب حاذق در معالجهٔ مریض یفعلُ ما یشاء است و مریض را حقّ اعتراض نه. آنچه طبیب گوید و آنچه مُجریٰ دارد همان صریح است. باید کلّ او را مظهر یفعل مایشاء و یحکم مایرید شمرند. البتّه طبیب به معالجاتی منافی تصوّر سائرین پردازد. حال، از نفوس بی‌بهره از حکمت و طبّ اعتراض جائز است؟ لا والله. بلکه باید کلّ سر تسلیم نهند و آنچه طبیب حاذق گوید مُجریٰ دارند. پس طبیب حاذق یفعل مایشاء است و مریضان را نصیبی در این مقام نه. باید حذاقت طبیب ثابت شود. چون حذاقت طبیب ثابت شد یفعل مایشاء است. (مفاوضات عبدالبهاء، ص۱۲۳ / پیام ملکوت، طبع ۱۹۸۶، هندوستان، ص۴۷۴)
در کلامی دیگر دربارهٔ تفاوت درمان می‌فرمایند:
شخص انسانی بر حالت واحده نمانَد. امراض مختلفه عارض گردد و هر مرضی را علاجی مخصوص. پس طبیب حاذق هر علل و مرض را معالجهٔ واحده ننماید بلکه به مقتضای اختلاف امراض و احوال ادویه و علاج را تغییر دهد. زیرا بر این شخص مرض هائل از حرارت عارض بود. فلابد طبیب حاذق ادویهٔ بارده داد و چون وقتی دیگر مزاج این شخص منقلب شد حرارت به برودت تبدیل گشت. لابد طبیب حاذق ادویهٔ بارده را نسخ نمود و ادویهٔ حارّه تجویز نمود. و این تغییر و تبدیل از مقتضای حال مریض است و بر حذاقت طبیب دلیل جلیل. (مفاوضات عبدالبهاء، ص۶۹-۷۰)
این معنی در کلام حضرت بهاءالله نیز مطرح شده است: "پزشک دانا... درد را می‌بیند و به دانایی درمان می‌کند. هر روز را رازی است و هر سر را آوازی. امروز را درمانی و فردا را درمان دیگر." (یاران پارسی، ص۲۰) در بیان دیگر از قلم اعلی نازل: "در کردار و رفتار پزشک جای گفتار نه. زیرا که او بر چگونگی کالبد و بیماری‌های آن آگاه است و هرگز مرغ بینش مردمان زمین به فراز آسمان دانش او نرسد. پس اگر رفتار امروز پزشک را با گذشته یکسان نبینند جای گفتار نه. چه که هر روز بیمار را روش جداگانه سزاوار." (یاران پارسی، ص۷-۴۶)
۱۱۴. قَدْ کَتَبَ اللهُ عَلیٰ کُلِّ نَفْسٍ
اَنْ یحْضُرَ لَدَی ﭐلْعَرْشِ بِما عِنْدَهُ مِمّا لا عِدْلَ لَهُ اِنّا عَفَوْنا عَنْ ذٰلِکَ فَضْلاً مِنْ لَدُنّا اِنَّهُ هُوَ ﭐلْمُعْطِی ﭐلْکَریمُ *
*(*مضمون: خداوند بر هر نفسی واجب کرد که چیزهای بی‌نظیری را که نزد اوست، در پیشگاه عرش حاضر کند. ما به عنوان فضلی از جانب خود [شما را] از این [حکم] عفو کردیم. اوست دهنده و بخشنده.)
اصل کلّی، مالکیت ذات باری‌تعالی بر کلّیه اموال این عالم است. حضرت بهاءالله در کلمات مکنونه عربی می‌فرمایند: "أنفِقْ مالی..." پس مال متعلّق به خداوند و به امانت دست بندگان الهی است. در صلوة وسطی نیز شهادت می‌دهیم که: "قد أتَی المالک..." بنابراین، تملّک هر آنچه که در دست بندگان است باید به اذن مالک آن باشد و به موجب رضای او صرف شود و در واقع به حضور او تقدیم گردد و سپس به عنایت او در اختیار فرد قرار گیرد.
حضرت ربّ اعلی در بیان عربی (واحد ۵، باب ۱۶) بر این نکته تصریح دارند که: "لم‌یُکوّن لَه عِدلَ لله ذلک لمن یُظهرُهُ الله مِن کلّ شیءٍ عدد الواحد..." و در توضیح آن در بیان فارسی (باب ۱۶ از واحد ۵) می‌فرمایند: "... از حین غروب [غروب شمس حقیقت] اذن داده شده بر مؤمنین که از قِبَل او خود مستملک شوند و شاکر شوند محبوب خود را الی حین ظهور و حین ظهور حلال نیست بر کسی قدر تُسع تُسع عُشر عُشر ثانیه صبر در او الّا و آن که ردّ کند به مالک او از مِلک او آنچه که به مقام کمال رسیده... و هر وقت که مالک شود باید در حین ظهور رد کند به مالک او. هر کس دوست داشته که اطاعت خداوند نماید در امر او خواهد نمود. کدام عزّ از این عظیم‌تر است که مملوکی به اطاعتِ مالک خود مفتخر گردد و این نیست إلّا از فضل او که اذن داده بر خلق خود و الّا او غنیّ مطلق بوده از ماسِوای خود." در همین باب، اجرای این حکم را اوّلاً به اختیار فرد قرار داده‌اند و کسی را حق مطالبه نیست و ثانی آن که اجرای آن را منوط به تصویب من یظهره‌الله فرموده‌اند: "کسی را نمی‌رسد که از او مطالبه کند الّا به او بلکه مابین خود و خدا بر ذمّهٔ او تعلّق می‌گیرد. آن شمس حقیقت می‌خواهد عفو می‌فرماید، می‌خواهد اخذ می‌کند."
به این ترتیب، آنچه که در این باب از بیان عربی و فارسی مطرح شده آن است که بهترین بخش از مِلک که دیگر معادلی نداشته باشد به حضور مَن یُظهره‌الله تقدیم گردد. حضرتش اگر خواست تملّک فرماید و اگر نخواست به مالک صوری مال برگرداند. حضرت بهاءالله این حکم را مُلغیٰ فرمودند و منسوخ‌‌شدن آن را نشانهٔ فضل الهی می‌دانند. والّا اموال ناس در حقیقت متعلّق به خداوند است که مالک غیب و شهود است.
همان طور که در بند ۷۸ و ۸۲ نیز ذکر شد ظهور حضرت بهاءالله در واقع ظهور مالک عالم است. حتّی خطاب به پادشاهان عالم آنها را "مملوک" و خود را "مالک" می‌دانند و لذا مملوک به نمایندگی از طرف مالک از آنچه که تملّک نموده استفاده می‌نماید و لذا باید به اذن و رضای مالک باشد لا غیر.
۱۱۵. طوبیٰ لِمَنْ تَوَجَّهَ اِلیٰ مَشْرِقِ ﭐلْاَذْکارِ
فِی ﭐلْاَسْحارِ ذاکِراً مُتَذَکِّراً مُسْتَغْفِراً وَ اِذا دَخَلَ یقْعُدُ صامِتاً لِاِصْغآءِ اٰیاتِ اللهِ ﭐلْمَلِکِ ﭐلْعَزیزِ ﭐلْحَمیدِ * قُلْ مَشْرِقُ ﭐلْاَذْکارِ اِنَّهُ کُلُّ بَیتٍ بُنِیَ لِذِکْریۭ فِی ﭐلْمُدُنِ وَ ﭐلْقُریٰ کَذٰلِکَ سُمِّیَ لَدَی ﭐلْعَرْشِ اِنْ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلْعارِفینَ *
*(*مضمون: خوشا به حال کسی که در سحرگاهان به سوی مشرق الاذکار روی بیاورد در حالی که ذکر می‌گوید و متذکر است و طلب بخشش می‌کند و هنگامی که داخل شد برای شنیدن آیات خداوند ملک عزیز حمید، ساکت می‌نشیند. بگو مشرق الاذکار هر خانه‌ای است که برای یاد من در شهرها و روستاها بنا شده است. این چنین نزد عرش نامیده شد اگر شما از عارفان هستید.)
*قبلاً در بند ۱۰۸ به این نکته اشاره شد که باید بیوتی را جهت ذکر الهی اختصاص داد که تا آنجا که امکان دارد کامل و بی‌نقص باشد. در واقع عبارت مشرق‌الاذکار دو معنای عامّ و خاصّ دارد. هر محلّی که برای ذکر الهی اختصاص یابد و نفوس در آن مجتمع گردند و اذکار را به ساحت قدس او بلند کنند و نیز ابنیهٔ خاصّی که طبق دستورالعمل حضرت عبدالبهاء تحت همین عنوان ساخته شود و محلّ اجتماع نفوس برای ذکر الهی شود. در واقع به بیان حضرت عبدالبهاء، "*تأسیس مشرق‌الأذکار نقطهٔ شروع ملکوت الهی بر وجه ارض است." (ترجمه – بیان حضرت عبدالبهاء مندرج در نجم باختر، سال ششم، شماره ۱۷، ۱۹۱۶، ص۱۳۷/ انوار هدایت، شماره ۲۰۵۱)
دربارهٔ تأثیر مشرق‌الاذکار بیان حضرت عبدالبهاء گویا است:
مشرق‌الأذکار نه تنها بر نفوسی که آن را ساخته‌اند بلکه بر کلّ عالم تأثیر دارد... هر نفسی که برای خدمت به این بنا قیام کند ملکوت اعلی به قوّت عظیم مدد خواهد فرمود، و برکات روحانیه و سماویه بر او نازل خواهد شد که قلبش را تسلّی عظیم خواهد بخشید و چشمانش را با مشاهدهٔ خداوند جلیل و ابدی منیر خواهد نمود. (ترجمه – بیان حضرت عبدالبهاء مندرج در جلد اوّل Baha’i Year Book، ص۶۰-۶۲ / انوار هدایت، شماره ۲۰۵۴)
درهای مشرق‌الاذکار به روی پیروان جمیع ادیان و دیگر نفوس از بندگان الهی مفتوح است و همه می‌توانند در آن حضور یابند. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
وقتی که این مؤسّسات، یعنی مدرسه و مریض‌خانه و مسافرخانه و دارالعجزه و دانشگاه علوم عالیه و سایر عمارات برای امور خیریّه بنا شد، درهای آن باید به روی تمام ملل و ادیان باز باشد. به هیچ وجه بند و قیدی نباید باشد. امور خیریّهٔ آن باید صرف عموم از هر رنگ و نژاد گردد. درهایش باید به روی عموم نوع بشر باز باشد بدون تعصّب و با محبّت برای همه. بنای مرکزی مخصوص تلاوت آیات و ادعیه و نیایش است. به این طریق برای اوّلین مرتبه دیانت با علم هم‌آهنگ شود و علم به خدمت دین پردازد و هر دو مواهب مادّی و روحانی خود را بر نوع انسان مبذول دارند. به این طریق ناس از منجلاب سستی و کاهلی و مرداب تعصّب بیرون کشیده خواهند شد. (بیان حضرت عبدالبهاء مندرج در نجم باختر، سال ۲۱، شماره ۱، ۱۹۳۰، ص۲۰)
زمانی که یکی از احبّاء قصد نمود در بلدهٔ قم تأسیس مشرق‌الاذکار نماید، بسیار مورد تشویق و عنایت حضرت عبدالبهاء واقع شد که حکایت آن ذیل بند ۳۱ نقل گردید. برای این که بدانیم مشرق‌الاذکار چیست به این بیان روشنگر مرکز میثاق توجّه کنیم:
ای عاشقان روی حق، دوستان را محفلی باید و مجمعی شاید که در آن مجامع و محافل به ذکر و فکر حق و تلاوت و ترتیب آیات و آثار جمال مبارک، روحی لأحبّائه الفدا، مشغول و مألوف گردند و انوار ملکوت ابهی و پرتو افق اعلی بر آن مجامع نوراء بتابد و این محافل مشارق اذکار است که به قلم اعلی تعیین و مقرّر گردیده است که باید در جمیع مُدُن و قُراء تأسیس شود. (امر و خلق، ج۴، ص۱۴۸)
دربارهٔ اهمّیت مشرق‌الاذکار حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
مشرق‌الاذکار مغناطیس تأیید پروردگار است. مشرق‌الاذکار اسّ اساس عظیم حضرت آمرزگار. مشرق‌الاذکار رکن رکین آئین کردگار. مشرق‌الاذکار تأسیسش سبب اعلاء کلمةالله. مشرق‌الاذکار تهلیل و تسبیحش مفرِّح قلوب هر نیکوکار. مشرق‌الاذکار نفحات قدسش روح‌بخش کلّ ابرار. مشرق‌الاذکار نسیم جانپرورش حیات‌بخش عموم احرار. مشرق‌الاذکار مصابیحش مانند نور صباح روشنی آفاق است. مشرق‌الاذکار آهنگش مفرِّح ارواح ملأ اعلی است. مشرق‌الاذکار ترتیب آیات توحیدش سبب سرور و حبور اهل ملکوت ابهی است. الیوم اعظم امور و اتمّ خدمات در آستان مقدّس الهی تأسیس مشرق‌الاذکار است ولی نه به قسمی که مخالف حکمت واقع شود و سبب جَزَع و فَزَع ارباب غفلت و اسباب فساد و فتنهٔ اهل ضلالت گردد. در آن ارض در نهایت خفا علی‌العجاله تأسیسش سبب رَوح و ریحان است و اگر حکمت اقتضا ننماید که به این اسم آن محلّ مسمّیٰ باشد عنوان دیگری دهند و نام دیگری نهند. مقصود این است که احبّای الهی در کمال حکمت در آن محلّ به نماز و عبادت پروردگار و ترتیب آیات کلمات و ترنیم قصائد و نعوت رحمانیّه مشغول گردند. (امر و خلق، ج۴، ص۱۴۹-۱۵۰)
مرکز میثاق آنقدر به مشرق‌الاذکار اهمّیت می‌دهند که حتّی اگر در روستایی دو نفر بهائی باشند، باید مشرق‌الاذکار تأسیس گردد: "در این ایّام اهمّیت حاصل نموده است و فرض عین گشته که در هر دهکده که دو نفر احبّاء باشند، باید مشرق‌الاذکار تعیین شود ولو زیرزمین باشد تا در مستقبل نتائج مستحسنه مشاهده گردد." (همان، ص۱۵۱)
حتّی اگر این محلّ سرّی باشد و شهرت داده نشود، ولی به مشرق‌الاذکار اختصاص یافته باشد مطلوب و مقبول است. در کلام حضرت عبدالبهاء می‌خوانیم: "اگر ممکن بود که محلّی را ولو در نهایت ستر مشرق‌الاذکار می‌نمودید بسیار موافق بود. ولی در نهایت حکمت که مبادا سبب فساد اهل عناد گردد و چون این امر عظیم در نهایت اهمّیت است، به قدر امکان قصور نباید نمود." (همان، ص۱۵۰)
ملاحظه میشود که چقدر چنین مکانی برای حضرت عبدالبهاء حائز اهمّیت است. در واقع این مرحلهٔ آغازین مؤسّسهٔ مشرق‌الاذکار است که در آتیهٔ ایّام در کمال شکوه و در عین حال سادگی برپا شود و محلّ اجتماع بندگان الهی واقع گردد.
در خصوص شکل مشرق‌الاذکار می‌فرمایند:
مشرق‌الاذکار مدوّر و دائره‌شکل است. ۹ خیابان، ۹ باغچه، ۹ حوض با فوّاره‌های آب و ۹ دروازه در اطراف دارد. هر خیابانی به محلّی می‌رود مثل محلّ اَیتام، دارالشّفاء، مدرسهٔ ابتدائی و کلّیّه و امثال اینها که از لوازم مشرق‌الاذکار است. داخل مشرق‌الاذکار ارغنون و غرفات خواهد بود و کرسی خطابه مخصوص مناجات و عبادت؛ ولی خطابه هم در آن می‌توان داد. (بدایع‌الآثار، ج۱، ص۳۵۲ / کلّیه به معنای دانشگاه است.)
در بیان دیگر راجع به ملحقّات و متفرّعات مشرق‌الاذکار می‌فرمایند:
مشرق‌الاذکار از اعظم تأسیسات عالم انسانی است و تفرّعاتش بسیار. مشرق‌الاذکار اگرچه محلّ عبادت است، ولکن مربوط به اسپیتال و مریض‌خانه و اجزاءخانه و مسافرخانه و مکتب اطفالِ اَیتام و مدرسهٔ تدریس علوم عالیّه است. هر مشرق‌الاذکار مربوط به این پنج چیز است. امیدوارم که در امریک حال مشرق‌الاذکار تأسیس شود و به تدریج اسپیتال و مکتب و مدرسه و اجزاءخانه و مسافرخانه نیز در نهایت انتظام ترتیب یابد. به یاران الهی این تفصیل را بفهمانید تا بدانند که مشرق‌الاذکار چقدر مهمّ است. مجرّد عبارت از محلّ عبادت نیست، بلکه از هر جهت مکمَّل است. (منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۱، ص۹۷، #۶۴ / اجزاءخانه = داروخانه)
امّا سیر ساخت و توسعهٔ مشرق‌الاذکار را بیت‌العدل اعظم به زیبایی تامّ توضیح داده‌اند که ذیلاً ملاحظه می‌کنید:
مظهر این جریان را می‌توان در مشرق‌الاذکار و منضّمات آن مشاهده کرد. بخش اوّل که ساخته میشود بنای مرکزی است که قلب روحانی جامعه است. سپس، تدریجاً، منضّمات مختلف، که تجلّیات ظاهری این قلب روحانی است یعنی "مشروعات خدمات اجتماعی که سبب تسکین آلام دردمندان، نگهداری از فقرا، پناه بخشیدن به مسافران، تسلّی دادن به مصیبت‌زدگان، و تربیت غافلان خواهد شد"4 ساخته شده به فعالیّت خواهند پرداخت. این جریان در مرحلهٔ جنینی خود، یعنی مدّت‌ها قبل از وصول جامعهٔ بهائی به مرحلهٔ تأسیس مشرق‌الاذکار خود، شروع میشود، زیرا حتّی اوّلین مرکز محلّی که جامعهٔ بهائی بنا می‌کند می‌تواند نه تنها به عنوان مرکز روحانی و اداری و محلّ اجتماع جامعه، بلکه به عنوان مکان مدرسهٔ خصوصی و قلب سایر وجوه حیات جامعه، عمل نماید. امّا این اصل به قوّت خود باقی است که روحانیّات مقدّم بر مادیّات است. ابتدا تنویر قلوب و اذهان با نفحات ظهور حضرت بهاءالله و بعد شور و هیجان احبّای مشتاق به استفاده از تعالیم مبارکه در حیات یومیهٔ جامعه‌شان است. این قبیل شور و هیجانات را می‌توان با تشکیلات ملّی قارّهای امر مبارک تقویت، تشویق و مساعدت نمود، امّا بدون هرگونه اقدامی که از بالا تکلیف شود بی‌حاصلی آن ثابت خواهد شد. (ترجمه ـ مکتوب ۸ مه ۱۹۸۴ از طرف بیت‌العدل اعظم به محفل روحانی ملّی برزیل)
باید دانست که خود مشرق‌الاذکار صندوق و خزانه ندارد، امّا می‌توان در محلّی صندوقی برای تبرّعات گذاشت. حضرت عبدالبهاء خطاب به جناب میرزا علی‌اکبر نخجوانی می‌فرمایند: "مشرق‌الاذکار باید مقدّس از صندوق و خزانه باشد. ولی در محلّی مخصوص به جهت اعانه اگر صندوقی گذاشته شود بأسی نیست و این قرار راجع به بیت‌عدل عمومی است و نقود صندوق اعانه باید به قرارداد بیت‌العدل صرف شود." (امر و خلق، ج۴، ص۱۵۲)
تعدّد مشارق اذکار در یک شهر نیز بلااشکال است. از مرکز میثاق است: "تبدیل مشرق‌الاذکار به محلّی احسن و اعلی جائز. تعدّد مشرق‌الاذکار در بلدهٔ واحده مقبول." (همان)
یکی از خصیصه‌های مشرق‌الاذکار مساعدت به نیازمندان است. حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
این تعلیم امر مبارک در مورد همدلی و محبّت انسانی دالّ بر آن است ما همواره باید آماده باشیم هر قسم کمک و مساعدتی را که در وُسع و استطاعت ما است به نفوس مبتلا به مضیقه و درد و رنج و محنت عرضه نماییم. احسان و خیرات جوهر تعالیم الهی است و لذا باید در کلّیه جوامع بهایی بسط و توسعه یابد. مؤسّسات خیریه مانند دارالایتام، مدارس و بیمارستان‌ها، از اجزاء لایتجزّای مشرق‌الاذکار است. مسؤولیت هر یک از جوامع محلّی بهایی است که به هر وسیلهٔ ممکن، از رفاه و آسایش اعضاء فقیر و نیازمند خود اطمینان حاصل نماید. (ترجمه - مکتوب ۲۶ ژوئن ۱۹۳۶ از طرف حضرت ولی امرالله به یکی از احبّاء / انوار هدایت، شماره ۴۱۱)
امکان ترتیل دسته‌جمعی در مشرق‌الاذکار وجود دارد. حضرت ولی امرالله توضیح می‌فرمایند:
ترتیل دسته جمعی توسّط حاضرین در مشرق‌الاذکار در مراسمی که در این محلّ اجرا میشود نباید با نماز جماعت که حضرت بهاءالله برای میّت تجویز فرموده‌اند اشتباه گرفت... و امّا اجرای سرود در مشرق‌الاذکار؛ باید بیان حضرت بهاءالله در کتاب اقدس را به خاطر داشته باشیم که لازم است شخصی که وارد مشرق‌الاذکار میشود ساکت و آرام بنشیند و به اصغاء تلاوت آیات الهی مشغول شود... در رابطه با اشتیاق افریقائیان به آواز خواندن، این استعداد آنها باید مورد تشویق قرار گیرد. حضرت ولی امرالله این اصل را در مکتوبی که منشی از طرف هیکل مبارک مرقوم داشته تشریح فرموده‌اند: «حضرت ولی امرالله توصیه می‌فرمایند هم‌سرایی رجال، نساء و اطفال در تالار مرکزی مشرق‌الاذکار تشویق شود، و در خدمات امری از انعطاف‌ناپذیری و سخت‌گیری باید جدّاً و اکیداً اجتناب شود.» (ترجمه - مکتوب ۶ فوریه ۱۹۷۳ بیت‌العدل اعظم به محفل روحانی ملّی استرالیا / انوار هدایت، شماره ۱۳۶۶)
دربارهٔ تعداد ابواب مشرق‌الاذکار نیز توضیحی از حضرت ولی امرالله در دست داریم که کاملاً موضوع را روشن می‌سازد:
باید از القاء این تأثیر که به نظریّه‌های عجیب و غریب و غیر عادی مذهبی مقیّدیم اجتناب شود؛ از طرف دیگر نُه ضلع مشرق‌الاذکار و ستارهٔ نُه‌پر مستلزم توضیحی است و هیکل مبارک معتقدند که بهترین توضیح این است: بزرگترین عدد تک رقمی نُه است، لذا مظهر جامعیّت و حدّ اعلی است؛ همچنین، بدان علّت در هیأت ظاهری معابد بهائی استفاده میشود که عدد نه ارزش رقومی دقیق کلمهٔ «بهاء» (در ارتباط با عدد شناسی مرتبط با الفبای عربی [ابجد])، و بهاء اسم مبارک شارع امر الهی، یعنی حضرت بهاءالله است. ستارهٔ نُه‌پر قسمتی از تعالیم امر مبارک نیست، بلکه فقط به صورت مظهر و نشانهٔ عدد «۹» به کار می‌رود. در میان این مطلب به سایر نفوس که ادیان موجود در عالم منحصر به ۹ دین است نباید آن را دلیل اضلاع نُه‌گانهٔ مشرق‌الاذکار ذکر کنیم. ممکن است این نظریّهٔ مهندس معمار بوده باشد و نظریهٔ بسیار خوشایندی است که می‌توان به اختصار ذکر نمود، امّا مشرق‌الاذکار به این علّت نُه ضلع است که عدد نُه با کمال، وحدت، و «بهاء» مرتبط است.
حضرت ولی امرالله معتقدند که در صحبت با روشنفکران و طلّاب علوم دینی، بیان این مسأله که ادیان موجود دقیقاً چه دین‌هایی هستند، مناقشه‌برانگیز است. و احتراز از آن احسن و اولی. هیکل مبارک مایل نیستند احبّاء در این قبیل موضوعات خشک و انعطاف‌ناپذیر باشند، بلکه از قوّهٔ تشخیص و تدبیر استفاده کنند. گاهی اوقات یک عبارت برای یک نوع طرز تفکّر می‌تواند صحیح و برای طرز تفکّر دیگر نادرست باشد.
به عبارت دقیق‌تر مظهر امر مبارک ستارهٔ پنج پر است که حضرت اعلیٰ استفاده می‌فرمودند و آن را توضیح داده‌اند. امّا حضرت ولی امرالله معتقدند پیچیده‌کردن توضیحات دربارهٔ مشرق‌الاذکار با افزدون این مطلب نه حکیمانه است و نه ضروری. (ترجمه – مکتوب ۲۸ اکتبر ۱۹۴۹ از طرف حضرت ولی امرالله به یکی از احبّاء / انوار هدایت، شماره ۱۳۷۵)
دربارهٔ تلاوت آثار مبارکهٔ سایر ادیان در مشارق اذکار، معهد اعلی می‌فرمایند:
و امّا در بارهٔ تلاوت ادعیّه یا منتخباتی از آثار مقدّسهٔ سایر ادیان. قرائت چنین آثاری مُجاز است و در واقع گاهی در برنامه‌های روحانی مشرق‌الاذکار گنجانده میشود و جامعیّت امر مبارک را به این وسیله به نمایش می‌گذارد. (ترجمه – مکتوب ۷ ژوئن ۱۹۷۴ از طرف بیت‌العدل اعظم به یکی از احبّاء)
در خصوص شکل تلاوت ادعیه در مشرق‌الاذکار از حضرت ولی امرالله سؤال شده و در جواب فرمودند:
قرائت یا تلاوت ادعیّه و مناجات به لسان شرقی نهی نشده است، امّا برای اتّخاذ این شکل از تلاوت ادعیّه در هریک از مراسم روحانی در تالار عمومی مشرق‌الاذکار هیچ الزام و اجباری نیز وجود ندارد. چنین عملی نه باید الزامی باشد و نه منع گردد. نکتهٔ مهمّی که همیشه باید مدّ نظر باشد این است که به استثنای بعضی نمازهای معیّن، حضرت بهآءالله در زمینه‌های عبادتی اعم از آن که در مشرق‌الاذکار یا در محلّ دیگر اجرا گردد، هیچ قانون و قاعدهٔ مؤکّد یا معیّنی وضع نفرموده‌اند. دعا اساساً ارتباط بین انسان و خدا است و به این معنی فراتر و متعالی‌تر از کلیّهٔ شکل‌های ثابت یا روش‌های لایتغیّر است. (ترجمه. مکتوب مورّخ ۱۵ ژوئن ۱۹۳۵ از طرف حضرت ولی امرالله به محفل روحانی ملّی ایالات متّحده مندرج در اخبار امری آمریکا. شمارهٔ ۹۳ ژوئیهٔ ۱۹۳۵ صفحهٔ ۱ / انوار هدایت، شماره ۱۵۰۵)
و امّا موضوع اسحار در بیان مبارک؛ این موضوع از ساحت قدس مظهر ظهور الهی استفسار شده است که جواب عنایت فرموده‌اند:
سؤال: راجع به ذکر الهی در مشرق‌الاذکار در اسحار
جواب: اگرچه در کتاب الهی ذکر اسحار شده ولکن در اسحار و طلوع فجر و بعد از طلوع فجر الی طلوع آفتاب و دو ساعت هم بعد از آن لدی الله مقبول است. (رسالهٔ سئوال و جواب / گنجینهٔ حدود و احکام صفحهٔ ۱۸۸)
جمال مبارک در بیانی به توصیف نسیم عنایت سحرگاهی می‌پردازند:
در سحرگاهان هزیز نسیم عنایت رحمن بر کلّ مرور می‌نماید و اسرار وصل و لقا بر هر شیئی القا می‌فرماید. برخی به اصغاء فائز و بعضی محروم. کُلٌّ یعمل عَلیٰ شاکلتِهِ. قسم به آفتاب افق بیان که هر نفسی از عظمت این یوم آگاه شود عالم عالم زخارف و عالم عالم اشیاء و عالم عالم کتب او را منع ننماید و محروم نسازد. (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۲۷، ص۲۹۶ / عبارت عربی آیهٔ ۸۴ از سورهٔ اسراء در قرآن کریم است. مضمون: هر کس فراخور خویش عمل می‌کند.)
جمال قدم تأکید دارند: "شخص مجاهد... باید... در اسحار به اذکار مشغول شود و به تمام همّت و اقتدار در طلب آن نگار کوشد؛ غفلت را به نار حبّ و ذکر بسوزاند." (ایقان، ص۱۶۰-۱۶۲)
۱۱۶. وَ ﭐلَّذینَ یتْلُونَ اٰیاتِ ﭐلرَّحْمٰن
بِاَحْسَن ﭐلْاَلْحانِ اُولٰئِکَ یدْرِکونَ مِنْها ما لا یعادِلُهُ مَلَکوتُ مُلْکِ ﭐلسَّمٰواتِ وَ ﭐلْاَرَضیۭنَ * وَ بِها یجِدونَ عَرْفَ عَوالِمِیَ ﭐلَّتیۭ لا یعْرِفُهَا ﭐلْیوْمَ اِلّٰا مَنْ اُوتِیَ ﭐلْبَصَرَ مِنْ هٰذَا ﭐلْمَنْظَرِ ﭐلْکَریم * قُلْ اِنَّها تَجْذِبُ ﭐلْقُلوبَ ﭐلصّافِیةَ اِلَی ﭐلْعَوالِم ﭐلرُّوحانِیةِ ﭐلَّتیۭ لا تُعَبَّرُ بٱلْعِبارَةِ وَ لاتُشارُ بٱلْاِشارَةِ طوبیٰ لِلسّامِعینَ *
(مضمون: و کسانی که آیات خداوند رحمان را به بهترین لحن‌ها تلاوت می‌کنند چیزی را از آن درک می‌نمایند که عظمت پادشاهی آسمانها و زمین‌ها با آن برابری نمی‌کند. و به آن بوی خوش عوالم مرا می‌یابند که امروز کسی آن را نمی‌شناسد مگر آن کس که از این نظرگاه کریم [مظهر امر] به او چشم داده شده است. بگو آن [آیات الهی] قلوب پاک را به سوی عوالمی روحانی جذب می‌کند که به عبارت بیان نمی‌شود و به اشارت اشاره نمی‌گردد. خوشا به حال شنوندگان.)
هر کلامی که بر زبان جاری میشود همیشه در حال تموّج است و بر قلوب و اذهان تأثیر می‌گذارد به‌خصوص اگر کلام الهی باشد. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "هر که در این یوم یک کلمه حقیقت نطق نماید آن کلمه لازال در تموّج و حرکت خواهد بود و هرگز معدوم نخواهد شد." (پیام آسمانی، ج۱، ص۱۶) کلمةالله از عوالم الهی آمده و روح انسان نیز رحمانی است و منشأ و مبدأ او عوالم روحانی است. در نتیجه زبان آشنا در این عالم است و می‌تواند در قلوب تأثیر گذارد به خصوص در خود خواننده که وقتی با لحن خوش آیات الهی را تلاوت کند بسیار مؤثّر خواهد بود. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
... مانند الحان بدیع و آهنگ خوش؛ هرچند اصوات عبارت از تموّجات هوائیه است که در عصب صِماخ گوش تأثیر نماید و تموّجات هوا عَرَضی از أعراض است که قائم به هواست، با وجود این ملاحظه می‌نمایید که چگونه تأثیر در ارواح دارد؛ آهنگ بدیع روح را طیران دهد و قلب را به اهتزاز آرَد. (مِن مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ص۲۰۱)
جمال قدم در آثار خود عبارت "ربوات المقرَّبین" را به کار می‌برند. اگرچه واژهٔ "ربوات" به معنای نفس‌های بلند است، امّا در ترکیباتی چون "ربَوَات الانس"، ربواب المقدّسین" به معنای الحان و نغمات انس و مقدّسین و مقرّبین آمده است. بدین لحاظ حضرت بهاءالله به کرّات امر فرموده‌اند آیات الهی به ربوات المقرّبین تلاوت شود تا در قلوب تأثیر گذارد. آن حضرت خطاب به ایادی امرالله جناب ملّا صادق مقدّس می‌فرمایند:
أنِ ٱقرَأْ یا عبدُ ما وَصَلَ الیک مِن آثارِ الله بِرَبَوَات المقرَّبین لستجذب بها نفسُک و تستجذبَ من نغماتک افئدة الخلایق اجمعین و مَن یقرَأُ آیاتِ الله فی بَیتِهِ وحدهُ لَینشِرُ نفحاتِها ملائکةُ النّاشرات إلی کلّ الجهات و ینقلب بها کُلُّ نفسٍ سلیم ولو لَن‌یستشعر فی نفسه ولکن یظهرُ علیه هذا الفضل فی یومٍ مِنَ الأیّام. کذلک قُدِّرَ خفیات الأمر مِن لدُن مقتدرٍ حکیم. (پیک راستان، ص۱۹ / مضمون: ای بنده، هر آنچه از آثار الهی که به دستت می‌رسد به لحن مقرّبان بخوان تا هم خودت و هم دلهای جمیع خلایق از آن به انجذاب آید و کسی که در منزلش به تنهایی آیات الهی را بخواند ملائکهٔ ناشرات نفحات آنها را به جمیع جهات ببرند و هر نفس سلیمی از آن منقلب می‌گردد حتّی اگر خودش متوجّه نشود ولی روزی از روزها این فضل بر او آشکار خواهد شد. این چنین آنچه نهان است از سوی خداوند مقدّر شده است.)
حضرت عبدالبهاء تصریح دارند که تلاوت آیات به لحن خوش و همراه با موسیقی بسیار تأثیرگذار است. هیکل مبارک می‌فرمایند:
اگرچه موسیقی وسیلهٔ مؤثّری برای تربیت و تکامل بشر است، ولی تنها نیل به هدف به وسیلهٔ تعالیم الهیّه است. موسیقی مانند بلوری است که کاملاً صاف و صیقلی است، درست مثل این جام پاکیزه که در مقابل ما است و تعالیم و بیانات الهیّه مانند آب. وقتی بلور یا جام کاملاً پاک و تمیز باید و آب در نهایت تازگی و شفّافیت، آن وقت می‌تواند حیات‌بخش باشد. بنابراین، آیات الهی خواه به صورت راز و نیاز و خواه دعا و مناجات باشد، وقتی با صوت و لحنی خوش تلاوت شود، بسیار مؤثّرتر است. به همین علّت است که حضرت داود مزامیر خود را در قدس‌الاقداس در اورشلیم با نغمات موسیقی تغنّی می‌کرد. در این امر هنر موسیقی اهمّیت شایانی دارد. جمال قدم در بدایت ورود خویش به سجن عکّا کراراً به این بیان ناطق بودند که اگر در بین مجاورین کسانی بودند که قادر به نواختن یکی از آلات موسیقی از قبیل نی یا چنگ بودند و یا می‌توانستند بخوانند همه مفتون و مجذوب می‌شدند... موسیقی در عوالم محبّت چه نقش مؤثّری دارد. وقتی که انسان به درک محبّت‌الله نائل گردد، موسیقی تأثیر شدیدی در او می‌بخشد. (ترجمه – گفتگو بر سر میز عکّا، جولای ۱۹۰۹؛ نقل از Herald of the South. نقل ترجمه از مجموعه مستخرجاتی از آثار امری دربارهٔ موسیقی، ص۸)
تلاوت آیات سبب از بین رفتن احزان هم میشود. جمال قدم در لوحی می‌فرمایند:
أتأخُذُکُمُ الأحزان بعد الّذی ترونَ أنفُسَکُم فی ظل رحمة ربِّکُمُ الرّحمن. أنِ افرحوا بفرحی ثمّ أقبلوا إلی ملکوت البهآء و ما قُدِّرَ لکم مِن لدی الله مالک الأسماء لعمری هذا خیرٌ عمّا خُلِقَ فی ملکوت السّموات و الأرضین. أنِ اقرئوا آیاتی بالرّوح و الرّیحان انّها تجذبکم إلَی الله و تجعلکم منقطعین عمّا سِویٰه. هذا ما وُعِظتُم بِهِ فی الألواح و هذا اللّوح المبین. (آثار قلم اعلی، ج۱، خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۱۶۱ / طبع کانادا، ص۱۵۱ / مضمون: آیا اندوه شما را فرا می‌گیرد در حالی که خود را در سایهٔ رحمت الهی مشاهده می‌کنید. به شادمانی من شادمان باشید سپس به ملکوت بها روی آورید و آنچه که از سوی خداوند مالک اسماء برایتان مقدّر شده، قسم به جانم، از آنچه که در ملکوت آسمانها و زمین‌ها خلق شده بهتر است. آیاتم را در کمال شادمانی و سرور بخوانید که شما را به سوی خداوند جذب کند و از آنچه که غیر او است منطقع سازد. این است آنچه که در الواح و در این لوح به آن اندرز داده شدید.)
کلام آخر آن که تلاوت آیات الهی یک شرط عظیم دارد و آن عشق به تلاوت آیات است. جمال قدم در جواب سؤال دربارهٔ حکم "اتلوا آیاتِ الله فی کلّ صباحٍ و مساء" می‌فرمایند: "مقصود جمیع ما نُزِّلَ مِن ملکوت البیان است. شرط اعظم میل و محبّت نفوس مقدّسه است به تلاوت آیات. اگر یک آیه و یا یک کلمه به رَوح و ریحان تلاوت شود بهتر است از قرائت کتب متعدّده." (رسالهٔ سؤال و جواب، فقره شماره ۶۸)
جناب ابوالقاسم فیضی دربارهٔ تأثیر لحن خوش نوشته‌اند: "مدّت زیادی از صعود سرکار آقا نگذشته بود که زائری به نام روحانیه برای زیارت ارض اقدس به آنجا آمد. او به خانواده‌ای کلیمی‌نژاد از مؤمنین اوّلیه تعلّق داشت. روحانیه فردی جذّاب بود و ادعیه را چنان با حلاوت تلاوت می‌نمود که به دل می‌نشست. آواز دلکش او آرامش بسیاری به قلب حضرت ورقهٔ علیا می‌بخشید. هنگامی که حضرت ولی امرالله از این امر مطّلع شدند، از روحانیه خواستند که مدّت اقامتش را پس از اتمام زیارت برای چند ماه تمدید نماید." (هدیه عشق، ترجمه فارسی، ص۳۹) ایشان در همان کتاب داستان جذّابی را از دوران تشرّف خود و دیگر دانشجویان بهائی بیروت بیان می‌فرمایند:
یکشنبه‌ها، هنگامی که رجال در مسافرخانه در حضور حضرت ولی امرالله مجتمع می‌گردیدند نسوان هم در عمارتی دیگر در همان نزدیکی گرد حضرت ورقهٔ علیا حلقه می‌زدند. چهارشنبه‌ها، در اتاقی که حضرت عبدالبهاء زائرین و مراجعین را می‌پذیرفتند، حضرت ولی امرالله با آقایان می‌نشستند. در آن اوقات غالباً حضرت ورقهٔ علیا در اتاقی مجاور، جایی که می‌توانستند بیانات حضرت ولی امرالله خطاب به احبّاء را بشنوند، جالس می‌گشتند... جوّ روحانی حاکم را تصوّر نمایید. اجتماعی ملکوتی مزیّن به حضور حضرت ولی امرالله، که حضرت ورقهٔ علیا در اتاق مجاور پشت در باز جالس‌اند؛ آن جلسات در واقع آیت و نشانی از ضیافتی آسمانی بود. ادعیه و الواح تلاوت می‌گردید. سپس حضرت ولی امرالله بیاناتی می‌فرمودند و مؤمنین را تشجیع می‌نمودند و اخبار گسترش امر حضرت بهاءالله در کشورهای جهان را بازگو می‌کردند. گاهی ایشان از دانشجویان بیروت می‌خواستند تا برای شادی قلوب احبّاء سرودهای بهائی بخوانند.
روزی، جلسه تازه شروع شده بود که حضرت ولی امرالله روی به من کرده فرمودند: "چیزی برای ما تلاوت می‌نمایی؟" بسیار حیرت‌زده شدم. ولی ناچار به اطاعت بودم. خوشبختانه مجموعه‌ای از الواح را در جیبم به همراه داشتم. آن را از جیب بیرون آوردم و شروع به تلاوت یکی از الواح زیبای مفصّل حضرت بهاءالله نمودم که در آن به بشر می‌آموزند چگونه در راهی گام نهد که به وصال محبوب انجامد.
پس از تلاوت دو صفحه، باز ایستاده و زیر لب گفتم: «لوحی است بسیار طویل.» حضرت ولی امرالله تبسّمی نموده فرمودند: «بله؛ این یکی از الواح اوّلیّهٔ نازله در بغداد است.» سپس روی را متوجّه یکی از مؤمنین کهنسال نموده فرمودند: «حاجی حسین، مدت‌هاست که چنین لحن خوشی را نشنیده‌ای.» بار دیگر مرا خطاب قرار داده فرمودند: «صدای گرم و پرطنینی داری. آیا در جلساتتان در بیروت هم می‌خوانی؟»
روز بعد، هنگامی که گروه دانشجویان حضرت ولی امرالله را در مسیر کرم‌الهی دنبال می‌کردند، ایشان فرمودند: «دیشب حضرت ورقهٔ علیا صدای شما را شنیده و مایل به شنیدن دوبارهٔ آن هستند. با رفتن به حضورشان اسباب سرورشان را فراهم می‌آورید؟»
این موهبت مخصوصهٔ الهی چنان به ناگاه شامل حال این بندگان شد که بدواً قادر به درک آن مقام نبودیم. لکن سرورمان را حدّی نه. بیش از نیمی از روز را صرف انتخاب برنامه‌ای مناسب از مناجات، شعر و سرود که قابل اجرا در حضور صبیّهٔ جمال مبارک باشد، کردیم...
وقتی گروه کوچک دانشجویی ما از بیروت شرف حضور در برابر حضرت ورقهٔ مبارکه علیا را یافت، ایشان در صدر اتاقی بزرگ رو به در نشسته بودند. حرم حضرت عبدالبهاء، منیره خانم، در کنار ایشان و دیگر نساء اهل بیت گرد ایشان نشسته بودند. ولکن مادر حضرت ولی امرالله، ضیائیه خانم، در حالی که دست‌های خویش را بر روی شانه‌های عمّهٔ محبوب خود گذارده بود پشت سر حضرت ورقهٔ علیا ایستاده بودند. به ما دانشجویان اجازه داده شد تا در برابر این حضّار بی‌همتا بنشینیم.
حضرت ورقهٔ علیا در آن ایّام از ضعف جسمانی رنج می‌بردند. سالیان دراز، آلام و مشقّات، آثار خود را بر روی ایشان باقی گذارده بود. ولکن شخصیت متین، لبخند ملیح و چشمان ملکوتی آبی‌رنگشان اثری ماندگار بر همگان می‌گذارد. برای ما که افتخار زیارت وجه مهیمن حضرت عبدالبهاء را نداشتیم، تشرّف به حضور حضرت ورقهٔ علیا موهبتی عظیم بود. چرا که ایشان شباهت بسیاری به حضرت مولی‌الوری داشتند. خصوصاً چشمان نافذ ایشان که ما را به یاد حضرت عبدالبهاء می‌انداخت.
خانم، با وقار و سکون نشسته بودند و دستان سفیدشان بر روی دامان مبارک قرار داشت. ایشان، همچون ملکه‌ای، عشق و احترام را در همگان بر می‌انگیختند. ما نیز قلوب مشتاق خویش را نثار اریکهٔ عظمت ایشان نموده بودیم. نگاه ایشان مملو از محبّت ولکن با ما سخن نگفتند. منیره خانم، حرم حضرت مولی‌الوری، از قِبَلِ ایشان سخن گفتند. در بدو ورود به ما خوش‌آمد گفتند و به گرمی از طرف خانم در پایان برنامه تلاوت آیات موسیقی و اشعار بهائی تشکّر نمودند...
روز بعد از ملاقات با خانم، هنگامی که مانند همیشه با حضرت ولی امرالله به مقامات می‌رفتیم، رو به ما نموده فرمودند: «دیروز به حضور خانم رسیدید؟ برایشان مناجات و اشعار خواندید؟ ایشان خوششان آمد؟» تعظیم نموده و جواب عرض کردیم. آنگاه با لبخندی آسمانی که حاکی از رضایت بود فرمودند: "من نیز درب اتاق خویش را باز گذارده بودم." ما متوجّه شدیم که حضرت ولی امرالله نیز از برنامهٔ حقیرانهٔ ما لذّت برده‌اند...
جناب فیضی در ادامه به تشرّف بعدی خود اشاره کرده می‌نویسند:
حضرت ولی امرالله... اجازه فرمودند تا بار دیگر به بیت حضرت مولی‌الوری رفته موجبات سرور و انبساط خاطر حضرت ورقهٔ علیا را با سرودها و اشعار فراهم نماییم. این بار از یکی هم‌دوره‌ای‌های خود درخواست نمودیم تارش را با خود به حیفا آورد. او نواختن این ساز را از یکی از اساتید بزرگ در ایران آموخته بود و پنجهٔ گرمی داشت. دوستمان رغبتی نداشت که تار خود را همراه آورد و می‌گفت این کار صحیحی نیست. امّا او را متقاعد نمودیم تا آن را بیاورد. خانم بسیار از برنامه‌ای که برایشان تدارک دیده بودیم مسرور گردیدند. در میان بخش‌های مختلف، سرود دسته‌جمعی با ترجیع «ای حضرت عبدالبهاء دستم ملتمسِ دامان تو است» را خواندیم. سرودی ساده و در عین حال بسیار تکان‌دهنده بود. من لوحی تلاوت نمودم که از قلم مبارک حضرت عبدالبهاء صادر شده بود و آن خطاب به فردی است که انواع محن و بلایا را در سبیل مقصود متحمّل شده بود. در این لوح حضرت عبدالبهاء مواهبی را که امر شامل حال ما کرده بر می‌شمارند و بعد از هر قسمت می‌فرمایند: «دیگر چه غمی؟». پس از پایان تلاوت لوح، منیره خانم فرمودند که حضرت ورقهٔ علیا تمایل دارند نسخه‌ای از این لوح را داشته باشند...
پس از اتمام برنامه، منیره خانم از جانب حضرت ورقهٔ علیا فرمودند که چقدر خانم از اصغاء تلاوت آیات و موسیقی و آوازها لذّت بردند. سپس بیانی فرمودند که عمیقاً ما را متأثّر ساخت و اشک به چشمانمان آورد. ایشان فرمودند که حضرت ورقهٔ علیا بسیار مایل‌اند یکی از آوازهایی را که کارگران در ایران هنگام غروب حین بازگشت به خانه می‌خوانند بشنوند و سؤال نمودند که آیا کسی در میان ما آن آوازها را می‌داند یا نه. ما بسیار متعجّب شدیم از این که دیدیم خانم هنوز آنچه را که باید در اوان صباوت در خیابان‌های طهران شنیده باشند به یاد دارند. چه بسا دیدار گروهی از جوانان ایران، با نوای تار، خاطرات آن دوران را برای ایشان زنده کرده بود.
یکی از ما که صدای خوشی داشت، با طنینی نافذ و زیبا برای ایشان شروع به خواندن نمود. آوازهایی که خانم به آنها اشاره فرمودند به کوچه‌باغی معروف‌اند. لحن حزینی دارند که قلب را مملو از احساسات اندوهبار می‌سازد. کسی چه می‌داند که در آن غروب، آن نوای غم‌انگیز چه خاطراتی از ایّام گذشته را در قلب حسّاس و رئوف ایشان زنده کرده است. (همان، صفحات ۴۷ الی ۵۸)
۱۱۷. اُنْصُرُوا یا قَوْمِ اَصْفِیآئِیَ ﭐلَّذینَ
قامُوا عَلیٰ ذِکریۭ بَینَ خَلْقیۭ وَ ﭐرْتِفاعِ کَلِمَتیۭ فیۭ مَمْلَکَتیۭ اُولٰئِکَ اَنْجُمُ سَمآءِ عِنایتیۭ وَ مَصابیحُ هِدایتیۭ لِلْخَلآئِقِ اَجْمَعینَ * وَ ﭐلَّذیۭ یتَکَلَّمُ بِغَیرِ ما نُزِّلَ فیۭ اَلْواحیۭ اِنَّهُ لَیسَ مِنّیۭ اِیاکُمْ اَنْ تَتَّبِعُوا کُلَّ مُدَّع اَثیم * قَدْ زُینَتِ ﭐلْاَلواحُ بِطِرازِ خَتْمِ فالِقِ ﭐلْاِصْباحِ ﭐلَّذیۭ ینْطِقُ بَینَ ﭐلسَّمٰواتِ وَ ﭐلْاَرَضیۭنَ * تَمَسَّکُوا بٱلْعُرْوَةِ ﭐلْوُثْقیٰ وَ حَبْلِ اَمْرِیَ ﭐلْمُحْکَم ﭐلْمَتین *
(مضمون: ای مردم من، برگزیدگان مرا یاری کنید، کسانی که به ذکر من در میان خلقم و به ارتفاع کلمهٔ من در سرزمینم قیام کردند. آنان ستارگان آسمان عنایت من و چراغ‌های هدایت من برای تمام مردم هستند و کسی که به غیر آنچه در الواح من نازل شده تکلّم نماید همانا او از من نیست. مبادا از هر مدّعی گناهکاری پیروی کنید. الواح به زیور مُهر شکافندهٔ صبح زینت داده شد، کسی که بین آسمانها و زمین‌ها سخن می‌گوید. به دستاویز مطمئن و ریسمان امرِ محکمِ و استوار من چنگ زنید.)
نفوسی که به نصرت امرالله به حکمت و بیان قیام کنند نزد خداوند اجر و قربی دارند که در آثار مبارکه منعکس شده است. این نفوس وقت و زندگی خود را وقف هدایت نفوس انسانی می‌نمایند و در جهت تقرّب بندگان الهی به ساحت لطف و عنایت او قدم بر می‌دارند. بدین لحاظ طلعات مقدّسه توصیه فرموده‌اند که به هر نحوی که مقدور باشد باید به یاری و یاوری آنها قیام کرد.
امر تبلیغ که اعظم خدمات درگاه کبریا است، آنقدر عندالله مقبول و مؤیَّد است که حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند آرزو داشتند که به ایران سفر کنند و به تبلیغ امرالله پردازند. از جمله به عنایت جمال مبارک به این خدمت عظیم اشاره دارند و می‌فرمایند:
روزی در ضمن صحبت به قدری از خدمات و اقدامات مبلّغین امرالله تحسین و تعریف فرمودند و به حدّی تمجید از فداکاری آنان نمودند که با وجود آن که محبوسی بیش نبودم، با خود گفتم ای کاش مؤیَّد می‌گشتم تا به کاشغر، که تا آن وقت هیچ مبلّغی نرفته بود، حرکت نمایم. می‌خواستم تنها و بدون اثاثیه حرکت کنم. فقط یک بسته الواح و کتب و قلم و کاغذ همراه ببرم. حتّی تذکرهٔ خود را تهیّه کردم و مفتی بزرگ ضامن من شد. ولی وقتی متصرّف، ابراهیم پاشا، شنید پیغام فرستاد که از قرار معلوم جناب شما در صدد مسافرتی طولانی می‌باشید. من جسارت نمی‌کنم که مانع از این سفر گردم. ولی از آنجایی که حکمران این نقطه می‌باشم مجبورم جمیع حوادث را به مرکز اِخبار نمایم. بنابراین، حسب‌الوظیفه به محض این که پا در کشتی گذاردید به باب عالی خبر خواهم داد. چون من آشنا بدین تعارفات بی‌معنی و بی‌حقیقت بودم، فهمیدم که به طرز مؤدّبی مرا مانع از حرکت شده. لهذا از شهر خارج نشدم. ولی همیشه آرزوی سفر تبلیغی و تبشیر نفوس به ملکوت الهی و اعلاء کلمهٔ ربّانی در اقطار جهان بودم و این کار را محوّل به وقت و فرصتی دیگر نمودم. (نقل ترجمهٔ بیانات مبارک از رسالهٔ راهنمای تبلیغ تألیف جناب محمّدعلی فیضی، طبع ۱۱۷ بدیع، ص۱۱۵)
البتّه در الواح فرامین تبلیغی نیز بر این نکته تأکید دارند که: "یقین بدانید که هر نفسی الیوم به نشر نفحات‌الله قیام نماید جنود ملکوت‌الله تأیید فرماید و الطاف و عنایات جمال مبارک احاطه کند. ای کاش از برای من میسّر می‌شد که پای پیاده، ولو به کمال فقر به آن صفحات مسافرت می‌نمودم و نعره‌زنان در شهرها و دهات و کوه و بیابان و دریا یا بهاءالابهی می‌گفتم و ترویج تعالیم الهی می‌نمودم. ولی حال از برای من میسّر نه. لهذا در حسرتی عظیم هستم." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۲۲) در لوح دیگر نیز می‌فرمایند:
معلوم است جانبازان راه حضرت بی‌نیاز همیشه از جام بلا سرمست و منقطع از آنچه بود و هست بودند؛ بی سر و سامانِ راه یزدان بوده‌اند و آوارهٔ کوه و دشت در محبّت رحمن. ای کاش از برای این عبد چنین موهبتی میسّر می‌شد. ولی کجا و از چه جا. چون به جهت آن جناب میسّر اگر به شروطش قائم گردی، ملاحظه کنی که اعظم موهبت است. اگرچه فی‌الواقع صعب است و سخت، تحمّل بسیار مشکل است، غربت و کربت تنهایی و پریشانی بی‌نوایی بی سر و سامانی، ولی چون به نظر الهی نظر نمایی جام لبریز است و چون عسل مصفّای تبریز فرح‌انگیز. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۶، ص۲۴)
جمال مبارک کراراً احبّاء را به مساعدت این گونه نفوس امر فرموده‌اند. از جمله در لوحی می‌فرمایند: "نفوسی که الیوم مِن عندالله مأمورند به تبلیغ امر و تخصیص داده شده‌اند به عنایات مخصوصهٔ او، کلّ باید نسبت به ایشان خاضع باشند. چه که آن خضوع لله واقع میشود، چون به امر حقّ است، به حق راجع است." (اقتدارات، ص۲۲۲) و در لوح دنیا تصریح دارند: "یا حزبَ‌الله علمای راشدین که به هدایت عباد مشغولند و از وساوس نفس امّاره مصون و محفوظ، ایشان از انجم سماء عرفان نزد مقصود عالمیان محسوب. احترام ایشان لازم. ایشانند عیون جاریه و انجم مضیئه و اثمار سدرهٔ مبارکه و آثار قدرت الهیّه و بحور حکمت صمدانیّه. طوبی لمَن تمسّک بِهِم. إنّهُ مِنَ الفائزین فی کتاب‌الله ربّ العرش العظیم." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۰۰)
حضرت عبدالبهاء نیز در این مورد می‌فرمایند: "امروز اوّل شخص در این نبأ عظیم، مبلّغ فصیح و بلیغ است و مقرّب درگاه ربّ عزیز. حضرات مبلّغین نفوس محترمه‌اند و سزاوار خدمت و رعایت در جمیع مراتب." (گنجینه حدود و احکام، ص۲۵۰) در لوح دیگر از قلم میثاق نازل: "الیوم هر نفس مبلّغی مؤیَّد است و مبلّغین صف اوّل مقرَّب درگاه کبریا و مستمدّ از ملکوت ابهی. لهذا باید احبّای الٓهی نهایت محبّت و احترام و رعایت را در حق مبلّغین مُجریٰ دارند و در هر جا وارد گردند سرور و حبور حصول یابد." (همان)
امّا مبلّغین و خادمین امرالله اگرچه مقرّب درگاه هستند و سزاوار خدمت احبّاء، امّا خود آنها باید در کمال انقطاع و تنزیه و تقدیس سفر کنند و قائم به خدمت باشند. جمال قدم تصریح دارند:
هر مبلّغی که مِن عندالله موفّق و مأمور است به این امر عظیم، باید به قدر کفاف با او باشد. در هر ارض که وارد میشود کمال انقطاع از او ظاهر باشد و فی‌الحقیقه این فقره مرقاة اعظم است از برای صعودِ اسیرهای نفس و هَویٰ إلی هواء القرب و اللّقاء. (مناهج‌الاحکام، ج۲، ص۶۲۲)
حضرت عبدالبهاء نیز تصریح دارند:
الیوم هر نفسی منجذباً بنفحات‌الله سفر به اطراف نماید و در نهایت خلوص و انقطاع به تبلیغ مشغول شود البتّه تأییدات ملکوت‌الله برسد و موفّقیت عُظمیٰ حاصل گردد. امّا شرط این است که مانند حواریّین مسیح سلوک نمایند که می‌فرمایند از هر شهر که بیرون آیید نعلین خویش را بتکانید که تا غبار آن شهر نیز زائل گردد. چون چنین شود بسیار مفید گردد... امّا مبلّغان که به تبلیغ می‌روند باید در نهایت محویت و فنا سفر کنند تا نَفَس در نفوس تأثیر نماید. اگر به راحت و رخا و وسعت و صفا حرکت کنند ابداً تأثیر ننماید و به کرّات تجربه گردیده. (رسالهٔ راهنمای تبلیغ، طبع ۱۱۷ بدیع، ص۸۰-۸۱)
حضرت عبدالبهاء در فرامین تبلیغی یکی از شرایط مبلّغین را همین انقطاع ذکر فرموده‌اند: "شرط ثالث آن که مبلّغینی به اطراف مملکت بلکه به اطراف عالم سفر نمایند ولی نظیر عبدالبهاء که در بلاد امریکا سفر نمود و از هر آلودگی پاک و مقدّس و در نهایت انقطاع. چنان که حضرت مسیح می‌فرماید چون در شهری وارد شوید غبار آن شهر را نیز از نعلین خویش بیفشانید. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۳۱)
مطلب بعدی راجع به تکلّم مطابق الواح و آثار الهی است و نباید از آن تجاوز نمود. چه که اصل اساسی بیانات مبارکه است. چه بسا که در حین تجاوز از مفاد آثار مبارکه سخنان مبلّغان نیز با هم تفاوت پیدا کند و سبب اختلاف شود. در لوح اتّحاد تصریح دارند: "اتّحاد در مقامی اتّحاد در قول است و این بسیار لازم است. مثلاً ملاحظه نما اگر دو نفس از اولیای حق در ارضی وارد شوند و در امری به اختلاف سخن گویند سبب اختلاف شود و خود و سائرین از نعمت اتّحاد که از قلم مولی‌الایجاد نازل شده محروم و ممنوع گردند." (ادعیه حضرت محبوب، طبع مصر، ص۹۰-۳۸۹) آنچه که سبب اتّحاد در قول میشود، مبتنی ساختن اقوال بر بیانات مبارکه است. از نقل روایات و احادیث باید اجتناب شود. زیرا به بیان حضرت عبدالبهاء: "هر روایتی که سند در دست نباشد اعتماد نشاید. زیرا اگر صدق باشد هم باز اسباب پریشانی است. نصوص معمولٌ به است و بس." (گنجینه حدود و احکام، ص۴۶۰) حضرت ولی امرالله نیز تصریح دارند:
بهائیان نباید به خطابات شفاهی که به حضرت عبدالبهاء نسبت داده شده زیاد اهمّیت بدهند مگر در صورتی که خطابات مزبوره به شرف صحّه مبارکه رسیده باشد. حضرت بهاءالله این مطلب را به حدّ کافی جهت احبّاء روشن فرموده‌اند که الواح و نصوص الهی معمولٌ بها است و بس. (همان)
در خصوص نهی از تأویل آثار مبارکه قبلاً مورد بحث واقع و در ذیل بند ۱۰۵ توضیح داده شد. تأویل و تفسیر بیانات مبارکه چون بر مبنای برداشت شخصی است، ممکن است با برداشت‌های دیگران یکسان نباشد و لذا اختلاف ایجاد کند. لهذا باید از تفسیر و تأویل اکیداً خودداری کرد یا موقع بیان آن تصریح کرد که این برداشت شخصی است تا از آثار مبارکه متمایز باشد.
نکتهٔ دیگری که بسیار حائز اهمّیت است نسبت دادن بعضی عبارات به طلعات مقدّسه است. مادام که اطمینان وجود ندارد که کلامی واقعاً صادر از قلم طلعات مقدّسه است، نباید به ایشان نسبت داده شود. بنابراین، در نقل بیانات مبارکه قطعاً ذکر مأخذ لازم است تا این اطمینان در خواننده ایجاد شود و در صورت لزوم بتواند به منبع آن مراجعه نماید.
عبارت "لیس منّی" که در این بند به کار رفته است، بسیار سنگین و به مفهوم سلب نسبت حق با خلق است که محرومیتی اعظم از این تصوّر نتوان نمود. حضرت بهاءالله در موارد بسیار معدودی این عبارت را به کار برده‌اند، مانند قتل نفس، ایجاد فساد در ارض، شرب افیون، تمسّک به اسم و اعراض از موجد اسماء، ارتکاب کار زشت و تمسّک به دنیا، ارتکاب زنا و لواط و خیانت، و امثال ذلک که از حدود ۱۵ مورد تجاوز ننماید. این موارد در مقالهٔ جداگانه‌ای تحت عنوان "سلب نسبت حق با خلق" توضیح داده شده است.
در انتهی لوح مبارک مزاح‌آمیز حضرت عبدالبهاء خطاب به همسر یکی از مبلّغین پرتکاپوی امرالله که گله از سفرهای طولانی همسرش نموده بود نقل میشود:
هـوالله یزد ورقه موقنهٔ أمةالله ضلع حاجی میرزا محمد تقی طبسی علیهابهاءالأبهی
هوالأبهی ای ورقهٔ موقنه، جناب حاجی هر چند در غُربت‌اند و پر زحمت و مشّقت و متعلقین از فُرقتِ پُر حُرقت در کُربت، علی‌الخصوص سال‌هایی چند است که هجرت و حرمان امتداد یافته و آنچه شکایت و حکایت نمائی و هر چه آه و فغان و ناله و اَنین و حنین کنی مُحقّی و مُستحقّ عدل و داد و انصاف. فی‌الحقیقه تحمّل این اعتساف را نتوان نمود؛ چه که باری است گِران و دریای ستمی است بی‌کران. ولی جناب حاجی در هند چون طوطیان شکرشکن شده‌اند و چون بلبلان همدم آواز و نِعَم گشته‌اند، قند مکرر می‌مَزَند و شهد و شکر می‌چشند. یعنی در هندند ولی قند عِرفان که از نَیِستانِ فُرس معمول میل می‌فرمایند و از شهد محبت‌الله کام را شیرین می‌نمایند و مُشک و عنبر معرفت‌الله بر اهلِ آن دیار نثار می‌کنند و نشر نفحات‌الله می‌فرمایند و از قضایای اتّفاق جمیع این کارهای نامناسب را به إذن و إجازه من جاری می‌نمایند.
باری اگر جناب حاجی در این خصوص پُراعتساف‌اند، این عبد انصاف می‌دهد تحمّل این جور و ستم را نتوان نمود. ای داد از دست این حاجی، ای بیداد از دست این حاجی. از همه گـذشته، دلی چندان به تجارت نیز نمی‌دهند و می‌گویند جمیع این تجارت‌ها عاقبتش یا خسران است یا غرق متاع در دریا و یا میراث بنات و ابناء، آنان نیز فایده‌ای نخواهند دید. بلکه تجارت حقیقی و ربح باقی و منفعتی جاودانی نشر نفحات‌الله است و اعلاء کلمةالله. وطن یعنی چه؟ راحت و آسایش یعنی چه؟ تجارت و صنعت و فلاحت یعنی چه؟ اینها فرع است. اصل خدمت امرالله است. آن باقی است، آن جاودانی است، آن کنز اعظم است، آن میراث مُکـّرم است. ملاحظه کن چه بدمستی‌ها می‌کند! تقصیر او نیست. این سرمستی‌ها از سیّئات آن کأس محبت‌الله و جُرعهٔ معرفت‌الله است. وإلّا جناب حاجی بسیار مرد معقول و با فکر و مبادی الآداب است. چه کنیم که آن بادهٔ عشق دست بر نمی‌دارد. ع ع (نقش خیال دوست، اثر دکتر شاپور جوانمردی ص۱۲۱)
۱۱۸. قَدْ اَذِنَ اللهُ لِمَنْ اَرادَ
اَنْ یتَعَلَّمَ ﭐلْاَلْسُنَ ﭐلْمُخْتَلِفَةَ لِیبَلِّغَ اَمْرَ اللهِ شَرْقَ ﭐلْاَرْضِ وَ غَرْبَها وَ یذْکُرَهُ بَینَ ﭐلدُّوَلِ وَ ﭐلْمِلَلِ عَلیٰ شَأْنٍ تَنْجَذِبُ بِهِ ﭐلْاَفْئِدَةُ وَ یحْییٰ بِهِ کُلُّ عَظْمٍ رَمیمٍ *
(مضمون: اجازه داده شد به هر کسی که می‌خواهد زبانهای مختلف را بیاموزد تا اینکه امر خدا را به شرق زمین و غرب آن برساند و او [خدا] را در بین دولت‌ها و ملّت‌ها ذکر کند به حالتی که قلوب به آن جذب شود و هر استخوان پوسیده‌ای به آن زنده گردد.)
اگرچه در امر مبارک راهکاری برای وصول به وحدت لسان و خطّ مطرح شده که در آتیهٔ ایّام عملی خواهد شد، امّا در حال حاضر برای تبلیغ امرالله می‌توان به یادگیری زبانهای مختلف مبادرت نمود. در مناجاتی نیز زبان را برای ذکر الهی می‌دانند که اگر جز این باشد مفید نخواهد بود: "اگر از لغات مختلفهٔ عالم عرف ثنای تو متضوّع شود همه محبوب جان و مقصود روان، چه تازی چه فارسی؛ اگر از آن محروم ماند قابل ذکر نه، چه الفاظ چه معانی." (مناجاة: مجموعه اذکار و ادعیه مِن آثار حضرت بهاءالله، ص۷۰-۱۶۹؛ فقره شماره ۱۶۰) در کلام دیگر از قلم اعلی نازل: "هر بیان و ذکری که حاوی ذکر و ثنای دوست، محبوب است به هر لسان که باشد پارسی یا ترکی یا عربی و یا السن آخَر. ولکن لسان عربی افصح و ابسط و اوسع." (پیام آسمانی، ج۱، ص۱۰۸)
هیچ زبانی برتری بر زبان دیگر ندارد. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "ای ناظر الی الله، فارسی و عربی و ترکی هر سه لسان عاشقان جمال جانان است. عشق را خود صد زبان دیگر است. مقصد معانی است نه الفاظ؛ حقیقت است نه مَجاز. صهبای حقایق و معانی در هر کأس گوارا، خواه جام زرّین باشد خواه کاسهٔ گلین. ولی البتّه جام بلور و مرصّع لطیف‌تر است." (مائدهٔ آسمانی، ج۹، ص۳۹) لکن در آثار حضرت عبدالبهاء توصیه به آموختن زبان فارسی بسیار تأکید شده تا برای نشر نفحات‌الله، که در این بند از کتاب اقدس نیز مطرح شده، مورد استفاده واقع شود. خطاب به مستر سیدنی می‌فرمایند:
تا توانی همّت نما که زبان پارسی بیاموزی. زیرا این لسان عنقریب در جمیع عالم تقدیس خواهد شد و در نشر نفحات‌الله و اعلاء کلمةالله و استنباط معانی آیات‌الله مدخل عظیم دارد. امیدوارم به تحصیل این لسان موفّق بر هدایت جمع غفیری شوی. (پیام آسمانی، ج۱، ص۱۰۹)
از آن گذشته، چون بسیاری از آثار مبارکه به زبان عربی نیز نازل شده است، فراگیری آن زبان نیز تأکید شده است: "یا أمةَالله تعلّمی اللّسانَ الفارسی و اللّسان العربی. ولکن اجتهدی فی نشر نفحات‌الله." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۲، ص۲۳۲ / مضمون: ای کنیز خدا، زبان فارسی و زبان عربی بیاموز. امّا در نشر نفحات‌الله جهد بلیغ نما.)
از آنجا که نشر نفحات‌الله منوط به مطالعهٔ آثار مبارکه است، و آثار مبارکه به فارسی و عربی نازل شده است، یادگیری این دو زبان بسیار مورد تأکید است. جمال قدم خطاب به مانکچی صاحب می‌فرمایند: "دربارهٔ زبان نوشته بودید. تازی و پارسی هر دو نیکو است. چه که آنچه از زبان خواسته‌اند پی بردن به گفتار گوینده است و این از هر دو می‌آید و امروز چون آفتاب دانش از آسمان ایران آشکار و هویداست، هرچه این زبان را ستایش نمایند سزاوار است."
امّا، اگر یادگیری زبان برای مقاصد مالی باشد یا امور دیگر غیر از نشر نفحات باشد جز اتلاف وقت عندالله محسوب نه. جمال مبارک در لوحی به امضاء کاتب وحی می‌فرمایند:
از حق جلّ جلاله این خادم مسألت می‌نماید که عالم را مستعدّ فرماید از برای ظهور آنچه الیوم مستور است. اکثری از ناس غافل مشاهده می‌شوند و به مصلحت خود هم عارف نیستند و اگر گفته شود و کلمهٔ نُصحی القا گردد ثمری نخواهد بخشید. در بادیه‌های اوهام سالکند و به اهواء خود مشغول. از مصلحت ظاهرهٔ خود هم بی‌خبر و غافل مشاهده می‌شوند. یک فقره به نظر این عبد آمد خدمت آن حضرت عرض می‌نمایم تا درایج شعور ناس معلوم شود. در ایّامی که جمال قدم جلّ کبریائه در مدینهٔ کبیره تشریف داشتند روزی از روزها کامل پاشا، که یکی از وزرای دولت عِلّیّه بود، بین یدی‌الوجه حاضر. در بین عرایضی که معروض می‌داشت عرض نمود چندین لسان تعلیم گرفته‌ام و یک یک را معروض داشت. از ده دوازده تجاوز نمود. فرمودند ثمرهٔ این السن متعدّده چیست. عمر گرانمایه بسیار حیف است در چنین امور صرف شود. آنچه از لئالی بیان از کنز علم رحمن ظاهر شد به کمال فرح و سرور تسلیم و تصدیق می‌نمود و معذلک از عمل به آن محروم مشاهده می‌شد. اگر فی‌الحقیقه به آنچه از قلم اعلی جاری شده عامل شوند، جمیع در جمیع عوالم به آسایش و راحت تمام فائز گردند.
در فقرهٔ لسان از سماء مشیت رحمن در کتاب اقدس نازل شد آنچه کلّ را کفایت می‌نماید و یک لوح امنع اقدس به لسان پارسی در این مقام نازل شده اگر عمل نمایند جمیع را کافی است و دیگر احتیاج تعلیم السن مختلفه نبوده و نیست. عمر را ضایع و وقت را از دست می‌دهند و بما یأمُرُهُم أهوائُهُم مشغول‌اند. چه مقدار مشقّت را حمل می‌نمایند از برای افتخار نفس خود. چنانچه الیوم به تعلیم السن مختلفه افتخار می‌نمایند. (آثار قلم اعلی، ج۷، ص۱۲۰-۱۲۱)
البتّه در ادامهٔ بیان مبارک ضمن نقل بند ۱۸۹ کتاب اقدس دربارهٔ وحدت لسان و خطّ به نقل راهکاری که عنایت فرموده‌اند می‌پردازند که در ذیل بند ۱۸۹ بقیه بیان مبارک نقل خواهد شد.
در اینجا به یک نکتهٔ جالب دیگر نیز اشاره میشود. از حضرت عبدالبهاء سؤال شده است که حواریون حضرت مسیح که به بلاد مختلفه سفر می‌کردند به چه زبانی صحبت می‌کردند. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
... حضرات حواریون به لسان ملکوتی تبلیغ می‌نمودند و آن لسان مطابق جمیع السُن است. زیرا کلام ملکوت عبارت از معانی الهیّه و اسرار ربّانیه است و هر کس به آن فائز شود حقایق و اسرار خلیقه در نزد او آشکار است و معانی الهیّه حقیقت جامعهٔ جمیع السُن است. لهذا حواریون را روح‌القدس لسان ملکوتی تلقین نمود و هم‌زبان جمیع ملل گشتند. با هر نفسی از ملل و امم عالم چون صحبتی می‌داشتند به مثابهٔ هم‌زبان بودند والّا لغات حاضرهٔ معلومهٔ مشهوره متجاوز از هزار لغت است. لازم بود که حواریون اقلّاً انجیلی به لسان یکی از سایر ملل مرقوم نمایند و حال آن که مسلّم است که انجیل مجرّد به لسان عبرانی و یونانی مرقوم شد. حتّی به لسان رومانی انجیلی مرقوم نگردیده با وجود آن که در آن اوقات لسان رسمی بوده. ولی چون حواریون در لسان رومان مهارتی نداشتند انجیلی به لسان رومان مرقوم نگردید." (مائدهٔ آسمانی، ج۹، ص۴۲-۲۳)
حضرت بهاءالله مژده دادند که خط و لسان جدیدی اختراع شده، ولی گویا طالب یافت نشد. در لوح مبارک خطاب به شیخ نجفی (ص۱۰۲) می‌فرمایند: "حال، خطّ بدیعی و لسان جدیدی اختراع شد. اگر طالب باشند ارسال شود. مقصود آن که کلّ تمسّک نمایند به اموری که از زحمت و مشقّت بکاهد و ایّام در آنچه سزاوار است صرف شود و به انتها رسد."
حضرت ولی امرالله در شعبان ۱۳۴۷ هـ ق (مطابق ژانویه ۱۹۲۹ میلادی) فرموده‌اند: "خطّ و لسان بدیع کیفیتش مستور و مکنون ماند. چون طالب یافت نشد و استفسار نگشت، لهذا از طرف مبارک اظهار و اعلان نگردید." (عبدالحمید اشراق خاوری، قاموس لوح مبارک خطاب به شیخ نجفی، ذیل مادّهٔ "خطّ بدیعی و لسان جدیدی اختراع شده" به نقل از یادداشت‌های جناب فیضی)
۱۱۹. لَیسَ لِلْعاقِلِ اَنْ یشْرَبَ
ما یذْهَبُ بِهِ ﭐلْعَقْلُ وَ لَهُ اَنْ یعْمَلَ ما ینْبَغیۭ لِلْاِنْسانِ لا ما یرْتَکِبُهُ کُلُّ غافِلٍ مُریبٍ *
(مضمون: برای عاقل سزاوار نیست چیزی را بنوشد که عقل به آن می‌رود [زائل میشود] و بر اوست که آنچه را شایستهٔ انسان است عمل کند نه آنچه را هر غافل شکّاکی مرتکب آن میشود.)
در نظر اهل بهاء همین بیان مبارک بر حرمت شرب خمر دلالت دارد. ولی چون ظاهراً جنبهٔ توصیه دارد که آدم عاقل کاری نمی‌کند که عقلش زائل شود و چون دیوانگان دست به کارهای غیرمعقول بزند، بعضاً زیاد جدّی نگرفته‌اند و آن را بر حرمت قطعی دلیل ندانسته‌اند. در حالی که حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "امّا شراب؛ به نصّ کتاب اقدس شُربش ممنوع. زیرا شربش سبب امراض مزمنه و ضعف اعصاب و زوال عقل است." (امر و خلق، ج۳، ص۵۰)
امّا، حضرت بهاءالله در لوحی منظوم که در بغداد نازل شده و به "از باغ الهی" معروف است و در باغ رضوان بغداد احبّاء آن را با وجد و سرور می‌خواندند به کلمهٔ "رام" اشاره کرده‌اند و بعضاً آن را با خمر معروف اشتباه گرفته‌اند. جناب اشراق خاوری می‌نویسند:
رام اسم قسمتی از مشروبات مخدّره است که در لوح مبارک حرمت آن تصریح شده است و چون در ضمن لوح مبارک «از باغ الهی» که از الواح نازله در بغداد است کلمهٔ رام مذکور گردیده است، در این لوح مبارک... می‌فرمایند مبادا کسی خیال کند که مقصود از کلمهٔ رام مذکور در لوح مبارک «از باغ الهی» رام مخدّر است که مردم می‌نوشند و عقول خود را از دست می‌دهند. زیرا این رام مُسکِر حرام است و مقصود از رام مذکور در لوح مبارک رام محبّت الهیّه است که علّت حدوث آتش محبّت الهی در صدور ناس است. (محاضرات، ج۲، ص۱۰۴۵)
لوح مبارک حضرت بهاءالله که در طیّ آن توضیح فرمودند که مقصود از رام مذکور در لوح "از باغ الهی" رام مخدّر نیست، به امر حضرت ولی امرالله انتشار یافت تا کلّیه احبّاء از حرمت قطعی شرب خمر آگاه شوند. هیکل مبارک می‌فرمایند:
بغداد، محفل مقدّس روحانی مرکزی عراق شیّدالله ارکانه
حسب‌الامر اقدس مبارک حضرت ولی امرالله ارواحنا لعنایاته الفدآء این نامه از قِبَلِ حضرتشان مرقوم و ابلاغ می‌گردد. تأکید فرمودند که البتّه البتّه احتراز از شرب خمر لازم و واجب. یاران را متذکّر دارند و لوح رام را بین یاران انتشار دهند. حسب‌الامر مبارک مرقوم گردید. نورالدّین زین. ۱۱ شهرالجلال ۹۹ / ۱۹ آپریل ۱۹۴۲. (توقیعات مبارکه ۱۹۲۲-۱۹۴۸، ص۲۳۷)
و امّا متن لوح رام به نقل از اخبار امری آذر ۱۳۴۴ (و نیز جلد دوم محاضرات، ص۱۰۴۵):
بسم‌الله البهیّ الأبهی اتّقوا اللهَ یا ملأَ الأرضِ و لاتَظُنّوا فی ما ذَکَرناه فِی اللّوح باسم الرّام رامَ الّذی یشربون منه النّاس و یُذهَبُ بِهِ عقولُهُم و یُغَیِّرُ فطرتهم و یُبدلُّ نورهم و یُکدّرُ صفائُهُم بل نُریدُ مِن هذا الرّام رامَ الّذی یزدادُ بِهِ حُبُّ الله و حبّ اصفیائه و حبّ اولیائه و یحدث فی الصّدور نارالله و حبّه ثمّ عزّه و کبریائه فإنَّهُ رامُ الّذی لو یشربُ أحدٌ قطرةً منه لَیجذبه إلی ساحة القدس و القرب و یبلغه إلی لقاء الله الملک العزیز الجمیل و إنَهُ لَرامُ الّذی بِهِ یمحو عن صدور العاشقین اشارات التّحدید و یُثبِتُ آیاتِ التّوحید و التّجرید و یُدخِلُهُم فی سُرادقِ المعشوق بین یدیِ الله المهیمن الغفور الکریم و إنّا أرَدنا مِن هذا الرّام کوثرَ الله و فیضَه و سلسبیلَ الله و تسنیمه و خمرَ الله و عنایته کما نُزِّلَ فی الفرقان إن أنتم مِنَ العارفین قال و قوله الحق «خمْرٍ لَّذَّةٍ لِّلشَّارِبِینَ» و ما أرادَ مِن هذا الخمر إلّا ما ذکرناه لکم یا ملأَ الموقنین. ایّاکُم أن تُبَدّلوا خمرَ الله بخمر أنفُسِکُم لأنّها یُخامَرُ العقلَ و یقلّب الوجه عن وجهِ الله العزیز البدیع المنیع و أنتم لاتتقرّبوا بها لأنّها حُرِّمَت عَلَیکُم مِن لَدَی الله العلیّ العظیم. (مضمون: ای اهل عالم تقوای الهی داشته باشید و گمان نکنید آنچه که در لوح به اسم رام ذکر کردیم رامی است که مردم می‌نوشند و عقلشان زائل میشود و فطرتشان تغییر می‌کند و نورشان تبدیل میشود و صفای آنها به کدورت تبدیل می‌گردد. بلکه مقصود ما از این رام رامی است که به واسطهٔ آن حبّ الهی و حبّ برگزیدگانش و حبّ دوستانش افزایش می‌یابد و نار الهی، و حبّ او سپس عزّت و کبریای او در سینه‌ها برافروخته می‌گردد. و آن رامی است که اگرکسی قطره‌ای از آن را بنوشد او را به ساحت قدس الهی و قربیت آستان او جذب می‌کند و به لقای الهی واصل می‌سازد و آن رامی است که به واسطهٔ آن اشارات محدود را از صدور عاشقین محو می‌کند و نشانه‌های توحید و وارستگی را تثبیت می‌نماید و آنها را در سراپرده‌های معشوق در حضور خداوند وارد می‌سازد. و مقصود ما از این رام آب حیات الهی و فیض او و چشمهٔ سلسبیل خداوند و نهر تسنیم او و بادهٔ خداوندی و عنایت او است که در قرآن [سورهٔ محمّد، آیهٔ ۱۵] ذکرش آمده است که می‌فرماید بادهای است که برای نوشندگان لذّت می‌آفریند. و مقصود از این باده جز آنچه که برایتان ذکر کردیم نبوده است. مبادا بادهٔ الهی را به شراب نفس خود تبدیل کنید. زیرا عقل را زائل سازد و توجّه را از تجلّی الهی منحرف سازد و شما ابداً به آن نزدیک نشوید زیرا بر شما از سوی خداوند حرام شده است.)
جمال قدم در مقایسهٔ دو خمر می‌فرمایند: "ای سرمستان خمر عرفان، در این صباح روحانی از کأس الطاف رحمانی صَبوح حقیقی بیاشامید. این خمر توحید را خمار دیگر است و خمارش را کیفیت دیگر. آن از شعور بکاهد و این بر شعور بیفزاید؛ آن نیستی آوَرَد و این هستی بخشد؛ آن را صُداع از عقب و این را حبّ مالک ابداع همراه." (امر و خلق، ج۳، ص۴۰) در لوح دیگری که خطاب به بانویی از اماءالرّحمن است می‌فرمایند:
طَهِّری نفسَکِ عمّا یکرَهُهُ الله ثمَّ ٱذکُر بِهِ بقلبِکَ و لسانکِ و لاتکونی مِنَ الصّامتات. ایّاکِ أن تعمَلی ما یضیعُ بِهِ أمرُالله بینَ عبادِه لأنَّ النّاسَ یرجعنّ کُلّ عملِ سوءٍ إلی هذا المقام الّذی قدّسه الله عن کلّ الجهات و الإشارات أنِ اشرَبنَ یا إماءَالله خمرَ المعانی مِن کؤوسِ الکلمات ثمّ ٱترّکنَ ما یکرهُهُ العقول لأنّها حُرِّمَت علیکنّ فی الألواح و الزّبرات. ایّاکنَّ أن تُبَدلَّن کوثرَ الحَیَوان بما تکرهُهُ أنفُسُ الزّاکیات. أن ٱسکرنَ بخمرِ محبّةالله لا بما یُخامرُ بِهِ عقولکنّ یا أیّتها القانتات انّه حُرِّمَت علی کلّ مؤمنٍ و مؤمنةٍ کذلک أشرقَ شمسُ الحُکم مِن افق البیان لتستضیءَ بها إماءُ المؤمنات و الرّوح علی کلّ مَن عمِل بما اُمِرَ مِن لدی الله و کانَ منَ الطّاهراتِ التّائبات. (امر و خلق، ج۳، ص۴۲-۴۳ / مضمون: نفس خود را از آنچه خداوند از آن اکراه دارد طاهر کن سپس به قلب و لسانت او را ذکر کن و نباش از کسانی که سکوت اختیار کرده‌اند. مبادا کاری کنی که امر الهی در بین بندگان ضایع شود. زیرا مردم هر عمل بدی را به این مقامی که خداوند آن را از جمیع جهات و اشارات مقدّس کرده راجع می‌کنند. ای کنیزان خداوند بادهٔ معانی را از جام کلمات بنوشید و آنچه را که عقول از آنها اکراه دارد ترک کنید. زیرا در الواح و کتب بر شما حرام شده است. مبادا آب حیات را به آنچه که نفوس پاک از آن اکراه دارد تبدیل کنید. به بادهٔ محبّت خداوند مست شوید نه به آنچه که عقول شما را زائل می‌سازد. زیرا بر هر زن و مرد مؤمنی حرام شده است. خورشید حُکم از افق بیان اینچنین اشراق فرمود تا کنیزان مؤمن از آن روشنی گیرند. روح بر هر کسی باد که به موجب اوامر الهی رفتار کند و از پاکیزگان و توبه کردگان باشد.)
تأکید هیکل مبارک بر این است که آنچه در خور انسان است باید انجام داد نه کاری را که هر غافل شکّاکی انجام می‌دهد. در کلامی تأکید دارند: "مَن یَنسِبُ نفسَهُ إلَی الرّحمن و یرتکِبُ ما عمل به الشّیطان إنّهُ لیسَ منّی." (مجموعه اثار قلم اعلی، شماره ۲۲، ص۱۵۹ / مضمون: کسی که خویش را به خداوند نسبت دهد و آنچه را که شیطان عمل می‌کند مرتکب شود از من نیست.)
جالب است بدانیم که طبق نصّ قرآن کریم شرب خمر از اعمال شیطان است: "یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیسِرُ وَالْأَنصَابُ وَ الْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ." (سورهٔ مائده، آیهٔ ۹۰ / مضمون: ای مؤمنان، شراب و قمار و انصاب و ازلام، پلید و عمل شیطانی است. از آن پرهیز کنید باشد که رستگار شوید. مقصود از انصاب، بتها و ازلام تیرهایی است که با آن فال می‌گیرند.)
حضرت عبدالبهاء به زبان لیّن نهی از شرب خمر می‌فرمایند: "هوالابهی ای مخمور خمر محبّت‌الله، قومی از بادهٔ خلّاری پُرنشئه و سرورند، لکن در بامداد در خمار و فتورند. حزبی از خمر غرور مخمورند، عاقبت مضرور و محرومند. جمعی از صهبای محبّت‌الله در شور و نشورند و از بادهٔ معرفت‌الله در سرور و حبور. این نشئه نشوهٔ باقیه است و این سرور و شادمانی از ورود در حدائق الهیّه. پس، گر سرور باید از آب کثیف نشاید و گر سکر و نشئه مطلوب، از خمر الهی و بادهٔ رحمانی مطلوب و مقبول.
آنچه در خمخانه داری نشکند صفرای عشق*** زان شراب معنوی، ساقی، همی بحری بیار
جمیع نفوس را وصیت نمایید که با وجود آن که جام باقی و خمر الهی میسّر، هیچ فطرت پاکی به این آب فانی منتن میل نماید؟ لا والله. عبدالبهاء عبّاس (مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۱۳، ص۸-۹ / مآخذ اشعار، ج۲، ص۳۷-۳۸)
در این مقام لوح زیبایی از حضرت بهاءالله نقل میشود که راجع به میخانهٔ محبّت الهی است:
گوشهٴ میخانهٴ محبّت الهی آرامگاه منزل جان است زیرا که جان رقیق لطیف جز در هوای جانان طیر ننماید و غیر محفل دوست مقرّی نیابد، و شکر این ساقی خمر بقا را باید در جمیع اوقات به تمام جان و روان قیام و اقدام نمود، و معنی این شکر شکری است که گوش را از استماع چنک و بربط ظاهری پاک سازد تا از نواهای قدس معنوی ادراک نماید، و چشم را از ملاحظهٴ جمال ظاهرهٴ مکدّره منع نماید تا از مشاهدهٴ جمال هویه نصیب بر دارد، فرخنده گوشی که از این شاهباز هوای الهی شهناز ملکوتی را استماع فرماید و از این طلعت عراقی نواهای عزّ حجازی بشنود تا همهٴ جسمش جان شود و تمام جسدش منزل و مقر جانان گردد، و لکن قسم به خدا نمی‌شنود احدی و ادراک نمی‌نماید نفسی زیرا که این مزمار احدیه را مضرابی از جوهر روح باید و این چنگ صمدیه را آهنک نور شاید نه این نفوس بعیده که هرگز از خمر قرب نچشیده‌اند و شراب وصال را از زلال چشمهٴ بی‌مثال ننوشیده‌اند، جز هوای صرف خیالی ندارند و جز فنای بحت بقایی نیابند، مملوک نفس شده‌اند و از مالک الملوک باز مانده‌اند و عبد جسد گشته‌اند و از مولی‌الموالی غافل و محجوب شده. (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۲۷۴)
۱۲۰. زَیِّـنُوا رُؤُسَکُمْ بِاِکْلیلِ ﭐلْاَمانَةِ
وَ ﭐلْوَفآءِ وَ قُلوبَکُمْ بِرِدآءِ ﭐلتَّقْویٰ وَ اَلْسُنَکُمْ بٱلصِّدْقِ ﭐلْخالِصِ وَ هَیاکِلَکُمْ بِطِرازِ ﭐلْاٰدابِ کُلُّ ذٰلِکَ مِنْ سَجِیةِ ﭐلْاِنْسانِ لَوْ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلْمُتَبَصِّرینَ * یا اَهْلَ ﭐلْبَهآءِ تَمَسَّکُوا بِحَبْلِ ﭐلْعُبودِیةِ لِلّٰهِ ﭐلْحَقِّ بِها تَظْهَرُ مَقاماتُکُمْ وَ تَثْبُتُ اَسْمآئُکُمْ وَ تَرْتَفِعُ مَراتِبُکُمْ وَ اَذْکارُکُمْ فیۭ لَوْحٍ حَفیظٍ * اِیاکُمْ اَنْ یمْنَعَکُمْ مَنْ عَلَی ﭐلْاَرْضِ عَنْ هٰذَا ﭐلْمَقامِ ﭐلْعَزیزِ ﭐلرَّفیع * قَدْ وَصَّیناکُمْ بِها فیۭ اَکْثَرِ ﭐلْاَلْواح وَ فیۭ هٰذَا ﭐللَّوْح ﭐلَّذیۭ لاحَ مِنْ اُفَقِهِ نَیرُ اَحْکام رَبِّکُمُ ﭐلْمُقْتَدِرِ ﭐلْحَکیم ِ *
(مضمون: سرهایتان را به تاج امانت و وفا و قلوبتان را به ردای تقویٰ و زبان‌هایتان را به راستی محض و هیاکلتان را به زیور آداب زینت دهید. همه اینها از اخلاق انسان است اگر از بینایان باشید. ای اهل بهاء، به ریسمان بندگی خداوند حق چنگ زنید. به آن، مقاماتتان ظاهر میشود و اسامی‌تان ثبت می‌گردد و مراتب و یادهایتان در لوح محفوظ بالا می‌رود. مبادا کسانی که روی زمین هستند شما را از این مقام عزیز و بلند منع کنند. در اکثر الواح و در این لوحی که از افقش خورشید احکام پروردگار مقتدر و حکیمتان آشکار گردیده شما را به آن وصیت کردیم.)
در این بیان مبارک تأکید بر عبودیت و محویت در ساحت قدس الهی و عمل به موجب اوامر و هدایت ربّانی است. حضرت عبدالبهاء در یک سطر می‌فرمایند: "سرّ الهی عبودیّت درگاه است و محویّت و فنا." (مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۵۲، ص۲۷۲)
حضرت عبدالبهاء خطاب به شخصی که از رفتار دیگران دلگیر شده بود می‌فرمایند: "تو باید مثل عبدالبهاء محو و فانی باشی. نگاه به رفتار نفسی ننمایی همه توجّهت به اَمرُالله باشد؛ مدّ نظرت این باشد. دیگر به هیچ وقوعاتی اهمیّت ندهی. محویّت، محویّت، محویّت؛ فنا، فنا، فنا، مغناطیس تأیید الهی است. ملاحظه می‌نمودی که عبدالبهاء چه قدر محو و فانی بود. تَأسّی به عبدالبهاء کن و به عبودیّت آستان مقدّس قیام نما." (نشریه پیام بهائی، شماره ۱۷۵، ص۴۶) این بیان مبارک یادآور بیان حضرت بهاءالله است که فرمودند:
اگر نفسی لله خاضع شود از برای دوستان الهی. این خضوع فی‌الحقیقه به حقّ راجع است. چه که ناظر به ایمان او است بالله. در این صورت اگر نفس مقابل به مثل او حرکت ننماید و یا استکبار از او ظاهر شود شخص بصیر به علوّ عمل خود و جزای آن رسیده و می‌رسد و ضرّ عمل نفس مقابل به خود او راجع است. و همچنین اگر نفسی بر نفسی استکبار نماید، آن استکبار به حقّ راجع است. نعوذُ باللهِ مِن ذلکَ یا أولِی الأبصار. (مجموعه الواح طبع مصر، ص ۲۳۰)
از جمله علائم محویت و فنا و عبودیت در آستان الهی، اطاعت اوامر و اجتناب از نواهی است که در مقابل کلام الهی کسی چون و چرا نکند و لِمَ و بِمَ بر زبان نیاورد. جمال قدم می‌فرمایند:
هر نفسی الیوم به رضای حقّ جلّ جلاله فائز شد از اهل فردوس اعلی و جنّت علیا مذکور و محسوب است و در جمیع عوالم الهی ثمرات او را بیابد. لعمر المقصود قلم از ذکر این مقام عاجز است و از وصف این بیان قاصر. طوبی لمن فاز بالرّضاء و ویلٌ للغافلین. هر یک از انبیاء که از جانب حقّ آمده بعد از ثبوت این مقام بر احدی نیست که به لِمَ أو بِمَ تکلّم نماید. آنچه بفرماید باید کلّ قبول نمایند و اطاعت کنند. هذا ما حَکَمَ بِهِ اللهُ فی کُتُبِهِ و زُبُرِهِ و ألواحِه. (یاران پارسی، ص۴۰)
از جمله صفات و سجایایی که در این بند از کتاب اقدس ذکر کرده‌اند، امانت است. امانت آنقدر در امر مبارک حائز اهمّیت است که می‌فرمایند کسی که امانت را رعایت نکند در ساحت الهی نابینا خواهد بود:
اگر امروز نفسی به طراز امانت فائز شود عندالله احبّ است از عمل نفسی که پیاده به شطر اقدس توجّه نماید و به لقای حضرت معبود در مقام محمود فائز گردد. امانت از برای مدینهٔ انسانیت به مثابهٔ حِصن است و از برای هیکل انسان به منزلهٔ عین. اگر نفسی از او محروم مانَد در ساحت عرش نابینا و کور مسطور است اگرچه در حدّت بصر مانند زرقاء یمامه باشد. (امر و خلق، ج۴، ص۱۳۸ / مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۲۵ / زرقاء یمامه در نزد اعراب به بینایی چشم ضرب‌المثل است. زرقاء زنی بوده از قبیلهٔ جدیس که گویند از مسافت سه روز راه می‌دیده است. جمال قدم در لوح قناع می‌فرمایند: "یُضرَبُ بزرقاء الیمامة فی حدّةِ البصر." [اقتدارات، ص۱۹۳ / مضمون: در تیزبینی به زرقاء یمامه ضرب‌المثل زده میشود.])
در آثار مبارکه هر آنچه را که زیبا و عندالله مقبول است به حوریه تشبیه میشود. از آن جمله است امانت که در لوح مبارک اشراقات به حوریه تشبیه شده است. به صورت حکایت بیان می‌فرمایند که روزی به جزیرهٔ خضراء (بنا به تبیین حضرت ولی امرالله باغ رضوان عکّا) تشریف برده‌اند و بعد از ذکر زیبایی‌های طبیعی می‌فرمایند که چون نگاهی به سمت چپ انداختیم ستونی از نور مشاهده کردیم که طلعتی از طلعات بهشتی روی آن بود و به صدای بلند اهل زمین و آسمان را ندا در داد که "انظروا جمالی و نوری و ظهوری و اشراقی. تالله أنَا الأمانة و ظهورها و حُسنها و اجر لمن تمسّک بها و عرف شأئها و مقامها و تشبّث بذیلها. اَنا الزّینة الکبری لأهلِ البهاء و طراز العزّ لمن فی ملکوت الإنشاء و انَا السّبب الأعظم لثروة العالم و افق الاطمینان لأهلِ الإمکان." (مجموعه اشراقات، ص۷۲-۷۳ / عیناً در طراز چهارم از لوح طرازات هم نقل شده است / مضمون: جمالم، نورم، ظهورم و اشراقم را بنگرید. قسم به خدا که من امانت و ظهورش و زیبایی‌اش و اجر کسی هستم که به امانت متمسّک باشد و شأن او را بشناسد و مقامش را دریابد و به ذیل آن بچسبد. من بالاترین زینت برای اهل بهاء و طراز عزّت برای اهل عالم هستم و سبب اعظم برای ثروت عالم و افق اطمینان برای اهل امکان.)
دومین مقوله وفا است. جمال قدم می‌فرمایند: "بدان که ملکوت وفا را قبل از جبروت اسما به سلطان اراده خلق فرمودیم. لهذا وفا عندالله احبّ از کلّ اسم بوده و خواهد بود." (منتخبات الواح دربارهٔ فضائل اخلاق، ص۱۵۰) و در کلام دیگر می‌فرمایند: "شجر وفا شجر مبارکی است. اثمارش محبوب و آثار و اسرارش باقی و دائم. اگر خوب ملاحظه شود او است قائد جنود حبّ و او است پیشرو اهل وُدّ." (امر و خلق، ج۳، ص۱۴۸)
لوحی است مشهور از قلم اعلی خطاب به شیخ محمّدحسین وفا فرزند ملّا محمّدباقر امام جمعهٔ نیریز از بقیةالسّیف آنجا. این لوح در جلد اوّل لمعات‌الانوار (ص۴۱۸ به بعد) و جلد چهارم آثار قلم اعلی (ص۳۵۰ به بعد) درج است. در این لوح مبارک حضرت بهاءالله می‌فرمایند:
فاسعِ بأن تَصِلَ إلی اصلِ الوفا و هو الإیقان بالقلب و الإقرار باللّسان بما شهد الله لنفسه الأعلی بأنّی أنَا حیٌّ فی الافق الأبهی و مَن فاز بهذه الشّهادة فی تلک الأیّام فقد فاز بکلِّ الخیر و یَنزلُ علیه الرّوح فی کلّ بکورٍ و اصیل و یؤیّدُهُ علی ذکر ربِّهِ و یفتحُ لسانه علی البیان فی امر ربّه الرّحمن الرّحیم و ذلک لایُمکنُ لأحَدٍ ابداً إلّا لمن طهّر قلبَهُ عن کلّ ما خُلِقَ بین السّموات و الأرضین و انقطعَ بکلِّهِ إلَی الله الملک العزیز الجمیل. (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۱-۳۵۰ / مضمون: بکوش که به اصل وفا واصل شوی و آن ایقان قلبی و اقرار لسانی به آن چیزی است که خداوند برای خود شهادت داده که در افق ابهی زنده هستم و کسی که به این شهادت در این ایّام نائل گردد به کلّ خیر فائز شده است و روح قدسی الهی هر صبح و شب بر او نازل گردد و او را به ذکر پروردگارش تأیید رساند و زبانش را به بیان در امر پروردگار بگشاید و این امکان‌پذیر نیست برای کسی مگر آن که قلبش را از هر آنچه که در آسمان و زمین آفریده شده وارسته و پیراسته سازد و به تمام وجود منقطع شده به خداوند توجّه نماید.)
دربارهٔ تقوی در ذیل بند ۷۱ به بیانات مبارکه استناد شد. لزومی به تکرار نیست. و امّا صدق خالص حائز نهایت اهمّیت است. جمال قدم می‌فرمایند: "لسان مشرق انوار صدق است او را مطلع کلمات کذب منمایید." (کتاب بدیع، طبع آلمان، ص۶)
لوحی است کوتاه به نام "کتابُ‌الصّدق" نازل از قلم اعلی که معنای صدق را بیان کرده و حتّی به دروغ‌گویان نسبت ظلم داده‌اند:
کتابُ الصّدق نُزِّلَ بالحقّ مِن لدُن عالم خبیر. إنّه لَرسولُ الصّدق إلَی البلاد لیُذَکِّرَ النّاس إلی مقامِه الرّفیع و لیعرّفهم شأنَه الأعلی و مقرّه الأبهی و یُرِیَهُم جمالَهُ الأبهی و مقامَه الأرفع و سلطانه الأمنع الأعزّ البدیع. لعمرالله إنّه یمشی و عن یمینه یمشی الإقبال و عن یسارِه الإطمینان و عن أمامِهِ العزّة و عن ورائه جنودُ الوقار. یشهد بذلک مُجرِی الأنهار إنّه بکلّ شیءٍ علیم. انّه یُنادی و یقول یا معشرَ البشر إنّی جِئتُکُم مِن لدی الصّدق الأکبر لأُعَرِّفَکُم علوَّه و سموّه و جماله و کماله و مقامه و عزّه و بهائه لعلّ تجدون سبیلاً إلی صراطِهِ المستقیم. تالله أنّ الّذی تزیَّن بهذا الطّراز الأوّل إنَّهُ مِن أهل هذا المقام المنیر. ایّاکم یا قومُ أن تدعوه تحت مخالِبِ الکذب خافوا الله و لاتکونوا مِنَ الظّالمین. مَثَلُهُ مِثل الشّمس اذا أشرَقَت مِن افُقِها أضائت بهَا الآفاق و أنارت وجوه الفائزین. إنَّ الّذی مُنِعَ عنه إنّهُ فی خُسرانٍ مبین... (امر و خلق، ج۳، ص۱۴۵ / مضمون: کتاب صدق به حق از سوی خداوند دانای آگاه نازل شده و پیام‌آور صدق به سوی شهرها است تا مقام رفیع خود را به مردم یادآور شود و شأن و مقام والا و جایگاه روشن خود را به آنها بشناساند و جمال روشن خویش و مقام بلند خود و عظمتش را به آنها نشان دهد. قسم به خدا که هنگامی که مشی می‌کند از سمت راستش اقبال و سمت چپش اطمینان و جلوی رویش عزّت و پشت سرش جنود وقار گام بر می‌دارند. جاری کنندهٔ نهرها که به همه چیز آگاه است به آن شهادت می‌دهد. رسول صدق ندا می‌کند و می‌گوید ای آدمیان، من از سوی صدق اکبر نزد شما آمدم تا علوّ و سموّ و جمال و کمال و مقام و عزّت و بهاء او را به شما بشناسانم تا که شاید به سوی صراط مستقیمش راهی بیابید. قسم به خدا کسی که به این طراز اوّل مزیّن شود اهل این جایگاه نورانی است. مبادا، ای مردم، صدق را زیر چنگال کذب قرار دهید. بترسید از خدا و نباشید از ستمگران. مَثَل او مِثل خورشید است که وقتی از افقش اشراق کرد آفاق از آن نورانی شد و وجوه فائزین روشن گشت. کسی که از آن منع شد در زیان آشکار است.)
حضرت عبدالبهاء به شخصی به نام صادق می‌فرمایند:
هر نفسی مظهر معنای این اسم باشد، یعنی صادق گردد کوکب شارق است و نیّر بارق و سیف خارق. صفتی محبوب‌تر از این نیست و طریقه‌ای مقبول‌تر از این نه. بسا کلمهٔ صدقی که سبب نجات ملّتی شد و بسا شخص خسیس را کلمهٔ راستی عزیز و نفیس نمود و چه بسیار که شخص عزیز محترمی را یک کلمهٔ کذب به کلّی از انظار ساقط کرد و از درگاه احدیت محروم نمود. پس، ای جان پاک، پی صادقان گیر و پیروی راستان کن تا به صدق به مقعد صدق رسی و به‌راستی به عزّت ابدیّه فائز گردی. جمیع معاصی به یک طرف و کذب به یک طرف. بلکه سیّئات کذب افزون‌تر است و ضرّش بیشتر. راست گو و کفر گو بهتر از آن است که کلمهٔ ایمان بر زبان رانی و دروغ گویی. این بیان به جهت نصیحت مَن فی العالم است. (امر و خلق، ج۳، ص۹-۱۴۸)
و امّا در اهمّیت ادب همین بس که حضرت بهاءالله آن را "سجیّةُ الإنسان" (همین بند) و "سیّد اخلاق" می‌دانند. (دریای دانش، ص۸۹) جمال قدم خطاب به عالی پاشا کلامی می‌فرمایند که مقام ادب را مشخّص می‌کند: "لازال این غلام کلمه‌ای که مغایر ادب باشد دوست نداشته و ندارد. الأدَبُ قمیصی بِهِ زَیَّنّا هیاکِلَ عبادِنَا المقرَّبین. والّا بعضی از اعمال که همچه دانسته‌اید مستور است در این لوح ذکر می‌شد." (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۲۴۳) و خطاب به ناپلئون سوم می‌فرمایند: "إنّا مانُحِبُّ أن نُرجِعَ إلَیکَ کلمةً سوء حفظاً للمقامِ الّذی أعطیناک فی الحیٰوة الظّاهرة. إنّا أخترنَا الأدب و جَعَلناه سجیّةَ المقرَّبین. إنّه ثوبٌ یُوافِقُ النّفوس مِن کلّ صغیرٍ و کبیر. طوبی لِمَن جَعَلَهُ طرازَ هَیکَلِه ویلٌ لمن جُعِلَ محروماً مِن هذا الفضلِ العظیم." (همان، ص۱۰۱-۱۰۲/ مضمون: برای حفظ مقامی که در حیات ظاهره به تو عنایت کرده‌ایم، دوست نداریم حرف بدی به تو بزنیم. ادب را اختیار کردیم و آن را صفت مقرّبان درگاه الهی قرار دادیم. ادب جامهای است که به تن همه از کوچک و بزرگ برازنده است. خوشا به حال کسی که آن را زیور هیکل خود قرار دهد، وای بر کسی که از این فضل عظیم محروم گردد.)
۱۲۱. اِذا غیۭضَ بَحْرُ ﭐلْوِصالِ
وَ قُضِیَ کِتابُ ﭐلْمَبْدَءِ فِی ﭐلْمَاٰلِ تَوَجَّهُوا اِلیٰ مَنْ اَرادَهُ اللهُ ﭐلَّذِی ﭐنْشَعَبَ مِنْ هٰذَا ﭐلْاَصْلِ ﭐلْقَدیم ِ*
(مضمون: هنگامی که دریای وصال فرو نشست و کتاب آغاز به انجام پیوست به سوی کسی توجه کنید که خداوند او را اراده نمود، کسی که از این اصل قدیم منشعب شده است.)
زمانی که دریای وصال بخشکد و فرو نشیند... اشاره به صعود هیکل مبارک حضرت بهاءالله و تعیین جانشین و مبیّن آیات خویش است. در بند ۱۷۴ نیز به موضوع مشابهی اشاره شده است. در واقع تعیین حضرت غصن‌الله الأعظم به عنوان مبیّن آیات الهی به خطّ مبارک از جمله امتیازات این ظهور است که در ادوار قبل سابقه نداشته است. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
در هر عهد و عصر مظاهر مقدّسهٔ الهیّه نه عهدی و پیمانی و نه ایمانی و میثاقی؛ در عصر حضرت ابراهیم در حقّ اسحق برکتِ دعائی، و در عصر موسوی یوشع بن نون را از لسان حضرت مختصر مدح و ثنائی، و در ظهور عیسوی در حقّ شمعون به «انت الصّخرةُ و علیٰ هذهِ الصّخرةِ أبنی کنیستی» بیان مجملی، و در طلوع شمس محمّدی در غدیر خم «مَن کُنتُ مولاه فهذا علیٌّ مولاه» عبارت مختصری. و در این کور اعظم و دور اقوم ظهور حق و طلوع شمس حقیقت که به جمیع شئون ممتاز از سائر اکوار و مُشرق بر جمیع ادوار است در کتاب اقدس که مهیمن بر جمیع کتب و صحف و زبر است و کلّ آنچه در آن مذکور ناسخ جمیع صحائف و کتب، حتّی اوامر و احکام و اعلان و اظهار آن ناسخ جمیع اوامر غیر مطابق و احکام غیر متساوی مگر امری و حکمی که در آن کتاب مقدّس الهی غیر مذکور، در چنین کتاب مبین و زبور یقین به نصّ صریح مِن دون تأویل و تلویح بیان فرموده و به کتاب عهد به اثر قلم اعلی تأکید و توضیح و تشریح نموده تا مقرّ امر در این کور اعظم واضح و مبرهن گردد و محلّ توقّف و نزاع و خلافی از برای نفسی نمانَد و مقصد اصلی و رضای حقیقی ربّانی، یعنی اتّحاد مَن عَلَی الأرض بر کلمهٔ واحده حاصل گردد و جوهر توحید در حقائق نفوس ظاهر و لائح شود. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۳۴۳ / مِن مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ص۲۳۳-۲۳۴)
بنابراین، چنین نصّ صریحی در هیچ یک از ادیان الهی وجود نداشته است و همین بیان مبارک حافظ وحدت جامعه و اتّحاد احبّای الهی است و هر کس مخالفتی نماید، البتّه چون حَطَب یابس از اصل شجره منفصل خواهد گشت. نگاهی به گذشته نشان می‌دهد که چگونه بیان حق زیر سؤال رفت و حقّ حضرت امیر علیه السّلام نقض شد. حضرت عبدالبهاء راجع به حکایت منصوب‌‌شدن حضرت علی بن ابی‌طالب به مقام امامت و تبیین آیات می‌فرمایند:
از غدیر خم سؤال شده بود. حکایت غدیر خم این است که در حجّةالوداع حضرت رسول در غدیر خُم، که منزلی از منازل مابین مدینه و مکّه است، کمربند حضرت امیر را گرفتند و بلند فرمودند و گفتند: «یا ایّها النّاس مَن کُنتُ مولاه فهذا علیٌّ مولاه. اللهُمَّ والِ مَن والاه و عادِ مَن عاداه و انصُر مَن نَصَرَهُ و اخذُل مَن خذله.» بعد حضرات حاضرین جمیع اذعان و تمجید نمودند حتّی عمر «بخٍ بخ لک یا علی لَقَد أصبحتَ مولای و مولی کُلِّ مؤمنٍ و مؤمنة» گفت. ولی بعد فراموش نمودند. (امر و خلق، ج۲، طبع آلمان، ص۲۲۰ / مضمون کلام حضرت رسول: ای مردم، کسی که من مولایش هستم این علی مولایش است. ای خدای من، دوست بدار هر که او را دوست بدارد و دشمن بدار هر که با او دشمنی کند و یاری رسان هر که او را یاری رساند و خوار کن هر که او را خوار بدارد. / مضمون کلام عمر: به‌به ای علی، مولای من و مولای هر مرد و زن مؤمنی شدی.)
امّا فراموشی این عهد را نیز در بیان دیگری حضرت عبدالبهاء تصریح فرموده‌اند:
خلیفهٔ ثانی چون خواست که مبیّن کتاب، حضرت امیر، را مقهور و در زاویهٔ نسیان محصور نماید و راسخ در علم را مبتذل و فاسق پرجهل را معزَّز و محترم کند و منصوصِ «مَن کنت مولاه فهذا علیّ مولاه» را محتقر نماید در مقابل نصّ، «یکفینا کتاب‌الله» و «حسبنا القرآن» گفت و استدلال به «لا رطب و لایابس إلّا فی کتابٍ مبین» نمود و تمسّک به «الیوم اکملتُ لَکُم دینَکُم» جُست... (منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۴، ص۲۶۵ / این بخشی از لوح مبارک هزار بیتی است که توضیحات مربوط به آن در سفینهٔ عرفان، دفتر ۱۳، ص۱۸۱ به بعد و نیز دفتر چهاردهم ص۳۸۸ به بعد درج شده است.)
گویا حضرت علی در مقابل این عمل عمر مقاومتی نکردند فقط به نخلستان رفتند و از نقض عهد ناقضین گریستند. جناب دکتر یونس‌خان افروخته نقل می‌کنند که حضرت عبدالبهاء پیامی برای ناقض اکبر فرستاده فرمودند: "نه تو آن عمر هستی که امر به این عظمت را بلند کنی و نه من آن علی هستم که از دست تو در نخلستان گریه کنم." (خاطرات نه‌ساله عکّا، ص۲۳۵)
البتّه همان طور که واقفیم، میرزا مجدالدّین، فرزند ارشد جناب کلیم، محرّک ناقض اکبر بود. حضرت عبدالبهاء او را نصیحت فرمودند که دست از این کار بردارد. ولی او متوجّه نبود که اندرز حضرت عبدالبهاء برای نجات خود او و نجات جامعه از تفرقه است. جناب دکتر یونس‌خان از حضرت عبدالبهاء چنین نقل می‌کنند:
وقتی که مجدالدّین را نصیحت می‌کردم و به لسان شفقت دلالت می‌نمودم این طور نکنید، پشیمان می‌شوید. به قدری با حرارت صحبت کردم که اشک از چشمم جاری شد. یک‌مرتبه دیدم مجدالدّین می‌خندد و در دل می‌گوید خوب مغلوبش کردم. یک‌مرتبه پرخاش کردم، ای بدبخت. من به حال تو گریه می‌کردم. تو تصوّر کردی من زبون و ناتوان شده‌ام؟ (خاطرات نُه‌ساله عکّا، ص۲۱۳)
باری، حضرت بهاءالله عین این بند کتاب اقدس را در کتاب عهدی آورده و کاملاً مشخّص فرموده‌اند که مقصودشان چیست و کیست:
وصیةالله آن که اغصان و افنان و منتسبین طرّاً به غصن اعظم ناظر باشند. انظروا ما أنزلناه فی کتابی‌الاقدس اذا غیض بحر الوصال و قضی کتاب المبدأ فی المآل توجّهوا إلی من أرادَه الله الّذِی انشعَبَ مِن هذا الأصل القدیم. مقصود از این آیهٔ مبارکه غصن اعظم بوده کذلک أظهَرنَا الأمر فضلاً مِن عندنا و أنَا الفضّالُ القدیم. (مجموعه الواح مبارکه طبع مصر، ص۴۰۲)
حضرت ولی امرالله در بیان مقام حضرت عبدالبهاء به نقل این موارد مبادرت فرموده‌اند:
سپس شارع قدیر در کتاب مستطاب اقدس تلو آیهٔ مبارکه‌ای که بعداً در کتاب عهدی توضیح و تشریح گردیده وظیفهٔ تبیین آیات مقدّسه و تشریح کلمات الهیّه را به آن وجود مبارک مفوَّض و آن مرکز عهد اتقن اوفیٰ را به عنوان عظیمِ «مَن أرادَهُ الله الّذِی ٱنشَعَبَ مِن هذا الأصلِ القدیم» مخصَّص و منعوت فرموده است و در توقیع منیعی که در همان ایّام به اعزاز میرزا محمّدقلی سبزواری صادر قلم اعلی مقام طلعت میثاق رحمانی را به بیان «الخلیجُ المنشعبُ مِن هذا البحرِ الذّی أحاطَ الأکوان» می‌ستاید و مقرّر می‌فرماید که مستظلّین در ظلّ شجرهٔ الهی و متمسّکین به حبلِ المتین امر یزدانی باید کلّ به آن مشرق الطاف سبحانی توجّه نمایند و در کهف عنایت و حصن حمایتش مأویٰ گیرند و در احیانی که ارض با، بیروت، به قدوم غصن اعظم ابهی مشرّف و به انوار شمس جمالش مستضیء گردید لسان عظمت در توقیع ابدع امنعی که به افتخار آن حضرت نازل و به خطّ کاتب وحی مرقوم گردیده مقامات آن حمامهٔ وفا را می‌ستاید و آن جوهر وجود را به خطابات عظیمهٔ «مَن طاف حوله الأسماء» و «غصن‌الله الأعظم العظیم» و «سرّالله الأقوم القویم» مخاطَب می‌سازد. در چند فقره الواح مهیمنهٔ بدیعه که به کِلک جمال کبریا مرقوم آن مظهر عبودیت عُظمیٰ به خطاب جلیل «یا قرّة عینی» مخاطَب و به بیان «إنّا جَعَلناک حرزاً للعالمین و حفظاً لمن فی السّموات و الأرضین و حصناً لمن آمَن بالله الفرد الخبیر" مذکور و موصوف گردیده و در مناجاتی که از لسان قِدَم در وصف آن مرکز عهد افخم اقوم نازل گشته این کلمات درّیّات مدوّن و مسطور: «أنت تعلمُ یا الهی إنی ما اُریدُه إلّا بما أرَدتَهُ و ما أختَرتُهُ إلّا بما اصطَفَیتَهُ فانصُرهُ بجنود ارضک و سمائک... أسئلُک بوَلَهی فی حبّک و شوقی فی اظهار امرک بأن تقدّرَ له و لمحبّیه ما قدّرتَهُ لسفرائک و امناء وحیک إنّک أنت الله المقتدر القدیر.» (قرن بدیع، طبع کانادا، ص۴۸۰-۴۸۱)
نکته‌ای که دراینجا باید ذکر شود آن است که حضرت عبدالبهاء در بیانی شفاهی نحوهٔ تعیین خود توسّط حضرت بهاءالله را توضیح می‌دهند: "حضرت بهاءالله منِ ناچیز را به جانشینی خود انتخاب فرمود نه برای این که من وَلَد ارشد بودم بلکه جمال قدم از همان سالیان اوّلیهٔ وجودم در هستی من کشف فرمودند که آیت الهی بر جبین من منقوش است." (گوهر یکتا، ص۱۹)
۱۲۲. ﻓَﭑنْظُرُوا فِی ﭐلنّاسِ وَ قِلَّةِ عُقولِهِمْ
یطْلُبونَ ما یضُرُّهُمْ وَ یتْرُکونَ ما ینْفَعُهُمْ اَلٰا اِنَّهُمْ مِنَ ﭐلْهآئِمینَ *اِنّا نَریٰ بَعْضَ ﭐلنّاسِ اَرادُوا ﭐلْحُرِّیهَ وَ یفْتَخِرونَ بِها اُولٰئِکَ فیۭ جَهْلٍ مُبین ِ *
(مضمون: در مردم و کمیِ عقل‌هایشان نظر کنید. آنچه را به ایشان ضرر می‌رساند طلب می‌کنند و آنچه را به آنان نفع می‌رساند ترک می‌نمایند. آگاه باشید که آنها از سرگردانان هستند. می‌بینیم بعضی از مردم آزادی را خواسته، به آن افتخار می‌کنند. آنان در جهلی آشکارند.)
در بیانات مبارکه تصریح شده است که کسی به خیر خود آگاه نیست و معمولاً به آیهٔ کریمهٔ قرآن مجید استناد میشود که: "عَسَیٰ أَن تَکرَهُوا شَیئًا وَ هُوَ خَیرٌ لَّکمْ وَ عَسَیٰ أَن تُحِبُّوا شَیئًا وَهُوَ شَرٌّ لَّکمْ وَ اللَّهُ یعْلَمُ وَ أَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ." (سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۱۶ / مضمون: چه بسا چیزی را ناخوش داشته باشید و آن به سود شما باشد و چه بسا چیزی را خوش داشته باشید و آن به زیان شما باشد. و خداوند می‌داند و شما نمی‌دانید.) جمال مبارک نیز در لوحی می‌فرمایند:
انسان خود بر خیر خود آگاه نه. علم غیب مخصوص است به ذاته تعالیٰ. بسا میشود انسان امری را که به نظرش پسندیده است از حقّ جلّ جلاله مسئلت می‌نماید و بعد کمال ضرّ از او حاصل. لذا قلم اعلی مقام توکّل و تفویض را القاء فرمود. بر هر صاحب بصر و ادراکی معلوم و واضح است که از حقّ جلّ جلاله آنچه ظاهر میشود از مقتضیات حکمت بالغه بوده و هست و اگر کسی تفویض نماید و توکّل کند آنچه مصلحت او است ظاهر شود. باید به اسباب تمسّک نمود متوکّلاً علی الله مشغول گشت. (امر و خلق، ج۳، ص۴۰۵)
در بیان دیگر تصریح دارند: "ای اهل بهاء، بشنوید وصیت قلم اعلی را. از ارادهٔ خود بگذرید و به ارادهٔ او ناظر باشید. چه که نفسی به ضرّ و نفع خود آگاه نبوده و نیست. ولکن حقّ تعالیٰ شأنُهُ عالِم و محیط بوده و هست. آنچه مصلحت است البتّه جاری خواهد فرمود." (نفحات قدس، ص۱۰)
بدین لحاظ دو نکته را باید مدّ نظر داشت. اگر از خداوند فقط خود او را بطلبیم، البتّه آنچه را که او اراده فرماید می‌پذیریم و به آنچه مصلحت ما است نائل خواهیم شد. این است که جمال قدم می‌فرمایند: "ای امةالله، از دوست غیر دوست مخواه و از محبوب جز رضایش مطلب. عنایتش از صدهزار اولاد بهتر و رضایش از صدهزار عالم خوشتر. اگر این مقام را بیابی و به آن فائز شوی، دارای ملکوتی. این است فضل اعظم و عنایت کبری..." (مناهج‌الاحکام، ج۱، ص۲۱۷) و حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
ای رفیق، از هر ثیابی برهنه شو و از هر آلایشی مجرّد گرد. قمیص نیستی بپوش و بر سریر محویت و فنا جلوس کن. از خدا جز خدا مطلب و از حق به غیر از رضایش مجو. از خود بیگانه شو تا در ظلّ رحمت خداوند یگانه در آیی و از وجود مفقود شو تا حیات محمود یابی. وقت جانفشانی است و هنگام نجات از این عالم فانی. آنچه منتهیٰ آمال خلق است، قسم به جمال حق، از خاک پست‌تر. تو آنچه در ملکوت وجود مقبول و محبوب، تعلّق به آن یاب و مفتونِ آن گرد تا از شجرهٔ زندگانی میوهٔ رحمانی یابی و از حیات عنصری بقای ابدی سرمدی جویی. (منتخباتی از مکاتیب، ج۲، ص۱۲۸)
مطلب دوم آن که در موارد بلایا نباید محزون شد. اوّلاً حزن ممنوع است. جمال قدم می‌فرمایند: "طاهر نما قلب خود را از حزن دنیا. چه که حزن مردود است الّا در ابتلای این غلام مصر ربّانی که در چاه حسد و بغضا ساکن شده." (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۷۴، ص۲-۸۱)
ثانیاً، در صورتی که قلب از عرفان و محبّت الهی مملو شود دیگر جایی نیست که حزن در آن وارد شود. بیان جمال قدم است که: "بعد از آن که قلبی به انوار معرفت منوّر شد و از ذکر و ثنا و محبّت و مودّت حقّ جلّ جلاله پُر گشت دیگر محلّ باقی نه تا احزان عالم و کدورات نازله در آن وارد شود و یا داخل گردد." (آثار قلم اعلی، ج۶، ص۱۹۵)
ثالثاً آنچه را که بر خلاف خواست و ارادهٔ خویش می‌بینیم محزون نشویم و مغموم نگردیم و خدای را زیر سؤال نبریم و او را مسئول ندانیم. او مختار مطلق است نه مسئول؛ این ماییم که مسئول اعمال خویش هستیم. او با علم و عشق خود مشاهده می‌کند و بهترین را برای بندگان می‌خواهد. حضرت بهاءالله با لحنی گلایه‌آمیز می‌فرمایند:
اگر به بصر حقیقت مشاهده نمایی حق را مسئول بینی نه فاعل مختار. جمیع مُقرّ و معترف‌اند به کلمهٔ مبارکهٔ «لایُسئَلُ عمّا یَفعل» و همچنین به کلمهٔ محکمهٔ «یفعلُ ما یشاء.» معذلک اگر بر حسب ظاهر فی‌الجمله بر غیر ارادهٔ عباد امری ظاهر شود محزون مشاهده گردند. انشاءالله کلّ مؤیَّد شوند بر تفکّر در آنچه از قلم اعلی جاری و نازل شده که شاید مقصود را بیابند و به آن عمل نمایند. (آیات الهی، ج۲، ص۳۰۷)
حال، یکی از مواردی که بشر خواهان آن است و مضرّ به حال اوست آزادی مفرط است. در حالی که آزادی مفرط مضرّ به حال انسان است. حضرت عبدالبهاء آزادی را سه نوع می‌دانند:
آزادی سه قسم است. یک آزادی الهی است که به ذات باری مخصوص است و او است مختار مطلق. کسی او را مجبور نمی‌تواند نمود در هیچ شأنی از شئون. یک آزادی اروپایی‌ها است که انسان هرچه می‌خواهد بکند به شرطی که به دیگری ضرر نرساند. این حریتِ طبیعی است و اعظم درجهٔ آن در عالم حیوان. این شأن حیوان است. این طیور را ببینید به چه آزادی زندگانی می‌نمایند. انسان هر چه بکند به قدر حیوان آزاد نمی‌شود. بلکه نظام مانع آزادی است. امّا آزادی سوم در تحت سنن و احکام الهیّه است. این حریّت عالم انسانی است که قطع علاقهٔ قلبی از جمیع اشیاء می‌کند. از جمیع مشقّات و احزان آسوده میشود. هر قدر انسان وجدانش ترقّی می‌کند قلبش آزادتر میشود و روحش مستبشرتر.
در دین‌الله حریت افکار هست. زیرا حاکم بر وجدان نیست غیر از خدا. امّا به درجه‌ای که خارج از آداب نباشد. در دین‌الله حرّیت اعمال نیست. از قانون الهی نمی‌تواند انسان تجاوز نماید، ولو ضرری به غیر نرساند. چه، مقصود از قانون الهی تربیت غیر و خود است. چه، عندالله ضرر خود و غیر یکسان و هر دو مذموم است. باید در قلوب خشیةالله باشد و انسان به آنچه عندالله مذموم است مرتکب نشود. لذا حرّیّت اعمالی که در قانون است در دین نیست. امّا حریّت افکار باید از حدّ ادب تجاوز نکند و اعمال نیز مقرون به خشیةالله و رضای الهی باشد. (مائدهٔ آسمانی، ج۵، ص۱۷)
بنابراین، به بیان مبارک کسانی که حریّت مفرطه را طالب‌اند نادان‌اند و نادانی آنها آشکار است. چه که آنچه از حدّ اعتدال خارج شود مضرّ است.
۱۲۳. اِنَّ ﭐلْحُرِّیةَ تَنْتَهیۭ عَواقِبُها
اِلَی ﭐلْفِتْنَةِ ﭐلَّتیۭ لا تَخْمُدُ نارُها کَذٰلِکَ یخْبِرُکُمُ ﭐلْمُحْصِی ﭐلْعَلیمُ * ﻓَﭑعْلَمُوا اَنَّ مَطالِعَ ﭐلْحُرِّیةِ وَ مَظاهِرَها هِیَ ﭐلْحَیوانُ وَ لِلْاِنْسانِ ینْبَغیۭ اَنْ یکونَ تَحْتَ سُنَن تَحْفَظُهُ عَنْ جَهْلِ نَفْسِهِ وَ ضُرِّ ﭐلْماکِرینَ * اِنَّ ﭐلْحُرِّیةَ تُخْرِجُ ﭐلْاِنْسانَ عَنْ شُئُونِ ﭐلْاَدَبِ وَ ﭐلْوَقارِ وَ تَجْعَلُهُ مِنَ ﭐلْاَرْذَلینَ *
(مضمون: آزادی عواقبش به آشوبی منتهی میشود که آتش آن خاموش نمی‌شود. این چنین [خداوند] حساب کنندهٔ دانا به شما خبر می‌دهد. بدانید که مطالع آزادی و مظاهر آن حیوان است و برای انسان شایسته است تحت آدابی باشد که او را از جهل نفسش و ضرر حیله‌گران حفظ کند. آزادی انسان را از حالت ادب و وقار خارج می‌کند و او را از پست‌ترین‌ها می‌سازد.)
آزادی افراطی که مردم نادان طالب آن هستند سرانجام به فتنه‌ای منتهی میشود که موجب آشوب می‌گردد و احدی قادر به خاموش‌کردن آتش فتنه و فساد ناشی از آن نخواهد بود. توضیحات جناب دکتر داودی در این باب بسیار گویا است که با تلخیص نقل می‌گردد:
آزادی را بعضی چنین تعبیر کرده‌اند که هرچه می‌خواهند بی آن که مقیَّد به قیودی باشد مُجریٰ گردد. کسی را جرأت آن نباشد که سیر آنان را در جایی متوقّف دارد و چیزی را قدرت آن نباشد که میل آنان را به حدّی محدود سازد... ارادهٔ آنان معیار نیک و بد باشد و فهم آنان مقیاس صواب و خطاب به شمار آید... چنین چیزی میسّر نیست. نظام عالم هستی مُعارض آن است. کلّ وجود را قواعدی است که اجزاء آن را امکان تخلّف از آنها نیست. کسی را که خواستار چنین آزادی است مخیَّر کنند تا هر چه می‌خواهد بکند، بسیار زود به جایی می‌رسد که دیگر چیزی نمی‌تواند خواست و اگر اصرار ورزد دم فرو می‌کشد و هستی خویش را بر هوای دل می‌گذارد... پس چاره جز این نیست که از ابتدا چیزی بر خلاف آنچه موافق با احکام خلقت است در دل نیارید و هوسی جز آنچه مطابق با نظام طبیعت است در سر نپزید... جانوران صحرا چنین‌اند. آزادند و حدودی برای آزادی خود نمی‌شناسند. از آنچه بر خلاف طبیعت است تصوّری به دل راه نمی‌دهند تا باز نیابند و آنچه مطابق با حکم خلقت است می‌خواهند و به دست می‌آورند... از این روی توان گفت که آزادی قبایی است که بر اندام جانوران بیابان بریده‌اند...
امّا انسان چنین نیست. علاوه بر جسم او که محصور به حدود عالم طبیعی و مقیَّد به قیود مادّی است، روحی عاقل و فکری مُمَیِّز دارد. در خود احساس اختیار می‌کند. نیرویی شگرف برای غلبه بر طبیعت در خویشتن می‌بیند. می‌خواهد پرتوی از درون خود بر جهان هستی بیندازد. نشانی از عقل خود در عالم جسمانی به جای گذارد. رازهای سربستهٔ طبیعت را بگشاید. از جسم بی‌جان به سود خویشتن بهره بردارد. عقل خود را در راه تصرّف عالم به خدمت گیرد. دانا بودن را وسیله‌ای برای دارای‌‌شدن سازد. همچون جانوران قید حکم طبیعت را در همهٔ احیان و احوال بر گردن ندارد. تکلیف او از هر جهت بر حسب اقتضای قواعد مادّیِ معیّن نیست. خود او مکلّفِ تعیین تکلیف خویشتن است. خود را حاکم بر سرنوشت خود، واضع قواعد زندگی خود و مالک مختار شخص خود می‌شمارد.
ولیکن نوع او منحصر به شخص منفرد یا اشخاص معدود نیست. بلکه هزاران هزار از کسانی که جملگی خود را در چنین وضعی می‌بینند، با هم روبرو می‌شوند، با هم به سر می‌برند و با هم تعارض می‌یابند. هر کسی از آنان می‌خواهد که هر چه سخت‌تر به جهان روی‌آور شود؛ هرچه بیشتر بردارد و هرچه بالاتر فرا رود. اراده‌ها با هم مقابل میشود، همّت‌ها به هم برخورد می‌کند و هوس‌ها به جان هم می‌افتد."پیداست کزین میان چه بر خواهد خاست." جز فتنه و آشوب و کشتار هیچ. و پیداست که در این گیر و دار کدام کس چیره خواهد شد. آن که بازوی قوی‌تر و دندان تیزتر دارد.
به این ترتیب همهٔ آنان که می‌خواستند آزاد باشند در برابر آن که قوی‌تر است سپر می‌اندازند و سر فرود می‌آورند، حلقه به گوش و غاشیه بر دوش می‌شوند. آزادی‌ها همه از دست می‌رود، قدرت و قوّت به میان می‌آید و زور و ستم چهره می‌گشاید. چون همگی خواستار آزادی بودند، همگی گرفتار می‌شوند. چون همگی می‌خواستند که از هر بندی رهایی جویند، همهٔ بندها را بر گردن می‌گیرند تا به زبان حال بگویند که این است سرانجام انسانی که تفاوت خود را با حیوان باز نیابد.
در اینجاست که پای قانون به میان می‌آید. با استفاده از روابطی که منبعث از حقایق اشیاء است ضوابطی برای معیشت معیّن میشود، حدود آزادی هر کس مقرّر می‌گردد و گردن نهادن به این حدود، در همان حال که همه را مقیَّد می‌سازد، به همه آزادی می‌بخشد...
بهترین قوانین همانها است که در ادیان وضع میشود و کامل‌ترینِ ادیان دینی است که تعلّق به آخرین عهدِ قریب به عهد حاضر دارد و به همین سبب منطبق با مقتضیات این عهد است و چنین دینی امروزه همان است که در کتاب اقدس ابهی به اثر قلم اعلی وضع و تشریع شده است. این احکام اگر محتاج استدلال باشد در قبال غیر اهل بهاء است و چون در این جا روی سخن با آنان نیست در این باره رنجی بر خود هموار نمی‌کنیم و به خود حق می‌دهیم که این حکم را مسلّم گیریم که شرایع کتاب اقدس اکملِ قوانین است. و چون از پیش چنین استدلال کردیم که قوانین حافظ آزادی و کافل حقوق و مانع تسلّط اقویا و مُعارض با استقرار وضع جنگلی در جامعهٔ انسانی است، ناچار این نتیجه را به دست می‌آوریم که آزادی اهل بهاء در پیروی از کتاب اقدس و گردن نهادن بر احکام آن منشور اعلی است...
آن که بی‌دین است و همهٔ جهانیان را بی‌دین می‌خواهد، خود بزرگترین دشمن آزادی است. چه، اگر چنین شود که او می‌خواهد کیست که بتواند مانع زورگویی نیرومندان باشد؟ کیست که بتواند کسی را که قادر به قتل دیگری است از اجرای میل خود مانع آید و چیست که ناموس فرودستان را در برابر ستمگران محفوظ دارد. اگر بگویید قوانین ناشی از فکر و عقل انسانی چنین تواند کرد، گوییم که از یک سوی همین اعتراف خود دلیلی بر لزوم محدود ساختن آزادی به حکم قانون است و از سوی دیگر در چنین حالی حکومت قانون بر اشخاص تنها به حکم قدرت قانون می‌تواند بود و زور گفتن قانون و محدود ساختن آزادی شدیدتر و لازم‌تر خواهد شد.
و حال آن که دین‌داری چون در دل‌ها نفوذ می‌یابد و جان‌ها را تربیت می‌کند مردم را چنان می‌سازد که خود بخواهند که چنین باشند؛ خود بخواهند که ستم نرانند؛ خود بخواهند که حدودی بشناسند و خود بخواهند که از این حدود، با وجود قدرت، قدم فراتر نگذارند. وجدان‌ها چنان پرورش می‌یابد که هر کسی جز آنچه شریعت خواهد آرزویی ندارد و جز آنچه دیانت گوید کاری را شایسته نمی‌شمارد. نسبت طبیعت به حیوان همچون نسبت شریعت به انسان میشود. طبیعت بر حیوان چنان حکومت داشت که شخص حیوان در میان آنچه طبیعت می‌خواست و آنچه خواهش خود آن بود احساس تعارض نمی‌کرد و از همین رو می‌توانست، در عین اتّباع طبیعت، آزاد از قیود و حدود باشد. انسان تا این حدود محکوم به طبیعت نیست، بلکه خود را حاکم بر آن می‌داند و مالک آن می‌خواهد و قادر به تغییر و تبدیل آن می‌شمارد.
از همین رو در عالم انسانی به جای عامل طبیعی ضابط شرعی به میان می‌آید. شریعت جای طبیعت را می‌گیرد و اشخاص را چنان متعلّم می‌سازد که تناقضی در میان آنچه او خواسته است و آنچه خود می‌خواهند نمی‌بینند. پس، اگر کسانی از آنان یافته شوند که پیروی از حکم دین را ناقض آزادی خویش دانند، از آن زمره‌اند که دل و جان آنان چنان پرورش نیافته است که اهواء شخصی با آراء شرعی در آنان توافق جوید...
هر کس به تعالیم الهیه گردن ننهد و آزادی مطلق را شعار خود قرار دهد، نتایج اعمال سوء دامنگیرش شود و مآلاً آه دل و سوز سینه را بر این اعتراف که زبان حالش حاکی از آن است شاهد گیرد که دینی که مانع آزادی خویشتن می‌دانستم ضمانتِ آن را داشته است و امری که زنجیری بر گردن خود می‌پنداشتم رهایی‌بخشِ آن بوده است... (انسان در آئین بهائی، صفحات ۲۱۶-۲۲۱)
در این مقام برخی از بیانات حضرت بهاءالله دالّ بر آزادی حقیقی که توسّط امر مبارک به اهل عالم عنایت شده نقل می‌گردد:
روز روز شماست و هزار لوح گواه شما. بر نصرت امر قیام نمایید و به جنود بیان به تسخیر افئده و قلوب اهل عالم مشغول شوید. باید از شما ظاهر شود آنچه که سبب آسایش و راحت بیچارگان روزگار است. کمر همّت را محکم نمایید شاید بندگان از اسیری فارغ شوند و به آزادی رسند. (مجموعه الواح مبارکه، طبع مصر، ص۲۸۶)
این ندا و این ذکر مخصوص مملکتی و یا مدینه‌ای نبوده و نیست. باید اهل عالم طُرّاً به آنچه نازل شده و ظاهر گشته تمسّک نمایند تا به آزادی حقیقی فائز شوند. (دریای دانش، ص۹۰)
آن که پنهان بود آمده و خوب آمده. بر یک دستش آب زندگانی و بر دست دیگر فرمان آزادی. بگذارید و بگیرید. بگذارید آنچه در جهان دیده میشود و بگیرید آنچه را که دست بخشش می‌بخشد. (مجموعه اشراقات، ص۲۸۶)
امروز کیش یزدان پدیدار. جهاندار آمد و راه نمود. کیشش نیکوکاری و آئینش بردباری. این کیش زندگی پاینده بخشد و این آئین مردمان را به جهان بی‌نیازی رساند. (یاران پارسی، ص۸)
۱۲۴. ﻓَﭑنْظُرُوا ﭐلْخَلْقَ ﮐﭑلْاَغْنام
لابُدَّ لَها مِنْ راع لِیحْفَظَها اِنَّ هٰذا لَحَقٌّ یقینٌ * اِنّا نُصَدِّقُها فیۭ بَعْضِ ﭐلْمَقاماتِ دونَ ﭐلْاٰخَرِ اِنّا کُنّا عالِمینَ *
(مضمون: مردم را مانند گوسفندان مشاهده کنید برای آنها ناچار شبانی [لازم است] تا آنها را حفظ نماید. به‌درستی که این حقیقتی حتمی است. ما آن [آزادی] را در بعضی مقامات، نه بعضی دیگر [نه همه جا] تصدیق می‌کنیم. به‌درستی که از دانایان هستیم.)
تمثیل شبان و رمه در آثار انبیاء گذشته وجود داشته و در این دور نیز مطرح شده است. حضرت مسیح می‌فرمایند:
من شبان نیکو هستم. شبان نیکو جان خود را در راه گوسفندان می‌نهد. امّا مزدوری که شبان نیست و گوسفندان از آنِ او نمی‌باشند چون بیند که گرگ می‌آید گوسفندان را گذاشته، فرار می‌کند و گرگ گوسفندان را می‌گیرد و پراکنده می‌سازد. مزدور می‌گریزد چون که مزدور است و به فکر گوسفندان نیست. من شبان نیکو هستم و خاصّان خود را می‌شناسم و جان خود را در راه گوسفندان می‌نهم. (انجیل یوحنّا، باب دهم، آیات ۱۱ به بعد)
جالب است که حضرت مسیح در اندیشهٔ دیگر مردمان نیز هست که نیاز به مراقبت و هدایت دارند و می‌خواهد در میان کلّیه نفوس انسانی اتّحاد ایجاد نماید و چون در آن زمان میسّر نبوده به یوم آخر بشارت می‌دهد. از این رو می‌فرماید:
چنان که پدر مرا می‌شناسد و من پدر را می‌شناسم و جان خود را در راه گوسفندان می‌نهم. و مرا گوسفندان دیگر هست که از این آغُل نیستند. باید آنها را نیز بیاورم و آواز مرا خواهند شنید و یک گله و یک شبان خواهند شد. و از این سبب پدر مرا دوست می‌دارد که من جان خود را می‌نهم تا آن را باز گیرم. (همان، آیات ۱۵ به بعد)
حضرت مسیح به نکتهٔ ظریفی نیز اشاره دارند که به تمثیل گوسفند گم‌شده شهرت دارد. وقتی گناهکاران نزد حضرتش می‌آمدند تا کلام آن حضرت را بشنوند، ایراد گیران، که از آنها به "فریسیون" تعبیر شده، ایراد می‌گرفتند که چرا گناهکاران را می‌پذیرد. حضرتش با لطافت جواب دادند:
کیست از شما که صد گوسفند داشته باشد و یکی از آنها گم شود که آن نود و نه را در صحرا نگذارد و از عقب آن گم شده نرود تا آن را بیابد. پس چون آن را یافت به شادی بر دوش خود می‌گذارد و به خانه آمده، دوستان و همسایگان را می‌طلبد و بدیشان می‌گوید با من شادی کنید زیرا گوسفند گم شدهٔ خود را یافته‌ام. به شما می‌گویم که بر این منوال خوشی در آسمان رخ می‌نماید به سبب توبهٔ یک گناهکار بیشتر از برای نود و نـُه عادل که احتیاج به توبه ندارند. (انجیل لوقا، باب ۱۵، آیات ۱ به بعد / انجیل متی، باب ۱۸، آیات ۱۱ به بعد)
در این باب از انجیل متی می‌فرماید: "پسر انسان آمده است تا گم شده را نجات بخشد" (باب ۱۸، آیهٔ ۱۱) در کلام دیگر نیز به مأموریت خاصّ خود اشارتی دارند: "فرستاده نشده‌ام مگر به جهت گوسفندان گم شدهٔ خاندان اسرائیل." (انجیل متی، باب ۱۵، آیهٔ ۲۴)
بنابراین، این شبانی نشانهٔ مهربانی فرستادهٔ الهی است تا بندگان را از انحراف نجات بخشد و به صراط مستقیم باز دارد. این معنی در آثار جمال مبارک نیز به وفور یافت میشود و نفوسی را که در امتحانات طاقت نمی‌آورند و دچار لغزش می‌شوند به حال خود رها نمی‌کنند بلکه میل دارند آنها را دیگر بار به ظلّ امر مبارک وارد کنند. مثلاً می‌فرمایند:
نفوسی که در این فتنهٔ کبری مضطرب شده‌اند مداهنه با ایشان لازم که شاید به بحر اطمینان راجع شوند. این معلوم بوده که اکثری از نفوس ضعیف‌اند. لکن به رحمت سابقهٔ الهیّه ناظر تا آن که نفسی محروم نمانَد خاصّه نفوسی که در افتتان مسّ شدائد نموده‌اند. باری، بر آن جناب لازم که به امثال آن نفوس مدارا نمایند که شاید کلّ از فضل الهی محروم نمانند. (امر و خلق، ج۳، ص۱۲۳)
در بیان دیگر از قلم اعلی نازل:
نفوسی که در این فتنهٔ کبری متزلزل و مضطرب شده‌اند به جمیع تلطّف و مهربانی نمایید و به مواعظ حسنه به شریعهٔ احدیّه دلالت کنید. چه که حق دوست نداشته نفسی محروم مانَد. مخصوص نفوسی که محلّ شتم و ذلّت واقع شده‌اند ولو فی ساعةٍ. إنّه لَهُوَ الغفور الرّحیم. نفوس مطمئنّهٔ قویّهٔ ثابته اقلّ از کبریت احمر بوده و خواهند بود. باید امثال این نفوس نفوس ضعیفه را به خود وانگذارند و به لطائف بیانات الهیّه ایشان را مجدّداً به حیات باقیه کشانند. (لئالی‌الحکمة، ج۱، ص۱۸۲ / مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۷۱ و ۱۶۵)
حتّی شخصی را که در ارض اقدس سرّاً به اعمال نالایقه مشغول بود مکرّراً هدایت و انذار فرمودند و نهایتاً چاره‌ای باقی نماند مگر آن که او را طرد فرمودند. هیکل مبارک دربارهٔ او می‌فرمایند:
از مطلع آیات الواح منیعه مخصوص او نازل و ارسال شد و در جمیع احوال تصریحاً و تلویحاً او را به مقام پاک که مقدّس از شائبهٔ نفس و هستی است دعوت نمودیم که شاید به مقامات عالیهٔ ممتنعه فائز شود. کلّ ذلک مِن فضل ربّک و رحمته و عنایته. چه، دوست نداشته و نداریم که نفسی از ما خُلِقَ لَه محروم مانَد و از ما قُدِّرَ لَه بی‌نصیب گردد. (اقتدارات، ص۱۸۳)
جالب این است که حضرت بهاءالله اینگونه نفوس را به گوسفندانی تشبیه می‌کنند که گرگ دیده‌اند و لذا از خوف گرگ از صراط مستقیم منحرف شده‌اند:
اولیائی که در بأسا و ضرّاء مضطرب و خائف مشاهده می‌شوند بأسی بر آن نفوس نه. چگونه است حال مرغی که عُقاب بیند و حال غنمی که از اطراف ذئاب مشاهده کند. کمال مرحمت را باید دربارهٔ آن نفوس مبذول داشت و اگر هم امر خلافی و کلمهٔ نالایقی از ایشان ظاهر شود باید به صبر جمیل تمسّک جُست و به ستر اکبر که از نتائج اسم ستّار الهی است تشبّث نمود. چه، اگر ترکِ اولیٰ از بعضی ذکر شود سبب حزن آن بیچاره و انفعال او شود و این لدی‌الله محبوب نه. (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۵۱، ص۱۶۰)
جالب است همان طور که حضرت بهاءالله به احبّای ثابت و راسخ توصیه می‌فرمایند که نفوسی را که از ظلّ امر منحرف شده‌اند به بیانات حسنه به ظلّ امر برگردانند که کسی محروم نماند، حضرت مسیح نیز به حواریون این توصیه را می‌فرماید:
بعد از غذا خوردن، عیسی به شمعون پطرس گفت ای شمعون پسر یونا آیا مرا بیشتر از اینها محبّت می‌نمایی؟ بدو گفت بلی خداوندا تو میدانی که تو را دوست می‌دارم. بدو گفت برّه‌های مرا خوراک بده. باز در ثانی به او گفت ای شمعون پسر یونا آیا مرا محبّت می‌نمایی؟ به او گفت بلی خداوندا تو میدانی که تو را دوست می‌دارم. بدو گفت گوسفندان مرا شبانی کن. مرتبهٔ سیُّم بدو گفت ای شمعون پسر یونا مرا دوست می‌داری؟ پطرس محزون گشت. زیرا مرتبهٔ سیُّم بدو گفت مرا دوست می‌داری. پس به او گفت خداوندا تو بر همه چیز واقف هستی. تو میدانی که تو را دوست می‌دارم. عیسی بدو گفت گوسفندان مرا خوراک ده. (انجیل یوحنّا، باب ۲۱، آیات ۱۵ به بعد)
می‌دانیم که مقصود از خوراک، مائدهٔ آسمانی است که در هنگام سرگردانی بنی اسرائیل از آسمان بر آنها نازل شد و در قرآن کریم نیز به این موائد آسمانی اشاراتی هست و در امر مبارک نیز به وفور ملاحظه میشود.
بدین لحاظ است که در این امر مبارک موضوع شبان و رمه و اغنام مطرح شده است که به مهربانی خداوند و نظر لطف او به بندگان دلالت دارد و مایل نیست آنها طعمهٔ گرگان شوند و یا از گله جدا شده راه گم کنند. حضرت عبدالبهاء در لوح مبارک خطاب به جمعیت لاهه می‌فرمایند:
از جمله تعالیم حضرت بهاءالله وحدت عالم انسانی است که جمیع بشر اغنام الهی و خدا شبان مهربان. این شبان به جمیع اغنام مهربان است. زیرا کلّ را خلق فرموده و پرورش داده و رزق احسان می‌دهد و محافظه می‌فرماید. شبهه نمانَد که این شبان به جمیع اغنام مهربان است و اگر در بین این اغنام جاهلانی باشند باید تعلیم کرد و اگر اطفالی باشند باید تربیت نمود تا به بلوغ رسند و اگر بیماری باشد باید درمان نمود نه این که کُرْه و عداوتی داشت. باید مانند طبیب مهربان این بیمارهای نادان را معالجه نمود. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۱۰۳)
در واقع حضرت بهاءالله در مقام راعی، شبانی که اغنام جمیع گله‌ها را در ظلّ یک سراپرده جمع خواهد فرمود ظاهر شده‌اند. حضرت عبدالبهاء توضیح می‌فرمایند:
خداوند راعی حقیقی را ظاهر فرمود تا جمیع اغنام را جمع فرماید و آن شبان مهربان حضرت بهاءالله بود که اغنام متفرّقه را جمع نمود و احزاب متنوّعه را الفت داد و به جهت حفظ و حمایت اهل عالم، خود را سپر سِهام بلایا کرد و مبتلای هجوم ذئاب کاسره فرمود تا اغنام الهی از تعدّی درّندگان پُر جفا و ظلم گرگان نفس و هویٰ آسوده گردند و حفظ و حیات ابدی جویند. امیدم چنان است که ما نیز موفّق به آن شویم که در ظلّ آن شبان حقیقی این اغنام پریشان را جمع و محافظه نماییم و در چمنستان عنایت سیر دهیم و حفظ و حراست کنیم تا از گرگان محفوظ مانند و جمیع گلّه‌های متفرّقه مجتمع شده در نهایت سرور زندگانی کنند. (بدایع‌الآثار، ج۲، ص۳۸)
نکتهٔ جالب در اینجا است که مقصود از ظهور مبارک جمع‌کردن اغنام پراکنده است تا به سعادت حقیقی و ابدی رسند. حضرت عبدالبهاء در بیان دیگر می‌فرمایند:
امیدوارم نیّر وحدت بر جمیع اقالیم بتابد. نفوس امم مانند قطراتند چون متّحد شوند بحری اعظم تشکیل شود. امید چنان است که کلّ متّفق گردند تا دریای یگانگی، بحر وحدت عالم انسانی، به موج آید؛ این اغنام متفرّقه جمع شوند؛ در ظلّ تربیت شبان الٓهی در آیند تا در چمنستان سعادت و احسان آرامگاه دل و جان جویند و از سرچشمهٔ حیات سرمدی بنوشند. مقصد ما این است. زیرا نفوس بنی آدم مانند اغنام متفرّقه حیران و پریشان در صحاری و تلال و جبال عالم‌اند. چه خوب است که جمیع جمع شوند و در این چمن الهی در نهایت الفت و آسایش زندگانی نمایند؛ در تحت صیانت راعی حقیقی باشند. (بدایع‌الآثار، ج۲، ص۲۷۲)
در واقع حضرت بهاءالله به ما نیز به این ترتیب تعلیم می‌دهند که چگونه باید با نفوس دیگر رفتار نماییم و نهایت مهربانی نشان دهیم. حضرت عبدالبهاء این را سیاست الهیّه می‌نامند و جمیع را مأمور تبعیت از آن سیاست الهیّه می‌فرمایند:
جمیع خلق اغنام حق هستند و خدا شبان مهربان. جمیع را خلق فرمود، رزق داد، تربیت فرمود، پرورش داد. پس یقین است به جمیع اغنام مهربان است. این است سیاست الهیّه. پس ما باید متابعت سیاست الهیّه نماییم و اگر چنانچه شخصی علیل است باید معالجه کرد نه عداوت؛ شخصی کودک است باید تربیت نمود تا به بلوغ رسد؛ شخصی نادان است باید او را تعلیم نمود تا دانا گردد. (یاران پارسی، ص۴۰۴)
ضمناً جمال مبارک به ما تعلیم می‌دهند که مبادا هدایات راعی حقیقی را نادیده بگیریم و تصوّر نماییم که ما را در دست گرگان تنها گذاشته و حمایت نمی‌فرماید:
جمیع دوستان را به صبر و سکون و وقار وصیّت نمایید و بگویید: یا اولیاءالله فِی الأرض، به اسم حق در جمیع عوالم الٓهی معزَّزید ولکن در این دنیای فانیه، که اقرب از آن منتهی میشود، به ذلّت مبتلا. در سبیل خداوند یکتا شماتت شنیدید و اذیّت دیدید، به حبس رفتید، جان دادید؛ ولکن به جهت ظلم چند نفس غافل نباید از حدودالله تجاوز نمایید. یعنی نباید به نفسی تعرّض کنید. آنچه بر شما وارد لله بوده. هذا حقٌّ لا رَیبٌ فیه. و حال هم جمیع امور را به او راجع نمایید و بر او توکّل کنید و تفویض نمایید. البتّه او هم شما را وا نمی‌گذارد. این هم لا ریبٌ فیه. هیچ پدری اولاد را به سبُع نمی‌دهد و هیچ صاحب غنمی اغنام خود را به گرگ نمی‌سپارد. البتّه در حفظش سعی بلیغ مبذول می‌دارد. اگر چند یومی، به مقتضای حکمت بالغه، امور ظاهره بر خلاف مراد جاری شود بأسی نبوده و نیست. مقصود آن که کلّ به افق اعلی ناظر باشند و به آنچه در الواح نازل شده متمسّک. در اقلیم فساد پا نگذارند و در عرصهٔ جدال و نزاع قدم ننهند؛ به جنود صبر و تسلیم و اخلاق و اعمال طیّبه و کلمات بدیعهٔ منیعه حق جلّ جلاله را نصرت نمایید. (نار و نور، ص۹)
در پایان لوحی از حضرت عبدالبهاء به یکی از احبّاء نقل میشود که گلایه کرده بود چرا حضرت عبدالبهاء جواب نامه‌های او را نمی‌دهند. در اینجا نیز حضرت عبدالبهاء تمثیل شبان و گوسفندان را ذکر کرده‌اند:
به واسطهٔ حضرت ابن ابهر، جناب آقا محمّدهاشم کاشانی ساکن طهران علیه بهآءالله الأبهی
یا صاحبَی السّجن هوالله ای بندهٔ الهی، نامهٔ شما رسید. فوراً جواب مرقوم می‌گردد تا تلافی مافات شود. ای جناب هاشم، مَثَلی است مشهور: «العذرُ عند کرام النّاس مقبول.» عبدالبهاء در بین امواج دریای اوراق مستغرق است. چگونه تواند که هر نامهای را جواب نگارد. امّا جنابِ شما هر چند ماهی قلم رنجه می‌فرمایید و نامهای می‌نگارید و دیگر نگارشی ندارید؛ گمان می‌فرمایید که این عبد نیز مانند شما در نهایت وسعتِ وقت و فسحت اَشعال است. لهذا گله می‌فرمایید. شبانی که باید هزار گلّه را محافظه نماید و در چمن‌زار حقایق و معانی بچراند و از آب‌های سرد خوشگوار بنوشاند و از سطوت گرگان درّنده محافظه نماید، حال او قیاس به حال یک برّهٔ عزیز نگردد. زیرا برّه در مرغزار گاهی جست و خیز کند، گاهی علف تازه میل فرماید و گاهی آب گوارا بنوشد و در نهایت خوشی و فرح در اطراف چمن بخرامد. این است حقیقت حال والّا قصور نمی‌شد و فتور حاصل نمی‌گشت... (مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۱۷، ص۶-۸)
۱۲۵. قُلِ ﭐلْحُرِّیةُ فِی ﭐتِّباعِ اَوامِریۭ
لَوْ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلْعارِفینَ * لَوِ ﭐتَّبَعَ ﭐلنّاسُ ما نَزَّلْناهُ لَهُمْ مِنْ سَمآءِ ﭐلْوَحْیِ لِیجِدُنَّ اَنْفُسَهُمْ فیۭ حُرِّیةٍ بَحْتَةٍ طوبیٰ لِمَنْ عَرَفَ مُرادَ اللهِ فیۭما نُزِّلَ مِنْ سَمآءِ مَشِیتِهِ ﭐلْمُهَیمِنَةِ عَلَی ﭐلْعالَمینَ* قُلِ ﭐلْحُرِّیةُ ﭐلَّتیۭ تَنْفَعُکُمْ اِنَّها فِی ﭐلْعُبودِیةِ لِلّٰهِ ﭐلْحَقِّ وَ ﭐلَّذیۭ وَجَدَ حَلاوَتَها لا یبَدِّلُها بِمَلَکوتِ مُلْکِ ﭐلسَّمٰواتِ وَ ﭐلْاَرَضیۭنَ *
(مضمون: بگو آزادی در پیروی اوامر من است اگر از عارفان هستید. اگر مردم از آنچه که آن را برایشان از آسمان وحی نازل کردیم پیروی کنند البته خود را در آزادی محضی می‌یابند. خوشا به حال کسی که شناخت مقصود خداوند را در آنچه که نازل شد از آسمان ارادهٔ او که بر عالمیان مسلّط است. بگو آن آزادی که به شما نفع می‌رساند در بندگی خداوندِ حقیقی است و کسی که شیرینی آن را یافت، آن را با سلطنت آسمانها و زمین‌ها مبادله نمی‌کند.)
بحث آزادی را دیگربار حضرت بهاءالله مطرح می‌فرمایند. در واقع در انتهای بند گذشته تصریح دارند که بعضی از آزادی‌ها را تصدیق و بعضی را ردّ می‌فرمایند. این بدان معنی است که خداوند به کلّی آزادی را سلب نمی‌فرماید فقط حریّت افراطی را که مضرّ است ردّ می‌فرمایند و حرّیتی که در چهارچوب معیّن محدود شده، مورد تصدیق طلعت ابهی قرار گرفته است.
اصل قضیه این است که انسان "مختار" آفریده شده است. نصّ جمال مبارک است که می‌فرمایند: "بعد از خلق کلّ ممکنات و ایجاد موجودات به تجلّی یا مختار انسان را از بین امم و خلایق برای معرفت و محبّت خود که علّت غائی و سبب خلقت کائنات بود اختیار نمود." (مجموعه الواح مبارکه طبع مصر، ص۳۳۹) بنابراین انسان اختیار دارد تصمیم بگیرد و عمل کند. امّا دایرهٔ اختیار او نیز محدود است. تمامی این سخن آزادی در محدودهٔ بسیار کوچکی است که او دارای اختیار است. والّا در بیشتر موارد زندگی مجبور و ملزم است. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
امّا مسألهٔ قِصَرِ عمر و قلّت اولاد و تنگی رزق حکمت بالغه است که آن مصدر تقادیر الهیّه است و تقادیر الهیّه روابط قویّهٔ صحیحه که در بین اجزاء کائنات است. هر امری مرتبط به جمیع امور است و هر قضیّه از روابط ضروریهٔ جمیع قضایا. (امر و خلق، ج۱، طبع آلمان، ص۶۳)
محدودهٔ اختیارات انسان در امور خیر و شرّ است و بس. حضرت عبدالبهاء تعیین فرموده‌اند:
انسان در اموری که راجع به تحسین صفات و تعدیل اخلاق است و سبب علوّ و صعود به مقامات عالیهٔ متعالیه مختار است. این است که استعدادات فطری و مواهب قدرتی در عالم انسانی به تربیت کامل گردد، خارزار جهل و جفا گلزار علم و صفا شود و ظلمتکدهٔ عداوت و بغضا آتشکدهٔ محبّت و وفا گردد. امّا در امور کلّیه و قانون، قدرت انسان مداخله نتواند و اختیار ندارد. مثلاً نمی‌تواند بگوید چرا پیر شده‌ام و قادر بر این نیست که همیشه زنده باشد و هرگز نمیرد. در این گونه امور البتّه مجبور است. ولکن در تحصیل فضائل عالم انسانی و اکتسابات کمالات روحانی مختار است و بر تبدیل اعمال و اطوار و قبول تربیت و حصول علم و معرفت قادر و اعظم اساس تربیت نوع انسانی در این عالم ترابی تعالیم و قوانین الهی است. (بدایع‌الآثار، ج۲، ص۳۳۹)
حال، حضرت بهاءالله می‌فرمایند اعظم آزادی در چارچوب تعالیم الهی است که از قلم مبارک عزّ نزول یافته است. در واقع بیان حضرت بهاءالله این است که آمده‌اند تا انسان را به آزادی حقیقی برسانند: "قد قُیِّدَ جمالُ القدم لإطلاق العالم و حُبِسَ فِی الحصنِ الأعظم لعتق العالمین." (آثار قلم اعلی، ج۱، خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۲۴۴ / مضمون: جمال قدم در قید و زنجیر قرار گرفت تا عالم رهایی یابد و در سجن اعظم محبوس شد تا اهل عالم آزادی یابند.) در مقام دیگر در مناجاتی می‌فرمایند: "سبحانک اللّهمّ یا الهی لَکَ الحمدُ بما فدَیتَنی لحیٰوةِ العالمین و لَکَ الحمدُ بما حَبَستَنی لعِتقِ العالمین." (مجموعه مناجات آثار قلم اعلی، ج۱، ص۱۶ / مضمون: مقدّسی تو ای خدای من؛ ستایش مر تو را سزاست که مرا برای حیات اهل عالم فدا فرمودی و حمد تو را که مرا برای آزادی اهل عالم محبوس ساختی.)
بنابراین، جمال مبارک خود را فدا ساختند تا بندگان از اسیری نفس و هوی رهایی یابند و به آزادی حقیقی نائل گردند. هیکل مبارک در لوحی خطاب به خاتون‌جان، همسر جناب میرزا محمّدحسن، برادرشان، تصریح می‌فرمایند:
حبس را قبول فرمودیم تا گردن‌های عباد از سلاسل نفس و هوی فارغ شود و ذلّت اختیار نمودیم تا عزّت احبّاء از مشرق اراده اشراق نماید. همچه مدان که حقّ عاجز است. قسم به اسم اعظم که اگر اراده فرماید ارواح جمیع امم را به کلمه‌ای اخذ نماید. معذلک از ظلم ظالمین چشم پوشیده و حمل بلایای لاتُحصیٰ فرموده تا کلّ را به مدینهٔ باقیه کشانَد. لایَعلَمُ ذلک إلّا أولو الالباب. (آثار قلم اعلی، ج۷، ص۵)
حضرت عبدالبهاء تأثیر آثار الهی در تربیت نوع بشر را که در چارچوب قواعد و احکام حرکت کند، یعنی در واقع به حبل عبودیت تمسّک تام جوید و به عروةالوُثقای محویت متشبّث گردد، چنین تبیین می‌فرمایند:
اگر شما بخواهید در حُسن اخلاق شخصی را تربیت نمایید، سالها باید زحمت بکشید و تحمّل ناملایمات کنید تا آخر چه شود و تا چه درجه تربیت شما در او تأثیر نماید و آن تا کی باقی ماند و چه نتیجه بخشد. ولی چون آن شخص در ظلّ دیانت الهیّه در آید به مجرّد ایمان به کلّی منقلب شود و از صمیم قلب محبّ عالم انسانی گردد و در جمیع احوال و اطوار ترقّی کند و خلق جدید شود. چه که در نظم و انتظام عالم و راحت و آسایش امم رفتار و کردار عامیِ متدیّن مفیدتر است از اعمال عالِم غیر متدیّن علی‌الخصوص در مواقعی که قوانین و قوّهٔ سیاست نافذ و مانع نباشد و خیال عزّت و خوف و شهرت به میان نیاید. آن وقت قدر مقام تربیت الهی و نفوذ و نتیجهٔ تعالیم روحانی معلوم میشود. (بدایع‌الآثار، ج۲، ص۳۳۹)
از این حالت به خشیةالله تعبیر میشود. حضرت بهاءالله در لوح دنیا این نکته را بالصّراحه بیان می‌فرمایند:
در اصول و قوانین، بابی در قصاص که سبب صیانت و حفظ عباد است مذکور. ولکن خوف از آن ناس را در ظاهر از اعمال شنیعهٔ نالایقه منع می‌نماید. امّا امری که در ظاهر و باطن سبب حفظ و منع است خشیةالله بوده و هست. اوست حارس حقیقی و حافظ معنوی. باید به آنچه سبب ظهور این موهبت کبری است تمسّک جُست و تشبّث نمود. طوبی لِمَن سَمِعَ ما نَطَقَ بِهِ قلمی الأعلی و عمِلَ بما اُمِرَ بِهِ مِن لَدُن آمرٍ قدیم. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۲۹۷)
حضرت عبدالبهاء همین نکته را اینگونه تبیین فرموده‌اند:
از جمله تعالیم حضرت بهاءالله این که دین حصن حصین است. اگر بنیان دین متزلزل و وهین گردد، هرج و مرج رخ دهد و به کلّی انتظام امور مختل شود. زیرا در عالم انسانی دو رادع است که از ارتکاب رذائل حفظ می‌نماید. یک رادع قانون است که مجرم را عذاب و عِقاب می‌نماید. ولی قانون رادع از جرم مشهود است. رادع از جرم مخفی نیست. و امّا رادع معنوی، دین الهی، رادع از جرم مشهود و مخفی هر دو است و انسان را تربیت می‌نماید و تهذیب اخلاق می‌کند و مجبور بر فضائل می‌نماید و اعظم جهت جامعه است که تکفّل سعادت عالم انسانی می‌کند. امّامقصد از دین دین تحقیقی است نه تقلیدی. اساس ادیان الهی است نه تقالید بشری. (لوح لاهه، مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۱۰۸)
حلاوت عبودیت امری است محتوم که در این بند از کتاب اقدس به آن اشاره فرموده‌اند. به‌طور کلّی حلاوت در آثار مبارکه به موارد معدودی محدود شده است. موارد آن در مقالهٔ "شیرینی سخن خدا" درج شده است. و امّا در مورد حلاوت عبودیت حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
... این ثبوت و رسوخ باید مؤیَّد و مشفّع به رضا باشد. رضای این عبد بهاء از شما وقتی کامل گردد که ناطق به عبودیت محضهٔ من در آستان جمال ابهی گردی و دلائل و براهین اقامه نمایی و فریاد یا عبدالبهاء و یا رقیق‌البهاء بر آری. به جمال مقدّسش قسم است که هیچ نامی و ندایی در مذاق روح و جان چون این نام شیرین و پرحلاوت نه. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۷، ص۱۸۳)
و در بیان دیگر می‌فرمایند:
قسم به حضرت احدیت که حلاوت عبودیت آستان جمال ابهی کام سُکّان ملأ اعلی را شیرین نموده. پس به این ندا باید مذاق عبد بهآء را شیرین و شکرین نمود. دیگر هر لقبی تلخ است. (حدیقه عرفان، ص۲۶۷)
۱۲۶. حُرِّمَ عَلَیکُمُ ﭐلسُّؤالُ فِی ﭐلْبَیانِ
عَفَا اللهُ عَنْ ذٰلِکَ لِتَسْئَلُوا ما تَحْتاجُ بِهِ اَنْفُسُکُمْ لا ما تَکَلَّمَ بِهِ رِجالُ قَبْلِکُمُ ﭐتَّقُوا اللهَ وَ کونوا مِنَ ﭐلْمُتَّقینَ * اِسْئَلُوا ما ینْفَعُکُمْ فیۭ اَمْرِ اللهِ وَ سُلْطانِهِ قَدْ فُتِحَ بابُ ﭐلْفَضْلِ عَلیٰ مَنْ فِی ﭐلسَّمٰواتِ وَ ﭐلْاَرَضیۭنَ *
(مضمون: در بیان سؤال‌کردن [از مظهر امر] بر شما حرام شد. خداوند از آن عفو نمود تا آنچه را نفوس شما به آن محتاج است بپرسید، نه آنچه را مردان قبل از شما به آن تکلّم کردند. از خدا بترسید و از پرهیزگاران باشید. در مورد امر الهی و سلطنت او آنچه را به شما سود می‌بخشد سؤال کنید. باب فضل بر کسانی که در آسمانها و زمین‌اند گشوده شد.)
حضرت ربّ اعلی در توضیح باب سیزدهم از واحد سوم بیان عربی، در باب مشابه بیان فارسی می‌فرمایند:
فی أن لایجوزَ السّؤال عمَّن یُظهرُهُ‌الله إلّا فی الکتاب... ملخّص این باب آن که سؤال عَمَّن یُظهرُهُ‌الله جایز نیست الّا از آنچه لایق به او است. زیرا که مقام او مقام صِرف ظهور است حتّی نفس ظهور در نفس ظهور در ظلّ او ظاهر و اگر در امکان فضلی هست از شَبَح وجود او است و اگر شیئی هست به شیئیت او است... و اگر کسی خواهد سؤال کند جائز نیست إلّا در کتاب... ولی از آن چیزهایی که در شأن او نیست سؤال نکرده. مثلاً اگر از کسی که یاقوت می‌فروشد سؤال شود از بهای کاه، چقدر محتجب بوده و مردود است... مختصر نموده سؤالات خود را از محبوب خود إلّا در علوّ توحید و سموّ تقدیس و ارتفاع تسبیح و امتناع تکبیر عِلماً و قولاً و عملاً و ظاهراً و باطناً که او دوست می‌دارد افئده‌ای که دلالت نکند إلّا عَلَی الله و برحبّ او.
اگرچه حضرت بهاءالله در این بند از کتاب اقدس این حرمت را نفی فرموده و اجازه داده‌اند که سؤالات معقول و منطقی در امر الهی مطرح کنند (نه مانند مسائل بی‌ارزشی که سایر اقوام و ملل از مظاهر الهی پرسیده‌اند)، امّا بارها به این نکته اشاره فرموده‌اند که: "لیس الیوم یومُ السّؤال. اذا سمعتَ نداءَ ربِّک قل لبّیک یا محبوبَ العالمین." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۳۱ / مضمون: امروز روز سؤال نیست. وقتی ندای پروردگارت را شنیدی بگو لبّیک ای محبوب عالمیان)
اجابت دعوت الهی بدون هر گونه سؤال در درگاه الهی مقبول است، چه که دلالت بر مکاشفه و شهود دارد. حضرت بهاءالله در لوحی کوتاه به مخاطب می‌فرمایند که از پطرس بیاموزد که چگونه بدون سؤال دعوت حضرت مسیح را اجابت کرد و سپس تأکید می‌فرمایند که امروز روز مکاشفه و شهود است و باید به منظر اکبر توجّه نمود تا نور مُشرق از این افق منیر را مشاهده کرد. (آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ص۴۴۶ / خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۴۰۷) در مقامی اشاره دارند که:
قُل یا قومُ لیس هذا یومَ السّؤال قد ظهرَ الغنیّ المتعال بسلطانٍ أحاطَ مَن فی الأرضین و السّموات. توجّهوا الیه بقلوبٍ نوراء لتجدوا مِنهُ ما وَجَدَ الحبیب فِی المعراج. هذا یومٌ ینبغی لکُلِّ نفسٍ إذا سمِعَ النّدآء مِنَ السّدرة المنتهی الّتی نبتَت فی الأرض البَیضاء تقول لبّیک لبّیک یا مولَی الأنام. (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۱۴۰ / مضمون: بگو ای مردم امروز روز سؤال نیست، چه که غنی متعال به عظمتی ظاهر شده که جمیع کسانی را که در زمین و آسمان هستند احاطه کرده است. به قلوب نورانی به او توجّه کنید تا بیابید آنچه را که حضرت رسول در معراج یافت. امروز شایسته است برای جمیع نفوس که وقتی ندای الهی را از سدرهٔ منتهی که در ارض بیضاء غرس شده شنیدند بگویند لبّیک لبّیک ای مولای بندگان.)
بنابراین، مقصود جمال مبارک این است که امروز هر نفسی که دلی پاک و توجّهی تام به جمال قدم داشته باشد، آنچه را که مقصود او است درک می‌کند چه که مرآت قلبش از غبار و زنگار عاری و بری است و به سوی شمس حقیقت متوجّه است و لذا دیگر جایی برای سؤال‌کردن باقی نمی‌ماند.
در واقع حضرت اعلی طرح‌کردن سؤالات ناشی از اوهام و خرافات را منع فرموده‌اند. در همین لوح حضرت بهاءالله به مخاطب می‌فرمایند به کسانی که به اوهام متمسّک هستند و به کسی که به حقّ ظاهر شده اعتراض کردند توّجه نکند. زیرا آنها کور و کر هستند و "لایرون أنوارَ الوجه و لایسمعون ما ینطِقُ بِهِ لسانُ الوحی فی أعلَی المقام." (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۱۴۰ / مضمون: انوار تجلّی الهی را نمی‌بینند و آنچه را که لسان وحی در بلندترین جایگاه سخن می‌گوید نمی‌شنوند.)
بعد، پیش از آن که بفرمایند که امروز روز سؤال نیست، زمان حضرت رسول را مثال می‌زنند که چگونه کسانی که خود را عالِم و ادیب می‌دانستند به آن حضرت معترض شدند: "فَاذکُر إذ أنارَ افقُ العرفان بنیّر البطحآء اعترض علیه العلماء و الأدباء و قالوا ما نسمع الیوم مِنَ الّذین توقّفوا فی أمرِ ربّک مالک الرّقاب." (همان / مضمون: یادآور موقعی که افق عرفان به خورشید مکّه روشن شد علما و ادبا بر او اعتراض کردند و همان سخنانی را گفتند که امروز از کسانی می‌شنویم که در امر پروردگار توقّف کرده‌اند.)
به این ترتیب، ماهیت سؤالاتی که طرح آنها از مَن یظهره‌الله نهی شده مشخّص میشود؛ یعنی آنچه که مبتنی بر خودپنداشته‌ها و اوهام است. چه که این گونه سؤالات مانع از ورود انسان به جنّت رضای الهی میشود و چون عقبه‌ای او را از پیشرفت باز می‌دارد. حضرت بهاءالله در لوح نصیر، یکی از عقبه‌ها را عقبهٔ سؤال بیان فرموده‌اند. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۷۱)
فضل الهی آنقدر احاطه کرده است که در کمال محبّت و در خور فهم مخاطب جواب سؤال او را می‌دهند ولی باز هم او را متذکّر می‌شوند که امروز روز سؤال نیست و باید که ندای الهی را لبّیک گفت. شخصی که از حقیقت نفس، و عزیمت روح بعد از مردن جسم سؤال کرده بود، جواب خود را دریافت کرد امّا در پایان او را چنین متذکّر داشتند:
یا ایّها النّاظرُ إلی وجهی، امروز افق اعلی مُشرق و نداءالله مرتفع. قد أنزَلنا فی الألواح لیس الیوم یومَ السّؤال ینبغی لمن سَمِعَ النّداء مِن الأفق الأعلی، یقوم و یقول لبّیک لبّیک یا إله الأسماء و لبّیک لبّیک یا فاطر السّمآء أشهدُ أنَّ بظهورک ظهَرَ ما کان مکتوباً فی کتبِ الله و مسطوراً فی صحف المرسلین. (منتخباتی از آثار حضرت بهاءالله، طبع ثانی، ص۶۵، شماره ۸۲ / مضمون: در الواح نازل کردیم که امروز روز سؤال نیست. شایسته است کسی که ندای الهی را از افق اعلی شنید، برخیزد و بگوید لبّیک لبّیک ای خدای اسم‌ها و لبّیک لبّیک ای آفرینندهٔ آسمان. گواهی می‌دهم که به ظهورت ظاهر شد آنچه که در کتب الهی نوشته شد و در صحف انبیاء نقش بسته است.)
امّا، اگر آنچه که در آثار مبارکه نازل شده و مفاهیم آن برای نفوسی قابل درک نباشد، می‌تواند از دریای فضل استفسار نماید. جمال قدم در ایقان می‌فرمایند:
در کلمات شموس حقیقت باید تفکّر نمود و اگر ادراک نشد باید از واقفین مخازن علم سؤال شود تا بیان و رفع اشکال نمایند. نه آن که به عقل ناقص خود کلمات قدسیه را تفسیر نمایند و چون مطابق نفس و هوای خود نیابند بنای ردّ و اعتراض گذارند چنانچه الیوم علما و فقهای عصر که بر مسند علم و فضل نشسته‌اند و جهل را علم نام گذاشته‌اند و ظلم را عدل نامیده‌اند اگر مجعولات خاطر خود را از شمس حقیقی سؤال نمایند و جواب موافق آنچه فهمیده‌اند و یا از کتاب مثل خود ادراک نموده‌اند نشنوند البتّه نفی علم از آن معدن و منبع علم نمایند. (ایقان، طبع آلمان، ص۱۲۰ / طبع مصر، ص۱۴۱)
بدین لحاظ مشاهده می‌کنیم هیکل مبارک بنفسه به جناب زین‌المقرّبین اجازه دادند که آنچه در رابطه با آیات کتاب مستطاب اقدس مفهوم نگشته سؤال نماید و در اثر آن رسالهٔ سؤال و جواب در اختیار عباد قرار گرفت.
۱۲۷. اِنَّ عِدَّةَ ﭐلشُّهُورِ تِسْعَةَ عَشَرَ
شَهْراً فیۭ کِتابِ اللهِ قَدْ زُینَ اَوَّلُها بِهٰذَا ﭐلﭐسْم ﭐلْمُهَیمِن عَلَی ﭐلْعالَمیۭنَ *
(مضمون: تعداد ماه‌ها در کتاب الهی، نوزده ماه است. اولین آنها زینت داده شده به این نامی که بر عالمیان نگاهبان است.)
تقویم بدیع از ابداعات حضرت ربّ اعلی است که در باب سوم از واحد پنجم بیان فارسی بیان می‌فرمایند:
ملخّص این باب آن که خداوند عالم خلق فرموده کلّ سنین را به امر خود و از ظهور بیان قرار داده عدد هر سنینی را عدد کلّشئ (۳۶۱) و آن را نوزده شهر قرار داده و هر شهر را نوزده روز فرموده تا آن که کلّ از نقطهٔ تحویل حَمَل تا منتهی الیه سیر او که به حوت منتهی می‌گردد در نوزده مراتب حروف واحد سیر نمایند و شهر اوّل را بهاء و آخر را علاء نامیده و وضع دین را بر این عدد فرموده...
جناب ادیب طاهرزاده مرقوم داشته‌اند:
در شیعهٔ اسلام دعای زیبایی وجود دارد که معمولاً در ایّام ماه رمضان تلاوت و در آن به سوی خداوند متعال با ذکر اسماء عالیه‌اش استغاثه میشود. این دعا شامل نوزده ذکر است که هر یک در اطراف یکی از اسماء خداوند دور می‌زند و نخستین آنها بهاء است. حضرت باب این اسماء را از این دعا اخذ فرمودند و ۱۹ ماه ۱۹ روزهٔ تقویم بیان را با آنها تسمیه نمودند. تقویم بیانی مبنای تقویم بدیع است که در دور بهائی معمول و متداول می‌باشد.
یکی از روایات اسلامی حاکی است که اسم اعظم الهی در میان این اسماء است ولی علمای اسلام از کشف این سرّ قاصر بودند تا این که در اواخر قرن شانزدهم یکی از علمای بنام ادّعا نمود که مقصد از اسم اعظم الهی اسم "بهاء" بوده است و به همین سبب لقب "بهائی" برای خود اختیار نمود. (نفحات ظهور حضرت بهاءالله، ج۱، ص۱۳۰)
جمال مبارک نیز بر این مطلب صحّه گذاشته‌اند:
... کتابت در سجن حاضر و تَوَجَّهَ إلیه طَرْفُ المظلومِ الّذی دَعَا الکُلَّ إلَی اللهِ المهیمنِ القیّوم و صدر آن به این کلمهٔ مبارکه مزیّن بود اللّهمّ إنّی أسئلک مِن بهائِکَ بأبهاه. مشاهده در غفلت اهل فرقان نمایید مع آن که از قبل فرموده‌اند که اسم اعظم الهی در این دعا مذکور است و نزد صاحبان بصر بسی واضح و مشهود است که مقام ذکر اسم اعظم دراوّل و ابتدا بوده؛ چه که مقدّم بر اسماء و مبدأ و مطلع اذکار است و در صدر دعای مذکور واقع شده. با وجود این جمیع انکار نموده و عارف به حقّ او نشدند. (مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۲۳)
بنابراین، نخستین اسم از اسماء به نخستین ماه از تقویم جدید تعلّق گرفت و البتّه به نخستین روز از هر ماه نیز همان اسم تعلّق گرفت. مثلاً یوم‌البهاء مِن شهرالبهاء روز اوّل سال است. جناب نبیل زرندی به اشارهٔ حضرت بهاءالله تقویم را استخراج و برای سالها نیز نام ابداع کرد، به این ترتیب:
۱ = الف، ۲= با، ۳= اب، ۴= دال، ۵= باب، ۶= واو، ۷= ابد، ۸= جاد، ۹= بهاء، ۱۰=حبّ، ۱۱= بهاج، ۱۲= جواب، ۱۳= احد، ۱۴= وهاب، ۱۵= وداد، ۱۶= بدی، ۱۷= بهی، ۱۸= ابهی، ۱۹ واحد. (گنجینه حدود و احکام، ص۴۱، پاورقی ۱)
اسامی نوزده ماه عبارتند از: شهرالبهاء، شهرالجلال، شهرالجمال، شهرالعظمة، شهرالنّور، شهرالرّحمة، شهرالکلمات، شهرالکمال، شهرالأسماء، شهرالعزّة، شهرالمشیّة، شهرالعلم، شهرالقدرة، شهرالقول، شهرالمسائل، شهرالشّرف، شهرالسّلطان، شهرالمُلک، شهرالعلاء.
برای یادگیری اسامی ماه‌های تقویم بدیع شعر زیر سروده شده است:
شماره ماه‌های بهائی است نوزده در سال نخست شهر بهاء، بعد از آن جلال و جمال
پس از مَهِ عظمت، نور و رحمت و کلمات ز پی در آیدش اسماء بعدِ شهر کـــمال
چو بگذرند تو را عزّت و مشیّت و علم کنند قدرت و قول و مسائل استقبال
شرف چو آید، سلطان و مُلک روی نمود شود به شهر علاء، ختم نوزده مَهِ سال
برای ایّام هفته نیز اسماء زیر گذاشته شده است: شنبه یوم‌الجلال، یکشنبه یوم‌الجمال، دوشنبه یوم الکمال، سه‌شنبه یوم‌الفضال، چهارشنبه یوم‌العدال، پنجشنبه یوم‌الاستجلال، جمعه یوم‌الاستقلال.
هر نوزده سال یک واحد محسوب است و نوزده واحد، یعنی ۳۶۱ سال، یک کلّشئ نامیده میشود.
جناب اشراق خاوری بر اساس اسماء فوق برای آن که معلوم شود چگونه از این اسم‌ها استفاده میشود، روز شنبه پانزدهم شهرالعلاء سال ۱۰۱ تاریخ بدیع را این گونه بیان می‌کنند: یوم‌الجلال (شنبه) یوم‌المسائل مِن الشّهر العلاء مِن سنة الواو (سال ششم) مِن الواحد السّادس مِن کلّشئ الأوّل.
در خاتمه به مطلبی که جناب اشراق خاوری در تقریرات خود آورده‌اند اشاره میشود:
در احادیث اسلامی از طرق شیعه روایت شده و در کتاب بحارالانوار جلد ۱۳ مندرج است که امام می‌فرماید در دورهٔ ظهور قائم وضع سال و ماه تغییر خواهد کرد و می‌فرماید ایّام سنه طولانی‌تر خواهد شد و ماه‌های سال هم طولانی‌تر شده و تعداد آن مطابق حروف جملهٔ "بسم‌الله الرّحمن الرّحیم" میشود. عبارت "بسم‌الله الرّحمن الرّحیم" از ۱۹ حرف تشکیل شده است. تقسیم سال به ۱۹ ماه و هر ماهی به نوزده روز و اسم ماه‌های بیانی در آثار حضرت اعلی است. (تقریرات دربارهٔ کتاب مستطاب اقدس، ص۲۸۱)
۱۲۸. قَدْ حَکَمَ اللهُ دَفْنَ ﭐلْاَمْواتِ
فِی ﭐلْبَلُّورِ اَوِ ﭐلْاَحْجارِ ﭐلْمُمْتَنِعَةِ اَوِ ﭐلْاَخْشابِ ﭐلصُّلْبَةِ ﭐللَّطیفَةِ وَ وَضْعَ ﭐلْخَواتیۭم ﭐلْمَنْقوشَةِ فیۭ اَصابِعِهِمْ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْمُقَدِّرُ ﭐلْعَلیمُ *
(مضمون: خداوند به دفن اموات در بلور یا سنگ‌های سخت یا چوب‌های سخت صاف و قرار دادن انگشترهای نقش‌دار در انگشتان ایشان حکم فرمود. او البته توانا و دانا است.)
این نکته در کلام حضرت اعلی و حضرت بهاءالله حائز اهمّیت است که جسم انسان، از آنجا که مدّت زمانی چند در خدمت روح بوده، باید با احترام به خاک سپرده شود. حضرت رسول اکرم می‌فرمایند: "... إنَّ لجسدک علیکَ حقّاً..." (راوی عبدالله بن عمرو بن عاص) امّا در روایت دیگری که مشابه این است و در صحیح بخاری نقل شده این موضوع به صورت دیگری بیان شده است. سلمان به ابودرداء گفت: "إنَّ لربّک علیک حقّاً و إنّ لنفسک علیک حقّاً و لأهلک علیک حقّاً فاعطِ کُلَّ ذی حقٍّ حقِّه... فقال النّبی (ص) «صدقَ سلمان.»" (مضمون: همانا پروردگارت بر تو حقّی دارد و قطعاً جسمت بر تو حقّی دارد و خانواده‌ات بر تو حقّی دارد پس حق هر صاحب حقّ را به او ادا نما. ابو دردا به نزد پیامبر آمد و این جریان را برای ایشان بیان نمود. پیامبر فرمودند سلمان راست گفته است.)
ادای حقّ جسم، در زمان حیات امری است که توسّط خود او انجام میشود و چون مفارقت روح از جسم صورت گرفت باید بازماندگان این حق را ادا کنند. حضرت ربّ اعلی می‌فرمایند:
چون این جسد ظاهری عرش آن جسد باطنی [روح] است، بر آنچه آن حکم می‌گردد این هم محکوم به حکم می‌گردد والّا آن که متلذّذ می‌گردد یا متألّم او است به این جسد نه نفس این. از این جهت است که خداوند از جهت آن که عرش آن جسد بوده، حکم فرموده در حقّ او به منتهای حفظ او که آنچه سبب کُره او گردد بر او وارد نیاید. زیرا که جسد ذاتی بر عرش خود، ناظر است بر این جسد؛ و اگر عزّ این را مشاهده کند گویا او عزیز گشته و اگر دون این را مشاهده کند بر او وارد می‌آید آنچه وارد می‌آید. از این جهت است که امر به اِعظام و احترام آن به غایت شده. (منتخبات آیات از آثار حضرت نقطهٔ اولی، ص۶۶ / بیان فارسی، باب ۱۲ از واحد ۵)
حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
نفوسی که از این عالم ظلمانی به جهان نورانی شتابند هرچند مقدّس از شئون عالم جسمانی هستند و تعلّقی به این جهان فانی ندارند، با وجود این هیکل انسانی مکرّم و محترم است. چه که این جام زمانی لبریز از صهباء بود و این ردا ایّامی در بر آن قامت رعنا. لهذا از هر جهت احترامش لازم. (مجموعه آثار مبارکه، شماره ۸۴، ص۵۳۴)
این احترام حتّی در مورد جنینی که سِقط شده نیز واجب است. در مکتوبی از بیت‌العدل اعظم چنین مذکور:
از نظر اعتقادات بهایی، روح از زمان انعقاد نطفه وجود دارد و بنابراین با جنین، در هر سنّی که باشد، نباید بی‌احترامی نمود و با بی‌مبالاتی درون دستگاه زباله‌سوز انداخت، البتّه اگر بتوان از این‌کار ممانعت کرد. بیت‌العدل اعظم از وجود مطلبی در آثار مبارکه که به‌طور اخصّ به تدفین جنین مربوط باشد آگاهی ندارد و مانند موارد قبل از این، جزئیات این امور را به صلاحدید والدین واگذار می‌کند. در یک مورد به مرکز جهانی گزارش شد که والدین جنین را در گوشهای از باغ خود دفن کردند و برای ارتقاء روح فرزندشان چند مناجات تلاوت نمودند. (ترجمه- مکتوب ۶ سپتامبر ۱۹۸۷ از طرف بیت العدل اعظم به یکی از احبّاء / انوار هدایت، شمارهٔ ۶۴۱)
بنابراین، دفن اموات باید با احترام تامّ انجام شود. حضرت ربّ اعلی می‌فرمایند: "اذن داده شده که در بلّور یا حجرِ مُصیقَل مستور گردد که شیئی که سبب کُره جسد ذاتی [روح] او باشد در عرش خود ملاحظه ننماید. این است ثمرهٔ این امر کذلک یمُنُّ اللهُ علی مَن یشاءُ مِن عباده." (بیان فارسی، واحد ۵، باب ۱۲)
این حکم در امر بهائی تأیید شده و لذا در این بند از کتاب مستطاب اقدس امر به دفن اموات در صندوق بلور یا سنگ سخت و محکم یا چوب محکم امّا لطیف شده است. در ملحقات کتاب اقدس، یادداشت شماره ۱۴۹ چنین ذکر شده است:
در مورد تابوت، مراد از حکم آن است که حتّی‌المقدور از مصالح پُردوام ساخته شود. از این رو بیت‌العدل اعظم تصریح فرموده‌اند که برای ساختن تابوت علاوه بر مصالحی که در کتاب مستطاب اقدس مذکور است می‌توان از محکم‌ترین چوبی که در دسترس است یا از سیمان استفاده نمود. (ص۲۰۴-۲۰۵)
در خصوص نحوهٔ دفن صندوق حامل جسد و وضع قبور، حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "در زمانی که محظوری نباشد، البتّه باید متوجّهاً إلی قبلة أهلِ البهاء ساخته و انشاء گردد." (گنجینه حدود و احکام، ص۱۴۵) حضرت ولی امرالله تأکید دارند که: "در خصوص دفن میّت فرمودند پای میّت باید به جانب روضهٔ مبارکه باشد." (همان)
و امّا انگشتری که باید به انگشت متوفّی بشود در بیان فارسی از قلم حضرت اعلی توضیح داده شده است که: "اذن به خاتم عقیق داده شده که از برکت آیهٔ منقوشه بر آن، حزن بر آن جسد ذاتی وارد نیاید و از نار محتجب و در ظلّ نور مستقر باشد. و هر کس بر یَد آن باشد خاتمی که اسم‌الله بر او منقوش باشد، اگر از مؤمنین به بیان است و عاملین به حدود آن، حقّ است بر خداوند که او را داخلِ در جنّات خود فرماید و از فضل و جود خود آن قدر به آن کرامت فرماید که راضی شود." (بیان فارسی، باب ۱۲ از واحد ۵) این حکم نیز در امر مبارک تأیید شده و قرار دادن انگشتر در انگشت متوفّی لازم است. البتّه این مخصوص نفوس بالغ است. در این مورد لازم نیست برای صغار انگشتر به کار برود. در رسالهٔ سؤال و جواب (فقره ۷۰) مذکور:
سؤال: وضع خاتم که در کتاب اقدس نازل شده مخصوص کِبار است یا صِغار هم داخل‌اند.
جواب: مخصوص کِبار است.
۱۲۹. یُکْتَبُ لِلرِّجالِ وَلِلّٰهِ ما فِی ﭐلسَّمٰواتِ
وَ ﭐلْاَرْضِ وَ ما بَینَهُما وَ کانَ اللهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلیماً * وَ لِلْوَرَقاتِ وَلِلّٰهِ مُلْکُ ﭐلسَّمٰواتِ وَ ﭐلْاَرْضِ وَ ما بَینَهُما وَ کانَ اللهُ عَلیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدیراً * هٰذا ما نُزِّلَ مِنْ قَبْلُ وَ ینادیۭ نُقْطَةُ ﭐلْبَیانِ وَ یقولُ یا مَحْبوبَ ﭐلْاِمْکانِ ﭐنْطِقْ فیۭ هٰذَا ﭐلْمَقامِ بِما تَتَضَوَّعُ بِهِ نَفَحاتُ اَلْطافِکَ بَینَ ﭐلْعالَمینَ * اِنّا اَخْبَرْنَا ﭐلْکُلَّ بِاَنْ لا یعادِلَ بِکَلِمَةٍ مِنْکَ ما نُزِّلَ فِی ﭐلْبَیانِ اِنَّکَ اَنْتَ ﭐلْمُقْتَدِرُ عَلیٰ ما تَشآءُ لا تَمْنَعْ عِبادَکَ عَنْ فُیوضاتِ بَحْرِ رَحْمَتِکَ اِنَّکَ اَنْتَ ذُو ﭐلْفَضْلِ ﭐلْعَظیمِ * قَدِ ﭐسْتَجَبْنا ما اَرادَ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْمَحْبوبُ ﭐلْمُجیبُ * لَوْ ینْقَشُ عَلَیها ما نُزِّلَ فِی ﭐلْحیۭن مِنْ لَدَی اللهِ اِنَّهُ خَیرٌ لَهُمْ وَ لَهُنَّ اِنّا کُنّا حاکِمینَ * قَدْ بُدِئْتُ مِنَ اللهِ وَ رَجَعْتُ اِلَیهِ مُنْقَطِعاً عَمّا سِواهُ وَ مُتَمَسِّکاً بٱسْمِهِ ﭐلرَّحْمٰن ﭐلرَّحیمِ * کَذٰلِکَ یخْتَصُّ اللهُ مَنْ یَشآءُ بِفَضْلٍ مِنْ عِنْدِهِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْمُقْتَدِرُ ﭐلْقَدیرُ*
(مضمون: برای مردان نوشته میشود: "آنچه در آسمانها و زمین و ما بین آن دو است از آنِ خداوند است و خدا بر هر چیز دانا است." و برای زنان [نوشته میشود] "ملک آسمانها و زمین و آنچه بین آن دو است از آنِ خداوند است و خدا بر هر چیز توانا است." این است آنچه از پیش نازل شده و نقطهٔ بیان ندا می‌کند و می‌گوید: "ای محبوب اهل امکان، در این مقام نطق کن به آنچه که بدان نسائم الطاف تو در بین عالمیان منتشر می‌گردد. ما همه را خبر دادیم به اینکه آنچه در بیان نازل گشته، با کلمه‌ای از تو برابری نمی‌کند. البته تو بر آنچه می‌خواهی توانا هستی. بندگانت را از فیوضات دریای بخششت باز مدار. تویی صاحب فضل بزرگ." به‌درستی که آنچه را خواست اجابت نمودیم. او البته محبوب و اجابت‌کننده است. اگر بر آن [انگشتر] آنچه هم اکنون از نزد خداوند نازل شده نقش شود، همانا آن برای مردان و زنان بهتر است. به‌درستی ما حکم‌کننده‌ایم."از خداوند آغاز شدم و به سوی او باز گشتم، در حالی که از غیر او بریده‌ام و به نام بخشنده و مهربان او متمسّکم." این چنین خداوند هر که را می‌خواهد به فضلی از نزد خود مخصّص می‌گرداند. البته او توانا و نیرومند است.)
قبلاً بر لزوم استفاده از انگشتر برای میّت سخنی گفته شد. حضرت اعلی بر نوشته‌ای که روی انگشتر نقش می‌بندد تأکید داشتند. البتّه طلعت اعلی برای مردان و زنان به‌طور مجزّا تعیین کرده‌اند که چه عبارتی نوشته شود که در این بند کتاب اقدس نیز نقل گردیده است.
حضرت اعلی در باب ۵، واحد ۱۱ کتاب بیان عربی می‌فرمایند:
و لتجعلنّ الخاتم فی یمینه ینقش علیه آیة الّتی اُمِرَ بها لعلّکم تستأنسون. قل المرء یُکتَبُ «لله ما فی السّموات و الأرض و ما بینهما و اللهُ علّاماً مقتدر منیع.» قل المرءة تأمر بما نُزِّلَ فی کتابٍ عظیم «و لله مُلکُ السّموات و الأرض و ما بینهما و الله علّاماً مقتدر منیع.» (مضمون: انگشتر در دست راست میّت قرار دهند و بر آن آیه‌ای که به آن امر شده نوشته شود شاید که انس گیرید. بگو برای مرد نوشته شود: "آنچه که در آسمانها و زمین و بین آن دو است از برای خداوند است و خداوند آگاه توانا و بلندمرتبه است." و برای زنان امر شده به آنچه که نازل شده در کتاب عظیم نوشته شود: "مُلک آسمانها و زمین و آنچه بین آن دو است از برای خداوند است و خداوند آگاه توانا و بلندمرتبه است.")
حضرت بهاءالله در کتاب اقدس آن را با اندکی تفاوت نقل فرموده‌اند: برای مردان "لله ما فی السّموات و الأرض و ما بینهما و کان الله بکلّ شیءٍ علیما." و برای زنان "لله مُلکُ السّموات و الأرض و ما بینهما و کان الله علی کلّ شیءٍ قدیرا." امّا، حضرت ربّ اعلی، طبق بیان منقول در این بند کتاب اقدس، از حضرت بهاءالله خواسته‌اند که: "ای محبوب امکان، نطق کن در این مقام، یعنی دربارهٔ نقش نگین انگشتری اموات، حکمی بکن که منتشر بشود از آن نفحات الطاف تو در بین اهل عالم. ما به همه اهل عالم خبر دادیم به این که برابری نمی‌کند با کلمه‌ای از آیاتی که از قلم تو نازل میشود تمام کتاب بیان. زیرا تو توانا هستی بر هر چه که می‌خواهی. و اینک از تو درخواست می‌کنیم که بندگان خود را از فیوضات دریای مرحمتت ناامید نکنی. زیرا تو هستی صاحب بخشش بزرگ." (تقریرات دربارهٔ کتاب اقدس، ص۲۸۵) بدین لحاظ جمال مبارک استدعای حضرت ربّ اعلی را پذیرفتند و نقش انگشتری میّت را به طور واحد برای زنان و مردان به این صورت تعیین فرمودند: "قَد بُدِئتُ مِنَ الله و رَجَعْتُ الیه منقطعاً عمّا سِواه و متمسّکاً باسمه الرّحمنِ الرّحیم." (مضمون: از سوی خدا آمده و به سوی او باز می‌گردم وارسته از غیر او و متمسّک به اسم رحمان و رحیم او.)
۱۳۰. وَ اَنْ تَکْفِنُوهُ فیۭ خَمْسَةِ اَثْوابٍ
مِنَ ﭐلْحَریرِ اَوِ ﭐلْقُطْن مَنْ لَمْ یسْتَطِعْ یکْتَفیۭ بِواحِدَةٍ مِنْهُما کَذٰلِکَ قُضِیَ ﭐلْاَمْرُ مِنْ لَدُنْ عَلیمٍ خَبیرٍ * حُرِّمَ عَلَیکُمْ نَقْلُ ﭐلْمَیتِ اَزْیدَ مِنْ مَسافَةِ ساعَةٍ مِنَ ﭐلْمَدینَةِ ﭐدْفِنُوهُ بٱلرَّوْحِ وَ ﭐلرَّیحانِ فیۭ مَکانٍ قَریبٍ *
(مضمون: و اینکه او [میّت] را در پنج لباس از حریر یا پنبه کفن کنید. کسی که استطاعت ندارد به یکی از آن دو اکتفا کند. این چنین فرمان از نزد دانای آگاه حکم شده است. انتقال مرده به فاصلهٔ بیش از یک ساعت از شهر، بر شما حرام شده است. او را با فرح و صفا در مکان نزدیک دفن کنید.)
در باب یازدهم از واحد هشتم بیان فارسی دو نکته مطرح شده است. اوّل موضوع کفن است و دیگر موضوع خاتم است که آیهٔ منقوش بر آن قدری با آنچه که در باب یازدهم از واحد پنجم بیان عربی آمده تفاوت دارد و عیناً همان است که حضرت بهاءالله در بند ۱۲۹ کتاب اقدس ذکر فرموده‌اند. در بیان فارسی می‌فرمایند: "یجعل الخاتم فی یمینه بما هو مکتوب علیه فی الرّجال «و لله ما فی السّموات و الأرض و ما بینهما و کان‌الله بکلّ شیءٍ علیما» و فی النّساء «و لله مُلکُ السّموات و الأرض و ما بینهما و کان الله علی کلّ شیءٍ قدیرا.» و امّا دربارهٔ تکفین، حضرت ربّ اعلی می‌فرمایند: "و أنتم تغسلنّ أمواتکم إذا استطعتم خمس مرّة بماء طُهر ثمّ فی خمس حریرٍ أو قُطن تکفنون بعد ما تجعلنّ الخاتم فی یده." (بیان عربی، واحد هشتم، باب یازدهم) در بیان فارسی، باب ۱۱ از واحد هشتم فقط ذکر شده است: "و لیکفنّه بخمس لبس و یجعل الخاتم فی یمینه..." بنابراین، این بند از کتاب اقدس تأیید حکم حضرت ربّ اعلی است که عیناً نقل شده است. امّا احکامی که ملازم تکفین میّت است در آثار مبارکه عزّ نزول یافته یا در جواب سائلین ذکر شده است.
در خصوص اثواب خمسه که در کتاب بیان ذکر شده، حضرت بهاءالله می‌فرمایند اگر کسی توانایی تأمین پنج ثوب را نداشته باشد، می‌تواند به یکی اکتفا نماید. در رسالهٔ سؤال و جواب نیز چنین مذکور است:
سؤال: در باب کفن میّت به پنج ثوب امر شده. آیا مقصود از این پنج، پنج پارچه است که در قبل معمول می‌شد و یا آن که مراد سرتاسری جوف هم است؟
جواب: مقصود پنج پارچه است. (شماره ۵۶)
در مناهج‌الاحکام، ج۲، ص۶۷۱، آمده است: "و امّا دربارهٔ کفن، اصلاً امر مبارک حضرت اعلی این بود که پنج پارچه کفن سرتاسری روی هم به میّت بپوشانند. ولی جمال مبارک می‌فرمایند پنج پارچه سرتاسری لازم نیست. مقصود پنج پارچه است. همان طوری که در اسلام معمول است رفتار کنند و یک کفن سرتاسری که تمام بدن را از سر تا قدم می‌پوشاند کفایت است."
مطلب دیگر مربوط به مسافت حمل جسد تا محلّ دفن است که نباید بیش از یک ساعت طول بکشد، با هر وسیله‌ای که حمل شود. در رسالهٔ سؤال و جواب چنین مذکور:
سؤال: از حمل جنائز که می‌فرمایند به قدر مسافت یک ساعت حمل شود. آیا در برّ و بحر هر دو این حکم جاری است یا نه؟
جواب: در بر و بحر هر دو این حکم جاری، اگرچه ساعت کشتی بخار باشد و یا ساعت سکّهٔ حدید. مقصد مدّت یک ساعت است دیگر به هر نحو باشد. ولکن هرچه زودتر دفن شود احبّ و اولی است. (شمارهٔ ۱۶)
نقطهٔ مبدأ برای شروع مسافت یک ساعته را بیت‌العدل اعظم تعیین فرموده‌اند:
بیت العدل اعظم مقرّر فرمودند جواب آن معهد اعلی به سؤال مورّخ ۲۰ ژوئن ۱۹۷۸ شما در باره احکام تدفین بهایی در رابطه با مسافت یک ساعته از محلّ فوت به‌شرح زیر بیان گردد.
بیت العدل اعظم هدایت می‌فرمایند که محلّ وفات را می‌توان شهری در نظر گرفت که فرد بهائی در آن درگذشته است، و لذا مسافت یک ساعته را می‌توان از محدودهٔ شهر تا محلّ تدفین محاسبه نمود. به هر تقدیر، باید این نکته را مدّ نظر داشت که مقصود از حکم حضرت بهاءالله این است که میّت نزدیک محلّ وفات دفن شود. (ترجمه- مکتوب ۹ ژوئیه ۱۹۷۸ از طرف بیت العدل اعظم به محفل روحانی ملّی اکوادور / انوار هدایت، شماره ۶۴۷)
اگر وسیلهٔ نقلیه وجود نداشته باشد و قصد بر این باشد که میّت پیاده تشییع شود، باز هم مدّت یک ساعت باید رعایت شود.
بیت العدل اعظم مکتوب مورّخ دهم اوت ۱۹۸۱ شما را دریافت داشتند. در آن در مورد رعایت حکم تدفین اموات در مواردی که قبرستان در فاصله‌ای بیش از یک ساعت پیاده‌روی از روستا قرار دارد تقاضای هدایت کرده‌اید.
اگر، در مواردی از آن قبیل که ذکر کرده‌اید، وسیله حمل و نقل دیگر موجود یا عملی نباشد، راه چاره دیگر برای بهائیان چنین روستایی تهیه قبرستانی است که به روستا نزدیکتر باشد به‌طوری‌که از محدوده روستا بتوان ظرف یک ساعت به آنجا رسید. اگر چنین راه‌حلّی امکان‌پذیر نباشد، احبّاء فعلاً فقط باید تمام سعی و تلاش خود را به‌کار ببرند که مدّت زمان سفر تا این مکان را حتّی‌المقدور به حداقل برسانند. در هر صورت، بیت‌العدل اعظم این فرض را مسلّم می‌گیرند که طی این مسافت محتملاً از مدّت زمان یک ساعته زیاد تجاوز نمی‌کند. (ترجمه- مکتوب ۲۱ سپتامبر ۱۹۸۱ از طرف بیت‌العدل اعظم به محفل روحانی ملّی پاناما / انوار هدایت، شماره ۶۴۸)
در بعضی موارد، به دلائلی منسوبین متوفّی میل دارند جسد را در شهر دیگری به خاک بسپارند و سعی می‌کنند با هواپیما آن را منتقل کنند. محفل روحانی ملّی ایران، خطاب به یکی از محافل روحانی محلّی مرقوم داشته‌اند:
نظر به این که به ندرت ملاحظه گردیده که بعضی از احبّای عزیز الهی جنایز متصاعدین الی‌الله منسوب به خودشان را از پاره‌ای نقاط وسیلهٔ طیّاره به مرکز حمل می‌نمایند و اکثراً طول مدّت حمل و نقل از محلّ وقوع فوت تا گلستان جاوید ازید از یک ساعت در راه می‌ماند، لزوماً بار دیگر حرمت این اقدام را، که به موجب نصّ صریح کتاب اقدس نهی گردیده است، متذکّر می‌گردد... بنابراین، خواهشمند است آن محفل مقدّس کاملاً این مسألهٔ دقیقه را در نظر داشته باشند و چنانچه فردی از افراد احبّاء بخواهد، بأیّ نحوٍ کان، به چنین اقدامی مبادرت نماید، او را متذکّر سازند. کسر حدود به هیچ وجه مِنَ الوجوه جایز نیست. از این اقدام باز دارند و به وظایف روحانیه خویش آگاه سازند. (مکتوب شماره ۷۷ م/۱۷۳۶ مورّخ ۱۷/۱۲/۱۳۴۶ مندرج در راهنمای محافل، احوال شخصی، فوت)
۱۳۱. قَدْ رَفَعَ اللهُ ما حَکَمَ بِهِ ﭐلْبَیانُ
فیۭ تَحْدیدِ ﭐلْاَسْفارِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْمُخْتارُ یفْعَلُ ما یشآءُ وَ یحْکُمُ ما یریدُ *
(مضمون: همانا خداوند آنچه در بیان در مورد محدودیت سفرها حکم شده بود، برداشت. البته او صاحب اختیار است. آنچه را خواهد انجام می‌دهد و آنچه اراده نماید حکم می‌کند.)
حضرت ربّ اعلی سفرهایی که آدمی را از محلّ سکونت خویش دور می‌کند منع فرموده‌اند که مبادا هنگام ظهور مَن یُظهرُهُ‌الله از استماع خبر ظهور محروم بماند و از وصول به ساحت عزّ قبول ممنوع شود.
شاید این بیان کنندهٔ آن مفهوم باشد که حضرت مسیح در انجیل جلیل می‌فرمایند:
در آن زمان ملکوت آسمان مثل ده باکره خواهد بود که مشعل‌های خود را برداشته به استقبال داماد بیرون رفتند. و از ایشان پنج دانا و پنج نادان بودند. امّا نادانان مشعل‌های خود را برداشته هیچ روغن با خود نبردند. لیکن دانایان روغن در ظروف خود با مشعل‌های خویش برداشتند. و چون آمدن داماد به طول انجامید همه پینکی زده خفتند و در نصف شب صدایی بلند شد که اینک داماد می‌آید، به استقبال وی بشتابید. پس تمامی آن باکره‌ها برخاسته مشعل‌های خود را اصلاح نمودند و نادانان دانایان را گفتند از روغن خود بدهید. زیرا مشعل‌های ما خاموش میشود. امّا دانایان در جواب گفتند نمی‌شود؛ مبادا ما و شما را کفاف ندهد. بلکه نزد فروشندگان رفته برای خود بخرید. و در حینی ایشان به جهت خرید می‌رفتند داماد برسید و آنانی که حاضر بودند با وی به عروسی داخل شده در بسته گردید. بعد از آن باکره‌های دیگر نیز آمده گفتند خداوندا برای ما باز کن. او در جواب گفت هرآینه به شما می‌گویم شما را نمی‌شناسم. (بعد حضرت مسیح می‌افزایند) پس بیدار باشید. زیرا که آن روز و ساعت را نمی‌دانید. (انجیل متیٰ، باب ۲۵، آیات ۱ الی ۱۳)
این حکم حضرت اعلی برای بابیان بود تا بتوانند در اسرع وقت از خبر ظهور آگاه شوند. هیکل مبارک آنقدر مشتاق بودند که هیچ یک از بابیان از اقبال و ایمان به مَن‌یظهره‌الله محروم نمانند که در مکتوبی که در مکتب من یظهره‌الله باید به حضورش تقدیم می‌شد تقاضا کردند که ده سال به بابیان فرصت داده شود تا به بلوغ رسند و بتوانند به عرفان جمال موعود نائل گردند: "... لتصبرنّ تسعة عشر سنةً لتجزیَ مَن دان بِهِ فضلاً مِن عندک إنّک کنتَ ذا فضلٍ عظیما." (منتخبات آیات از آثار حضرت نقطه اولی، ص۳ / مضمون: هر آینه نوزده سال صبر خواهی کرد تا کسی را که ایمان دارد مکافات دهی به فضلی از سوی خود که تو دارای فضل عظیم هستی.)
بدین لحاظ است که امر فرموده‌اند از دیار خود زیاد دور نشوند تا کلام من یظهره‌الله و خبر ظهورش به آنها برسد. امّا، بعد از آن که خبر ظهور انتشار یافت و الواح متعدّده به جمیع اطراف و اکناف ارسال گشت، دیگر موردی ندارد که آنها بخواهند در دیار خود باشند. لذا حضرت بهاءالله این حکم را منتفی دانسته‌اند.
در یادداشت ۱۵۳ که در ملحقات کتاب اقدس مرقوم شده آمده است:
حضرت اعلی سفر را مشروط به شروطی فرمودند که تا زمان ظهور مَن یُظهره‌الله رعایت شود. ولی امر فرمودند که مؤمنین در یوم ظهور موعود بیان برای درک لقای او که ثمرهٔ وجود و مقصد غایی خلقتشان است ولو با پای پیاده سفر نمایند. (ص۷-۲۰۶)
بیان حضرت ربّ اعلی در بیان عربی به این صورت نازل شده است: "فلا تسافرن إلّا لله و أنتم تستطیعون إلّا عند ظهور الحق. فإن علیکم أن تسافرن إلَیه فإنّکم قد خُلِقتُم لذلک ولو أنتم بأرجُلِکُم لَتمشون" (واحد ۶، باب ۱۶ / مضمون: سفر نکنید مگر برای خدا و شما قادرید مگر نزد ظهور حق. پس در آن هنگام بر شما واجب است که به سوی او سفر کنید. زیرا برای آن خلق شده‌اید حتّی اگر پای پیاده بروید.) در بیان فارسی، باب ۱۶ از واحد ششم چنین تبیین می‌فرمایند:
اذن داده شده سفر به سوی بیت و مقعد نقطه اگر استطاعت از برای او باشد و زیارت مقاعد حیّ و تجارت و نصرت نفسی اگر خواهد و دون این اذن داده نشده و در تجارت هر گاه ما خُلِقَ عنه نزد او باشد بأسی نیست از برای او و اگر نبوده زیاده از دو حول [سال] در بَرّ [خشکی] اذن داده نشده إلّا آن که سبیل آن قدر همین باشد که آن وقت برای او اذن‌الله هست زیاده از آن و در بحر زیاده از پنج حول اذن داده نشده و مبدأ حساب از یوم خروج از بیت است تا دخول بر آن... ثمرهٔ این حکم آن که در یوم ظهور من یظهره الله در حین استماع سفر کند به سوی او و مقدّم داند بر آنچه در این باب ذکر شده. زیرا که کلّ بیان از برای او است... و سفر جایز نیست الّا بعد از استطاعت بر روح و ریحان الّا در ظهور یوم قیامت که آن وقت واجب می‌گردد اگر چه بر نعلین باشد. زیرا که از برای او خلق شده.
به این ترتیب مشخّص می‌گردد که سفر در خشکی دو سال و در دریا به پنج سال محدود شده و در صورتی که کسی از این حدّ تجاوز نماید، اگر امکان مالی داشته باشد، دویست و دو [معادل کلمهٔ "ربّ"] طلا و الّا نقره باید جریمه بدهد. امّا وقتی ظهور واقع میشود باید، حتّی اگر پای پیاده باشد، به سوی محلّ ظهور حضرتش سفر کند تا به حضورش برسد.
عنوان "یفعل ما یشاء" از اصطلاحات قرآنی برای ذات الوهیت است که در سورهٔ آل عمران، آیهٔ ۴۰ آمده است: "کذلک الله یفعلُ ما یشاء." در امر مبارک حضرت بهاءالله این عنوان را برای نفس مبارک خویش آورده‌اند و تکرّر ذکر یافته است.
عنوان "مختار" نیز مکرّراً در آثار مبارکه برای ذات مبارک حضرت بهاءالله ذکر شده است و حتّی، همان طور که قبلاً، ذیل بند هفتم، بیان مبارک نقل شد، در مقام گلایه می‌فرمایند گویی خداوند فاعل مختار نیست و مسئول است و بدین لحاظ وقتی امور بر خلاف خواسته آنها جریان می‌یابد احساس حزن می‌کردند و از خداوند رفع مشکلات و موانع را درخواست می‌کردند.
۱۳۲. یا مَلَأَ ﭐلْاِنْشآءِ ﭐسْمَعُوا نِدآءَ
مالِکِ ﭐلْاَسْمآءِ اِنَّهُ ینادیۭکُمْ مِنْ شَطْرِ سِجْنِهِ ﭐلْاَعْظَم اِنَّهُ لٰا اِلٰهَ اِلّٰا اَنَا ﭐلْمُقْتَدِرُ ﭐلْمُتَکَبِّرُ ﭐلْمُتَسَخِّرُ ﭐلْمُتَعالِی ﭐلْعَلیمُ ﭐلْحَکیمُ * اِنَّهُ لٰا اِلٰهَ اِلّٰا هُوَ ﭐلْمُقْتَدِرُ عَلَی ﭐلْعالَمینَ * لَوْ یشآءُ یأْخُذُ ﭐلْعالَمَ بِکَلِمَةٍ مِنْ عِنْدِهِ اِیاکُمْ اَنْ تَتَوَقَّفُوا فیۭ هٰذَا ﭐلْاَمْرِ ﭐلَّذیۭ خَضَعَ لَهُ ﭐلْمَلَأُ ﭐلْاَعْلیٰ وَ اَهْلُ مَدآئِن ﭐلْاَسْمآءِ ﭐتَّقُوا اللهَ وَ لا تَکُونُنَّ مِنَ ﭐلْمُحْتَجِبینَ * اَحْرِقُوا ﭐلْحُجُباتِ بِنارِ حُبّیۭ وَ ﭐلسُّبُحاتِ بِهٰذَا ﭐﻹسْم ﭐلَّذیۭ بِهِ سَخَّرْنَا ﭐلْعالَمینَ *
(مضمون: ای اهل عالم، ندای مالک اسماء را بشنوید. همانا او از سمت زندان اعظمش [سجن عکاء] شما را ندا می‌کند به اینکه خدایی نیست جز من که توانا و بزرگ و غالب و برتر و دانا و حکیم هستم. خدایی نیست به جز او که قادر بر عالمیان است. اگر بخواهد، به کلمه‌ای از نزد خود عالم را می‌گیرد. مبادا تأمّل کنید در این امری که ملأ اعلی و اهل شهرهای اسماء برای آن خاضع شدند. از خداوند بترسید و از کسانی که در حجاب‌اند نباشید. حجاب‌ها را به آتش محبت من و پرده‌ها را به این نامی که بدان عالمیان را مسخّر نمودیم، بسوزانید.)
پی بردن به مقام حضرت بهاءالله ابداً میسّر نیست. امّا، همین که معتقد باشیم که طلعت ابهی مظهر ظهور الهی و نمایندهٔ حق در عالم امر و خلق است، نزد حضرتش مقبول است. چه که در لوحی می‌فرمایند:
انّا خلقنا النّفوس اطواراً. بعضی در اعلی مراتب عرفان سائرند و بعضی دون آن. مثلاً نفسی غیب منیع لایدُرک را در هیکل ظهور مشاهده می‌نماید مِن غیر فصل و وصل و بعضی هیکل ظهور را ظهورالله دانسته و اوامر و نواهی او را نفس اوامر حق می‌داند. این دو مقام هر دو لدی العرش مقبول است ولکن اگر صاحبان این دو مقام در بیان این دو رتبه نزاع و جدال نمایند، هر دو مردود بوده و خواهند بود. (اقتدارات، ص۲۱۹)
امّا بیان مقام هیکل مبارک تلو آثار مبارکه به وضوح دیده میشود که ذیلاً به بعضی موارد اشاره میشود. در بدایت باید ذکر کرد اصطلاحاتی از قبیل ربوبیت و الوهیت و عظمت و کبریایی گویای مقام آن حضرت نیست. اینها صِرفاً کلماتی است که برای خلق ابداع شده تا اندکی بتوانند به عظمت مقام حضرتشان پی ببرند. و الّا آنچه که در خور آن حضرت است در کنائز امر مخزون و مکنون است و این نظر به لطفی است که به خلق داشته‌اند. زیرا به بیان مبارک: "إنّا ما کَشَفنَا الغطاء حقّ الکشف. أظهرنا نفسَنا علی مقدار طاقة النّاس و الّا لو یظهر جمال القدم بجماله لن‌یَقدِرَ أن یشهدَهُ أحدٌ عمّا خُلِقَ بَین السّموات و الأرض." (نقل در دور بهائی، ص۳۶ / مضمون: پرده‌برداری از جمال مظهر ظهور به معنای واقعی صورت نگرفته است. ما خود را در حدّ طاقت مردم ظاهر کردیم. والّا اگر جمال قدم جمال خویش را ظاهر فرماید احدی قدرت مشاهدهٔ او را ندارد.)
در بیان دیگر خطاب به عالی‌پاشا می‌فرمایند:
لو نَخرُجُ مِنَ القمیص الّذی لَبَسناه لِضَعفِکُم لَیفدینَّ مَن فِی السّموات و الأرض أنفُسَهُم لنفسی و رَبُّکَ یشهدُ بذلک و لایسمعُهُ إلّا الّذین انقطعوا عن کلّ الوجود حبّاً لله العزیز القدیر. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۲۰۶ / مضمون: اگر از قمیصی که نظر به ناتوانی شما در بر کرده‌ایم خارج شویم، جمیع کسانی که در آسمانها و زمین هستند خود را برای من فدا خواهند کرد و خداوند بر آن گواه است و احدی این گواهی را نمی‌شنود مگر کسانی که به علّت حبّ من از جمیع وجود منقطع شده باشند.)
بنابراین، حضرت بهاءالله مقام حقیقی خود را پنهان داشته‌اند: "تلطّفاً لعبادی و ترحّماً لخلقی" (کلمات مکنونه عربی، فقره ۶۵ / مضمون: نظر به لطف به بندگانم و ترحّم به خلقم.) چه که الوهیت و ربوبیت را طلعت ابهی به هر نفسی که بخواهند می‌توانند عنایت کنند. ملاحظه فرمایید جمال مبارک بعد از نقل بیان حضرت اعلی در این مورد می‌فرمایند: "سلطان وجود به این صریحی فرموده که عطا می‌فرماید الوهیت و ربوبیت را به هر نفسی که اراده فرماید و اخذ می‌فرماید از هر که بخواهد." (مائدهٔ آسمانی، ج۷، ص۱۵)
در واقع، همان طور که در بند ۱۲۶ دربارهٔ حرمت سؤال مطرح شد، جواب جمیع پرسش‌ها در آثار مبارکه داده شده و امروز روز اظهار الوهیت است. جمال قدم می‌فرمایند: "آنچه سؤال شده و میشود جمیع در الواح‌الله از قبل و بعد تلویحاً و تصریحاً نازل. و الیوم نغمهٔ قلم قِدَم لا إله إلّا أنَا المهیمنُ القیّوم است. هذا ما وُعِدتُم بِهِ فِی البیان مِن لَدَی الرّحمن لو أنتم تعلمون." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۳۴)
دربارهٔ "ربوبیت" و "الوهیت"، این بیان احلی از قلم اعلی نازل: "ان الربّوبیّة اسمی قد خَلَقتُ لها مظاهراً یُربینّ الممکنات و انّا قد کنّا منزّهاً عنها ان أنتم تشهدون و انّ الألوهیةّ اسمی قد جعلنا لها مطالعاً یحیطن به العباد و یجعلنّهُم عُبَدآءَ لله العزیز المقتدر المشهود." (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۲۸۱ / آثار قلم اعلی، ج۱، خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۱۷ / طبع کانادا، ص۱۰ / مضمون: ربوبیت اسم من است که برای آن مظاهری خلق کرده‌ام که ممکنات را تربیت کنند و خود ما از آن منزّه هستیم مشروط بر آن که مشاهده کنید و الوهیت اسم من است برای آن مطلع‌هایی تعیین کرده‌ایم که بندگان به آن محیط شوند و آنها را بندگانی از برای خداوند قرار دهد.) با توجّه به این نکته است که باید بیان جمال قدم را زیارت کرد که:
قل لنَ یُریٰ فی هیکلی الّا هیکل الله و لا فی جمالی الّا جماله و لا فی کینونتی الّا کینونته و لا فی ذاتی الّا ذاته و لا فی حرکتی الّا حرکته و لا فی سکونی الّا سکونه و لا فی قلمی الّا قلمه العزیز المحمود. قل لم‌یکن فی نفسی الّا الحق و لن یُری فی ذاتی الّا الله. ایاّکم أن لاتذکروا الآیتین* فی نفسی المتوحّد المتفرّد المقدّس المطهّر القدّوس. لم یزل کنتُ ناطقاً فی جبروت کلّ الأشیاء بأنّی أنَا الله لا اله الّا أنَا المهیمن القیّوم و لایزال أنطقُ فی ملکوت الموجودات بأنّی أنَا الله لا اله الّا أنَا العزیز المحبوب (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۲۸۱ / آثار قلم اعلی، ج۱، خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۱۷ / مضمون: بگو در هیکل من جز هیکل الهی مشاهده نشود و در جمالم جز جمال او و در کینونت من جز کینونت او و در ذاتم جز ذات او و در حرکتم جز حرکت او و در سکونم جز سکون او و در قلمم جز قلم او. بگو در وجودم جز حق وجود ندارد و در ذاتم جز خداوند دیده نشود. مبادا دو آیه را دربارهٔ من که یکتا، بی‌مثیل، مقدّس، مطهّر و قدّوس هستم به کار ببرید. همیشه در جبروت کلّ اشیاء به این کلام ناطق بوده‌ام که من خدا هستم و نیست خدایی جز من که غالب و قائم بر ذاتم و همواره در ملکوت موجودات چنین سخن خواهم گفت که من خدا هستم و نیست خدایی جز من که عزیز و محبوبم.)
*مقصود از آیتَین در بیان فوق از حضرت عبدالبهاء پرسیده شده در جواب فرمودند: "ای آیة اللّاهوت و آیة النّاسوت..." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۲، ص۲۵۱)
در این کلام بحث ادّعای الوهیت مطرح میشود. جمال مبارک در جواب کسانی که می‌گویند آن طلعت قدم مدّعی الوهیت شده‌اند چنین جواب می‌فرمایند:
مِنهم مَن قال انّه أدّعی الالوهیّة قل ای و ربّی، هذا یوم الله و انّه قد أتی و المَلَک صفّاً صفّا و أخبر به الفرقان بقوله المُلکُ یومئذٍ لله و انّه فی هذا الحین ینطِق بالحق لا اله الّا أنا المقتدر المتعالِی الغفورُ الکریم. قل ا تّقوا الله و لاتتّبعوا أهوائَکُم أنِ اتّبعوا ما اُمِرتمُ به مِن لدی الله ربّ العالمین. قل تالله قد أتی الرّبّ و هذه آیاته أمَا سَمِعتمُ ما أنزلناه مِن قبل یوم یأتی ربُّک أو بعض آیات ربّک. فأنصِفوا و لاتکوننّ مِن الغافلین. قل انّه لَهُوَ الّذی أخبر به مُنزِلُ البیان قال و قوله الحق انّه لم‌یزل و لایزال ینطق اننّی أنا الله لا اله الّا أنا أن یا خلقی ایّای فاعبدون. (مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۱۵۵ / مضمون: کسانی گویند که او ادّعای الوهیت کرده است. بگو بلی قسم به پروردگارم. امروز یوم‌الله است و خود او آمده و فرشتگان صف اندر صف و قرآن نیز از آن خبر داده است که امروز عالم مُلک از آن خداوند است و او در این حین به‌راستی به این کلام ناطق که نیست خدایی جز من که توانا و بلندمرتبه و بخشنده هستم. بگو تقوای الهی پیشه کنید و از نفس و هوای خود پیروی ننمایید. هر آنچه که از سوی خداوند امر شدید اجرا کنید. بگو قسم به خداوند که پروردگار آمده و این آیات او است آیا نشنیدید که از قبل نازل کردیم که روزی پروردگارت یا بعضی آیات پروردگارت بیاید. پس انصاف دهید و نباشید از غافلین. بگو او همان کسی است که مُنزل بیان از آن خبر داد و گفت او همیشه و همواره خواهد گفت که من خدا هستم و نیست خدایی جز من؛ ای خلق من مرا عبادت کنید.)
بنابراین، بیانی که در بدایت این بند از کتاب اقدس عزّ نزول یافته نه آن است که در خور هیکل مبارک باشد، بلکه برای اهل عالم است که بتوانند تا حدّی پی به جایگاه "منظر اکبر" ببرند. والّا با توجّه به بیان حضرت عبدالبهاء در تفاوت مقام جمال قدم، حضرت نقطهٔ اولی، و سایر انبیاء، باید بتوانیم قدری در مضمار عرفان مقام ایشان وارد شویم. طلعت میثاق می‌فرمایند:
مقام مظاهر قبل مقام نبوّت کبری بود و مقام حضرت اعلی الوهیت شهودی و مقام جمال اقدس اقدم احدیت ذات هویت وجودی و رتبهٔ این عبد عبودیت محضهٔ صرفهٔ بحتهٔ حقیقی. (نصرالله رستگار، شرح احوال صدرالصّدور همدانی، ص۱۰۷)
در این مقام بیانات کثیره از قلم اعلی و طلعت میثاق نازل که در مقالهٔ "ظهور کنز اخفی" مندرج است. برای رعایت اختصار از نقل بیانات مبارکه خودداری میشود.
نکتهٔ بعدی که در این بند کتاب اقدس به آن اشاره شده این است که اگر اراده فرمایند می‌تواند چنان تقلیب قلوب فرمایند که کلّ مَن عَلَی الأرض به کلمه‌ای به مظهر ظهور الهی اقبال نمایند. امّا، حکمتی وجود دارد که چنین نمی‌کنند. برای مثال می‌فرمایند:
ثمّ إعلَم بِأنَّ رَبَّکَ لَیقدِرُ أنْ یُبَدِّلَ کُلَّ مَن فِی المُلکِ بحرفٍ مِن عندِه و إنّهُ لَهُوَ المقتدرُ القدیر. ولکن تَأَخَّرَ فی ذلک بما قُضیَ فِی الألواح و لِیَمتازَ الطّیِّب عَنِ الخبیثِ و السّعید عَنِ الشّقی و یُفَصِّلُ بِهِ الموحّدون عَنِ المُشرکین. (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۱۹۶ / مضمون: پس بدان که پروردگارت قادر است که جمیع کسانی را که روی زمین هستند به حرفی از سوی خود متحوّل سازد و او قادر و توانا است. امّا به علّت آنچه که در الواح آمده و برای متمایز‌‌شدن نفوس پاک‌نیت و صافی‌قلب از نفوس خبیثه و افراد با سعادت از نفوس همراه با شقاوت و جدا ساختن یکتاپرستان از مشرکان در این کار تأخیر روا داشت.)
در اینجا حضرت بهاءالله به امتحانات الهی برای متمایز‌‌شدن نفوس سلیمهٔ پاک‌نهاد از متظاهران اشاره دارند:
قل تالله أنَّ الفتنةَ قد جائَتْ و بها ترجف أرکان النّاس و تزلزلَتْ عنها قلوب المقرَّبین. قل انَّ الّذینهم استنکفوا عن عبادة ربّهم أولئک استحبّوا العَمیٰ عَلَی الهُدیٰ و الظّلمة عَلَی النّور و أولئک لَفی خسرانٍ مبین. (همان / مضمون: بگو سوگند به خداوند که امتحان آمد و ارکان مردم بلرزید و قلوب مقرّبان متزلزل شد. بگو کسانی که سر از پرستش پروردگارشان پیچیدند آنها نابینایی و گمراهی را بر هدایت ترجیح دادند و تاریکی را برتر از نور دانستند و آنها در زیان آشکارند.)
در لوحی از جمال قدم چنین نازل:
بلی، آن سماء حقیقت قادر و مقتدر است که جمیع ناس را از شِمال بُعد و هَویٰ به یمین قُرب و لقا رساند، لو شاءالله لیکونَ النّاس أمّةً واحدةً. ولکن مقصود صعود انفُس طیّبه و جواهر مجرّده است که به فطرت اصلیّه خود به شاطئ بحر اعظم وارد شوند تا طالبان جمال ذوالجلال از عاکفان امکنهٔ ضلال و اضلال از یکدیگر مفصول و ممتاز شوند. کذلک قُدِّرَ مِن قلم عزٍّ منیر. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۶۹)
سپس به امر مبارک اشارتی دارند که ملأ اعلی از برای آن خاضع و خاشع‌اند. لذا باید به نار حبّ الهی حجبات را سوزاند تا حقیقت برای آدمی آشکار شود. در واقع عظمت امر به حدّی است که حقایق مقدّسهٔ ملأ اعلی میل به رجوع به این عالم دارند تا که شاید بتوانند به خدمتی به جمال قدم موفّق شوند. جمال قدم می‌فرمایند: "الیوم یوم نصرت است و نفسی الحق جمیع حقائق عالین و ارواح مقرَّبین که طائف حول‌اند مسئلت نموده که به فیض ظاهریّه هیکلیه انسانیه ظاهر شوند و در ظاهر ظاهر به نصرت امرالله قیام نمایند." (امر و خلق، ج۳، ص۱۱-۱۲ / مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۲۱۳)
۱۳۳. وَ ﭐرْفَعُنَّ ﭐلْبَیتَین فِی ﭐلْمَقامَین
وَ ﭐلْمَقاماتِ ﭐلَّتیۭ فیۭهَا ﭐسْتَقَرَّ عَرْشُ رَبِّکُمُ ﭐلرَّحْمٰن کَذٰلِکَ یأْمُرُکُمْ مَوْلَی ﭐلْعارِفینَ*
(مضمون: دو خانه در دو مقام بر پا دارید و [نیز] مقامات دیگری که در آن عرش پروردگار مهربانتان قرار گرفته است. این چنین مولای عارفان به شما حکم می‌کند.)
بنا به تصریح حضرت بهاءالله در رسالهٔ سؤال و جواب، فقره ۳۲: "مقصود از بیتَین بیت اعظم و بیت نقطه است و مقامات دیگر به اختیار اهل آن بلد است. هر بیتی را که محلّ استقرار شده مرتفع نمایند یا یک بیت را اختیار کنند." (ملحقات کتاب اقدس، ص۵۳)
در مورد سایر اماکن در ملحقّات کتاب اقدس، یادداشت ۱۵۴ ذکر شده است:
حضرت ولی امرالله دربارهٔ المقامات الّتی فیهَا استقرّ عرش ربّکم می‌فرمایند که اشاره به مقاماتی است که محلّ استقرار هیکل مبارک گشته. جمال مبارک می‌فرمایند و مقامات دیگر به اختیار اهل آن بلد است. هر بیتی را که محلّ استقرار شده مرتفع نمایند یا یک بیت را اختیار کنند. (سؤال و جواب، فقره ۳۲) مؤسّسات امری با شواهد و اسناد لازمه، اماکن متبرّکهٔ مربوط به حضرت بهاءالله و حضرت اعلی را مشخّص و حتّی‌المقدور ابتیاع و تعدادی را به صورت اوّلیّه تعمیر نموده‌اند. (کتاب اقدس، طبع مرکز جهانی، ملحقّات، ص۲۰۷)
اگرچه ارتفاع این دو بیت مبارک به قصد تکریم آنها و انجام دادن مراسم حجّ است، امّا حکم حجّ در بند ۳۲ مطرح گردیده است. بدیهی است که زیارت این دو بیت مبارک بدون انجام دادن مراسم مربوط به آنها حجّ محسوب نمی‌شود. برای زیارت روضهٔ مبارکه در بهجی آداب مخصوصی مقرّر نشده است.
قبل از نزول سورهٔ حجّ بیت مبارک شیراز الواح دیگری نیز عزّ نزول یافته بود که ارسال نشد و سپس سورهٔ حجّ که به اختصار نازل شده ارسال گشت. جمال قدم اواخر سورةالحجّ مخصوص شیراز می‌فرمایند: "اعلموا بأنّا کَتَبنا فی زیارة البیت الواحاً مفصّلاً مبسوطاً و ما أرسلناها إلی حینئذٍ و لو یشاءالله نُرسلها بالحقّ و إنّهُ ولیّ المرسلین و ما ارسلناه هذا ما نُزِّلَ مِن جبروت‌الله المختار بالاختصار. لأنَّ ملٰئکة المقرّبین و أهلُ ملأ العالّین یُحبُّن أن یختصرن فی الأعمال علَی الظّاهر و فی الباطن یکوننّ فی کلّ حینٍ لَمِنَ الزّائرین." (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۹۸ / مضمون: بدانید که برای زیارت بیت الواح مفصّلی مرقوم داشتیم و تا کنون ارسال نداشته‌ایم و اگر خدا بخواهد خواهیم فرستاد و او دوستدار ارسال کنندگان است و آنچه که اینک فرستادیم به اختصار از جبروت الهی نازل شده است. زیرا فرشتگان مقرّب درگاه و اهل ملأ اعلی دوست دارند در ظاهر اعمال مختصر باشد و در باطن همیشه از جمله زیارت کنندگان باشند.)
حضرت ولی امرالله دربارهٔ اطراف بیت شیراز خطاب به محفل روحانی طهران می‌فرمایند: "بسیار لازم است و مهمّ که به محفل آن مدینه و حضرات افنان سفارش و تأکید نمایند که به هیچ وجه من الوجوه جوار آن بیت را تغییر ندهند و عمارتی را منهدم نسازند و شکل ظاهری آن را به حال اصلی و طرز قدیمی آن گذارند." (امر و خلق، ج۴، ص۱۳۶) و در بیان دیگر آمده است: "از قبل تأکید صریح گشت و حال هم به محفل روحانی شیراز مجدّداً به نوع تأکید سفارش و توضیح مرقوم شد که اطراف بیت مکرّم را در شیراز منهدم نسازند و تغییر و تبدیلی در شکل و حالت ظاهره‌اش ندهند و همچنین تنویر قسمت بیت مبارک که مختصّ به زیارت علی‌الخصوص حجره‌ای که در آن اظهار امر فرمودند به نور کهربا ابداً قطعیاً جائر نه." (همان، ص۱۳۷) و در خصوص ورود به محلّ اظهار امر مبارک می‌فرمایند: "در خصوص زیارت بیت مبارک شیراز و دخول در حجرهٔ محلّ نزول وحی فرمودند بنویس ورود و دخول در حجره‌ای که محلّ نزول وحی بوده جائز ولی باید به کمال خضوع و خشوع داخل شوند و زیارت نمایند و امتیاز این حجره از سایر حجرات بیت باید در جمیع شئون باقی و محفوظ مانَد." (توقیعات مبارکه، ۱۹۲۲-۱۹۴۸، ص۱۸۲)
بیت مبارک شیراز در زمان اقامت حضرت حرم حضرت اعلی در آن، از وضعیت اصلی اوّلیهٔ آن خارج شد. در سال ۱۲۸۹ حضرت حرم به جناب آقا میرزا آقا امر فرمودند که اقدام به تعمیر بیت بنمایند. ولی فرمودند اگر بیت مبارک به همان صورت اصلی خود تعمیر شود، از شدّت آلام و خاطراتی که از ایّام مبارک دارم طاقت تحمّل نداشته و نمی‌توانم ساکن گردم. لذا باید تغییراتی داده شود. طبق میل و اراده حضرت حرم نقشهٔ ساختمان بیت مبارک تغییراتی پیدا کرد. یعنی دو باب اطاق را خراب و جزء حیاط کردند و حوض را از محلّ خود تغییر دادند و به این ترتیب تعمیر خاتمه یافت. (محمّدعلی فیضی، خاندان افنان، ص۲۰۷)
تعمیر بیت مبارک شیراز در زمان حضرت عبدالبهاء توسّط جناب میرزا آقا افنان صورت گرفت. تفصیل واقعه آن که جناب افنان در سال ۱۳۱۹ به حضور حضرت عبدالبهاء مشرّف شدند و حضرت عبدالبهاء ایشان را به ایران فرستادند و فرمودند که برای امر مهمّی ایشان را می‌فرستند. و بعد امر فرمودند که به سرعت مقدّمات تعمیر به صورت اصلی اوّلیه زمان حضرت اعلی فراهم گردد. جناب افنان که نمی‌دانستند علّت این شتاب چیست طبق امر مبارک عمل نمودند و نقشه و برآورد مخارج را حضور حضرت عبدالبهاء فرستادند و اقدامات شروع شد. ایشان تنها کسی بودند که از نقشه اوّلیه بیت خبر داشتند. در میانهٔ کارهای ساختمانی جناب افنان صعود کردند ولی ساختمان بیت طبق نقشه ایشان اتمام یافت. آن زمان معلوم شد علّت تأکید حضرت عبدالبهاء بر فوریت موضوع چه بوده است. (محمّدعلی فیضی، خاندان افنان، صفحه ۲۰۹ به بعد)
حضرت عبدالبهاء تأکید بسیار برای زیارت بیت شیراز دارند. مثلاً می‌فرمایند:
در خصوص بیت معظم مطاف عالم روحی لترابه الفدا مرقوم نموده بودید. این مسأله بسیار مهمّ است بل اهمّ جمیع امور. حال، از قراری که مرقوم فرموده‌اید از برای رجال زیارت ممتنع و محال. این قضیه بسیار سبب حسرت یاران صادق و مشتاقان طواف آن بیت معظم گردد. البتّه به هر قسم باشد اسبابی فراهم آرید که گاه‌گاهی بعضی داخل بشوند و اقلّاً زیارت عادّی بتوانند. والّا قلیلاً قلیلاً عدم زیارت عادت شود و اهمّیت عُظمیٰ از خاطرها برود. باید احبّائی که در شیراز هستند در ماهی اقلّاً یک دفعه زیارت بیت را فرض قاطع دانند و واجب شمرند. چنانچه اگر این عبد در فارس بود هفته‌ای یک مرتبه البتّه طواف می‌کرد ولو آن که مخالفان سنگسار نمایند. (همان، ص۲۰۸)
راجع به بیت مبارک در بغداد زیارتنامه‌ای نیز نازل شده که خطاب به جناب شیخ محمّد دمرچی است. این زیارتنامه در ادعیه حضرت محبوب (طبع مصر، ص۹۷ به بعد / طبع طهران، ص۹۳ به بعد) و نیز در کتاب مبین (خطّ جناب زین، ص۱۸۷ / طبع کانادا، ص۱۷۹) درج شده است.
در لوحی جمال قدم به مخاطَب می‌فرمایند:
نسمَعُ حنینَ البیت إنّه یقول رَبِّ نجّنی مِنَ القوم الظّالمین. یا الهی فَابتَعِث مَن یأخُذُنی و یُخلِّصُنی و یعمِّرُنی إنّک أنتَ المقتدر علی ذلک و انّت أنت العزیزُ القدیر. إلی متی أکون فی تصرّف الّذین کفروا بک و بآیاتک الکُبری. أی ربِّ خلِّصنی مِن هؤلاء المشرکین الّذین ما سمعوا ندائَکَ و ما أجابوک. قد أخَذَتهُمُ الأوهامُ علی شأنٍ أعرضوا عنک وَ ٱعتَرضوا علیک بعد إذ جِئتَهُم مِن مطلع الفضل بسلطانٍ مبین. اگر نفسی در آنجا یافت می‌شد که عَلَی‌العجاله اجاره هم می‌نمود محبوب بود. الأمرُ بیَدِ‌الله إنّه لهُوَ الحاکم علی ما یرید. (مجموعه اقتدارات، ص۳۲۲ / مضمون: نالهٔ بیت را می‌شنویم که می‌گوید ای پروردگار من مرا از قوم ستمگران نجات بخش. ای خدای من کسی را مبعوث فرما تا مرا بگیرد و خلاص نماید و تعمیر کند. تو بر این کار توانایی و تو عزیز و قدیر هستی. تا کی باید در تصرّف کسانی باشم که به تو و به آیاتت کافر شدند. ای پروردگار من مرا از این مشرکین، که ندای تو را نشنیدند و اجابت نکردند خلاصی بخش. اوهام آنها را به شأنی فرا گرفته که از تو روی برگرداندند و به تو اعتراض کردند در حالی که تو از مطلع فضل در کمال قدرت نزد آنها آمدی.)
در زمان جمال مبارک اعداء به بیت مبارک دستبرد زدند. جمال قدم در لوحی خطاب به مهدی کاشانی به آن اشاره دارند و می‌فرمایند "آنچه سرقت شده از زخارف دنیوی بوده است" و سپس مجدّداً دربارهٔ آن می‌فرمایند: "إنَّ ما فی بَیتی هو بمنزلة نفسی و الّذینهم فعلوا ذلک کانّهُم خانوا مع نفسی و کان الله علی ذلک شهید. ولکن إنّا عفونا عَنِ الّذینهم فعلوا ذلک إن لَن یرجعوا علی مثل ما فعلو و یکوننّ مِنَ التّائبین." (محبوب عالم، ص۳۳۹-۳۴۰ / مضمون: آنچه که در بیت من است مانند خود من است و کسانی که آن عمل را مرتکب شدند مانند این است که به من خیانت کرده‌اند و خداوند بر این گواه است. امّا ما کسانی را که به این عمل دست زدند بخشیدیم اگر دیگربار تکرار نکنند و توبه نمایند.) سپس در اواخر لوح مبارک می‌فرمایند: "ثمّ إعلَم بأنَّ لیس هذا أوّل وهنٍ نُزِّلَ علی بَیتی و قد نُزِّل مِن قبل بمَا ٱکتَسَبَت أیدی الظّالمین و سَیُنزَلُ علیها مِنَ الذُّلّ ما یجری عنه الدّموع عن کلّ بصرٍ بصیر. کذلک القیناک بما هُوَ المستور فی حجُبِ الغَیب و مَا ٱطّلَعَ علیه أحدٌ إلّا الله العزیز الحمید. ثمّ یمضی ایّامٌ و یرفعُهَا اللهُ بالحقّ و یجعلُها عَلَماً فِی المُلک بحیثُ یطوفُ فی حولِها ملأ العارفین." (همان، ص۳۴۰ / مضمون: بدان که این اوّل توهینی نیست که به بیت من نازل شده. به علّت آنچه که ستمگران مرتکب شدند قبلاً هم به بیت نازل شده و باز هم آنچه مایهٔ ذلّت ظاهره است، و به سبب آن اشک از چشم هر صاحب بینشی جاری میشود، بر آن نازل خواهد شد. آنچه را که در حجاب غیب پنهان است و کسی جز خداوند عزیز حمید بر آن آگاهی ندارد این گونه بر تو القا کردیم. سپس، ایّام خواهد گذشت و خداوند بیت را مجدّداً مرتفع خواهد ساخت و آن را به پرچمی در روی زمین بدل خواهد ساخت که جمیع عارفین حول آن طواف نمایند.)
در مورد تصرّف بیت مبارک بغداد و آنچه که اعدا با آن کردند و شکایت جامعه به مجمع ملل و رأی مساعد برای استرداد آن به جامعهٔ بهائی و خودداری دولت عراق از تنفیذ این رأی به تفصیل در قرن بدیع (طبع کانادا، ص۷۱۷ به بعد) از قلم حضرت ولی امرالله مطالبی بیان شده است.
امّا، اماکنی که طلعت ابهی و طلعت اعلی در آن مدّتی اقامت کرده‌اند، از قبیل عمارت خورشید اصفهان، منزل امام جمعه، قلعه ماکو و چهریق، بیوت مبارک در اسلامبول و ادرنه و غیره و نیز اماکنی که عرش حضرت ربّ اعلی از محلّ شهادت تا محلّ استقرار در حیفا مدّتی در آنجا به امانت گذاشته شده، باید تکریم و تعمیر گردد و مورد احترام باشد.
باری، دیگر اماکن منتسَب به نفوس جلیله و شهداء اگرچه مورد احترام و تکریم اهل بهاء هستند امّا سفر‌کردن برای زیارت آنها جایز نیست و تقاضای برکت و اعانت و غیره هم از آنها صحیح نیست. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
امّا بقاع مقدّسه مستحقّ تعظیم و تکریم است. زیرا منسوب به شخص جلیل. این تعظیم و تکریم راجع به روح پاک است نه جسم خاک. این محلّ وقتی کوی جانان بود و آن جان پاک در آن مأویٰ داشت. لهذا عاشقان خاکِ آن کوی را کُحل بینش نمایند. ولی تعلّق به تراب ندارد بلکه به فیض آفتاب نگرند. امّا طلب عون و حمایت و حفظ و صیانت جز به جمال مبارک جائز نه و اگر دون آن باشد منتهی به پرستش خاک گردد. (گنجینه حدود و احکام، ص۲۴۷)
دربارهٔ زیارت اماکن مقدّسه متبرّکه توسّط سلاطین در آتیهٔ ایّام بیان زیبای حضرت ولی امرالله نقل می‌گردد:
این تاجداران عظام و مُحرمان کعبهٔ رحمن، پس از وصول به ساحل ارض مقصود و زیارت و طواف قبلهٔ اهل بهاء، مطاف ملأ اعلی، در مرج عکّا به این مدینهٔ مکرّمه مشرّفه توجّه نمایند و به جبل کرمل صعود نمایند و به کمال شوق و وله و انجذاب به سوی این مقام محمود شتابند و از راه این طبقات خاضعاً خاشعاً متذلّلاً منکسراً تقرّب به آن مرقد منوّر مطهّر جویند و در باب حرم کبریا تاج را بر خاک اندازند و سجده‌کنان تراب مشکبیزش را تقبیل نمایند و لبّیک‌لبّیک یا علیّ الأعلی گویان در رواق مقدّسش طواف نمایند و به کمال عجز و ابتهال آیات باهرات لوح کرمل را تلاوت نمایند و در حدائق و چمنستان‌های وسیعهٔ بدیعهٔ این مقرّ اسنیٰ و حظیرة غنّا و جنّة علیا مشی و سیر نمایند و روائح معطّره‌اش را استنشاق کنند و از اثمار طیّبه جنیّهٔ بدیعه‌اش مرزوق گردند و آلام و محن و بلایا و رزایا و اسارت و مسجونیّت و شهادت آن مظلوم عالم را با چشمی اشکبار و قلبی سوزان یک یک به یاد آرند و بهاء کرمل و آثار عظمت و قهّاریت و غلبه و سیطرهٔ محیطهٔ قهّارالعالمین را در اطراف و اکناف این بقعهٔ مرتفعه به رأی‌العین مشاهده نمایند و به تسبیح و تمجید الٓه کرمل پردازند و پس از ادای فرائض زیارت و طواف مراقد مطهّره در جِوار مقام اعلی و اشتراک در صلوٰة و تلاوت آیات بیّنات در مشرق‌الاذکار آن جبل مقدّس و استفاضه و کسب دستور از مرکز اداری بین‌المللی آئین بهائی در آن جوار پُرانوار و زیارت اماکن متبرّکه تاریخیهٔ ادیان مختلفه در آن ارض به اقلیم مجاور عراق توجّه نمایند و به سوی مدینةالله بشتابند و فرائض حجّ بیت‌الله الاعظم را بتمامها ادا نمایند و از آن کشور مقدّس به مهد امرالله، موطن اصلی شارع امر اعظم، رهسپار گردند و به زیارت بیت مکرّم در مدینهٔ شیراز و اماکن متبرّکه در ارض طاء و ارض خا و نقاط اُخریٰ، که به قدوم مبارک جمال قدم و مبشّر آن نیّر اعظم مشرّف و از دم عاشقان و شهیدان و فدائیان امرش ریّان، پردازند و از آن دیار به ممالک و اوطان خویش، هر یک چون کرهٔ نار مراجعت نمایند و با قلب مستبشر و روحی پُرفتوح به شکرانهٔ عنایات مبذولهٔ حضرت خفی‌الالطاف و ستایش و نیایش حضرت بدیع‌الاوصاف زبان گشایند و بر آنچه لازمهٔ عبودیّت صرفهٔ محضهٔ حقیقیّهٔ آستان جمال بی‌مثال حضرت ذوالجلال است به عزمی متین قیام نمایند. (توقیعات مبارکه ۱۹۴۵-۱۹۵۲، ص۲۶۹-۲۷۲)
۱۳۴. اِیاکُمْ اَنْ تَمْنَعَکُمْ شُئُوناتُ ﭐلْاَرْضِ
عَمّا اُمِرْتُمْ بِهِ مِنْ لَدُنْ قَویٍّ اَمین * کُونُوا مَظاهِرَ ﭐﻹسْتِقامَةِ بَینَ ﭐلْبَریةِ عَلیٰ شَأْنٍ لا تَمْنَعُکُمْ شُبُهاتُ ﭐلَّذینَ کَفَرُوا بٱللهِ اِذْ ظَهَرَ بِسُلْطانٍ عَظیم * اِیاکُمْ اَنْ یمْنَعَکُمْ ما نُزِّلَ فِی ﭐلْکِتابِ عَنْ هٰذَا ﭐلْکِتابِ ﭐلَّذیۭ ینْطِقُ بٱلْحَقِّ اِنَّهُ لٰا اِلٰهَ اِلّٰا اَنَا ﭐلْعَزیزُ ﭐلْحَمیدُ * اُنْظُرُوا بِعَین ﭐلْاِنْصافِ اِلیٰ مَنْ اَتیٰ مِنْ سَمآءِ ﭐلْمَشِیةِ وَ ﭐﻹقْتِدارِ وَ لا تَکُونُنَّ مِنَ ﭐلظّالِمینَ *
(مضمون: مبادا شئونات عالم خاکی شما را از آنچه از نزد توانای امین به آن امر شدید، باز دارد. در بین خلق مظاهر استقامت باشید به نحوی که شبهات کسانی که به خداوند کافر شدند، شما را [از توجه به او] هنگامی که با سلطنتی بزرگ آشکار شد، باز ندارد. مبادا آنچه در کتاب نازل شده شما را باز دارد از این کتابی که به حق نطق می‌کند به اینکه خدایی نیست جز من که ارجمند و پسندیده هستم. به آن کس که از آسمان قدرت و اراده آمده است به دیدهٔ انصاف نظر کنید و از ستمگران نباشید.)
تردیدی نیست که اوامر الهیّه در جهت تأمین سعادت نوع انسان در عالم امکان است. امّا در پیش روی او همواره موانعی وجود دارد که او را از حرکت در صراط مستقیم الهی باز می‌دارد. نفس آدمی عاملی است که جمیع موانع را دستاویزی قرار می‌دهد تا آدمی را از کسب رضای الهی باز دارد. اگر انسان بر نفس خود غلبه نماید و آن را مقهور ساخته در اختیار خویش گیرد و سبب ترقّی آن گردد، البته موانع این جهان، هر چه که باشد، در نظر او ناچیز جلوه خواهد کرد و در نتیجه نگاهش به اوامر الهیّه به عنوان اسباب ترقّی و تقدّم او و کسب مقامات باقیه در عوالم الهیّه خواهد بود. امّا غلبه بر نفس چندان آسان نیست. بسیار قدرت می‌خواهد تا بتوان در مقابل آن استقامت کرد. در واقع شیطان نفس بسیار نیرومند است و از راه‌های گوناگون وارد میشود تا آدمی را وادار کند از رحمن اعراض کند و به او اقبال نماید.
بنا به بیان حضرت عبدالبهاء نفس واسطهٔ بین روح و جسم است. (خطابات مبارکه، ج۱، ص۱۶۷-۱۶۸) یعنی در واقع، چون روح انسان با این عالم سنخیتی ندارد، لذا جسمی از جنس این عالم به او داده‌اند تا در مدّتی محدود که در این عالم به سر می‌برد از آن سود جوید. امّا، بین این دو نیز ربط و پیوندی نیست. لذا نفس را خداوند واسطه قرار داده است. حال، باید نفس را با استفاده از کلام الهی تحت سُلطه گرفت و آن طور که شایسته است از آن سود جُست و او را از مرحلهٔ امّاره به مدارج عالیهٔ مرضیهٔ راضیهٔ مطمئنّه رساند تا چون از این عالم فراتر می‌رود و به وطن حقیقی خود باز می‌گردد، ندای "یا أَیتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعی إِلَی رَبِّک رَاضِیةً مَرْضِیةً فَادْخُلی فِی عِبَادِی وَادْخُلِی جَنَّتِی" (قرآن کریم، سورهٔ فجر، آیات ۲۷-۳۰ / مضمون: هان، ای نفس مطمئنّه، به سوی پروردگارت که تو از او خشنودی و او از تو خشنود است، باز گرد و در زمرهٔ بندگان من در آی و به بهشت من وارد شو.)
لذا، هر آنچه که انسان را از ساحت رحمن دور کند و یا حبّ الهی را از دل او بزداید، شیطان است که به تعبیری همان نفس امّارهٔ آدمی است. نفس آدمی را می‌فریبد و هر مانعی، هر مشکلی، هر دردسر و مشقّتی را به صورتی بزرگ جلوه می‌دهد و آن را توجیه می‌کند تا انسان را از اجرای فرمان الهی باز دارد. این امور دنیوی را حضرت بهاءالله "شئونات ارض" نامیده‌اند.
حال، شیطان ممکن است به صورت بشر نیز ظاهر شود و شروع به تفتین نماید و به کلامی ظاهرفریب شخصی را که در صراط مستقیم حرکت می‌کند دچار انحراف سازد. حضرت بهاءالله می‌فرمایند: "به نَفَس شیطان از نفحات رحمن ممنوع نگردید." (آیات بیّنات، ص۱۵۸) حضرت ربّ اعلی در بیانی مشابه مضمون این بند کتاب اقدس می‌فرمایند: "إنّ الّذین کفروا بالله و ما أظهر من عنده اولئک اصحاب النّار و اولئک هُم فیها خالدین. قل إنّ أکثر النّاس کفروا بالله جهرةً و اولئک اتّبعوا کلّ شیطانٍ مَرید." (منتخبات آیات، ص۱۱۸ / مضمون: کسانی که به خداوند و آنچه که از او ظاهر شده کافر شوند به جهنّم دچار خواهند شد و در آن برای همیشه خواهند ماند. بگو بیشتر مردمان علناً به خداوند کافر شده‌اند و آنها پیروان هر شیطان خبیثی هستند.)
در مقابل این شیاطین، خداوند به آدمی استقامت را عنایت کرده و تشبّث و تمسّک به حبل آن را توصیه فرموده است: "طوبی از برای نفوسی که به حبل استقامت متمسّک‌اند و به ذیل عنایت متشبّث. انّهم أهلُ البهآء. قد ذُکِرَت أسمائُهُم مِنَ القلمِ الأعلی فی الصّحیفة الحمراء." (حدیقهٔ عرفان، ص۴۷ / مضمون عبارت عربی: آنها از اهل بهاء هستند. نامهای آنها از قلم اعلی در صحیفهٔ حمرا ثبت شده است.)
در واقع استقامت در کنار عرفان قرار گرفته است: جمال قدم می‌فرمایند: "بعد از عرفان مطلع وحی الهی و مشرق اوامر صمدانی، استقامت از اعظم اعمال بوده..." (آثار قلم اعلی، ج۵، ص۸۷) زیرا جمال مبارک مواردی از قبیل شهادت و تبلیغ را بعد از آن قرار داده‌اند:
سُبحانُهُ سبحانُهُ از او می‌طلبم عباد خود را مؤیَّد فرماید بر دو امر بزرگ بعد از عرفان ذات مقدّس و استقامت بر آن. عبراتی که از خشیةالله نازل شود، قطرات دمی که در سبیلش بر خاک ریزد. این دو امر لازال لدی‌العرش مقبول بوده و هست و چون ثانی نهی شد، ثالثی بر مقامش نشست و آن انفاق عمر است در سبیل شناسایی او. بشناسد و بشناساند. (مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۴-۱۲۳)
استقامت از جمله مواردی است که به عنوان امانت الهی ذکر شده است. می‌دانیم که کمال قلب به استقامت است. جمال قدم می‌فرمایند: "روحِ قلب معرفةالله است و زینت او اقرار بأنّه یفعل ما یشاء و یحکم مایرید و ثوب آن تقوی‌الله و کمال آن استقامت..." (اقتدارات، ص۱۶۲)
باری، حضرت بهاءالله در این خصوص که استقامت اعظم و اکبر امانت الهیّه است می‌فرمایند: "علیکم بالاستقامة ثمّ علیکم بالاستقامة لئلّا تزلَّ أقدامُکُم عن صراطٍ مستقیم. قل هذا اعظمُ وصیّتی و اکبرُ أمانتی لکم و بینکم. أنِ احفظوها ثمّ اجعلوها أمام عیونکم و الله علی ما أقولُ شهید." (لئالی‌الحکمة، ج۱، ص۱۱۳ / مضمون: بر شما است که استقامت نمایید که مبادا قدم شما از صراط مستقیم الهی بلغزد. بگو این بزرگترین وصیت و امانت من به شما و بین شما است. آن را حفظ کنید سپس جلوی چشم خویش قرار دهید. خداوند بر آنچه می‌گویم گواه است.) در واقع حضرت بهاءالله در لوحی به نام "استقامت" می‌فرمایند:
قد کَرَّرنا هذا الذّکرَ الأکبر إلی أن خاطَبَنی قلمی الأعلی إذ کان متحرّکاً بَین اصابعی، یا ایّها المسجونُ المظلومُ و المهیمنُ علی ما هو المکنون و المعلوم أری أنَّ بحرَ إرادتک متوجّهٌ إلی هذه الکلمة الّتی جَعَلتَها أسَّ کلماتکَ العلیا فی مقام الذّکر فی ملکوت الإنشاء. فَوَ عزّتِکَ یا مالِکَ القِدَم أریٰ نفسی متحیّرةً فی ذلک و إنّکَ أنتَ العلیمُ الخبیر. أسئلُکَ بأن تکشِفَ عن وجهِ إدراکی الغِطاء و تُعَرِّفَنی مقصودَکَ یا مقصودَ العالَمین. هَل یُمکِنُ بعدَ إشراقِ شمسِ وصیّتکَ مِن افق أکبرِ ألواحِک أن تزلَّ قدَمُ أحَدٍ عن صراطِکَ المستقیم. قُلنا یا قلمیَ الأعلی ینبغی لَکَ أن تشتَغِلَ بما اُمِرتَ مِن لَدَی اللهِ العلیِّ العظیم. لاتَسئَلْ عمّا یذوبُ بِهِ قلبُکَ و قلوبُ أهلِ الفردوسِ الّذین طافوا حولَ أمری البدیع. لاینبغی لَکَ بأن تطّلعَ علی ما سَتَرناه عنکَ إنَّ رَبَّکَ لَهُوَ السّتّارُ العلیم. تَوَجَّهْ بوجهکَ الأنور إلَی المنظرِ الأکبر و قل یا الهی الرّحمن زَیِّنْ سماءَ البیان بأنجُمِ الإستقامة و الأمانة و الصّدق و الوفاء إنّک أنتَ المقتدرُ علی ما تشاء لا إله إلّا أنتَ المدبِّرُ الکریم. (لئالی‌الحکمة، ج۱، ص۱۱۴ / مضمون: این ذکر اکبر را آن قدر تکرار کردیم تا قلم اعلی که بین انگشتانم در تحرّک است مرا خطاب قرار داده گفت: ای مسجون مظلوم و غالب بر هر آنچه که مکنون و معلوم است، می‌بینم دریای ارادهٔ تو به این کلمه‌ای که اساس کلمات علیای تو در مقام ذکر در عالم آفرینش است متوجّه است. قسم به عزّت تو، ای مالک ازلی، که در این مورد متحیّر مانده‌ام و تو علیم و خبیر هستی. از تو تقاضا دارم که پرده از ادراک من برداری و مقصودت را برایم بیان کنی. بعد از اشراق شمس وصیت تو در بزرگترین الواحت آیا دیگر امکان دارد که قدمی بر صراط مستقیم تو دچار لغزش شود. گفتیم ای قلم اعلای من شایسته است تو به آنچه که از سوی خداوند امر شده‌ای مشغول باشی. از آنچه که سبب میشود قلب تو و قلب کسانی که طائف حول امر بدیعم هستند ذوب میشود سؤال نکن. شایسته نیست که تو به آنچه که از تو مستور نگه داشته‌ایم آگاه شوی. خداوند ستّار و علیم است. به وجه انور به منظر اکبر توجّه کن و بگو ای خدای رحمن من، آسمان بیان را به ستارگان استقامت، امانت، راستگویی و وفا زینت بخش. تو توانا هستی بر هر آنچه که بخواهی. نیست خدایی جز تو که مدبّر و کریم هستی.)
در بیان دیگر می‌فرمایند:
بعد از عرفان مطلع وحی الهی و مشرق اوامر صمدانی، استقامت از اعظم اعمال بوده. باید نفوس مقبله به شأنی مستقیم باشند که جمیع اهل ارض اگر بخواهند ایشان را از بحر قرب دور نمایند، خود را عاجز مشاهده کنند. نیکوست حال نفسی که از کأس استقامت آشامید و به این فیض اعظم فائز شد. اوست از مقرّبین. (آثار قلم اعلی، ج۵، ص۸۷)
نکتّه دیگری که جمال قدم مطرح می‌فرمایند مندرجات کتب است که مبادا مانع از اقبال و ایمان به مظهر ظهور شود. مظهر ظهور کتاب ناطق است. جمال قدم می‌فرمایند: "امروز کتاب الهی بنفسه ناطق و از ید عطا کوثر بقا عنایت می‌فرماید." (حدیقه عرفان، ص۱۴۹)
در چگونگی رسیدن به مقام استقامت جمال قدم می‌فرمایند:
تجلّی دوم استقامت بر امرالله و حبّه جلّ جلاله بوده و آن حاصل نشود مگر به معرفت کامل و معرفت کامل حاصل نشود مگر به اقرار به کلمهٔ مبارکهٔ «یفعل ما یشاء» هر نفسی به این کلمهٔ علیا تمسّک نمود و از کوثر بیان مودع در آن آشامید او خود را مستقیم مشاهده نماید به شأنی که کتب عالم او را از امُّ‌الکتاب منع نکند. حبّذا هذا المقام الأعلی و الرّتبة العُلیا و الغایة القُصوی. (نبذةٌ مِن تعالیم حضرت بهاءالله، ص۷۹-۸۰)
جمال قدم بارها خود را "کتاب" و "امّ الکتاب" نامیده‌اند. مثلاً در بیانی می‌فرمایند:
"هذا کتابٌ یمشی و یقولُ قد أتَی الوعد و هذا هو الموعودُ الّذی إذ ظهر نطقت الأشیاء کلّها تالله قد ظهر محبوبُ مَن فِی السّموات والأرضین." (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۲۷، ص۱۶۷ – مضمون: این کتابی است که قدم می‌زند و می‌گوید زمان تحقّق وعده الهی رسید و این همان موعودی است که وقتی ظاهر شد تمام اشیاء ندا بر آوردند که قسم به خداوند که محبوب کسانی که در آسمانها و زمین هستند ظاهر شد.)
جمال مبارک در جواب کسانی که ایراد گرفتند که مگر کتاب راه می‌رود فرمودند:
ایّاکم أن تمنعوا أنفسکم عن هذا الأمر الّذی به تضوّع عرف البیان فی الإمکان. کذلک نطق الکتاب إذ یمشی فی اعلی المقام. مِنَ النّاس مَن قال هل الکتاب یمشی، قل أی و ربِّ الأرباب. یمشی و ینطق بل یأکُلُ رغماً لکلّ منکرٍ مُرتاب. (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۲۷، ص۱۷۱ – مضمون: مبادا خود را از این امری که بوی خوش بیان در عالم امکان از آن به مشام می‌رسد منع کنید. این چنین کتاب سخن گفت وقتی که در بالاترین جایگاه قدم برمی‌دارد. از مردم هر آن کس که بپرسد مگر کتاب هم راه می‌رود، بگوی بلی قسم به پروردگار پرورش دهندگان. راه می‌رود و سخن می‌گوید بلکه غذا می‌خورد علیرغم میل هر انکار کنندهٔ تردید کننده‌ای.)
از آن گذشته، آنچه که در کتاب به عنوان حجّت و برهان نازل میشود، برای نفوسی است که قادر نیستند ظهور الهی را به نفس ظهور بشناسند و لذا فضل الهی احاطه می‌کند و آیات را برای آنها نازل می‌کند تا محروم نمانند. در لوحی نازل: "فَأنصِفوا فی أمرِالله بارئِکُم ثمَّ انظروا إلی ما نُزِّلَ عن جهة العرش و تفکّروا فیه بقلوبٍ طاهرٍ سلیم. اذاً یظهَرُ لَکُمُ الأمرَ کظهورِ الشّمسِ فی وسطِ السّمآء و تکوننّ مِنَ الموقنین. قل انّ دلیلَهُ نفسُهُ ثمَّ ظهورُهُ و من یعجزُ عن عرفانهما جَعَلَ الدّلیل لَهُ آیاتِهِ و هذا مِن فضلِه عَلَی العالَمین." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۲۱۳ / مضمون: پس در امر خداوند، پروردگارتان، انصاف دهید سپس در آنچه که از جهت عرش مظهر ظهور نازل شده بنگرید و با قلب پاک در آن بیندیشید. آنگاه امر برای شما مانند ظهور خورشید در وسط آسمان آشکار میشود و از موقنین می‌شوید. بگو دلیل او خودش و سپس ظهورش است و کسی که از عرفان این دو ناتوان باشد، آیات را برای او دلیل قرار داد و این از فضل او بر جهانیان است.)
البتّه هر نفسی قادر به عرفان الهی هست. اگر نباشد تکلیف از او ساقط است و اگر جز این باشد در حقّ آن فرد ستم شده است. جمال قدم می‌فرمایند:
أودَعَ فی کلّ نفسٍ ما یَعرِفُ بِهِ آثارَالله و مِن دون ذلک لَن‌یَتمَّ حجّتُهُ علی عبادِهِ إن أنتم مِنَ المتفکّرین. إنّهُ لایظلِمُ نفساً و لایأمُرُ العباد فوقَ طاقتِهِم و إنّه لهو الرّحمن الرّحیم. قل قد ظهر امرالله علی شأنٍ یَعرِفُهُ أکمَةُ الأرض فکیفَ ذو بصرٍ طاهرٍ منیر... (همان / مضمون: در هر نفسی به ودیعه سپرده آنچه که به واسطهٔ آن آثار الهی را بشناسد و بدون آن حجّت او بر عباد تمام نمی‌شود اگر بیندیشید. خداوند به کسی ستم نمی‌کند و بندگان را فوق طاقتشان امر نمی‌فرماید و او بخشندهٔ مهربان است. بگو امر الهی به شأنی ظاهر شده که کور مادرزاد هم به عرفانش نائل میشود چه رسد به کسی که دارای دیدهٔ پاک روشن است.)
لهذا باید با انصاف نظر کرد و با انصاف داوری کرد تا بتوان به عرفان حضرتش نائل شد. یعنی نفسی که از آسمان آمده است، یعنی آسمان ارادهٔ الهی. چون همان طور که می‌دانیم حضرت بهاءالله در معنای آسمان می‌فرمایند: "إنّا ما أرَدنا مِنَ السّماء إلّا جهة العلوّ و السّموّ و منتهیٰ مقام الأشیاء إن أنتم مِنَ العارفین. إنّا نذکُرُ لِکُلِّ شیءٍ سماءً نعنی به جهة علوّه و سموّه و منتهیٰ مقام إن أنتم مِنَ البالغین." (اسرارالآثار، ج۴، ص۱۶۴/ مضمون: اراده نکردیم از "آسمان" مگر جهت بلندی و ارتقاء و بالاترین جایگاه چیزها را اگر بدانید. برای هر شیئی آسمانی ذکر می‌کنیم و مقصود ما جهت بلندی و اعتلاء و بالاترین مقام است اگر به حدّ بلوغ رسیده باشید.)
نزول انبیاء از آسمان در کتب سابق نیز مطرح شده است. مثلاً در مورد حضرت رسول در قرآن کریم، سورهٔ طلاق، آیات ۱۰-۱۱، نازل شده است: "قد أنزَلَ اللهُ إلَیکُم ذکراً رسولاً یتلوا علیکم آیاتِ‌الله" (نازل کردیم از آسمان ذکری و رسولی که آیات الهی را برای شما تلاوت کند.)
در انجیل جلیل هم آمده است که حضرت مسیح فرمودند من از آسمان آمده‌ام. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "خود حضرت می‌فرماید ابن انسان از آسمان آمد و ابن انسان در آسمان است و به آسمان صعود ننماید جز آن کسی که از آسمان آمد. این مسلّم در نزد عموم است که مسیح از آسمان آمد و حال آن که به حسب ظاهر از رحم مریم آمد." (مفاوضات عبدالبهاء، ص۸۱)
۱۳۵. ثُمَّ ﭐذْکُرُوا ما جَریٰ مِنْ قَلَمِ
مُبَشِّریۭ فیۭ ذِکْرِ هٰذَا ﭐلظُّهورِ وَ مَا ﭐرْتَکَبَهُ اُولو ﭐلطُّغْیانِ فیۭ اَیامِهِ اَلٰا اِنَّهُمْ مِنَ ﭐلْاَخْسَرینَ * قالَ اِنْ اَدْرَکْتُمْ ما نُظْهِرُهُ اَنْتُمْ مِنْ فَضْلِ اللهِ تَسْئَلونَ * لِیمُنَّ عَلَیکُمْ بٱسْتِوآئِهِ عَلیٰ سَرآئِرِکُمْ فَاِنَّ ذٰلِکَ عِزٌّ مُمْتَنِعٌ مَنیعٌ * اِنْ یشْرَبْ کَأْسَ مآءٍ عِنْدَکُمْ اَعْظَمُ مِنْ اَنْ تُشْرِبُنَّ کُلَّ نَفْسٍ مآءَ وُجودِهِ بَلْ کُلَّ شَیْءٍ اَنْ یا عِبادیۭ تُدْرِکونَ *
(مضمون: سپس یاد کنید آنچه را از قلم مبشّر من در ذکر این ظهور جاری گشت و [یاد کنید] آنچه را گردنکشان در روزگار او مرتکب شدند. آگاه باشید ایشان از زیانکاران‌اند. فرمود: "اگر [حضور] آنچه را ظاهر می‌سازیم [مَن یُظهِرُهُ الله] درک نمایید، شما از فضل خداوند مسئلت می‌کنید تا به قرار گرفتنش بر صندلی‌هایتان بر شما منّت گذارد، زیرا این عزّتِ بلندمرتبه و ارجمندی است. اگر [مَن یُظهِرُهُ الله] جام آبی نزد شما بنوشد، بالاتر است از اینکه به هر نفسی بلکه به همه موجودات، آب حیاتش را بنوشانید. ای بندگان من، ادراک نمایید.")
حضرت بهاءالله کراراً به آنچه که در آثار حضرت اعلی دربارهٔ ظهور مَن یُظهرُهُ الله نازل شده اشاره کرده‌اند. در ذیل بند ۱۳۲ نیز به مواردی اشاره شد. برای مثال در کتاب بیان می‌فرمایند:
اگر کسی یک آیه از آیات او را نویسد بهتر است از این که کلّ بیان و کُتُبی که در بیان انشاء شده نویسد. زیرا که کلّ مرتفع می‌گردد و آن می‌ماند تا ظهور دیگر. در آن ظهور اگر یک حرف از آن ظهور را کسی نویسد با ایمان به او ثواب آن اعظم‌تر است از آن که کلّ آثار حقیقت را از قبل و آنچه در ظل او انشاء شده نویسد. (منتخبات آیات از آثار حضرت نقطهٔ اولی، ص۶۳)
در این بند از کتاب اقدس به بیان مذکور در بیان عربی، باب هفتم از واحد هفتم، استناد فرموده‌اند. حضرت ربّ اعلی در توضیح آن در باب هفتم از واحد هفتم بیان فارسی می‌فرمایند:
ملخّص این باب آن که همین قسم که کینونیّات کلّ وجود بالنّسبه به شمس وجود مثل شَبَح در مرآت است، کذلک مشاهده کن حدّ کلّ شئ را و بدان که هیچ نفسی عندالله و عند اولِی‌العلم اعزّ از شجرهٔ حقیقت نبوده و نیست و از آنجایی که ظاهر میشود بر صِرف ربوبیّت و کلّ نتوانند، چون که نمی‌بینند واقع را از برای او ساجد شد، امر شده در یوم قیامت، که یوم ظهور او است، کلّ از فضل او طلب نمایند آنچه سبب عزّ ایشان گردد. لعلّ از ثمرهٔ وجود، که لقاء او است، کلّ محروم نگردند. زیرا که غیر از این سبیل از برای کلّ نیست و نه این است که نظر به اقتران کنی. زیرا که اگر کلّ ما سِوَی الله آنچه که از قبل خلق شده و آنچه بعد امکان دارد، به این نوع عزّ ثمرهٔ وجود خود را اخذ نمایی، هرآینه معادل نمی‌شود با تسع تُسع عُشر عُشر آنی از او. زیرا که شیئیت کلّ از او است، چگونه توان قرین ذکر نمود ذکر او را به ذکر دون او.
بنابراین، نظر به عظمت ظهور حضرت بهاءالله است که به این طریق بابیان را هدایت فرموده‌اند که نظر خود را بتمامه متوجّه به مَن یُظهرهُ‌الله نمایند. در توضیح عبارت "أن یشربَ کأس ماءٍ عندکُم اعظمُ مِن أن تَشرَبُنَّ کلّ نفسٍ ماء وجوده بل کلّ شئ أن یا عبادی تُدرکون" جناب دکتر محمّدحسینی (قاموس کتاب اقدس، ص۶۲۹) نوشته‌اند: "اگر جام آبی در خانهٔ شما بنوشد اعظم‌تر از آن است که آب وجود هر نفس و یا شیئی را بر آن نفس و شیء بنوشانی." امّا جناب اشراق خاوری نوشیدن ماء وجود را دالّ بر رسیدن به کمال وجود دانسته‌اند. ایشان می‌نویسند این بیان حضرت اعلی به این معنی است، اگر زمان ظهور مَن یُظهرُهُ‌الله را درک کردید، شما از فضل و عنایت جمال قدم و مَن یظهره‌الله درخواست بکنید منّت بر شما بگذارد و بیاید روی صندلی‌های شما بنشیند. اگر چنین موهبتی نصیب شما شد، بدانید که این عزّتی است بسیار عالی مقام و بلندمرتبه. اگر بنوشد من یظهره الله جام آبی در پیش شما و در منزل شما، یعنی یک جام آب به او بدهید بخورد، این عمل اعظم است از این که بنوشد هر نفسی آب وجود خود را، یعنی اعظم از این است که هر کسی به درجهٔ کمال وجود خود برسد. نه تنها یک نفر بلکه به منزلهٔ این است و اعظم از آن است که تمام مؤمنین به بیان به مقام کمال خود برسند. ای بندگان من بفهمید این حرف‌هایی را که من می‌زنم. (تقریرات دربارهٔ کتاب مستطاب اقدس، ص۷-۲۹۶)
حضرت ربّ اعلی در بیان فارسی، باب هشتم از واحد پنجم می‌فرمایند: "قسم به ذات اقدس الهی، جلّ و عزّ، که در یوم ظهور من یُظهرُهُ‌الله اگر کسی یک آیه از او شنود یا تلاوت کند بهتر است از آن که هزار مرتبه بیان را تلاوت کند... بدان که در بیان هیچ حرفی نازل نشده مگر آن که قصد شده که اطاعت کنند مَن یُظهرهُ الله را که او بوده مُنزِل بیان قبل از ظهور خود." جالب آن که حضرت اعلی پیش‌بینی می‌فرمایند که این توصیهٔ ایشان عملی نمی‌شود: "یوم ظهور مَن یُظهرُهُ الله الی ما لانهایة تلاوت بیان میشود ولی از مُنزل آن محتجب." (همان) حضرت اعلی توضیح جالبی دارند: "امروز آنچه در بیان از ارتفاع آن واقع شود لله بوده و از برای خدا می‌گردد الی یوم ظهور مَن یظهره‌الله... اهل بیان عند ظهور مَن یُظهرُهُ‌الله هیچ امری از ایشان راجع الَی الله نمی‌گردد اگرچه کلمهٔ لا الٓه إلّا الله باشد مگر به ایمان به او." (باب دوم از واحد چهارم) حتّی راجع به سوگند خوردن می‌فرمایند: "قسم به حقّ مَن یظهره‌الله، که هیچ قَسَمی در علم خداوند از این اعظم‌تر نیست، که هیچ نفسی بر او یا بر مؤمنین او حزنی وارد نمی‌آورد الّا آن که قصد از برای خدا می‌کند و می‌گوید از برای خدا می‌کنم و حال آن که دروغ گفته و می‌گوید و بر خدا کرده و می‌کند." (همان)
حضرت اعلی به ملّا باقر حرف حیّ می‌فرمایند:
ما خُلِقتُم إلّا لِلقائِهِ و هو الّذی یَخلُقُ کُلّشئ. ایّاک ایّاک یوم ظهوره أن تحتجب بالواحد البیانیّة فإنَّ ذلک الواحد خَلقٌ عنده و ایّاک ایّاک أن تحتجبَ بکلماتِ ما نُزِّلَت فی البیان. فإنّها کلماتُ نفسِهِ فی هَیکَلِ ظهورِهِ مِن قبل. (توقیع مبارک خطاب به ملّا باقر حرف حیّ و وحید دارابی، ظهورالحق، ج۳، ص۲۰ / مضمون: آفریده نشدید مگر برای لقای او و او کسی است که همه چیز را خلق می‌کند. مبادا مبادا در یوم ظهور او به واحد بیانی از ایمان به او باز مانی. زیرا واحد مزبور [حضرت اعلی و هجده حرف حیّ] خلق او هستند و مبادا مبادا به کلماتی که در بیان نازل شده از اقبال به او ممنوع گردی. زیرا این کلمات خود او هستند در هیکل ظهور قبلش.)
این تأکیدات پیاپی مانع از آن نشد که بعضی بابیان از اقبال و ایمان به مَن یظهره‌الله سر باز زنند و علیه او اقدام نمایند. چنان بود که حضرت بهاءالله در لوح نصیر فرمودند: "قل یا ملأ البیان تالله الحقّ تأتیکُم صواعقُ القهر ثمّ زلازل الشّداد ثمّ هبوب اریاح کُرهٍ عقیم." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۲۰۰ / مضمون: بگو ای اهل بیان، قسم به خدا که صاعقهٔ قهر الهی، سپس زلزلهٔ سخت و سپس وزش تندباد شدید و ناخوشایند به سوی شما خواهد آمد.)
گویی حضرت اعلی از پیش می‌دانستند که محبوبشان، حضرت بهاءالله، در ایّام ظهورش به انواع بلایا دچار خواهد شد که حضرت بهاءالله می‌فرمایند: "قسم به آفتاب افق محبوب که نقطهٔ اوّلیّه در ایّام خود به حزنم محزون بوده و بر بلایم گریسته." (نقل در توقیعات مبارکه، خطاب به احبّای شرق، ص۶۰۰) اینقدر تهمت و افترا علیه حضرت بهاءالله زیاد بود که بابیان حتّی اظهار داشتند که جمال قدم آیات حضرت اعلی را سرقت کرده‌اند. در نتیجه حضرت بهاءالله در جواب این نفوس، عظمت مقام خود نسبت به حضرت اعلی را صراحةً بیان فرمودند:
مِنهُم مَن قال أنّهُ سرَقَ آیاتِ النّقطة و أنزَلَها باسمه. قُل ویلٌ لَکَ یا أیُّها المُشرک المُرتاب. لعمرالله لو کان النّقطة لَیَقومُ أمامَ الوجه و یُحرِّرُ ما نُزِّلَ مِن سمآء مشیّة رَبِّ‌الأرباب. (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۲۳، ص۶۶-۶۷ / بعضی از آنها گفته‌اند که او آیات نقطهٔ اولی را سرقت کرده و به اسم خود نازل کرده است. بگو وای بر تو ای مشرک تردیدکننده. قسم به خداوند اگر نقطهٔ اولی امروز بود در حضور می‌ایستاد و به کتابت آنچه که از آسمان ارادهٔ الهی نازل می‌شد مشغول می‌گشت.)
در مقام دیگر می‌فرمایند:
بگو ای غافل، مکرّر فرمودیم سدرهٔ منتهی به اثمار لاتُحصی ظاهر و آفتاب حقیقت از افق سمآء عنایت مُشرق. به چشم خود نظر نما و به سمع خود اصغا کن. اگر این امر انکار شود لعمری هیچ امری از امور لایق اقرار نه. یشهدُ بذلک کُلُّ بصیرٍ و کُلُّ مُنصِفٍ علیم. اگر نقطهٔ بیان روحُ ما سِواه فداه این ایّام حاضر بود اَمام وجه به تحریر مشغول می‌شد. (مجموعه اشراقات، ص۱۰۰)
از آن گذشته، جمال مبارک تصریح دارند که اگر خود حضرت اعلی هم در ایّام ظهور جمال مبارک حضور داشتند و در ایمان و اقبال، نعوذ بالله، توقّف می‌کردند مردود می‌شدند. چه که خود حضرت اعلی این بیان را فرموده‌اند:
سبحان‌الله معلوم نیست مُعرضین بیان به چه حجّت و برهان از سیّد امکان اعراض نموده‌اند. مقام این امر فوق مقام ما ظَهَرَ و یَظهَرُ است. اگر نعوذُ بالله الیوم نقطهٔ بیان حاضر باشد و در تصدیق توقّف نماید داخل کلمهٔ مبارکه که از مطلع بیان آن حضرت نازل شده می‌شوند. قال و قوله الحق: «حقٌّ لِمَن یُظهرُهُ‌الله أن یرُدَّ مَن لَم‌یَکُنْ أعلی منهُ فوق الأرض.» بگو ای بی‌دانش‌ها، الیوم آن حضرت به «انّنی أنَا أوّلُ العابدین» ناطق. بضاعت عرفان خلق مُزجات است و قوّهٔ ادراکشان ضعیف. (کلمات فردوسیه، مجموعه اشراقات، ص۸-۱۲۷ / مضمون بیان حضرت اعلی: من یظهره‌الله حق دارد مردود شمارد هر کسی را که در روی زمین بالاتر از او نیست.)
۱۳۶. هٰذا ما نُزِّلَ مِنْ عِنْدِهِ ذِکْراً
لِنَفْسیۭ لَوْ اَنْتُمْ تَعْلَمونَ * وَ ﭐلَّذیۭ تَفَکَّرَ فیۭ هٰذِهِ ﭐلْاٰیاتِ وَ ﭐطَّلَعَ بِما سُتِرَ فیۭهِنَّ مِنَ ﭐللَّئالِی ﭐلْمَخْزونَةِ تٱللهِ اِنَّهُ یجِدُ عَرْفَ ﭐلرَّحْمٰن مِنْ شَطْرِ ﭐلسِّجْن وَ یسْرَعُ بِقَلْبِهِ اِلَیهِ بٱشْتیاقٍ لا تَمْنَعُهُ جُنودُ ﭐلسَّمٰواتِ وَ ﭐلْاَرَضیۭنَ * قُلْ هٰذا لَظُهورٌ تَطوفُ حَوْلَهُ ﭐلْحُجَّةُ وَ ﭐلْبُرْهانُ کَذٰلِکَ اَنْزَلَهُ ﭐلرَّحْمٰنُ اِنْ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلْمُنْصِفینَ* قُلْ هٰذا رُوحُ ﭐلْکُتُبِ قَدْ نُفِخَ بِهِ فِی ﭐلْقَلَم ﭐلْاَعْلیٰ وَ ﭐنْصَعَقَ مَنْ فِی ﭐلْاِنْشآءِ اِلّٰا مَنْ اَخَذَتْهُ نَفَحاتُ رَحْمَتیۭ وَ فَوَحاتُ اَلْطافِیَ ﭐلْمُهَیمِنَةِ عَلَی ﭐلْعالَمینَ *
(مضمون: این است آنچه از نزد او برای ذکر من نازل گشته، اگر شما بدانید و کسی که در این آیات تفکر کرد و بر آنچه از مرواریدهای پوشیده که در آنها پنهان شده اطلاع یافت، به خدا سوگند که بوی خوش رحمان را از جانب زندان می‌یابد و با تمامی دل به سویش می‌شتابد، با اشتیاقی که لشکریان آسمانها و زمین‌ها او را باز نمی‌دارند. بگو این همان ظهوری است که دلیل و برهان در اطراف آن طواف می‌کند. این چنین [خداوند] رحمان آن را نازل فرموده، اگر شما از اهل انصاف هستید. بگو این روح کتاب‌ها است، همانا به آن در قلم اعلی دمیده شده است و اهل عالم مدهوش گشتند، مگر کسانی که نفحات رحمت من و نسیم‌های الطاف من که بر عالمیان نگاهبان است، ایشان را فرا گرفت.)
حضرت ربّ اعلی بیانات بسیاری راجع به مَن یظهره‌الله در آثار خود نازل فرموده‌اند. امّا جمال مبارک توصیه می‌فرمایند که در این بیانات تفکّر شود تا به مفاهیم مکنونه در آن پی برد. زیرا آثار الهی همانند دریای وسیعی است که در قعر آن مرواریدهای بسیار به ودیعه سپرده شده است. البتّه باید توجّه داشت این توصیه حضرت بهاءالله صِرفاً برای آن است که هر بندهای به عرفان مولایش توفیق یابد، و الّا او غنیّ و مستغنی از کلّیه بندگان است. جمال مبارک در لوحی تصریح می‌فرمایند:
و أنتُم إن تُقبلوا أو تُعرضوا فی حدّ سواء و إنّهُ لَغنیٌّ عمّا أنتم تعقلون و إنّا حینئذٍ نُمثّلُ لکم مثلاً بالفضل لعلّ أنتم تحبّون تصلون. فإنَّ البحر عَلیٰ ما هُوَ علیه، یکونُ عَلیٰ مقامِهِ و إن لَن‌یتوجّهَ إلیهِ أحدٌ لیأخُذَ عنه المآء أو یُخرِجَ منه لئالیه هل ینقُصُ عنه شیءٌ إن أنتُم تعلمون و کذلک الشّمسُ تُضیءُ علی ما کان و إن لن‌ینظُرَ أحدٌ الیها هل ینقُصُ عنها نورُها و إشراقُها. إذاً تفکّروا فی حکمةِالله إن أنتم تتفکّرون. بل کُلُّ مَن یَتوجّهُ إلیهِ هذا مِن فضلِ الله عَلَیه لأنَّهُ ینتفعُ مِنها ما لاینتفعُ عن دونها و کذلک نضرِبُ لَکُمُ الأمثالَ لعلّ أنتم تفقهون. (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۷۷، ص۵۸ / مضمون: و اگر شما اقبال کنید یا اعراض یکسان است و او از آنچه که شما فکر می‌کنید بی‌نیاز است و ما در اینجا در کمال فضل مثالی برای شما می‌زنیم تا که شاید دوست داشته باشید به مقصود واصل گردید. پس اگر دریا آنچنان که هست، بر جایگاهش قرار دارد و اگر کسی به آن توجّه ننماید که از آن آب بردارد یا مرواریدهایش را استخراج نماید، آیا نقصی بر آن وارد میشود و همچنین خورشید آنچنان که هست نور می‌افشاند و اگر کسی به آن ننگرد آیا نقصی به نور و تابش آن وارد میشود. پس در حکمت الهی بیندیشید اگر اهل تفکّر باشید. بلکه هر کسی که به آن توجّه کند این فضل الهی بر او است زیرا از آن نفعی می‌برد که از غیر آن نمی‌برد و اینچنین برای شما مثال می‌زنیم تا که شاید دریابید.)
بیان مشابهی را در لوح احمد فارسی مشاهده می‌کنیم که در طیّ آن مقصود از توصیه به توجّه به آثار الهی را بیان می‌فرمایند: "ای بندگان من، آنچه از حِکَم بالغه و کَلِمِ طیّبهٔ جامعه که در الواح قدسیّهٔ احدیّه نازل فرمود مقصود ارتقای انفس مستعدّه است به سماوات عزّ احدیّه والّا جمالم مقدّس از نظر عارفین است و اجلالم منزّه از ادراک بالغین. در شمس مُشرقهٔ منورّهٔ مُضیئه ملاحظه نمایید که اگر جمیع عباد از بصیر و اعمیٰ چه در منتها وصف مبالغه نمایند و یا در دون آن منتها جهد مبذول دارند این دو رتبه از اثبات و نفی و اقبال و اعراض و مدح و ذمّ جمیع در امکنهٔ حدودیّه به خود مقبل و مُعرض راجع بوده و خواهد بود و شمس در مقرّ خود به کمال نور و اعطای فیض و ضیای خود مِن دون تغییر و تبدیل مُشرق بوده و خواهد بود. و همچنین در سراج مُضیئه در لیل مظلمه که در محضر شما روشن است مشاهده نمایید. آیا آنچه از بدایع اوصاف منیعه و یا جوامع صفات ذمیمه در حقّ او ذکر شود هیچ بر نور او بیفزاید و یا از ضیاء او بکاهد. لا فَوَ الّذی نفسی بِیَدِهِ. بلکه در این دو حالت مذکوره او به یک قِسم افاضهٔ نور می‌نماید و این مدح و ذمّ به قائلین راجع بوده و خواهد بود. چنانچه مشهود ملاحظه میشود... مَثَل ظهور قدس احدیّتم مثل بحریست که در قعر و عمق آن لئالئ لطیفهٔ منیره أزیَد از احصا مستور است و هر طالبی البتّه باید کمر جهد و طلب بسته به شاطئ آن بحر در آید تا قسمت مقدّره در الواح مختومهٔ مکنونه را عَلیٰ قدر طلبه و جهدِه اخذ نماید. حال، اگر احدی به شاطئ قدسش قدم نگذارد و در طلب او قیام ننماید، هیچ از آن بحر و لئالئ آن کم شود و یا نقصی بر او وارد آید. فَبِئسَ ما تَوَهَّمتُم فی أنفُسِکُم و ساء ما أنتُم تتوهّمون." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۲۳-۳۲۵) البتّه میزان برداشت از این بحر، همانطور که فرمودند "علی قدر طلبه و جهده" در افراد گوناگون متفاوت است و نمی‌توان به کسی خُرده گرفت که کمتر برداشته یا کسی به کسی فخر فروشد که بیشتر برداشته است. حتّی توصیه می‌فرمایند اگر کسانی قادر نبوده‌اند درک کنند، باید به آنها مساعدت نمود تا محروم نمانند. جمال قدم تصریح می‌فرمایند: "اگر نفسی از ادراک بعضی مراتب عاجز باشد یا نرسیده باشد باید به کمال لطف و شفقت با او تکلّم نمایند و او را متذکّر کنند مِن دون آن که در خود فضلی و علوّی مشاهده نمایند. اصل الیوم اخذ از بحر فیوضات است، دیگر نباید نظر به کوچک و بزرگی ظروف باشد. یکی کفّی اخذ نموده و دیگری کأسی و همچنین دیگری کوبی و دیگری قِدری." (مجموعه اقتدارات، ص۲۲۱-۲۲۲)
اگر با تفکّر و تأمّل به مطالعهٔ آثار الهی پرداخته شود، البتّه مفاهیم مکنونه در آن معلوم و مشهود می‌گردد، البتّه در حدّ استعداد و اشتیاق. چه که رایحهٔ رحمن به مشام سالم می‌رسد و مزکوم از آن بهره نمی‌برد. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "نفحات قدس در شدّت سطوع و انتشار است. لکن مزکوم از طیۭب مشموم محروم." (اخبار امری، مهرماه ۱۳۴۳) گو این که انتظار دارند احبّای الهی به دیگران کمک کنند که از زکام رهایی یابند: "دوستان حقیقی طبیبان حاذقند و تعالیم الهی دِریاق رحمانی و درمان وجدانی؛ مشام‌های مزکوم باز نمایند و از طیۭب مشموم نصیبِ موفور بخشند." (مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۸۵، ص۲۷۰)
سابقهٔ تشخیص رایحهٔ رحمن به عصر حضرت یعقوب و حضرت یوسف برمی‌گردد. در قرآن کریم از قول حضرت یعقوب چنین مذکور: "وَ لَمَّا فَصَلَتِ الْعِیرُ قَالَ أَبُوهُمْ إِنِّی لَأَجِدُ رِیحَ یوسُفَ لَوْلَا أَن تُفَنِّدُونِ" (سورهٔ یوسف، آیهٔ ۹۴ / مضمون: چون کاروان رهسپار شد، پدرشان به آنها گفت اگر مرا به خرفتی متّهم نکنید، من بوی یوسف را استشمام می‌کنم.) حضرت رسول بوی اویس قَرَنی را از راه دور استشمام فرمودند: " انّی لَاَجِدُ نَفَسُ ٱلرّحمٰنِ مِنْ قِبَلِ ٱلْیَمَن." (هجویری، کشف المحجوب، ص ۱۰۱) یا در کلام دیگر می‌فرمایند: "انّی أشَمُّ رائحةَ ٱلرّحمٰنِ مِن قِبَلِ ٱلیَمَن" (سعید نفیسی، سرچشمه تصوف در ایران، ص ۱۸۹)
حال، اگر کسی این رایحه را استشمام نماید، لابد به آن سوی میل نماید و بنا به بیان حضرت بهاءالله عمل خواهد کرد که فرمودند: "اگر اقلّ از ذرّه به شعور آیید به سینه به سینای روح بشتابید و به عین خود به مَعین قدسیهٔ منوّرهٔ واضحه وارد گردید و نداء روح‌القُدُس را از سدرهٔ ناطقه در صدر منیر بشنوید و غفلت منمایید." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۲۲)
نکتهٔ دیگری که در کلام حضرت بهاءالله منعکس شده است، دلیل و حجّت و برهان و غیره است که از مظهر ظهور می‌طلبند. هیکل مبارک راجع به عظمت ظهور که اگر کسی بنگرد البتّه پی به حقّانیت آن می‌برد و برای کسانی که ضعیف‌اند آیات به عنوان دلیل و برهان نازل شده است که قبلاً ذیل بند ۱۳۴ از صفحه ۲۱۳ مجموعه الواح طبع مصر نقل شد. در واقع حجت و برهان طائف حول ظهور است.
اصطلاحاً نزول آیات را به فطرت الهیّه، یعنی علم لدنّی، نسبت می‌دهند. حضرات ازلیان این سؤال را مطرح کردند که آیا آثار جمال مبارک به فطرت نازل شده است. جمال قدم فرمودند: "إذا نُزِّلَت عَلَیکُم آیاتِ الله مِن شطر فضلی لاتقولوا انّها مانُزِّلَت عَلَی الفطرة، إنَّ الفطرة قد خُلِقَت بقولی و یطوفُ فی حولی إن أنتم مِنَ الموقنین." (آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ص۲۶ / مضمون: وقتی آیات الهی از شطر فضل من نازل میشود نگویید که به فطرت نازل نشده است. خود فطرت به کلام من خلق شده و طائف حول من است اگر ایقان داشته باشید.)
حتّی تصریح می‌فرمایند:
مِنهُم مَن قال لیسَت هذه الآیات بیّنات مِنَ الله و ما نُزِّلَ عَلَی الفطرة کذلک یُداوون المشرکون جُرح الصّدور و بذلک یلعنَهُم مَن فِی السّموات و الأرض و هُم فی أنفُسِهِم لایشعرون. قل أنّ روحُ‌القُدُس قد خُلِقَ بحرفٍ مِمّا نُزِّلَ مِن هذا الرّوح الأعظم إن أنتم تفقهون و إنّ الفطرة بکینونتها قد خُلِقَت مِن آیاتِ الله المهیمن العزیز المحبوب. قل انّها تفتخرُ بنسبتها إلی نفسِنَا الحقّ و إنّا لانفتخرُ بها و بما دونها لأنَّ دونی قد خُلِقَ بقولی إن أنتم تعقلون. (آثار قلم اعلی، طبع کانادا، ج۱، ص۱۵ / مضمون: بعضی از آنها گویند که این آیات واضحه از سوی خدا نیست و به فطرت نازل نشده است. مشرکان این گونه زخم سینه‌ها را مداوا می‌کنند و به این علّت جمیع کسانی که در آسمانها و زمین هستند آنها را لعنت می‌نمایند و آنها در ذات خود درک نمی‌کنند. بگو روح‌القدس به حرفی از آنچه که از این روح اعظم نازل شده آفریده شده، اگر بفهمید و کلّ وجود فطرت از آیات الهی آفریده شده است. بگو فطرت به نسبتش به ما افتخار می‌کند و ما به آن و به غیر آن افتخار نمی‌کنیم. زیرا غیر من به قول و کلام من خلق شده اگر فکر کنید.)
بنابراین، جمال قدم مُنزل آیات و مُبعث رسل است و فطرت و روح‌القدُس نیز مخلوق حضرتش است و این کراراً در آثار مبارکه مطرح شده است. بنابراین روح کتب مقدّسهٔ سالفه به واسطهٔ حضرتش در قلم اعلی دمیده شده است. امّا، اگر کسی نفحات رحمت الهی او را اخذ نماید تواند که از آن بهره ببرد، و الّا منصعق گردد. در الواح متعدّد به این انصعاق اشاره دارند: "یا حیدر قبل علی تاللّه قد نفخ فی صور البیان امرا من لدن ربّک الرّحمن و انصعق به من فی الارض و السّماء الّا الّذین انقطعوا عن العالم متمسّکین بحبل اللّه مولی الانام هذا یوم فیه اشرقت الارض بنور ربّک ولکن القوم فی غفلةٍ و حجاب انّا اردنا حیوةَ اهلِ العالم و هم ارادوا قتلی." (مجموعه الواح نازله بعد از کتاب اقدس، ص۱۵۱ / مضمون: قسم به خدا که به امری از سوی پروردگار رحمن در صور بیان دمیده شد و جمیع کسانی که در زمین و آسمان بودند منصعق شدند مگر کسانی که از عالم وارسته شده به ریسمان خداوند مولای بندگان چسبیدند. امروز روزی است که ارض به نور پروردگارت روشن شد ولی مردمان در غفلت و حجاب‌اند. ما برای آنها حیات خواستیم و آنها قتل مرا خواستند.)
نفوس انسانی در صورتی از منصعق‌‌شدن محفوظ و مصون می‌مانند که منقطع باشند، شور و اشتیاق برای لقای پروردگار داشته باشند. جمال قدم می‌فرمایند: "لمّا نُفِخَ فی الصّور و قامتِ القبور اضطرب النّاس منهم مَن تحیّر و منهم مَن انصعق و منهم مَن طار شوقاً لظهورالله ربّ العالمین." (آثار قلم اعلی، ج۲، طبع کانادا، ص۲۱۲ / مضمون: وقتی در صور دمیده شد و مردگان از قبور برخاستند، مردمان را اضطراب فرا گرفت. بعضی در وادی حیرت ماندند و بعضی منصعق شدند و بعضی به شوق ظهور الهی به پرواز در آمدند.)
۱۳۷. یا مَلَأَ ﭐلْبَیانِ ﭐتَّقُوا ﭐلرَّحْمٰنَ
ثُمَّ ﭐنْظُرُوا ما اَنْزَلَهُ فیۭ مَقامٍ اٰخَرَ قالَ اِنَّمَا ﭐلْقِبْلَةُ مَنْ یظْهِرُهُ اللهُ مَتیٰ ینْقَلِبْ تَنْقَلِبْ اِلیٰ اَنْ یسْتَقِرَّ کَذٰلِکَ نُزِّلَ مِنْ لَدُنْ مالِکِ ﭐلْقَدَرِ اِذْ اَرادَ ذِکْرَ هٰذَا ﭐلْمَنْظَرِ ﭐلْاَکْبَرِ تَفَکَّرُوا یا قَوْمُ وَ لا تَکُونُنَّ مِنَ ﭐلْهآئِمینَ * لَوْ تُنْکِرونَهُ بِاَهْوآئِکُمْ اِلیٰ اَیةِ قِبْلَةٍ تَتَوَجَّهونَ یا مَعْشَرَ ﭐلْغافِلینَ * تَفَکَّروا فیۭ هٰذِهِ ﭐلْاٰیةِ ثُمَّ اَنْصِفوا بٱللهِ لَعَلَّ تَجِدونَ لَئالِیَ ﭐلْاَسْرارِ مِنَ ﭐلْبَحْرِ ﭐلَّذیۭ تَمَوَّجَ بٱسْمِیَ ﭐلْعَزیزِ ﭐلْمَنیعِ *
(مضمون: ای اهل بیان از خداوند بترسید سپس در آنچه در مقام دیگر نازل کرده است نظر کنید. فرمود به‌درستی که قبله مَن یُظهِرُهُ الله است؛ هر وقت [او] بگردد، [قبله] می‌گردد تا اینکه مستقر شود. این چنین از نزد مالک تقدیر نازل شد، هنگامی که ذکر این نظرگاه بزرگ را اراده نمود. ای قوم بیندیشید و از سرگردانان نباشید. ای جمع بی‌خبران، اگر او را به هوای خود انکار نمایید، [پس] به کدام قبله توجه می‌کنید؟ در این آیه تفکر کنید سپس شما را به خدا، انصاف دهید که شاید مرواریدهای اسرار را از دریایی که به نام ارجمند و بلندمرتبه‌ام موج زده است، بیابید.)
این کلام مبارک اشاره به عبارتی است که از قلم حضرت نقطهٔ اولی در بیان عربی، باب هفتم از واحد هشتم عزّ نزول یافته و دالّ بر عظمت حضرت بهاءالله است: "قل إنّمَا القبلةُ مَن نُظهِرُهُ و متیٰ ینقلبْ تنقلِبْ إلی أن یستقرّ... قل أینما تُوَلّوا فَثَمَّ وجهُ الله أنتُم إلَی الله تنظُرون." (مضمون: بگو قبله کسی است که ما او را ظاهر می‌سازیم و هر گاه تغییر محلّ دهد قبله تغییر می‌کند تا آن که مستقرّ شود... بگو به هرسوی توجّه کنید وجه الهی در آنجا است و شما به خداوند نظر می‌کنید.)
آیهٔ قرآن، "اینما تولّوا فثَمَّ وجهُ‌الله" دلالت دارد بر این که خلق باید به محلّ تجلّی الهی توجّه نمایند. این آیه که در سورهٔ بقره (آیهٔ ۱۱۵) نازل شده، در لوحی از حضرت عبدالبهاء تبیین شده است، بقوله الأحلی: "إنَّ تسلیمَ الوجهِ أمرٌ عظیمٌ. مَن أیَّدَهُ اللهُ بِهِ أدخِلُهُ فی جنّةِ النّعیم و وَقاهُ مِن عذابِ الجحیم. و الوجه لَهُ عدّةُ معانٍ. مِنها بمعنی الرِّضاءِ کما قال الله تعالی یُریدونَ وجهَهُ و کذلک إنّما نُطعِمُکُم لوجهِ الله أی رضائه؛ و منها الوجه بمعنی الذّات و قال الله تعالی کُلُّ شیءٍ هالِکٌ إلّا وجهَهُ؛ و منها الوجه بمعنی الجلوة قال الله تعالی و أینما توَلّوا فَثمَّ وجهُ الله. و الوجه لَه معانٍ شتّیٰ تفسیراً و تأویلاً و تشریحاً غیر ما بَیَّنّا..." (مِن مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ص۶۵ / مضمون: تسلیم وجه در مقابل خداوند امری عظیم است. کسی که خداوند او را به تسلیم وجه مؤیَّد و موفّق سازد او را به جنّت نعیم وارد کرده از عذاب جهنّم محفوظ نگه می‌دارد. و امّا برای وجه معانی چندی وجود دارد. یکی از آنها "رضا" است. چنان که خداوند می‌فرماید: "یریدون وجهَهُ" [سورهٔ کهف، آیهٔ ۲۸ / رضایش را می‌طلبند] و "إنّما نُطعِمُکُم لوجهِ الله" [سورهٔ انسان، آیهٔ ۹ / شما را برای رضای خدا اطعام می‌کنیم] یعنی رضای او. و معنای دیگر ذات الهی است که خداوند می‌فرماید: "کلّ شیءٍ هالکٌ إلّا وجهَه [سورهٔ قصص آیهٔ ۸۸ / همه چیز نابود است مگر ذات او] و معنای دیگر جلوه و تجلّی است چنان که خداوند می‌فرماید: "و أینما تُوَلّوا فَثَمَّ وجهُ‌الله" [به هر سوی که روی بگردانید پس تجلّی خداوند در آنجا است.] و از برای وجه، از لحاظ تفسیر، تأویل و تشریح معانی بسیاری غیر از آنچه که تبیین کردیم وجود دارد.)
بدین لحاظ است که تسلیم وجه در مقابل وجه الهی، اعم از ذات حضرتش، رضای او یا محلّ تجلّی او، حائز نهایت اهمّیت است. این که در قرآن کریم فرموده: "إنَّ الدّین عندالله الإسلام" (آل عمران، آیهٔ ۱۹ / مضمون: دین نزد خداوند اسلام است) یا "وَ مَن یبْتَغِ غَیرَ الْإِسْلَامِ دِینًا فَلَن یقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ" (همان، آیهٔ ۸۵ / مضمون: کسی که غیر از اسلام دینی اختیار کند از او پذیرفته نمی‌شود و او در آخرت از زیانکاران است)، دقیقاً به معنای تسلیم وجه است در مقابل وجه خداوند که در اجرای آنچه که امر فرموده و خودداری از ارتکاب آنچه که نهی فرموده، ابداً چون و چرا نکند و تسلیم محض باشد.
در اینجا حضرت بهاءالله تصریح دارند که مقصود حضرت اعلی "منظر اکبر"، یعنی حضرت بهاءالله، بوده است. در باب اوّل از واحد پنجم کتاب بیان فارسی نیز ذکر شده است: "اوّل ارضی که محلّ ظهور جسد مَن یظهره‌الله در او ظاهر گردد مسجدالحرام بوده و هست." این نیز تأکیدی است که تجلّی الهی از حجرالأسود به "سدرهٔ انسان" تغییر یافته و قبلهٔ اهل عالم طلعت ابهی تعیین شده است. در مورد قبله و مطالب مربوط به آن در ذیل بند ششم با استناد به آثار مبارکه توضیحات کافی داده شده است.
کاتب حضرت ولی امرالله در بیان علّت توجّه به محلّ تجلّی الهی در حین دعا و مناجات از طرف هیکل مبارک چنین مرقوم داشته است:
هیکل مبارک شما را هدایت می‌فرمایند که به اقامهٔ صلوة صغیر حین زوال بپردازید. این صلوة فاقد رکوع است و فقط مستلزم توجّه به عکّا، محلّ استقرار رمس اطهر حضرت بهآءالله، در حین ادای نماز است. این نمادی ظاهری از حقیقتی باطنی است درست همان طور که نبات خود را به سوی نور خورشید می‌کشد تا مایهٔ حیات و رشد و نموّ از آن دریافت کند ما نیز در حین دعا و نماز قلب خود را به سوی مظهر ظهور الهی، یعنی حضرت بهآءالله متوجّه می‌سازیم. موقع ادای این صلوة صغیر، وجه خود را به سوی مکانی متوجّه می‌سازیم که رمس اطهر ایشان در روی کرهٔ ارض در آنجا مستقر شده و این عمل نمادی از عمل باطنی است. (ترجمه – مکتوب مورّخ ۲۴ ژوئن ۱۹۴۹ مندرج در انوار هدایت، شماره ۱۵۲۳)
بنابراین، وقتی دریابیم که علّت توجّه به قبله چیست، متوجّه معنای بیان حضرت بهاءالله می‌شویم که در این بند از کتاب اقدس می‌فرمایند اگر به این قبله، که اینک محلّ تجلّی الهی واقع شده، و در واقع همان است که از سدرهٔ مشتعله به حضرت موسی توجّه و با او مکالمه کرده است، توجّه ننمایید و به سدرهٔ انسان روی نیاورید، دیگر محلّی برای توجّه نخواهید داشت و البتّه از انوار شمس حقیقت محروم خواهید ماند.
۱۳۸. لَیسَ لِاَحَدٍ اَنْ یتَمَسَّکَ ﭐلْیوْمَ
اِلّٰا بِما ظَهَرَ فیۭ هٰذَا ﭐلظُّهورِ هٰذا حُکْمُ اللهِ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ وَ بِهِ زُینَ صُحُفُ ﭐلْاَوَّلینَ * هٰذا ذِکْرُ اللهِ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ قَدْ طُرِّزَ بِهِ دیباجُ کِتابِ ﭐلْوُجودِ اِنْ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلشّاعِرینَ * هٰذا اَمْرُ اللهِ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ اِیاکُمْ اَنْ تَکونوا مِنَ ﭐلصّاغِرینَ * لا یغْنیۭکُمُ ﭐلْیوْمَ شَیْءٌ وَ لَیسَ لِاَحَدٍ مَهْرَبٌ اِلَّا اللهُ ﭐلْعَلیمُ ﭐلْحَکیمُ * مَنْ عَرَفَنیۭ قَدْ عَرَفَ ﭐلْمَقْصودَ مَنْ تَوَجَّهَ اِلَیَّ قَدْ تَوَجَّهَ اِلَی ﭐلْمَعْبودِ کَذٰلِکَ فُصِّلَ فِی ﭐلْکِتابِ وَ قُضِیَ ﭐلْاَمْرُ مِنْ لَدَی اللهِ رَبِّ ﭐلْعالَمینَ * مَنْ یقْرَءْ اٰیةً مِنْ اٰیاتیۭ لَخَیرٌ لَهُ مِنْ اَنْ یقْرَءَ کُتُبَ ﭐلْاَوَّلینَ وَ ﭐلْاٰخِرینَ * هٰذا بَیانُ ﭐلرَّحْمٰن اِنْ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلسّامِعینَ * قُلْ هٰذا حَقُّ ﭐلْعِلْمِ لَوْ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلْعارِفینَ *
(مضمون: امروز جائز نیست کسی جز به آنچه در این ظهور ظاهر شده متمسک شود. این حکم خدا است از قبل و بعد و به آن کتابهای پیشینیان زینت داده شده است. این ذکر خداوند است از قبل و بعد و دیباچهٔ کتاب وجود به آن زینت داده شده است، اگر شما از عاقلان هستید. این امر خدا است از قبل و بعد، مبادا از ذلیلان باشید. امروز چیزی شما را بی‌نیاز نمی‌سازد و برای کسی پناهگاهی جز خداوند علیم و حکیم وجود ندارد. هر کس مرا شناخت همانا مقصود را شناخته و هر کس به سوی من روی آورد همانا به سوی معبود روی آورده. این چنین در کتاب بیان شد و از جانب خداوند پروردگار عالمیان حکم شد. هر کس یک آیه از آیات مرا بخواند البته برای او بهتر است از اینکه کتب اولین و آخرین را بخواند. بگو این حقیقت علم است اگر شما از عارفان هستید.)
از آنجا که جمیع ظهورات الهیّه به این ظهور منتهی شده، لهذا اقبال به هیچ امری جز امر الهی که توسّط حضرت بهاءالله به اهل عالم عنایت شده، از آنها پذیرفته نمی‌شود. کلام الهی است که: "قَدِ ٱنتَهَتِ الظّهورات بهذَا الظّهورِ الأعظم. کذلک یَنصَحُکُم رَبُّکُمُ العلیمُ الحکیم و الحمدُ لله ربِّ العالَمین."؛ "مقام و رتبه و شأن هر انسانی باید در این یوم موعود ظاهر شود." (منتخباتی از آثار حضرت بهاءالله، شماره‌های ۱۶۱ و ۱۶۲) البتّه باید توجّه داشت که این بیان مبارک به معنای خاتمیت نیست. بلکه ادیان در سلسله‌های گوناگون، اعم از شرق دور، ایران، ادیان ابراهیمی، ادیان قبایل آفریقایی، سرخپوستی و اسکیمویی و غیره، جمیع به این ظهور بشارت داده و هر کدام همانند خطوطی هستند که به یک نقطه واحد، یعنی ظهور حضرت بهاءالله، منتهی شده‌اند و در اینجا وحدت یافته به‌طور یکپارچه امر الهی به سیر تکاملی ظهور خود ادامه می‌دهد.
از آنجا که این ظهور موعود جمیع ادیان است و حتّی، به بیان حضرت بهاءالله، اگر مظاهر ظهور مقدّسهٔ ادوار سالفه در این هنگام حاضر بودند تحقّق نوایای خود را مشاهده کرده به آن شهادت می‌دادند: "هذا یومٌ لو أدرَکَهُ محمّد رسول‌الله لَقال قَد عرَفناکَ یا مقصودَ المُرسَلین و لو أدرَکَه الخلیلُ لَیَضَعُ وجهَهُ علَی التُّراب خاضعاً لله ربّکَ و یقولُ قَدِ اطمئنَّ قلبی یا إلٓهَ مَن فی ملکوتِ السّموات و الأرضین و أشهَدتَنی ملکوتَ امرِکَ و جبروت اقتدارک و أشهدُ بظهورک اطمئنَت أفئدةُ المقبلین؛ لو أدرَکَهُ الکلیم لَیقولُ لَکَ الحمدُ بما أرَیتَنی جمالَکَ و جَعلتَنی مِنِ الزّائرین." (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۲۱۴ / مضمون: امروز روزی است که اگر محمّد رسول‌الله آن را درمی‌یافت هرآینه می‌فرمود که سرانجام تو را شناختم ای مقصود پیامبران و اگر ابراهیم آن را در می‌یافت سر خضوع در مقابل پروردگارت بر خاک می‌گذاشت و می‌گفت حال قلبم اطمینان یافت ای خدای کسانی که در ملکوت آسمانها و زمین‌ها هستند و ملکوت امرت و جبروت اقتدارت را به من نشان دادی و شهادت می‌دهم که به ظهور تو دلهای مقبلین اطمینان یافت و اگر موسی در این زمان بود هرآینه می‌گفت ستایش مر تو را سزاست که جمالت را به من نشان دادی و مرا در زمرهٔ زائرین مقرّر فرمودی)، بنابراین، پیروان آنها نیز اگر به حضرتش اقبال نکنند و به عرفان او نائل نشوند، گویی نه تنها به هیچ یک از انبیاء گذشته ایمان نداشته‌اند، بلکه از خداوند نیز روی برگردانده و کافر شده‌اند "و إنَّکَ أنتَ أیقِنْ فی ذاتِکَ بِأنَّ الّذی أعرَضَ عَن هذا الجمال فَقَد أعرَضَ عَنِ الرُّسُلِ مِن قبلُ ثُمَّ ٱستَکبَرَ عَلَی الله فی أزَلِ الآزال إلی أبَدِ الآبِدین." (لوح احمد، ادعیه حضرت محبوب، طبع طهران، ص۱۸۵ / طبع مصر، ص۱۹۷ / مضمون: و تو در ذات خود یقین داشته باش که اگر کسی از این جمال روی برگرداند هرآینه از جمیع رسولان پیشین روی برگردانده و به خداوند از ازل تا ابد استکبار ورزیده است.)
این امر الهی است که از آغاز بوده و در این ظهور به کمال خود واصل شده است. حضرت ولی امرالله در توصیف سیر کمالیهٔ ظهورات الهیّه می‌فرمایند:
مرحلهٔ اوّل از آدم تا خاتم است؛ یعنی زمانی که شجرهٔ ظهور الهی در ارض مشیّت غرس شد و در اثر "نور و حرارت فیوضات متتابعهٔ الهیّه در عهد موسی و زرتشت و بودا و مسیح و محمّد و سائر انبیای عظام" رشد و نموّ یافت. این شجرهٔ مبارکه در ظهور حضرت ربّ اعلی به بار نشست و ثمر داد. میوه‌ای مرغوب که در آسیاب محن و بلایا، در مدینهٔ تبریز، عصارهٔ آن کشیده و دُهن آن ظاهر شد و مرحلهٔ سوم را رقم زد. دُهن مزبور در زندان سیاه‌چال مشتعل گشت و متعاقباً در باغ رضوان بغداد از حجاب غِلّ و بغضا برون آمد و به این ترتیب مراحل چهارم و پنجم را پشت سر گذاشت و در ادرنه "مصباح الهی... در بلّور اُخری" اشراقی شدید بنمود و در سجن عکّا نیز سطوع انوار آن به اقالیم آسیا و آفریقا تابید و مرحلهٔ ششم را رقم زد. در مرحلهٔ هفتم بود که "سطوع آن نور الهی در دورهٔ مرکز عهد و میثاق از سجن اعظم به ماوراء بحار" سبب شد "تجلّیاتش بیست کشور مستقل و اقالیم تابعه در قطعات آمریکا و اروپا و استرالیا را نورانی" سازد. در مرحلهٔ هشتم "انتشار آن نور الهی در عهد اوّل و سنین اوّلیه عهد ثانی عصر تکوین امرالله در نود و چهار کشور مستقل و اقالیم تابعه وجزائر کرهٔ ارض" بود. (نقل ترجمه از: هوشنگ محمودی، انتشار امرالله، ص۳۲-۳۵)
پس از آن بود که مرحلهٔ نهم با اعلام نقشهٔ ده‌ساله آغاز شد و مقدّر بود در پایان آن مرحلهٔ دهم آغاز شود که آن را در ادامهٔ بیان مبارک این گونه توصیف می‌فرمایند:
مرحلهٔ دهم که مرحلهٔ نهائی این سیر عظیم است، سرایت و نفوذ آن نور الهی در طیّ جهادهای عدیده و در عهود متوالیهٔ دو عصر تکوین و ذهبی امرالله به جمیع اقالیم باقیهٔ کرهٔ ارض است که باید به وسیلهٔ استقرار کامل نظم اداری حضرت بهاءالله در کلّیه اقالیم شرق و غرب تحقّق پذیرد و آن مرحله‌ای است که انوار آئین مظفّر و منصور الهی به کمال قدرت و عظمت بر جهانیان تابیده و کرهٔ ارض را احاطه خواهد نمود.
بنابراین، امر الهی امری واحد است که تکوین آن از زمان حضرت آدم شروع شده و در این زمان به مرحلهٔ اوج خود رسیده و البتّه با ظهور مظاهر مقدّسهٔ آینده در ظلّ جمال قدم به حرکت خود ادامه خواهد داد. چه که حضرت عبدالبهاء تصریح فرموده‌اند: "أمّا المظاهرُ المقدّسة الّتی تأتی مِن بعدُ فی ظُلَلٍ مِنَ الغمام مِن حَیثِ الإستفاضة هُم فی ظلّ جمالِ القِدَم و مِن حَیثِ الإفاضة یَفعَلُ ما یشاء." (مائدهٔ آسمانی، ج۵، ص۲۵۱ / مضمون: امّا مظاهر مقدّسه‌ای که در آینده در هیکل بشری ظاهر خواهند شد از لحاظ کسب فیض در ظلّ جمال قدم و از لحاظ بخشیدن فیض مظهر یفعل ما یشاء هستند.)
بنابراین، کسی که از جمال قدم اعراض کند، نه تنها به احدی از مظاهر مقدّسهٔ پیشین ایمان ندارد، بلکه نسبت به مظاهر مقدّسهٔ آینده هم از هم‌اکنون کفر خود را اعلام کرده است. هیچ مأمن و ملاذی جز جمال قدم وجود ندارد.
این موضوع در بسیاری از آیات الهی نیز انعکاس یافته است. به شیخ نجفی می‌فرمایند که خطاب به مولایش عرض کند: "لاأجِدُ لنفسی مَقرّاً إلّا ظلّ بساط کَرَمِک و لامهرباً إلّا تحت قِباب رحمتک." (لوح مبارک خطاب به شیخ محمّدتقی ملقّب به ابن ذئب، ص۵)
لذا در جمال مبارک می‌توان محبوب عالمیان و مقصود دو جهان را یافت. در ذیل بند ۱۳۲ به بیانی از حضرت بهاءالله که "لا یُری فی هیکلی إلّا هیکل الله" از سورةالهیکل نقل شد که گویای مطلب است.
زیارت هر کلامی از آثار حضرت بهاءالله به مراتب برتر و بهتر از قرائت کتب گذشتگان است، اعم از آنها که دور از زمان ما هستند و آنها که قریب‌اند. حضرت ربّ اعلی می‌فرمایند: "قسم به ذات اقدس الهی جلّ و عزّ که در یوم ظهور مَن یظهره‌الله اگر کسی یک آیه از او شنود و تلاوت کند بهتر است از این که هزار مرتبه بیان را تلاوت کند." (بیان فارسی، واحد۵، باب۸)
۱۳۹. ثُمَّ ﭐنْظُرُوا ما نُزِّلَ فیۭ مَقامٍ
اٰخَرَ لَعَلَّ تَدَعونَ ما عِنْدَکُمْ مُقْبِلینَ اِلَی اللهِ رَبِّ ﭐلْعالَمینَ * قالَ لا یحِلُّ ﭐﻹقْتِرانُ اِنْ لَمْ یکُنْ فِی ﭐلْبَیانِ وَ اِنْ یدْخُلْ مِنْ اَحَدٍ یحْرُمْ عَلَی ﭐلْاٰخَرِ ما یمْلِکُ مِنْ عِنْدِهِ اِلّٰا وَ اَنْ یرْجِعَ ذٰلِکَ بَعْدَ اَنْ یرْفَعَ اَمْرُ مَنْ نُظْهِرُهُ بٱلْحَقِّ اَوْ ما قَدْ ظَهَرَ بٱلْعَدْلِ وَ قَبْلَ ذٰلِکَ فَلْتَقْرَبُنَّ لَعَلَّکُمْ بِذٰلِکَ اَمْرَ اللهِ تَرْفَعونَ * کَذٰلِکَ تَغَرَّدَتِ ﭐلْوَرْقآءُ عَلَی ﭐلْاَفْنانِ فیۭ ذِکْرِ رَبِّهَا ﭐلرَّحْمٰن طوبیٰ لِلسّامِعینَ*
(مضمون: سپس در آنچه در مقام دیگر نازل گشته، نظر کنید شاید آنچه را نزدتان است رها کنید، در حالی که توجه می‌کنید به سوی خداوند، پروردگار عالمیان. فرمود: "اگر [کسی] از اهل بیان نباشد، ازدواج [با او] حلال نیست و اگر یکی از آنها [در امر بیان] داخل شوند، بر دیگری [غیر مؤمن] آنچه از نزد او مالک شده، حرام است مگر اینکه [غیر مؤمن] باز گردد. [اجرای] این [حکم] پس از آن است که امر کسی که او را به حق ظاهر می‌سازیم [من یُظهِرُه الله]، یا آنچه به عدالت ظاهر شده [امر بیان]، بلند شود و قبل از آن، پس ازدواج کنید. شاید شما به این [طریق] امر الهی را بلند کنید." این چنین کبوتر الهی بر شاخه‌ها در ذکر پروردگار رحمانش نغمه‌سرایی نمود، خوشا به حال شنوندگان.)
آنچه که حضرت بهاءالله نقل فرموده‌اند: "لایحلُّ الإقتران... امرالله ترفعون" در باب ۱۵ از واحد هشتم بیان عربی است. حضرت اعلی در توضیح آن در بیان فارسی، باب ۱۵ از واحد هشتم، می‌فرمایند:
حلال نیست اقتران إلّا با نفسی که ایمان آورده باشد در هر ظهوری به ظاهر آن ظهور و اگر احدهما اختیار ایمان نمایند، اقتران اذن داده نمی‌شود از برای آن و منع کرده میشود از آن که ایمان نیاورده حقوق آن. زیرا که مالک کلّ شیء خداوند است عَزَّ و جَلَّ و إذن نداده بر غیر مؤمن تملیک شیئی و آنچه بر ایدی غیرمؤمنین می‌بینی به غیر حق است که اگر حقّ مقتدری باشد نفس‌های ایشان را از ایشان منع می‌کند إلّا آن که ایمان آورند چگونه مایملک ایشان؛ إلّا قبل از ارتفاع کلمةالله که بدء ظهور است، إذن داده شده از برای حفظ نفوس مؤمنه ولی حین ارتفاع اذن داده نشده، بلکه نمی‌تواند ورق جنّت با ورق نار قرین شود. زیرا که کینونیّت آن مدد از نفی می‌برد و کینونیّت آن مدد از اثبات و آن لاشیء محض است و آن با شیئیت صِرف است به امرالله.
کلام حضرت اعلی در بیان عربی: "ذلک بعد أن یرفع امر مَن نُظهِرُه بالحقّ أو ما قد ظهر بالعدل"، گویای آن است که اجرای این حکم مربوط به ارتفاع امر بیان یا ظهور من یظهره‌الله است. جالب اینجا است که حضرت اعلی در این بیان به ارتفاع امر مَن یظهره‌الله پیش از ارتفاع امر بیان اشاره دارند که گویای ظهور آن حضرت قبل از ارتفاع امر بابی و اجرای احکام آن است.
از آنجا که اجرای احکام بیان باید به تصویب مَن یظهره‌الله برسد، حضرت بهاءالله این حکم را منسوخ اعلام می‌فرمایند. حضرت بهاءالله در لوح اشراقات می‌فرمایند:
حضرت مبشّر، روحُ ما سِواه فداه، احکامی نازل فرموده‌اند ولکن عالم امر معلَّق بود به قبول. لذا این مظلوم بعضی را اجرا نموده و در کتاب اقدس به عبارات اُخریٰ نازل و در بعضی توقّف نمودیم. الأمرُ بِیَدِهِ یفعَلُ ما یشآءُ و یَحکُمُ ما یُرید و هو العزیز الحمید. (مجموعه اشراقات، ص۸۳)
جناب آقا میرزا ابراهیم منیردیوان، ساکن تبریز، از حضرت ولی امرالله دربارهٔ این بند از کتاب اقدس استفسار نمود. منشی هیکل مبارک از طرف طلعت اطهر مرقوم داشت:
در جواب سؤال اوّل که می‌فرماید لایحلّ الإقتران إن لم‌یکن فی البیان الی آخر فرمودند راجع به حکم کتاب بیان است که اقتران با غیر اهل بیان را منع فرموده‌اند و اگر چنانچه یکی از طرفین مؤمن به نقطهٔ بیان گردد مایملک او می‌فرمایند حرام است بر شخص دیگر. تنفیذ این حکم معلَّق است به ارتفاع امر خود حضرت و یا امر مَن یُظهرُهُ‌الله. (توقیعات مبارکه ۱۹۲۲-۱۹۴۸، ص۱۲۱)
حضرت ولی امرالله در توقیعی به تاریخ ۱۷ فوریه ۱۹۳۹ خطاب به محفل روحانی ملّی هندوستان می‌فرمایند:
... احکام و اوامر شدیدهٔ نازله از قلم حضرت اعلی را تنها در صورتی می‌توان به نحوی صحیح درک کرد و به آن پی برد که با توجّه به بیانات خود آن حضرت در خصوص ماهیّت، مقصود و خصیصهٔ دور مبارک ایشان تبیین و تفسیر شود. همان طور که این بیانات به وضوح مکشوف می‌سازند، دور بابی اساساً دارای ماهیّت انقلاب دینی و در واقع اجتماعی بوده و بدین لحاظ طول دورهٔ آن الزاماً کوتاه، امّا مشحون از وقایع جسیمهٔ مصیبت‌بار و اصلاحات گسترده و اساسی بود. این اقدامات اساسی که توسّط حضرت اعلی و پیروان ایشان تنفیذ گردید به نیّت تضعیف مبانی ارتجاع شیعه انجام شد و به این ترتیب راه را برای ظهور حضرت بهاءالله آماده کرد. بدین لحاظ حضرت اعلی برای اعلام استقلال ظهور جدید و آماده ساختن زمینه برای نزدیک‌‌شدن ظهور حضرت بهاءالله مجبور به وضع احکام شدید بودند، گو این که اکثر آنها ابداً به مرحلهٔ عمل درنیامد. امّا صرف این واقعیّت که هیکل مبارک این احکام را نازل فرمودند فی‌نفسه دال بر استقلال شریعت ایشان بود و برای ایجاد آشوبی گسترده و تحریک مخالفت پیشوایان مذهبی که نهایتاً منجر به شهادت طلعت اطهر شد، کفایت می‌نمود. ( ترجمه / انوار هدایت، شماره ۱۵۴۵)
حضرت ولی امرالله دربارهٔ کتاب بیان توضیحی عنایت فرموده‌اند که ترجمه‌اش چنین است:
این مصحف آسمانی را باید فی‌الحقیقه گنجینه‌ای از وعود و بشارات و شرح اوصاف و نعوت حضرت موعود دانست نه سنن و احکامی که دستور دائم و نظام مستمرّ جامعهٔ بشریّه را تشکیل داده و یا برای دلالت نسل‌های آتیهٔ انسانی در قرون و اعصار متمادی مقرّر شده باشد... این منشور الهی متضمّن اصول و قواعد و احکام و فرائضی است که متعمّداً به نحوی شدید و غلیظ تشریح گردیده و منظور از آن انهدام تأسیسات عتیقهٔ بالیه و ایقاظ رؤسای دین و انتباه غافلین از رَقْدِ غفلت و خمودت و ایجاد انقلاب و تحوّل جدید در قلوب نفوس و تمهید سبیل برای ظهور دور بدیع بوده است. با انزال این کتاب مجید یوم موعود الهی «یوم یدعُ الدّاع إلی شیء نُکر»* فرا رسید و حقیقت «و یهدم ما کان قبله کما هدم رسول‌الله امر الجاهلیّة»** که در اخبار و روایات اسلامیّه راجع به ظهور قائم موعود وارد شده تحقّق پذیرفت. (گاد پاسز بای، ص۲۴ / قرن بدیع، طبع کانادا، ص۴-۸۳)
[*قرآن کریم، سورهٔ قمر، آیهٔ ۶ / مضمون: دعوت‌کننده به چیز غریب و ناشناخته دعوت کند.
** حدیث منسوب به حضرت امام جعفر صادق: "یصنع ما صنع رسول‌الله، یهدم ما کان قبله کما هدم رسول‌الله أمر الجاهلیّة و یستأنف الإسلام جدید." (بحارالانوار، ج۵۲، ص۳۵۲ / مضمون: طبق شیوهٔ رسول خدا رفتار می‌کند و آنچه از نشانه‌های گذشته باشد از میان می‌برد همان گونه که پیامبر نشانه‌های جاهلیت را از بین برد. اسلام را از سر بیاورد.)]
جناب شیخ محمّد ناطق در باب این عبارت کتاب مبارک بیان چنین مرقوم داشته است:
در کتاب بیان و الواح حضرت نقطهٔ اولی روح ما سواه فداه بیاناتی و آیاتی هست که دلالت دارد بر قُرب زمان مَن یُظهرُهُ‌الله و ارتفاع امر او قبل از ارتفاع امر بیان و احکام او و امکان نسخ بیان بدون اجرای حکمی از آن که از آن جمله چند آیه ذکر میشود... (۲) قوله تعالی فی الباب الخامس مِن بعد العشر مِنَ الواحد الثّامن و لایحلُّ الإقتران إن لم‌یکن فی البیان... یعنی حلال نیست اقتران و تزویج اگر هر دو طرف از اهل بیان نباشد و اگر از یک طرف دخول در تزویج واقع شد که اجنبی باشد بر آن طرف دیگر که از اهل بیان است حرام است آنچه را که از زوج خود تملیک می‌گیرد مگر آن که آن اجنبی برگردد و از اهل بیان شود. بعد، اجرای این حکم را مشروط فرموده به ارتفاع امر مَن یُظهرُهُ‌الله و یا ارتفاع امر بیان و قبل از ارتفاع یکی از این دو امر اقتران نهی ندارد. حال، ملاحظه فرمایید که اجرای حکم بیان را مشروط به ارتفاع امر مَن یُظهرُه‌الله فرموده و اگر او نشد به ارتفاع امر بیان بلکه ارتفاع امر مَن یُظهرُهُ‌الله را قبل از ارتفاع امر بیان ذکر فرموده. (الدّورة الأولی مِنَ المناظرات الدّینیّه، طبع ۱۳۴۲ هجری قمری، ص۱۶۸-۱۷۰)
بنابراین، کاملاً مشهود است که این حکم حضرت ربّ اعلی نه برای اجرا، بلکه برای بیان قُرب ظهور حضرت بهاءالله، موعود بیان، بوده و بر آن تأکید شده است. در پایان این بند به "ورقا" اشاره دارند که مقصود حضرت ربّ اعلی و "ربّها الرّحمن" حضرت بهاءالله است.
۱۴۰. یا مَلَأَ ﭐلْبَیانِ اُقْسِمُکُمْ بِرَبِّکُمُ
ﭐلرَّحْمٰن بِاَنْ تَنْظُرُوا فیۭما نُزِّلَ بٱلْحَقِّ بِعَین ﭐلْاِنْصافِ وَ لا تَکونُنَّ مِنَ ﭐلَّذینَ یرَوْنَ بُرْهانَ اللهِ وَ ینْکِرونَهُ اَلٰا اِنَّهُمْ مِنَ ﭐلْهالِکینَ * قَدْ صَرَّحَ نُقْطَةُ ﭐلْبَیانِ فیۭ هٰذِهِ ﭐلْاٰیةِ بٱرْتِفاعِ اَمْریۭ قَبْلَ اَمْرِهِ یشْهَدُ بِذٰلِکَ کُلُّ مُنْصِفٍ عَلیمٍ * کَما تَرَوْنَهُ ﭐلْیوْمَ اَنَّهُ ﭐرْتَفَعَ عَلیٰ شَأْنٍ لا ینْکِرُهُ اِلَّا ﭐلَّذینَ سُکِّرَتْ اَبْصارُهُمْ فِی ﭐلْاُولیٰ وَ فِی ﭐلْاُخْریٰ لَهُمْ عَذابٌ مُهینٌ *
(مضمون: ای اهل بیان، شما را قسم می‌دهم به پروردگار مهربانتان که در آنچه به حق نازل گشته به دیدهٔ انصاف نظر کنید و از کسانی که برهان خداوند را می‌بینند و آن را انکار می‌کنند، نباشید. آگاه باشید ایشان از هلاک شدگان‌اند. همانا نقطهٔ بیان در این آیه به ارتفاع امر من پیش از امر خودش تصریح نموده، هر منصف دانایی بدان گواهی می‌دهد. همان طور که امروز آن را [امر مرا] می‌بینید، همانا امر من به نحوی مرتفع گشته که آن را انکار نمی‌کنند مگر کسانی که چشم‌هایشان در دنیا خیره و بی‌دید گشت و در آخرت عذاب خوار کننده‌ای برای ایشان خواهد بود.)
استنتاجی که در ذیل بند ۱۳۹ شد تماماً برگرفته از بیان صریح حضرت بهاءالله در این بند از کتاب اقدس است. در واقع جمال مبارک از اهل بیان طلب انصاف می‌نمایند زیرا که "أنتَ تُوَفِّقَ بذلک أن تُشاهَدَ الأشیاءَ بِعَینِکَ لا بعَینِ العِباد و تَعرِفَها بِمَعرِفَتِکَ لا بِمَعرِفة أحدٍ فی البلاد." (کلمات مکنونه عربی، فقره ۲)
در اینجا طلب انصاف از نفوسی است که خود را پیرو حضرت باب می‌دانند و از موعود بیان اعراض می‌کنند زیرا ناظر به برهان و حجّت الهی و تحقّق وعود حضرت ربّ اعلی نیستند، بلکه نظر به اوهام و خودپنداشته‌ها می‌نمایند یا طریق تقلید می‌پویند و راه اعراض در پیش می‌گیرند.
این معنی را حضرت بهاءالله به کرّات ذکر فرموده‌اند که در واقع با حضرت ربّ اعلی وحدت ظهور دارند. از حضرت اعلی به عنوان ظهور قبلم یا ظهور اوّلم یاد می‌کنند و تأکید دارند که در ظهور اوّلشان به پیروان فرموده‌اند که از ظهور ثانی غفلت نکنند:
در ظهور اوّلم به کلمهٔ ثانی از اسمم بر کلّ ممکنات تجلّی فرمودم به شأنی که احدی را مجال اعراض و اعتراض نبود و جمیع عباد را به رضوان قدس بی‌زوالم دعوت فرمودم و به کوثر قدس لایزالم خواندم. مشاهده شد که چه مقدار ظلم و بغی از اصحاب ضلال ظاهر به شأنی که لَن‌یُحصیَهُ إلّا الله. تا آن که بالاخره جسد منیر مرا در هوا آویختند و به رصاص غِلّ و بغضا مجروح ساختند تا آن که روحم به رفیق اعلی راجع شد و به قمیص ابهی ناظر و احدی تفکّر ننمود که به چه جهت این ضرّ را از عباد خود قبول فرمودم. چه که اگر تفکّر می‌نمودند در ظهور ثانی‌ام به اسمی از اسمایم از جمالم محتجَب نمی‌ماندند. این است شأن این عباد و رتبه و مقام ایشان. دَعْ ذکرَهُم و ما یجری مِن قَلَمِهِم و یَخرُجُ مِن فمِهم. با این که در جمیع الواح بیان جمیع عبادم را مأمور فرمودم که از ظهور بعدم غافل نمانند و به حجبات اسماء و اشارات از ملیک صفات محتجب نگردند. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۷۲)
یا در کلام دیگر در همان لوح می‌فرمایند: "ملاحظه نما در ظهور اوّلم که باسمی علیّ علیم در مابین آسمان و زمین ظاهر شد و کشف حجاب فرمود اوّل علمای عصر بر اعراض قیام نمودند." (همان، ص۱۸۵)
حضرت ولی امرالله در تبیین "اسم اوّلم" که در لوح مریم آمده است در کتاب گاد پاسز بای، ص۱۱۸، تصریح می‌فرمایند که مقصود حضرت اعلی هستند. در لوح مریم آمده است: "ای مریم مظلومیتم مظلومیت اسم اوّلم را از لوح امکان محو نمود." (بشارةالنّور، ص۴۶) و در سورةالوفا می‌فرمایند: "تالله أنّ هذا لَنقطةُ الأولی قَد ظَهَرَ فی قمیصِهِ الاُخریٰ باسمِهِ الأبهی." (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۳۵۱)
جالب اینجا است که حضرت بهاءالله این نکته را ذکر می‌کنند که: "حال تو ملاحظه کن که به احتجاب هم کفایت نشده؛ چه مقدار از احجار ظنون بر شجرهٔ عزّ مکنون، مِن غیر تعطیل و تعویق انداخته‌اند و به این هم کفایت ننموده تا آن که اسمی از اسمایم، که به حرفی او را خلق فرمودم و به نفحه‌ای حیات بخشیدم، به محاربه بر جمالم برخاست. تالله الحقّ به انکار و استکباری به جمال مختار معارضه نموده که شبهی از برای آن متصوّر نه." (همان، ص۱۷۳)
جمال قدم در این بند از کتاب اقدس، نفوس مُعرضه را کسانی می‌دانند که در این دنیا چشم بصیرت‌شان قدرت مشاهده را از دست داده باشد. واژهٔ سکّر وقتی با "بصر" همراه شود به معنای خیره‌‌شدن بدون قدرت دید است. اگر با "بحر" بیاید به معنای راکد و ساکن‌‌شدن است. در اینجا جمال قدم آن را به "ابصار" همراه ساخته‌اند به این معنی که "چشم دارند ولی نمی‌بینند" و اگر آن را تعمیم دهیم، "گوش دارند ولی نمی‌شنوند". حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "حضرت اشَعیا فرمود که این خلق چشم دارند ولی نمی‌بینند، گوش دارند ولی نمی‌شنوند؛ عقل دارند ولی نمی‌فهمند." (خطابات مبارکه، ج۲، ص۸۰)
همین معنی را در آیات قرآنی مشاهده می‌کنیم که در وصف اهل جحیم می‌فرماید: "لَهُم قلوبٌ لایَفقهون بها و لَهُم أعیُنٌ لایُبصِرون بها و لَهُم آذانٌ لایَسمعون بها. أولئک کَالأنعام بَل هُم أضَلٌّ أولئکِ هُمُ الغافلون." (سورهٔ اعراف، آیهٔ ۱۷۹ / مضمون: دل‌هایی دارند که با آن در نمی‌یابند و دیدگانی دارند که با آن نمی‌بینند و گوش‌هایی دارند که با آن نمی‌شنوند. اینان همچون چارپایانند بلکه گمراه‌تر؛ اینها غافلان‌اند.)
در عالم بعد هم "لَهُم عذابٌ مُهین" (از برای آنها عذابی خوار کننده) معیّن فرموده‌اند. چه که نتیجهٔ اعمال و اقدامات ما در این عالم، در عالم بعد مشخّص میشود اعم از آن که نفسی در اعلی عِلّیّین باشد یا در اسفل السّافلین.
با این همه، در الواح شتّی جمیع اهل بیان را انذار فرموده‌اند که مخالف توصیه‌های حضرت اعلی عمل نکنند، چه که سبب میشود طلعت اعلی نیز از آنها تبرّی جویند. در لوح مبارک استنطاق از زبان حضرت ربّ اعلی خطاب به اهل بیان می‌فرمایند: "یا مَن خُلِقتُم فی البیان بآیاتی لعرفانِهِ لاتحتجبوا عَنِ الّذی کان البیان کُلُّهُ کَحلقَةِ خاتَمٍ فی اصبع ارادته و ورقةٍ لِرضوان أمره." (مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۲۲۱ / مضمون: ای کسانی که در بیان به واسطهٔ آیات من برای عرفان او خلق شده‌اید، از کسی که تمام بیان مانند حلقهٔ انگشتری در انگشت ارادهٔ او و برگی برای رضوان امر او است، محتجب نمانید.) و در کلام دیگر تصریح می‌فرمایند:
باری، الیوم اگر جمیع مرایا به اسم الوهیت و ربوبیت و فوق آن بنفسِ الله و ظهورالله و یا ذات‌الله در بیان موسوم باشند، کفایت نمی‌نماید مادام که به این ظهور قدس ربّانی و بطون غیب صمدانی موقن نشوند، جمیع معدوم صِرف و مفقود بحت عندالله محسوب‌اند. (مائدهٔ آسمانی، ج۷، ص۳۴)
اصلی که حضرت بهاءالله در امر مبارک تصریح می‌فرمایند آن است که اگر نفسی از حضرت بهاءالله اعراض نماید، گویی از کلّیه انبیاء پیشین اعراض کرده است:
ثمّ إعلَم بأنَّ الیوم مَن یتوقّفُ فی هذا الأمر الطّالع فقَد توقَّفَ فی کلّ أمرٍ إن أنتم تعرفون و مَن لَم‌یؤمنْ بهذا فقد کَفَر بکلّ رُسُلٍ مِن قبلُ إلی أن ینتهیَ إلَی الفطرة الأوّل و هذا لَحَقٌّ معلوم. فکّر فی نفسِکَ إنّک [إن] لَن‌تؤمِنَ بنقطة البیان هل یصدّق علیک حکمُ الإیمان بأحدٍ مِن رُسُلِ الله مِن قبلِهِ و کذلک إن لم‌تؤمنْ بأحدٍ مِن رُسُلِ الله إلی آخِر الّذی لا آخِرَ لَه هل یصدّق علیکم حکمُ الإیمان بأحدٍ مِنهم. فسبحان الله عمّا أنتم تظُنّون و لا شکّ بأن لَن یصدّقَ الایمان لأحدٍ إلّا بأن یؤمِنَ بکلّ ما نُزِّلَ مِن عندالله أو یُنزَلُ و هذا ما رُقِمَ علی کلّ لوحٍ مسطور. کذلک فاعرَفْ أمرَالله و سنّتَهُ فی کلّ الأعصار لعلّ لن‌یشتبهَ علیکُمُ الأمور. (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۷۷، ص۶۴ / مضمون: پس بدان که امروز اگر کسی در این امری که طلوع کرده توقّف نماید، در جمیع امرها متوقّف مانده است اگر بدانید. و کسی که به این امر مؤمن نباشد به جمیع رسولان قبل تا برسد به فطرت اوّلیه، کافر شده است و این حقّ معلوم است. در خویشتن بیندیش که اگر به نقطهٔ بیان ایمان نداشته باشی آیا حکم ایمان به هیچ یک از رسولان خداوند قبل از او در مورد تو صادق می‌آید و همچنین اگر به هیچ یک از رسولان خداوند تا ابد الآباد ایمان نداشته باشی آیا حکم ایمان به احدی از آنها در مورد تو صادق می‌آید. مقدّس است خداوند از آنچه که گمان می‌برید. تردیدی نیست که برای احدی حکم ایمان صادق نیاید مگر آن که به تمامی آنچه که از سوی خداوند نازل شده یا نازل خواهد شد ایمان داشته باشد و این در جمیع الواح مسطور رقم خورده است. پس امر الهی و سنّت او را در جمیع اعصار دریاب تا که شاید امور بر شماها مشتبه نشود.)
به این ترتیب، اعراض از حضرت بهاءالله به منزلهٔ اعراض از حضرت اعلی، از حضرت رسول اکرم، از حضرت مسیح تا حضرت آدم است. حضرت بهاءالله به نکتهٔ جالبی در چندین لوح تصریح دارند. اگر قرار باشد کسی به علّت ایمان و اقبال به حضرت بهاءالله خوف از عذاب الهی داشته باشد، پس چرا خداوند نفوسی را که به انبیاء قبل ایمان آورده‌اند مستوجب عذاب نداند. زیرا جمیع این آیات الهی از مبدأ واحد نازل:
قُل إن یُعذِّب الله أحداً بما أمَنَ بِهذَا الظّهور فَبِأیِّ حجّةٍ لایُعَذِّبُ الّذین آمنوا بنقطة البیان و مِن قبلِه بمحمّد رسول‌الله و من قبله بابن مریم و مِن قبله بموسَی الکلیم إلی أن یرجَعَ الأمر إلَی البدیع الأوّل اتّقوا الله و لاتتّبعوا الأصنام الّذین کفروا بالشّاهد و المشهود. مَن توقَّفَ فی هذا الأمر إنّه توقَّف فی کلّ أمرٍ ظَهَرَ بإرادَةِ اللهِ و مشیّتِهِ لو أنتم تعلمون. (آثار قلم اعلی، ج۲، طبع بمبئی، ص۷۹ / طبع کانادا، ص۷۶ / مضمون: بگو اگر خداوند کسی را که به این ظهور ایمان آورده مشمول عذاب قرار دهد، پس به چه دلیلی کسانی را که به حضرت اعلی و پیش از او به حضرت محمّد و پیش از او به حضرت مسیح و پیش از او به حضرت موسی تا برسیم به حضرت آدم ایمان آورده، معذّب نساخته است. تقوای الهی پیشه کنید و از بت‌هایی که به شاهد و مشهود کافر شدند پیروی نکنید. کسی که در این امر توقّف نماید در هر امری که به ارادهٔ الهی و مشیّت او ظاهر شده کافر شده است، اگر بدانید.)
مشابه این بیان مبارک در لوح مبارک خطاب به شیخ نجفی، ص۷۶، عزّ نزول یافته است. در لوحی مندرج در مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۷۷، ص۶۳ به نوع دیگر این مضمون نازل:
"قل إن یُعذّب اللهُ أحداً بما آمَن بهذه الآیات المُنزلِ المرسول فبأیّ حجّةٍ یُعذّبُ الّذینهم ما آمنوا بنقطة البیان و مِن قبلِه بمحمّد رسول الله و مِن قبله بابن مریم و مِن قبله بموسَی النّبی إلی أن یرجعَ الأمر إلی البدیع الأوّل إن أنتم تُنصفون." (مضمون: بگو اگر خداوند کسی را به علّت ایمان به این آیات نازلهٔ ارسالی مشمول عذاب بداند پس به چه دلیلی کسانی را که به نقطهٔ بیان، و پیش از او به حضرت محمّد و پیش از او به حضرت مسیح و پیش از او به حضرت موسی تا برسیم به حضرت آدم، ایمان نیاورده‌اند مشمول عذاب نمی‌داند، اگر انصاف داشته باشید.)
وصایای حضرت ربّ اعلی به اقبال و ایمان به مَن یُظهرُهُ‌الله در توقیع مبارک نازله خطاب به ملّا باقر حرف حیّ و وحید دارابی فی نفسه گویای عظمت مقام حضرت بهاءالله است. در عبارتی از آن می‌فرمایند اگر مَن یظهرُهُ‌الله بر روی تراب نشیند ذرّات تراب افتخار کنند و گویند "ذلک عرشٌ قدِ استوی الرّحمن علیه فَمَن یفتخرُ الطّین بمحلّ عرشه بذلک الإفتخار فکیفَ ینبغی أولو الأفکار أن یفتخرون بالله الواحد القهّار..." (ایّام تسعه، ص۱۷۲ / مضمون: این است عرشی که خدای رحمن بر آن جالس شده. پس کسی که خاک به محلّ عرش آن افتخار کند چقدر شایسته است از برای صاحبان اندیشه که به خداوند واحد قهّار افتخار نمایند.)
۱۴۱. قُلْ تَٱللهِ اِنّیۭ لَمَحْبوبُهُ وَ ﭐلْاٰنَ
یسْمَعُ ما ینْزِلُ مِنْ سَمآءِ ﭐلْوَحْیِ وَ ینوحُ بِمَا ﭐرْتَکَبْتُمْ فیۭ اَیامِهِ خافُوا اللهَ وَ لا تَکونُنَّ مِنَ ﭐلْمُعْتَدینَ * قُلْ یا قَوْمُ اِنْ لَنْ تُؤْمِنُوا بِهِ لا تَعْتَرِضُوا عَلَیهِ تٱللهِ یکْفیۭ مَا ﭐجْتَمَعَ عَلَیهِ مِنْ جُنُودِ ﭐلظّالِمینَ *
(مضمون: بگو به خدا سوگند، منم البته محبوب او و الآن آنچه را از سماء وحی نازل میشود، می‌شنود و به سبب آنچه در ایّام او مرتکب شدید ناله می‌کند. از خداوند بترسید و از گردنکشان نباشید. بگو ای قوم، اگر هرگز به او ایمان نمی‌آورید، به او اعتراض ننمایید. به خدا سوگند آنچه از لشکریان ستمگران علیه او جمع شده‌اند کفایت می‌کند.)
ارتباط جمال مبارک و حضرت ربّ اعلی ارتباط حبیب و محبوب، عاشق و معشوق، مولی و بنده، مُبعِثِ رسُل و سلطان رسُل بود. شواهدی که در آثار مبارکه وجود دارد گویای آن است که هر دو نفس مقدّس حاضر به فدای جان در راه یکدیگر بودند. بیان حضرت ربّ اعلی بسیار معروف است که: "یا بقیّةالله قد فَدَیتُ بکلّی لَک و رضیتُ السّبَّ فی سبیلک و ما تَمَنَّیتُ إلّا القتلَ فی محبّتک و کفیٰ بالله معتصماً قدیماً و کفیٰ بالله شاهداً و وکیلاً." (منتخبات آیات از آثار حضرت نقطهٔ اولی، ص۳۹) این بیان مبارک بارها در آثار مبارکه تکرار شده است. حضرت ولی امرالله در مناجاتی خطاب به حضرت اعلی می‌فرمایند: "یا رَبَّنَا الأعلی نسئَلُک بحقّ دمک المرشوش عَلَی التّراب بأن... تؤیّدَنا و تُوَفّقَنا علی... اعلان امر محبوبکَ الأبهَی الّذی فَدَیتَ نفسَکَ فی سبیلِهِ و ما تَمَنِّیتَ إلّا القتلَ فی محبّته." (مجموعه مناجات‌های حضرت ولی امرالله، ص38-۳۷)
حضرت بهاءالله می‌فرمایند:
اعداء در اِهلاک این عبد فانی به نهایت سعی و اهتمام دارند... این عبد در کمال رضا جان بر کف حاضرم که شاید از عنایت الهی و فضل سبحانی این حرف مذکور مشهور در سبیل نقطه و کلمهٔ علیا فدا شود و جان در بازد و اگر این خیال نبود، فَوَ الّذی نطَقَ الرّوح بأمره آنی در این بلد توقّف نمی‌نمودم و کفی بالله شهیداً. (کتاب ایقان، طبع مصر، ص۱۹۵)
این تبادل محبّت بین آنها جریان داشت. جمال مبارک دربارهٔ لوحی که جهت حضرت اعلی نازل فرمودند، چنین بیان می‌فرمایند:
إنّا أنزَلنا لمبشّری ما قَرَّت بِهِ عیونُ کُتُبِ الله المهیمن القیّوم و أرسلنا إلیه. فلمّا حضر و قرءَ ٱنجَذَبَ مِن نفحاتِ الوحی عَلیٰ شأنٍ طارَ بِکُلِّهِ فی هوآئی و قَصَدَ الحضور أمام وجهی. قد هزَّتهُ الکلمات بحیثُ لاینتهی ذکره بالقلم و المداد و لا باللّسان یشهد بذلک امُّ الکتاب فی المآب. إنّا سَتَرنا أصلَ الأمر لحفظهِ حکمةً مِن عندنا و أنَا العزیزُ المختار. إنّهُ یفعلُ ما یشاء و لایُسئَلِ عمّا شاء و هو المقتدرُ العزیزُ العلّام. (مجموعه اشراقات، ص۲۲۱ / مضمون: برای مبشّرم نازل کردیم آنچه که به آن چشم جمیع کتب خداوند مهیمن قیّوم روشن شد و برای او فرستادیم. وقتی که به دست او رسید و قرائت کرد چنان از نفحات وحی منجذب شد که به تمام وجود در آسمان من به پرواز در آمد و قصد حضور در برابر من نمود. کلمات چنان او را به اهتزاز آورد که نه به قلم توان بیان کرد نه به مداد و نه به زبان. امّ‌الکتاب در زمان آخر به آن شهادت می‌دهد. اصل امر را برای حفظ او، بنا به حکمتی از سوی خویش، مستور نگه داشتیم و ما عزیز مختار هستیم. او انجام می‌دهد آنچه را که اراده کند و راجع به آنچه که می‌خواهد سؤال نمی‌کند و او مقتدر، عزیز و علّام است.)
حضرت ربّ اعلی در ابتدای توقیعی خطاب به حضرت بهاءالله چنین مرقوم فرموده‌اند: "مِن عبدِ الذّلیل إلی رَبِّ الجلیل." (مطالع‌الانوار انگلیسی، تصویر خطّ مبارک، صفحه قبل از xxiii)
جمال مبارک علّت ظهور حضرت اعلی را ظهور جمال منیر خود می‌دانند و در لوحی می‌فرمایند:
فکِّر فی ما وَرَدَ علی هذا الحسین بعد القائم و هذا القیّوم الّذی قام أمام الوجوه بسلطانٍ مبین. قد وَرَدَ علَینا مِن علمآء ایران ما ناح بِهِ سُکّان الفردوس یشهد بذلک مَن أنصفَ فی هذا النّبأ العظیم. قل هذا هو الّذی وُعِدتُم بظهورِه بعد القائم. لعمرالله لولاه ما ظَهَرَ النّقطة و ما نُزِّلَ البیان. (پیک راستان، ص۱۶۳ / مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۲۷، ص۱۳۶-۱۳۷ / مضمون: در آنچه که بر این حسین بعد از قائم، و این قیّومی وارد شد که پیش روی همگان در کمال قدرت قیام کرده، بیندیش. بر ما از علمای ایران وارد شد آنچه که ساکنان فردوس به نوحه آمدند. گواهی می‌دهد به آن کسی که در این نبأ عظیم انصاف داشته باشد. بگو این همان کسی است که به ظهورش بعد از قائم به شما بشارت داده شده است. قسم به خداوند که اگر او نبود نقطهٔ اولی ظاهر نمی‌شد و کتاب بیان نازل نمی‌گشت.)
جمال ابهی در سورةالوفا ظهور خود را همان ظهور حضرت اعلی در هیکل دیگر بیان می‌فرمایند و لذا در مورد کسانی که به جمال ابهی ایمان نیاوردند تصریح می‌کنند که به نقطهٔ بیان نیز ایمان نداشتند. زیرا اگر داشتند ظهورش در هیکل ابهی را می‌شناختند:
ایّاک ایّاک أنّک لاتکُن بمثل اهل البیان. لأنّ أکثرهم ضلّوا و اضلّوا و نسوا عهدَ الله و میثاقَهُ و اشرکوا بالله الواحد الفرد الخبیر و ما عرفوا نقطة البیان. لأنّهم لو عرفوه بنفسه ما کفروا بظهوره فی هذا الهیکل المُشرقِ المنیر و إنّهم لمّا کانوا ناظراً إلَی الأسماء فلمّا بدّل اسمه الأعلی بالأبهی عمَت عیونهم و ما عرفوه فی تلک الأیّام و کانوا مِنَ الخاسرین و انّهم لو عرفوا نفسَهُ بنفسِهِ و بما ظهَرَ مِن عنده ما أنکروه فی هذا الإسمِ المبارک البدیع الّذی جعله الله سیفَ أمرِهِ بین السّموات و الأرضین... (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۳۵۳ – ۳۵۴ / لمعات‌الانوار، ج۱، ص۴۲۱ / مضمون: مبادا مبادا مانند اهل بیان شوی. زیرا اکثر آنها گمراه شدند و گمراه کردند و عهد و میثاق الهی را فراموش کردند و به خداوند مُشرک شدند و نقطهٔ بیان را نشناختند. زیرا اگر او را به نفس او شناخته بودند به ظهورش در این هیکل مُشرق منیر کافر نمی‌شدند و آنها چون ناظر به اسماء بودند وقتی اسم اعلایش را به اسم ابهی تبدیل کرد دیدگانشان نابینا شد و او را در این ایّام نشاختند و از زیانکاران شدند. آنها اگر او را به نفس او و به آنچه که از نزد او ظاهر شد می‌شناختند در این اسم مبارک بدیع که خداوند شمشیر امرش بین آسمانها و زمین‌ها قرار داده، او را انکار نمی‌کردند.)
در این بند کتاب اقدس جمال قدم می‌فرمایند که اگر ایمان نمی‌آورید لااقل اعتراض نکنید. حضرت اعلی در باب هشتم از واحد ششم تصریح دارند که:
حجّت را واحد قرار داده لعلّ یوم ظهور مَن یُظهرُهُ‌الله در حقّ او لِمَ و بِمَ گفته نشود... بعد از غروب شمس حقیقت امتناع دارد که از غیر او آیه‌ای ظاهر شود بر نهج فطرت و قدرت، بدون تعلّم و شئونی که در نزد اهل علم متصوّر است. با وجود این امتناع که غیر از مَن یُظهرهُ‌الله کسی نتواند مدّعی شد این امر را، فرض شده در بیان که اگر نفسی ادّعا کند و آیاتی از او ظاهر گردد احدی متعرّض نگردد او را لعلّ بر آن شمس حقیقت حزنی وارد نیاید... اگر شنوید چنین امری و یقین نکنید، تکسّب امری ننموده که سبب حزن او باشد اگرچه در واقع غیر او باشد؛ اگرچه این تصوّری است محال. ولی همین قدر که ذکر اسم او گردد بر صاحبان حبّ او بعید است که او را محزون کنند احتراماً لإسمه. زیرا که امر از دو شقّ بیرون نیست. یا او است و حال آن که غیر از او ممکن نیست که آیات بر نهج فطرت نازل فرماید که چرا نفسی تکذیب حق کرده باشد و حال آن که شب و روز در انتظار او عمل کرده باشد و اگر بر فرض امتناع کسی خود را نسبت داد، واگذارند حکم او را با خدا. بر خلق نیست که حکم بر اون نمایند اجلالاً لاسم محبوبهم.
امّا اسفا که امّت بیان چنین نکردند و قیام علیه جمال مبین نمودند. قیامی که لطمات شدیدی بر جامعهٔ امرالله و طلعت ابهی وارد آورد. حضرت ولیّ امرالله در توصیف آن می‌فرمایند:
آنچه در داخلهٔ جامعهٔ پیروان امر حضرت احدیّه از آشنایان و مدّعیان محبّت و ایمان، بلکه از نفس منتسَبین شجرهٔ الٓهیّه و منشعبین از دوحهٔ مقدّسه بر اصل شجره وارد گشته به مراتب اعظم و اشدّ بوده از بلایای خارجه که از بیگانگان و زمامداران بر فئهٔ مظلومه وارد گشته. نفسی که منتسَب به شجرهٔ الٓهیّه بوده و به‌ظاهر به شرف اخوّت مظهر ظهور اعظم مفتخر گشته و ذکرش در توقیعات عدیده از قلم نقطهٔ بیان، روحُ الوجود لمحبّته الفداء، نازل و از مرایای دور بیان محسوب و در سلک طوریّون محشور و سفارش او به اثر قلم حضرت خطاب به جمال قدم، ارواح المقرّبین لسلطنته الفدا، مرقوم و سنین معدوده به امر و دستور آن محیی انام محلّ توجّه اهل بیان و مرجع و مصدر امور آنان بود، إبیٰ و استکبار نمود و به مقاومت برخاست و اعتسافی بنمود و شقاوتی ظاهر کرد که اقلام از وصفش عاجز و اوراق از حملش قاصر. ظلمی بنمود و جفایی روا داشت و زهری بچشانید که شبه آن را احدی ندیده و سمعی نشنیده. فتنه و آشوبی عظیم در ارض سِرّ بینداخت و جمعی را متزلزل و حیران و سرگردان کرد. دشمنان دیرین را شاد و مستبشر نمود و حزب کریمِ اثیم را جسور و امیدوار گردانید. اهل ملأ اعلی از ظلمش خون گریستند و عُصبهٔ ثابتین آه حسرت بکشیدند. صواعق یوم قهر، که در لوح نصیر اِخبار گشته، بدرخشید و زلازل ایّام شداد ظاهر گشت و اریاح عقیم مرور نمود. شمس سماء معانی در کسوف بغضای آن عدوّ مبین چندی مقنوع گشت و نجم فلک عما از غِلّش ایّامی چند محجوب شد. زهر بلایی در کام مظلوم عالم بریخت. لسان کبریا به این بیان جانگداز در لوحی از الواح ناطق: «فَیا لَیتَ کنتُ فانیاً و ما وَلَدَتنی امّی» و همچنین «فَوَالله لو یطّلع أحدٌ عَلیٰ ما وَرَدَ عَلَیَّ لَیسکنُ فی العراء و یَفِرُّ عن المعاشرین و لن‌یستأنِسَ بأحدٍ و لَن‌یأکُلَ مِن شیءٍ إلی أن یفدیَ نفسَه فی حبّ هذا الجمال المنیر و کلّما وَرَدَ عَلَیَّ فی الظّاهر لیس عندی شیءٌ حتّی أذکُرَه لَکُم یا معشرَ المحبّین بل بما وَرَد عَلَیَّ فی الباطن و هذا ما لا یقومُ مَعَهُ أهلُ السّموات و لَن‌یحملَهُ کُلُّ مَن فِی المُلکِ أجمعین. تالله لَن‌أقدِرَ أن أذکُرَ حرفاً مِنهُ و لو أذکُرُ حرفاً مِنه لَتنفَطِرُ عنه السّموات و الأرضین.» (توقیعات مبارکه ۱۹۲۷-۱۹۳۹، ص۲۸۵-۲۸۷)
[مقصود از کریم اثیم حاج محمّدکریم‌خان کرمانی رئیس شیخیهٔ کرمان است. مشابه عبارت "فَیا لَیتَ کُنتُ فانیاً و ما وَلَدَتنی امّی" در لوحی از جمال قدم، مندرج در جلد هفتم مائدهٔ آسمانی، نازل شده که این عبارت در صفحه ۸۲ است: "فوالله یا قوم انّی لأکون متحیراً فی امری و ما ورد علیّ. فیا لیت ماوُلِدتُ مِن امّی و إن وُلِدتُ مارضَعتُ و ماصِرتُ کبیراً ولکن ظهر ما ظهر و نزّلت جنود الوحی و قضی الأمر من لدی‌الله الواحد القهّار." (مضمون: قسم به خداوند، ای مردم، که در امر خود و آنچه که بر من وارد شده متحیّر مانده‌ام. ای کاش از مادرم متولّد نشده بودم و حال که متولّد شدم کاش شیر ننوشیده بودم و بزرگ نمی‌شدم. امّا ظاهر شد آنچه که ظاهر شد و جنود وحی نازل گشت و امر از سوی خداوند واحد قهّار جاری گشت.) مضمون عبارت عربی منقول از حضرت بهاءالله: سوگند به خداوند اگر کسی بر آنچه که بر من وارد شده آگاهی یابد، هرآینه در بیابان ساکن خواهد شد و از معاشرین دوری خواهد جُست و با احدی مأنوس نخواهد گشت و هیچ چیز نخواهد خورد تا خود را در حبّ این جمال منیر فدا کند و هر آنچه که بر من در ظاهر وارد شده چیزی نیست که برای شما ذکر کنم ای گروه محبّین. بلکه آنچه که در باطن بر من وارد شد و این آن چیزی است که اهل آسمانها تحمّل نکنند و جمیع کسانی که در عالم هستند بر خویش هموار نتوانند نمود. قسم به خداوند که قادر نیستم حرفی از آن ذکر کنم و اگر حرفی از آن ذکر کنم آسمان و زمین شکافته خواهد شد.]
۱۴۲. اِنَّهُ قَدْ اَنْزَلَ بَعْضَ ﭐلْاَحْکامِ
لِئَلّٰا یتَحَرَّکَ ﭐلْقَلَمُ ﭐلْاَعْلیٰ فیۭ هٰذَا ﭐلظُّهورِ اِلّٰا عَلیٰ ذِکْرِ مَقاماتِهِ ﭐلْعُلیا وَ مَنْظَرِهِ ﭐلْاَسْنیٰ وَ اِنّا لَمّا اَرَدْنَا ﭐلْفَضْلَ فَصَّلْناها بٱلْحَقِّ وَ خَفَّفْنا ما اَرَدْناهُ لَکُمْ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْفَضّالُ ﭐلْکَریمُ *
(مضمون: او بعضی احکام را نازل فرمود تا در این ظهور، قلم اعلی حرکت نکند مگر بر ذکر مقامات عالیه‌اش و نظرگاهش که روشن‌ترین است. ولی ما چون ارادهٔ فضل نمودیم، آن [احکام] را به حق شرح دادیم و آنچه را برای شما اراده کردیم، تخفیف دادیم. البته او بسیار بخشنده و کریم است.)
در آثار حضرت اعلی مذکور است که من یظهره‌الله به بیان مقامات متعالیهٔ خود خواهد پرداخت. از این رو احکام الهی را نازل فرمودند تا هر آنچه را که من یظهره‌الله مصلحت داند تنفیذ فرماید و آنچه را که مصلحت نیست منسوخ بدارد. لهذا، قرار نبوده است که حضرت بهاءالله به انزال احکام و حدود بپردازند. جمال قدم می‌فرمایند:
سبحان‌الله از اهل بیان وارد شد آنچه که قلم از ذکرش عاجز و قاصر است؛ بعض در ذکر الوهیت و ربوبیت اعتراض نموده‌اند. قل یا ملأ البیان لَعَمرُ الرّحمن إنّه ما أرادَ ذکراً مِنَ الأذکار إلّا لِتقرّبِ العباد و توَجُّههم إلَی الله مالک یومِ المآب. صَمت نزد مظلوم محبوب بوده و هست. چه که آذانی که الیوم لایق این ندا باشد کمیاب. یشهدُ بذلک کُلُّ منصِفٍ بصیر. ولکن حضرت مبشّر، یعنی نقطهٔ وجود، در اوّل بیان می‌فرماید «الّذی یَنطِقُ فی کلّ شأنٍ انّنی أنَا اللهُ لا إله إلّا أنَا ربُّ کُلِّ شَیءٍ و إنَّ ما دونی خلقی؛ أن یا خلقی ایّای فاعبُدون.» و همچنین در جواب یکی از حروف حیّ در ذکر مَن یُظهرهُ الله می‌فرماید: «إنّنی أنَا أوّلُ العابدین.» مکرّر این بیانات را فرموده‌اند. قسم به آفتاب حقیقت اگر ذکر آن حضرت نبود این مظلوم در این مقامات صَمت اختیار می‌فرمود إلّا لأهلِه. (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۲۴۳)
ذکر الوهیت و ربوبیت، که در آثار جمال ابهی درج شده، البتّه در شأن آن حضرت نبوده است. زیرا به بیان حضرت اعلی، مَن یظهره‌الله الوهیت و ربوبیت را به هر کس که بخواهد عنایت می‌فرماید یا از او سلب می‌کند. جمال قدم بعد از نقل بیانات حضرت اعلی در این مورد، می‌فرمایند: "با آن که سلطان وجود به این صریحی فرموده که عطا می‌فرماید الوهیت و ربوبیت را به هر نفسی که اراده فرماید و اخذ می‌فرماید از هر که بخواهد، خداوند قادری که مقام الوهیت و ربوبیت، که اعلی مقامات است، اخذ فرماید قادر نیست بر این که از هیکلی قمیص اسم خود را نزع نماید یا آن که حُلوی را به مُرّ تبدیل فرماید؟" (مائدهٔ آسمانی، ج۷، ص۱۵) با این همه، وقتی به آن حضرت ایراد گرفتند که ادّعای الوهیت فرموده‌اند در جواب فرمودند:
مِنهُم مَن قال أنّهُ أدّعی الألوهیة قُل إی و ربّی هذا یوم‌الله قد أتیٰ و المَلَک صفّاً صفّا و أخبر به الفرقان بقوله المُلکُ یومئِذٍ لله و إنّه فی هذا الحین ینطِقُ بالحقّ لا إلٓه إلّا أنَا المقتدرُ المتعالِی الغفورُ الکریم. قل اتّقوا الله و لاتتّبعوا أهوائَکُم أنِ ٱتّبعوا ما اُمِرتُم ّبهِ مِن لَدَی الله ربِّ العالَمین. قل تالله أتَی الرّبّ و هذه آیاتُه أمَا سمِعتُم ما أنزلناهُ مِن قبلُ یومُ یأتی رَبُّکَ أو بعض آیات ربّک. (مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۱۵۵ / مضمون: بعضی گویند که ادّعای الوهیت کرده است. بگو آری سوگند به پروردگارم که امروز یوم‌الله است. [خدای] آمده و فرشتگان صف در صف آمده‌اند و قرآن از آن خبر داده است [سورهٔ فجر، آیهٔ۲۲] که می‌فرماید امروز عالم از برای خداوند است و او در این حین به حق سخن گوید که نیست خدایی جز من که مقتدر، متعالی، غفور و کریم هستم. بگو بترسید از خداوند و از هوای نفس پیروی نکنید. از آنچه که از سوی خداوند امر شدید پیروی کند. بگو سوگند به خدا که پروردگار آمده و این آیات او است. مگر نشنیدید که از قبل نازل کردیم که روزی که پروردگارت یا بعضی آیات پروردگارت آید. [سورهٔ انعام، آیهٔ ۱۵۸])
امّا، فضل الهی چنان شامل شده است که احکام مزبور را بعضاً پذیرفتند و بعضی را از شدّت و حدّت کاستند. در این باب که چه احکامی از حضرت ربّ اعلی مورد تأیید حضرت بهاءالله قرار گرفته است، تحقیقاتی صورت گرفته است. بعضی از این احکام کاملاً مشهود است و صریحاً ذکر شده که به برخی از آنها در این مجموعه اشاره شد. به نظر می‌رسد که مقصود از احکام نازله توسّط حضرت باب موارد زیر بوده است:
آماده ساختن نفوس برای اقبال به حضرت بهاءالله در حین اعلام امر مبارک: "بدان که در بیان هیچ حرفی نازل نشده مگر آن که قصد شده که اطاعت کنند مَن یُظهرهُ‌الله را که او بوده مُنزل بیان قبل از ظهور خود." (بیان فارسی، باب هشتم از واحد پنجم) در کلام دیگر می‌فرمایند: "کلّ ظهورات و ظهور قائم آل محمّد از برای مَن یُظهرُهُ‌الله خلق شده." (بیان فارسی، باب دوازدهم از واحد چهارم)
حضرت بهاءالله بنفسه المبارک این نکته را تأیید فرموده‌اند: "قل یا قوم ولّوا وجوهَکُم شطر ربّکُمُ الرّحمن. ایّاکم أن یحجبنّکُم ما نُزِّل فی البیان. إنّه ما نُزِّلَ إلّا لذکری العزیز المنیع و ما کان مقصوده إلّا جمالی. قد مُلِئَتِ الآفاق بُرهانی لو أنتم مِنَ المنصفین." (سورةالهیکل، آثار قلم اعلی، ج۱، خطّ جناب زین، ص۳۵-۳۶ / مضمون: بگو ای مردم روی‌های خود را به سوی پروردگار رحمانتان برگردانید. مبادا آنچه که در بیان نازل شده شما را محتجب سازد. کتاب بیان نازل نشده مگر برای ذکر من که عزیز و منیع هستم و مقصود او نبوده مگر جمال من. برهانم آفاق را پُر کرده اگر انصاف داشته باشید.) این معنی در بند ۱۷۹ کتاب اقدس نیز مورد تأکید واقع شده است.
نسخ احکام اسلام. حضرت ولی امرالله دربارهٔ کتاب بیان می‌فرمایند: "این کتاب مبارک حدود و فرائض مسطورهٔ در قرآن کریم، از قبیل صوم و صلوة و نکاح و طلاق و ارث و غیره، را نسخ و در عین حال رسالت حضرت سیّدالمرسلین را تثبیت و مقام آن حضرت را تکریم و تعظیم می‌نماید. همان نحوکه پیغمبر اکرم احکام انجیل را نسخ و مبدأ غیبیّه و حقیقت الهیّه مندمج در شریعت مسیحیّه را تصدیق و تأیید فرمود." (قرن بدیع، ص۸۳)
تثبیت اقتدار و مرجعیت الهیه در وجود اقدس حضرت اعلی برای نسخ احکام ادوار ماضیه و نزول احکام جدید.
هدایت مؤمنین به خود برای احترام و تکریم فوق‌العاده به نفس مبارک حضرت بهاءالله که اطمینان حاصل شود نفوسی از مؤمنین به بیان که از مقام و عظمت آن حضرت آگاه نیستند، در نهایت احترام با ایشان رفتار خواهند کرد. حضرت اعلی در کتاب‌الاسماء می‌فرمایند: "لولاه فی ذلک الخلق ما أمَرْنا بأمرٍ و لا نَهَینا بنهیٍ. ولکنّا لإرتفاع ذکره و امتناع امره قد أمَرناکُم بأوامرٍ مِن لدنّا إنّا کنّا آمرین و نَهَینا عن نواهی مِن لدنّا إنّا کُنّا مُکرهین لستدرکنّ رضاءالله مِن عنده حین ظهوره ثمّ کُلّ ما یکرهه تتّقون. قل انّ رضآءَ مَن یُظهرُهُ‌الله رضآءالله و کُرهُ مَن یظهرهُ الله کُرهُ‌الله. أنتم برضاءالله عن کُرهُ‌الله لَتستَعیذون. قل انّ ادلّاء رضائه الّذین هُم بِهِ مؤمنون و موقنون و انّ أدلّاء کُرهِهِ الّذین حین یسمعون آیات‌الله مِن عنده أو یرون کلماتِ‌الله مِن عنده فی الحین لایؤمنون و لایوقنون." (منتخبات آیات از آثار حضرت نقطهٔ اولی، ص۱۰۶ / مضمون: اگر او در آن خلق نبود نه امری می‌کردیم نه نهیی. امّا برای بلندی ذکر او و علوّ امرش شما را به فرامینی از سوی خود امر کردیم که ما امر‌کننده هستیم و از مواردی نهی کردیم که ما بازدارنده هستیم تا آن که رضای الهی را که از سوی او در حین ظهورش است اجرا کنید و همچنین از آنچه که از آن اکراه دارد خودداری نمایید. بگو خشنودی مَن یظهره‌الله خشنودی خدا است و ناخشنودی من یظهره‌الله ناخشنودی خدا. کسانی که دلالت بر رضای او نمایند کسانی هستند که به او مؤمن و موقن هستند و کسانی که بر ناخشنودی او دلالت کنند نفوسی هستند که وقتی آیات الهی را از او می‌شنوند یا کلمات خدا را از او می‌بینند در همان آن ایمان نمی‌آورند و به یقین نمی‌رسند.)
ایجاد تلاطمی در جامعه جهت ایجاد مخالفت تا توجّه عامّه به امر جدید جلب شود و در مدّت زمانی کوتاه تعدادی از نفوس جدید به امر الهی جذب شوند. حضرت ولی امرالله در مکتوبی که از طرف ایشان در تاریخ ۱۷ فوریه ۱۹۳۹ به محفل روحانی ملّی هندوستان نوشته شده و در Dawn of a New Day، ص۷۷-۷۸ درج شده چنین می‌فرمایند: احکام و اوامر شدیدهٔ نازله از قلم حضرت اعلی را تنها در صورتی می‌توان به نحوی صحیح درک کرد و به آن پی برد که با توجّه به بیانات خود آن حضرت در خصوص ماهیّت، مقصود و خصیصهٔ دور مبارک ایشان تبیین و تفسیر شود. همان طور که این بیانات به وضوح مکشوف می‌سازند، دور بابی اساساً دارای ماهیّت انقلاب دینی و در واقع اجتماعی بوده و بدین لحاظ طول دورهٔ آن الزاماً کوتاه، امّا مشحون از وقایع جسیمهٔ مصیبت‌بار و اصلاحات گسترده و اساسی بود. این اقدامات اساسی که توسّط حضرت اعلی و پیروان ایشان تنفیذ گردید به نیّت تضعیف مبانی ارتجاع شیعه انجام شد و به این ترتیب راه را برای ظهور حضرت بهآءالله آماده کرد. بدین لحاظ حضرت اعلی برای اعلام استقلال ظهور جدید و آماده ساختن زمینه برای نزدیک‌‌شدن ظهور حضرت بهآءالله مجبور به وضع احکام شدید بودند، گو این که اکثر آنها ابداً به مرحلهٔ عمل درنیامد. امّا صرف این واقعیّت که هیکل مبارک این احکام را نازل فرمودند فی‌نفسه دال بر استقلال شریعت ایشان بود و برای ایجاد آشوبی گسترده و تحریک مخالفت پیشوایان مذهبی که نهایتاً منجر به شهادت طلعت اطهر شد، کفایت می‌نمود. (ترجمه)
در مقام دیگر دربارهٔ بیان فارسی می‌فرمایند: "این منشور الهی متضمّن اصول و قواعد و احکام و فرائضی است که متعمّداً به نحوی شدید و غلیظ تشریع گردیده و منظور از آن انهدام تأسیسات عتیقهٔ بالیه و ایقاظ رؤسای دین و انتباه غافلین از رَقْد غفلت و خمودت و ایجاد انقلاب و تحوّل جدید در قلوب نفوس و تمهید سبیل برای ظهور دور بدیع بوده است." (قرن بدیع، طبع کانادا، ص۸۴)
نزول احکام به نحوی که لزومی نباشد حضرت بهاءالله اوقات گرانبهای خود را به نزول احکام اختصاص دهند؛ طلعت ابهی بتوانند همان احکام را عیناً اتّخاذ نمایند، یا تخفیف دهند یا تغییر دهند. حضرت اعلی در بیان فارسی تصریح فرموده‌اند: "قسم به ذات مقدّس الٓهی که اگر کلّ در ظهور مَن یُظهرُهُ‌الله بر نصرت او جمع شوند، هیچ نفسی بر روی ارض نمی‌ماند مگر آن که داخل جنّت می‌گردد؛ بل هیچ شیئی. مراقب نفوس خود بوده که کلّ دین نصرت او است نه اعمالی که در بیان نازل شده در حین ظهور او." (منتخبات آیات از آثار حضرت نقطهٔ اولی، ص۵۸)
در کلام دیگر نازل: "قسم به ذات مقدّس الٓهی که کلّ ذکر خدا و عمل از برای او ذکر مَن یُظهرُهُ‌الله و عمل از برای او است. فریب به نفس خود مدهید که از برای خدا عمل می‌کنیم که لدون‌الله می‌کنید که اگر لله کنید از برای مَن یُظهرُهُ‌الله خواهید کرد و ذاکر او خواهید بود." (همان، ص۵۹)
در واقع عشق حضرت ربّ اعلی به جمال مبارک آنقدر بود که آنچه را که بعدها حضرت بهاءالله تحمّل فرمودند، از قبل بر خود هموار ساختند. جناب نبیل زرندی در مطالع‌الانوار مقایسهٔ جالبی کرده است که خواندنی است:
همان زحمت و مصیبتی را که پنج ماه قبل حضرت باب در تبریز از دشمنان خود تحمّل فرمودند، حضرت بهاءالله نیز در آمل از دست دشمنان تحمّل فرمودند. همان طور که حضرت باب نخستین بار به وسیلهٔ دشمنان در منزل عبدالحمید خان داروغه در شهر شیراز محبوس شدند، همان طور حضرت بهاءالله اوّل مرتبه در طهران در منزل کدخدا محبوس شدند. همان طور که مرتبهٔ دوم حضرت باب در قلعهٔ ماه‌کو محبوس شدند، حضرت بهاءالله هم برای مرتبهٔ دوم در منزل حاکم آمل محبوس شدند. همان طور که حضرت باب در نمازخانهٔ شیخ‌الاسلام تبریز مورد ضرب و چوبکاری قرار گرفتند، حضرت بهاءالله نیز در نمازخانهٔ مجتهد آمل مورد چوبکاری و ضرب قرار گرفتند. همان طور که حضرت باب دفعهٔ سوم در چهریق محبوس شدند، حضرت بهاءالله نیز برای مرتبهٔ سوم در سیاه‌چال طهران حبس شدند. مصیبت‌هایی که حضرت بهاءالله تحمّل فرمودند، حضرت باب جمیع مصائب را از قبل تحمّل کردند. (مطالع‌الانوار، ص۳۸۴)
۱۴۳. قَدْ اَخْبَرَکُمْ مِنْ قَبْلُ بِما ینْطِقُ
بِهِ هٰذَا ﭐلذِّکْرُ ﭐلْحَکیمُ * قالَ وَ قَوْلُهُ ﭐلْحَقُّ اِنَّهُ ینْطِقُ فیۭ کُلِّ شَأْنٍ اِنَّهُ لا اِلٰهَ اِلّٰا اَنَا ﭐلْفَرْدُ ﭐلْواحِدُ ﭐلْعَلیمُ ﭐلْخَبیرُ * هٰذا مَقامٌ خَصَّهُ اللهُ لِهٰذَا ﭐلظُّهورِ ﭐلْمُمْتَنِعِ ﭐلْبَدیعِ * هٰذا مِنْ فَضْلِ اللهِ اِنْ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلْعارِفینَ * هٰذا مِنْ اَمْرِهِ ﭐلْمُبْرَمِ وَ ﭐسْمِهِ ﭐلْاَعْظَمِ وَ کَلِمَتِهِ ﭐلْعُلْیا وَ مَطْلَعِ اَسْمآئِهِ ﭐلْحُسْنیٰ لَوْ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلْعالِمینَ * بَلْ بِهِ تَظْهَرُ ﭐلْمَطالِعُ وَ ﭐلْمَشارِقُ تَفَکَّرُوا یا قَوْمُ فیۭما نُزِّلَ بٱلْحَقِّ وَ تَدَبَّرُوا فیۭهِ وَ لا تَکُونُنَّ مِنَ ﭐلْمُعْتَدینَ *
(مضمون: شما را از پیش خبر داد به آنچه این ذکر حکیم بدان نطق می‌کند. فرمود و فرمودهٔ او حق است که: "او در هر حال، نطق می‌کند به اینکه خدایی نیست جز من که تنها و یکتا و دانا و آگاه هستم." این مقامی است که خداوند آن را برای این ظهور بلندمرتبهٔ جدید اختصاص داده است. این از فضل خداوند است اگر شما از عارفان هستید. این از فرمان محکم او و اسم اعظم او و کلمهٔ عالیهٔ او و مطلع اسماء نیکوی او است اگر شما از دانایان هستید، بلکه مطالع و مشارق به او آشکار می‌شوند. ای قوم، در آنچه به حق نازل گشته است، تفکر نمایید و در آن دقت کنید و از ستمکاران نباشید.)
آنچه که به این ظهور اعظم اختصاص یافته آن که، بنا به تصریح حضرت ربّ اعلی، مظهر ظهور الهی در جمیع شئون به عبارت "لا إله إلّا أنَا" تکلّم خواهد فرمود. این معنی در بسیاری از بیانات حضرت بهاءالله انعکاس یافته است و در واقع باید به مقام فرید و بی‌مثیل حضرت بهاءالله توجّه داشت. در عظمت این ظهور همین بس که پانصدهزار سال یک مرتبه ظاهر میشود. جمال قدم می‌فرمایند: "هذا لَظهورٌ یُظهِرُ نفسَهُ فی کُلّ خَمسِ‌مأةِ ألفِ سَنَةٍ مَرَّةً واحدَةً. کَذلک کَشَفنَا القِناعَ و أرفَعنَا الأحجاب. طوبی لِمَن عَرَفَ مُرادَالله. مَن عَرَفَهُ یَفرَحُ قَلبُهُ و یَستقیمُ عَلَی الأمرِ عَلی شأنٍ لایَزِلُّهُ مَن فی الإبداع." (لئالی‌الحکمة، ج۱، ص۶۵ / مضمون: این ظهوری است که پانصدهزار سال یک مرتبه خود را ظاهر می‌سازد. این چنین نِقاب برداشتیم و حجاب را کنار زدیم. خوشا به حال کسی که مراد الهی را دریابد. کسی که او را بشناسد دلش شادمان گردد و بر امر چنان مستقیم مانَد که جمیع نفوسی که خلق شده‌اند نتوانند او را دچار لغزش نمایند.)
حضرت ربّ اعلی دربارهٔ مَن یُظهِرُهُ‌الله می‌فرمایند: "گویا می‌بینم که کسی در کتاب خود از او سؤال می‌کند از آنچه در بیان نازل شده... و او در جواب نازل می‌فرماید مِن عندِالله، نه از قول نفس خود، إنّنی أنَا الله لا إله إلّا أنَا قد خَلَقتُ کُلّشیء و أرسلتُ الرّسُلَ مِن قبلُ و نَزَّلتُ عَلَیهِم الکتُبَ." (بیان فارسی، واحد سوم، باب سیزدهم / مضمون عبارت عربی: من خدا هستم و نیست خدایی جز من. همه چیز را آفریدم و پیامبران از قبل فرستادم و کتاب‌ها بر آنها نازل کردم.)
حضرت عبدالبهاء دربارهٔ تجلّی جمال قدم بر مظاهر ظهور قبل می‌فرمایند:
الحمدلله الّذی تجلّی فی البقعة المبارکة الأرض المقدّسة طور الأیمن وادی طُویٰ جبل سینا علی موسَی الکلیم و أشرَقَ فی بریة القدس وادی المقدّس جبل ساعیر البقعة البیضاء و العُدوة النّوراء علی عیسَی المسیح و ظَهَرَ فی فارانِ الحبّ مطلعِ الأنوار مشرقِ الآثار بطحاء الرّوح یثربِ الأسرار ظهور الضّیآء فی رابعة النّهار علیٰ محمّد الحبیب و لاح و أضاء فی کینونة العُلیٰ و ذاتیّةِ الثّنآء مصباح الملأ الأعلی النّقطة الأولی افق التّوحید؛ ثمَّ هَتَکَ سِترَ الغیوب و زال الظّلام الدّیجور و ٱنکَشَفَتِ السُّبُحاتِ المجللّة علیٰ شمسِ الظّهور و ٱرتَفَعَ النِّقابَ وَ ٱنشَقَّ السّحابَ و زالَ الحجابَ و کان یوم الأیابِ الموعود فی کلّ صحفٍ و زُبُرٍ و کتاب أنزَلَهُ العزیزُ الوهّابُ فی سالفِ القرونِ و الدّهورِ و الأحقاب. فَأشرَقَ و سطعَ و لمعَ و بزغ نورُ الجمال فی هَیکَلِ الجلال و ٱستَقَرَّ الرّحمنُ عَلیٰ عرشِ الأکوان و تشَعشَعَ و تلألأَ شمسُ الحقیقة علیٰ آفاقِ الإمکان و کانَتْ بهآءُ السّموات و الأرض فی عالم الغیب و العیان. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۱۰۲ / مضمون: ستایش مر کسی را سزاست که در بقعهٔ مبارکه در ارض مقدّس، در طور ایمن، در وادی طُویٰ در کوه سینا بر موسی کلیم تجلّی کرد؛ و در بیابان قدسی، در وادی مقدّس، در کوه ساعیر، در بقعهٔ بیضاء و در بلندای نورا بر عیسی مسیح اشراق فرمود؛ و در فاران حبّ، محلّ طلوع انوار و اشراق آثار، در بطحاء [مکّه] روح، در یثرب [مدینه] اسرار، همانند ظهور خورشید در وسط آسمان، بر محمّد حبیب ظاهر شد؛ و در وجود بلندمرتبه و ذات ثناء، چراغ ملأ اعلی، نقطهٔ اولی، در افق توحید، تابید و درخشید. سپس پردهٔ غیب را درید و تاریکی شدید را از بین برد و پرده‌های مجلّله را از جلوی شمس ظهور کنار زد و نقاب برداشت و ابر را شکافت و حجاب را از میان برداشت و آن روز، یوم موعودی بود که در جمیع کتاب‌هایی که خداوند عزیز وهّاب در قرون و اعصار گذشته نازل کرد، ذکر شده بود. پس اشراق کرد، و تابید و درخشید و نور جمال را در هیکل جمال پدیدار فرمود و خداوند رحمن بر عرش عالم جالس شد و شمس حقیقت در آفاق عالم امکان تابیدن گرفت و آن همانا بهاء آسمانها و زمین در عالم غیب و شهود بود.)
حضرت ولی امرالله در بارهٔ استفاضه ظهورات سالفه از جمال قدم می‌فرمایند: "از آدم تا خاتم انبیاء اولوالعزم مانند موسی بن عمران و عیسی بن مریم و محمّد بن عبدالله که هر یک به کتابی جدید در ازمنهٔ مختلفه در میان قبائل و طوائف متنوّعهٔ متباغضه مبعوث گشتند و در وضع احکام و تشریع شریعت و اقامهٔ شعائر و تأسیس سنن مختار عَلَی‌الإطلاق بودند، ولی کلّ در عین حال مستفیض و مقتبس از مقام محمود و فانی در ساحت مالک‌الوجود و مبشّر به یوم موعود و تأسیس ملکوت و نزول ربّ‌الجنود یوم یقوم‌النّاس لربِّ العالمین. (توقیعات مبارکه خطاب به احبّای شرق، ص۲۹۳)
حضرت عبدالبهاء دربارهٔ افاضهٔ جمال قدم بر مظاهر ظهور آینده چنین می‌فرمایند: "امّا المظاهرُ المقدّسةُ الّتی تأتی مِن بعدُ فی ظُلَلٍ مِنَ الغمام مِن حیث الإستفاضةِ هُم فی ظلّ جمالِ القِدَم و مِن حیث الإفاضة یفعل ما یشاء." (مائدهٔ آسمانی، ج۵، ص۲۵۱ / توقیعات مبارکه، ۱۹۴۵-۱۹۵۲، ص۱۱۸ / مضمون: مظاهر مقدّسه‌ای که در آینده در سایه‌هایی از ابر خواهند آمد، از لحاظ کسب فیض در ظلّ جمال قدم و از لحاظ فیض بخشیدن یفعل ما یشاء و یحکم ما یرید هستند.)
حضرت ولی امرالله نیز در این باره می‌فرمایند: "مظاهر آتیه نیز که پس از اشراق شمس‌الشّموس از مطلع اعظم ابهی در این عالم ادنی مبعوث می‌گردند، در مدّت پانصد هزار سال أو ازید، کلّ با وجود اختیار در تشریع و نسخ احکام و تبدیل سنن و شعائر مانند مظاهر قبلیّه مقتبس از آن نورالانوار و طائف حول آن حقیقةالحقائق و مستمدّ از آن بحرالبحور خواهند بود." (توقیعات مبارکه ۱۹۴۵-۱۹۵۲، ص۱۲۰)
حضرت بهاءالله بنفسه المبارک به انزال آیات بر حضرت رسول اکرم اشاره دارند: "طوبی لَکَ بما... سمِعتَ ندائی إذِ ٱرتَفَعَ بالحق و قُمتَ علی خدمةِ هذَا النّبأ العظیمِ الّذی شَهِدَ لَهُ کتُبُ الله مِن قبلُ و ما أنزلنا عَلی محمّدٍ رسولِ الله..." (لئالی‌الحکمة، ج۱، ص۹۷ / مضمون: خوشا به حال تو که... شنیدی ندای مرا موقعی بلند شد به حق و قیام کردی به خدمت این نبأ عظیم که کتب الهی از قبل و آنچه که بر محمّد رسول‌الله نازل کردیم به آن شهادت دادند.)
کلام حضرت بهاءالله که دلالت بر مقام عظیم ایشان می‌نماید در بسیاری از آثار مبارک عزّ نزول یافته است. جمال قدم در لوحی خطاب به ملّا هادی دولت‌آبادی، که خود را وصیّ ازل می‌دانست، می‌فرمایند:
یا هادی در سبیل الهی صاحب یک وجه باش. نزد مشرکین مشرکی و نزد موحّدین موحّد... أنصِف و لاتکن مِنَ الظّالمین. به عدل تمسّک نما و به انصاف تشبّث شاید دین را دام ننمایی و از برای دینار چشم از حق نپوشی. ظلم تو و امثال تو به مقامی رسیده که قلم اعلی به این اذکار مشغول. خَف عنِ الله. إنّ المبشّرَ قال انّه ینطق فی کلّ شأنٍ انّنی أنَا الله لا إله إلّا أنَا المهیمن القیّوم. (مجموعه اشراقات، ص۱۵۷-۱۵۸)
در لوح دیگری از قلم اعلی نازل:
هذا یومٌ فیه شَهِدَتِ الحَصاة لِمُنزِلِ الآیات و البطحاء ینادی قد أتیٰ مالکُ الأسماء و الأرضُ المقدّسة تقولُ قد ظَهَرَ مکلّمُ الطّور و یَنطِقُ فی کُلّ شأنٍ إنّه لا إله إلّا أنَا العلیم الخبیر... (لئالی‌الحکمة، ج۱، ص۱۰۹ / مضمون: امروز روزی است که سنگریزهها به نازل کنندهٔ آیات شهادت می‌دهند و مکّه ندا می‌کند که مالک اسماء آمده است و ارض مقدّس گوید کسی که در طور با موسی تکلّم کرد ظاهر شد و در هر شأنی گوید که اوست خدا و نیز خدایی جز من که علیم و خبیر هستم.)
باری، از این قبیل بیانات مبارکه در آثار نازله از اقلام طلعات مقدّسه بسیار است. حضرت عبدالبهاء شهادت می‌دهند: "این ظهور اعظم مَثَلَش آفتاب است و ظهورات سائره در اکوار سابقه و لاحقه نجوم و اقمار. مگر بعدِ أدهار و احقاب که اقلّ از پانصد هزار سال نبوده و نباشد." (منقول در توقیعات مبارکه، ۱۹۴۵-۱۹۵۲، ص۱۱۶/ ادهار (جمع دهر) = زمان دراز، روزگار طولانی / احقاب (جمع حُقُب) = مدّت‌ها)
سرانجام به این بیان حضرت عبدالبهاء استناد میشود که به مقایسهٔ مقام حضرت بهاءالله، حضرت اعلی، و مظاهر مقدّسهٔ پیشین پرداخته‌اند: "ای مقبل الَی الله و منقطع الی الله، مقام مظاهر قبل نبوّت کبری بود و مقام حضرت اعلی الوهیت شهودی و مقام جمال اقدس اقدم احدیت ذات هویت وجودی و رتبهٔ این عبد عبودیت محضهٔ صِرفهٔ بحتهٔ حقیقی و هیچ تفسیر و تأویل ندارد." (نقل در تاریخ صدرالصّدور، تألیف نصرالله رستگار، طبع۱۰۴ بدیع، ص۲۰۷)
۱۴۴. عاشِرُوا مَعَ ﭐلْاَدْیانِ بٱلرَّوْحِ
وَ ﭐلرَّیحانِ لِیجِدُوا مِنْکُمْ عَرْفَ ﭐلرَّحْمٰن اِیاکُمْ اَنْ تَأْخُذَکُمْ حَمِیةُ ﭐلْجاهِلِیةِ بَینَ ﭐلْبَرِیةِ کُلٌّ بُدِءَ مِنَ اللهِ وَ یعُودُ اِلَیهِ اِنَّهُ لَمَبْدَءُ ﭐلْخَلْقِ وَ مَرْجَعُ ﭐلْعالَمینَ*
(مضمون: با [اهل] ادیان با فرح و شادی معاشرت کنید تا بوی خوش [خداوند] رحمان را از شما بیابند. مبادا تعصب جاهلانه در بین مردم شما را فرا گیرد. همه چیز از خدا آغاز شده و به سوی او باز می‌گردد. او البته محل آغاز خلق و محل بازگشت عالمیان است.)
اصل اساسی و هدف غایی در امر بهائی اتّحاد جمیع نفوس در روی کرهٔ ارض است و بدین لحاظ امر به معاشرت با کلّیه مردمان در کمال روحانیت و مسرّت شده است. اگر در ادوار گذشته بنا به حکمت الهی احکامی از قبیل "یا ایّها الّذین آمَنوا لاتتّخذوا الیهود و النّصاری أولیاء" (سورهٔ مائده، آیهٔ ۵۱ / مضمون: ای کسانی که ایمان آورده‌اید با یهود و نصاری دوستی نکنید) نازل شده است، در این امر مبارک امر صریح است که: "یا أهلَ الأرض، لاتجعلوا دینَ‌الله سبباً لإختلافِکُم إنّهُ نُزِّلَ بالحق لإتّحاد مَن فِی العالَم. اتّقوا الله و لاتکونوا مِنَ الجاهلین. طوبی لِمَن یُحِبُّ العالَم خالصاً لوجه رَبِّهِ الکریم... لاتسبّوا أحداً بینکم و لاتتّبعوا خطوات الغافلین. قد جِئنا لإتّحاد مَن عَلَی الأرض و اتّفاقهم... إن یَسبّکُم أحدٌ و یمسّکُم ضرٌّ فی سبیل الله اصبروا و توکّلوا علی السّامع البصیر." (آثار قلم اعلی، ج۲، طبع کانادا، ص۱۲ / طبع بمبئی، ص۱۳ / مضمون: ای اهل عالم، دین خدا را سبب اختلاف بین خود نکنید. چه که به حق برای اتّحاد اهل عالم نازل شده است. تقوای الهی داشته باشید و از جاهلان نباشید. خوشا به حال کسی که برای رضای پروردگارش عالم را دوست داشته باشد... به کسی دشنام ندهید و بر اثر قدم‌های غافلان حرکت نکنید. ما برای اتّحاد اهل ارض و اتّفاق آنها آمده‌ایم... اگر کسی شما را دشنام دهد و در راه خداوند لطمه‌ای به شما وارد شود، صبر پیشه کنید و به خدای شنوندهٔ بینا توکّل نمایید.)
بنابراین، کاملاً مشهود است که خداوند با ارسال رسل و انزال کتُب نوع بشر را هدایت فرموده که در سایهٔ سراپردهٔ یگانگی در آیند و از اختلاف دست بردارند. به خصوص اختلافات مذهبی که به بیان حضرت بهاءالله: "ضغینه و بغضای مذهبی ناری است عالَم‌سوز و اطفآء آن بسیار صعب. مگر ید قدرت الهی ناس را از این بلای عقیم نجات بخشد." (مجموعه اشراقات، ص۱۳۳) حتّی در حین تبلیغ، امر شده که از اصرار در رأی اکیداً اجتناب شود و فقط به بیان مطلب اکتفا گردد. در همان لوح فوق می‌فرمایند:
ای اهل بهاء، با جمیع اهل عالَم به رَوح و ریحان معاشرت نمایید. اگر نزد شما کلمه‌ای و یا جوهریست که دون شما از آن محروم، به لسان محبّت و شفقت القا نمایید. اگر قبول شد و اثر نمود مقصد حاصل والّا او را به گذارید و دربارهٔ او دعا نمایید نه جفا. لسان شفقت جذّاب قلوب است و مائدهٔ روح و به مثابهٔ معانیست از برای الفاظ و مانند افق است از برای اشراق آفتاب حکمت و دانایی. (همان، ص۱۳۵)
در قرآن کریم، به اتّحاد مؤمنین امر شده است چنانکه در سورهٔ آل عمران، آیهٔ ۱۰۳ می‌فرماید: "وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَ لَاتَفَرَّقُوا وَ اذْکرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیکمْ إِذْ کنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَینَ قُلُوبِکمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَ کنتُمْ عَلَیٰ شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکم مِّنْهَا کذَٰلِک یبَینُ اللَّهُ لَکمْ آیاتِهِ لَعَلَّکمْ تَهْتَدُونَ." (مضمون: همگی به رشتهٔ الهی در آویزید و پراکنده نشوید و نعمت خداوند را بر خود یاد کنید که دشمنان همدیگر بودید و از میان دلهای شما الفت داد و به نعمت او با هم دوست شدید و بر لبهٔ پرتگاه آتش بودید و او بازتان رهاند. خداوند بدین سان آیات خویش را برای شما به روشنی بیان می‌دارد تا هدایت یابید – ترجمه بهاءالدّین خرّمشاهی)
اگر این وحدت پابرجا می‌ماند، دیانت اسلام استعداد جهانی‌‌شدن داشت. حضرت ولی امرالله می‌فرمایند: "حضرت اعلی در کتاب بیان می‌فرمایند جمیع ادیان سالفه استعداد جهانی‌‌شدن را داشتند. تنها علّتی که مانع از وصول آنها به این مقصود شد بی‌کفایتی پیروان آنها بود." (ترجمه – انوار هدایت، شماره۱۵۴۳) جمال قدم علّت تفرقه را بی‌اعتنایی پیروان ادیان به احکام الهی بیان می‌فرمایند:
اگر اهل فرقان به شریعت غرّا بعداز حضرت خاتم، روحُ ما سِواه فداه، عمل می‌نمودند و به ذیلش تشبّث، بنیان حصن امر متزعزع نمی‌شد و مدائن معموره خراب نمی‌گشت. بلکه مُدُن و قُریٰ به طراز امن و امان مزیّن و فائز. از تعدّیّات امّت مرحومه و دخان انفُس شریره، ملّت بیضاء تیره و ضعیف مشاهده میشود. اگر عامل می‌شدند، از انوار آفتاب عدل غافل نمی‌گشتند. (مجموعه اشراقات، ص۱۳۵-۱۳۶)
اگرچه در امر بهائی وعده داده شده است که چنین وضعیتی حاکم نخواهد شد و قطعاً امر الهی جهانی خواهد گشت، امّا ممکن است در اثر بی‌اعتنایی به احکام الهی، حصول مقصود به عهدهٔ تعویق افتاد و دچار تأخیر شود. حضرت ولی امرالله می‌فرمایند که حضرت باب "وعدهٔ قطعی می‌دهند که امر «من یظهره‌الله» به چنین سرنوشتی مبتلا نخواهد شد، جهانی خواهد شد و جمیع اهل عالم را در بر خواهد گرفت. این نشان دهندهٔ موفّقیّت غائی ما است. امّا آیا امکان ندارد که ما با قصور و کوتاهی و اهمال در ایثار و فداکاری و اکراه از متمرکز ساختن مجهودات خود بر انتشار امرالله تحقّق این آرمان متعالی را به تأخیر اندازیم؟ این به چه معنی است؟ این بدان معنی است که در مقابل خداوند مسئول خواهیم بود، نوع بشر مدّتی طولانی‌تر در ضلالت و سرگردانی باقی خواهد ماند، جنگ‌ها به این زودی متوقّف نخواهد شد و آلام نوع بشر مدّتی طولانی‌تر تداوم خواهد داشت." (ترجمه – انوار هدایت، شماره ۱۵۴۳)
بدین لحاظ امر أکید جمال مبارک است که:
باید اهل بهاء، که از رحیق معانی نوشیده‌اند، به کمال رَوح و ریحان با اهل عالم معاشرت نمایند و ایشان را متذکّر دارند به آنچه که نفع کلّ به آن راجع است. این است وصیّت مظلوم اولیاء و اصفیای خود را. عالم به محبّت خلق شده و کلّ به وداد و اتّحاد مأمورند. (اقتدارات، ص۲۷۳)
امّا، موانعی در کار است که حصول مقصود را به تأخیر می‌اندازد و آن نفوسی هستند که مایل نیستند این اتّحاد و اتّفاق تحقّق یابد. حضرت بهاءالله عالم را به هیکل انسانی تشبیه می‌فرمایند که به امراض مختلفه دچار شده و فقط یک درمان دارد و بس:
دِریاق اعظم که سبب و علّت صحّت اوست اتّحاد مَن عَلَی‌الارض است بر امر واحد و شریعت و آداب واحده. و این ممکن نه مگر به همّت طبیب حاذق کاملی که مخصوص نظم عالم و اتّحاد اهل آن از شطر قِدَم به عرصهٔ عالم قَدَم گذارد و هر هنگام که چنین نور از مَشرق ارادهٔ الهیّه اشراق فرمود و طبیب حاذق از مطلع حکمت ربّانیّه ظاهر شد، اطبّای مختلفه، به مثابهٔ سحاب، حجابِ اشراقات و تجلّیات آن نور شدند. لذا اهل ارض به اختلافات خود باقی ماندند و مرض عالم رفع نشد و صحّت نیافت. (امر و خلق، ج۳، ص۲۲۰)
در این مورد که این نفوس چه کسانی هستند جمال قدم می‌فرمایند:
قسم به آفتاب حقیقت نور اتّفاق آفاق را روشن و منوّر سازد. حقّ آگاه گواهِ این گفتار بوده و هست. جهد نمایید تا به این مقام بلند اعلی، که مقام صیانت و حفظ عالم انسانی است، فائز شوید. این قصد سلطانِ مقاصد و این أمَل ملیکِ آمال. ولکن تا افق آفتاب عدل از سحاب تیرهٔ ظلم فارغ نشود ظهور این مقام مشکل به نظر می‌آید و سحاب تیره، مظاهر ظنون و اوهام‌اند، یعنی علمای عصر. (اشراقات، ص۱۳۴)
بدین لحاظ تصریح دارند که: "اگر علمای عصر بگذارند و مَن عَلَی الأرض رائحهٔ محبّت و اتّحاد را بیابند در آن حین نفوس عارفه بر حرّیّت حقیقی آگاه شوند و راحت اندر راحت مشاهده نمایند و آسایش اندر آسایش. اگر ارض به انوار آفتاب این مقام منوّر شود اذاً یصدق أن یُقالَ « لَا تَرَیٰ فِیهَا عِوَجًا وَ لَا أَمْتًا.»" (لوح مقصود، ص۴ / عبارت عربی از سورهٔ طٰهٰ، آیهٔ ۱۰۷ / مضمون: در آن صورت صدق می‌کند که گفته شود که در آن هیچ کژی و پستی و بلندی نمی بینی.)
سرانجام به این بیان مبیّن آیات، حضرت عبدالبهاء، توجّه کنیم که خطاب به بهائیان دَهَج می‌فرمایند:
به جان و دل بکوشید تا الفت کلّیّه و محبّت صمیمیّه و ارتباط روحانیه در بین قلوب حاصل گردد و جمیع بشر از فیض جدید انور در یک صُقع جمع و محشور گردند. نزاع و جدال از جهان برخیزد و محبّت جمال ذوالجلال کلّ را احاطه کند؛ نفاق به وفاق تبدیل شود و اختلاف به ائتلاف مبدّل گردد؛ بنیان بغضاء برافتد و اساس عداوت منهدم شود؛ نورانیت توحید ظلمات تحدید را زائل فرماید و تجلّی رحمانی قلوب انسانی را معدن محبّت رحمانی کند. ای یاران الهی وقت آن است که با جمیع ملل به نهایت مهربانی الفت نمایید و مظهر رحمت حضرت احدیت شوید؛ جان عالم گردید و روح حیات در هیکل بنی‌آدم. (امر و خلق، ج۳، ص۲۱۸)
۱۴۵. اِیاکُمْ اَنْ تَدْخُلُوا بَیتاً
عِنْدَ فِقْدانِ صاحِبِهِ اِلّٰا بَعْدَ اِذْنِهِ تَمَسَّکُوا بٱلْمَعْرُوفِ فیۭ کُلِّ ﭐلْاَحْوالِ وَ لا تَکونُنَّ مِنَ ﭐلْغافِلینَ *
(مضمون: مبادا به خانه‌ای هنگام نبودن صاحبش داخل شوید، مگر بعد از اجازهٔ او [صاحب خانه] در هر حال به کار نیک تمسک نمایید و از بی‌خبران نباشید.)
موضوع رضایت الهی که از طریق رضایت خلق حاصل میشود در آثار مبارکه به کرّات مطرح شده است. ابتدا این حکم نهی از ورود در منزل کسی بدون رضایت او در کلمات مکنونه فارسی عزّ نزول یافت. می‌فرمایند: "ای دوستان در سبیل رضای دوست مشی نمایید و رضای او در خلق او بوده و خواهد بود. یعنی دوست بی رضای دوست در بیت او وارد نشود و در اموال او تصرّف ننماید و رضای خود را بر رضای او ترجیح ندهد و خود را در هیچ امری مقدّم نشمارد." (فقره ۴۳)
در بیان دیگر از قلم اعلی نازل: "قل إنّهُ ما أحبَّ الفساد و مَنَعکُم فِی الألواح عن کلّ ما تحدث به الفتنة انّه لهُوَ الحاکم علی ما یرید. قل ایّاکُم أن تَدخُلوا بیتَ أحدٍ إلّا بعدَ رضائِهِ." (آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ص۱۰۰ / مضمون: بگو او فساد را دوست ندارد و در الواح شما را از هر آنچه که سبب فتنه شود منع کرده است. او بر آنچه بخواهد حکم می‌کند. بگو مبادا وارد خانهٔ کسی بشوید مگر بعد از رضایت او.)
این معنی در قرآن کریم نیز آمده است: "یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیوتًا غَیرَ بُیوتِکمْ حَتَّیٰ تَسْتَأْنِسُوا وَ تُسَلِّمُوا عَلَیٰ أَهْلِهَا ذَٰلِکمْ خَیرٌ لَّکمْ لَعَلَّکمْ تَذَکرُونَ. فَإِن لَّمْ تَجِدُوا فِیهَا أَحَدًا فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتَّیٰ یؤْذَنَ لَکمْ وَ إِن قِیلَ لَکمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْکیٰ لَکمْ وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ. لَّیسَ عَلَیکمْ جُنَاحٌ أَن تَدْخُلُوا بُیوتًا غَیرَ مَسْکونَةٍ فِیهَا مَتَاعٌ لَّکمْ وَ اللَّهُ یعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَ مَا تَکتُمُونَ." (سورهٔ نور، آیات ۲۷-۲۹ / مضمون: ای مؤمنان، به خانه‌هایی جز خانه‌های خودتان وارد نشوید مگر آن که آشنایی دهید و اجازه گیرید و بر اهل آنها سلام کنید. این به خیر شما است. باشد که پند پذیرید. و اگر کسی را در آنها نیافتید، وارد نشوید تا آن که به شما اجازه داده شود و اگر به شما گفته شد برگردید، برگردید که برای شما پاکیزه‌تر است و خداوند به آنچه می‌کنید دانا است. بر شما گناهی نیست که وارد خانه‌های غیرمسکونی شوید که در آنجا کالاهایی از آنِ شما هست و خداوند آنچه آشکار می‌دارید و آنچه پنهان می‌دارید می‌داند – ترجمهٔ بهاءالدّین خرّمشاهی)
۱۴۶. قَدْ کُتِبَ عَلَیکُمْ تَزْکِیةُ ﭐلْاَقْواتِ
وَ ما دُونَها بٱلزَّکوٰةِ هٰذا ما حَکَمَ بِهِ مُنْزِلُ ﭐلْاٰیاتِ فیۭ هٰذَا ﭐلرَّقِّ ﭐلْمَنیعِ * سَوْفَ نُفَصِّلُ لَکُمْ نِصابَها اِذا شآءَ اللهُ وَ اَرادَ اِنَّهُ یفَصِّلُ ما یشآءُ بِعِلْمٍ مِنْ عِنْدِهِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْعَلّامُ ﭐلْحَکیمُ *
(مضمون: همانا پاک‌کردن غذاها و غیر آن به [دادن] زکات، بر شما واجب گشته است. این است آنچه نازل کنندهٔ آیات در این لوح بلندمرتبه بدان حکم کرده است. اگر خدا بخواهد و اراده نماید، به زودی حدود و اندازهٔ آن را برای شما شرح می‌دهد. او البته بسیار دانا و حکیم است.)
از آنجا که حضرت بهاءالله در رسالهٔ سؤال و جواب (شماره ۱۰۷) ادای زکوة را مبتنی بر حکم قرآن فرموده‌اند، این توضیح به نظر مناسب می‌آید که:
اصل کلمه «زکاة» به معنای رشد و نموّی است که از برکت الهی در چیزهای دنیوی و اخروی حاصل میشود. کلمه «زکات» به سهم الهی گفته میشود که انسان مؤمن از مال خود خارج می‌کند و به فقرا می‌دهد. به این دلیل است که در پرداخت آن، امید رشد و افزایش مال همراه با خیرات و برکات دارد، یا موجب تزکیه و پاکی روح پرداخت‌کننده میشود و یا از هر دو جنبه است؛ زیرا هر دو فایده در پرداخت زکات وجود دارد. بنابراین، «زکات» در لغت، به دو معنا آمده است: یکی رشد و نموّ و دیگری پاکی.
این اصطلاح به صُوَر دیگر نیز به کار رفته است. مثلاً عبارت منسوب به حضرت علی ابن ابی‌طالب: "زکوة العلم نشره." (زکات علم انتشار آن است.)
در خصوص موارد وجوب زکات در اسلام بین علما اختلاف وجود دارد. امّا گویا در نـُه مورد اتّفاق نظر است که نقل میشود: "قد اجمع المسلمون علی ایجاب الزکاة فی تسعة اشیاء: الابل و البقر و الغنم و الذّهب و الفضه و الحنطة و الشّعیر و التّمر و الزّبیب و اختلفوا فی مازاد علی ذلک..." (ترجمه: همه مسلمانان بر وجوب زکات در نُه چیز: شتر، گاو، گوسفند، طلا، نقره، گندم، جو، خرما و کشمش هماهنگی دارند. ولی در غیر اینها هم‌نظر نیستند. علّامه حِلّی، تذکرةالفقهاء، ج۱، نشر مکتبةالمرتضویة، قم، ص۲۰۵)
جمال قدم در رسالهٔ سؤال و جواب می‌فرمایند: "دربارهٔ زکوة هم امر نمودیم کما نُزِّلَ فِی الفرقان عمل نمایند." و در بیان دیگر نازل: "حسب‌الامر آن که نصاب اشیاء بما نُزِّلَ فی الفرقان عمل نمایند. یعنی آنچه بر او زکوة تعلّق می‌گیرد به قسمی که در فرقان نازل شده عمل کنند." (امر و خلق، ج۴، ص۲۳۸)
در آثار حضرت عبدالبهاء آمده است: "زکوة بر محصول باغ‌ها، بعد از وضع مصارفات، است که باید مصارفات باغ داده شود و آنچه باقی می‌ماند بر آن زکوة تعلّق می‌گیرد. (امر و خلق، ج۴، ص۲۳۸)
در توضیحات کتاب اقدس، طبع مرکز جهانی، ذیل یادداشت ۱۶۱، ص۲۱۳، چنین مذکور:
زکات که در قرآن مجید بر مسلمین واجب گردیده، نوعی خاصّ از خیرات و مبرّات است که به مرور زمان به صورت یک نوع مالیات خیریّه در آمد و مؤمنین را مکلّف ساخت که جهت کمک به فقرا و امور خیریه و نصرت دین‌الله مقدار معیّنی از بعضی از عایدات خود را پس از رسیدن به حدّ نصاب ادا نمایند. حدّ معافیت از پرداخت این مالیات در مورد امتعهٔ متنوّعه و نیز نصاب معیّنی که باید پرداخت شود تفاوت دارد... نظر به این که حدّ معافیت و نوع عایدات و موعد اداء زکات و حدّ نصاب در موارد مختلفه، هیچ یک در قرآن مجید ذکر نشده است، لهذا اتّخاذ تصمیم در این مسائل منوط به قرار بیت‌العدل اعظم در آینده است و تا آن زمان، به فرمودهٔ حضرت ولی امرالله، باید احبّاء در خور توانایی و مقدورات خویش مرتّباً به صندوقهای امری تبرّع نمایند.
در لوح مبارک حضرت عبدالبهاء خطاب به مسس پارسُنز (خطابات تک‌جلدی، ص۲۱۹) یکی از واردات صندوق، که تحت عنوان "عُشریه" ذکر شده در ترجمه انگلیسی به tithes (زکات) برگردانده شده است. این اصطلاح tithes را حضرت ولی امرالله در جزوهٔ تلخیص و تدوین حدود و احکام برای "زکات" به کار برده‌اند. به نظر می‌رسد به جای آن که هر کسی خودش تعیین کند که زکات را به که پرداخت نماید، می‌توان آن را به صندوق جامعه ادا کرد تا محفل روحانی (اگر تشکیل شده باشد) متکفّل تأمین معاش فقرا، طبق تشخیص محفل، گردد.
۱۴۷. لا یحِلُّ ﭐلسُّؤالُ وَ مَنْ سَئَلَ
حُرِّمَ عَلَیهِ ﭐلْعَطآءُ قَدْ کُتِبَ عَلَی ﭐلْکُلِّ اَنْ یکْسِبَ وَ ﭐلَّذیۭ عَجَزَ فَلِلْوُکَلآءِ وَ ﭐلْاَغْنِیآءِ اَنْ یعَینُوا لَهُ ما یکْفیۭهِ ﭐعْمَلُوا حُدودَ اللهِ وَ سُنَنَهُ ثُمَّ ﭐحْفَظوها کَما تَحْفَظونَ ﭐعْینَکُمْ وَ لا تَکُونُنَّ مِنَ ﭐلْخاسِرینَ *
(مضمون: گدایی حلال نیست و کسی که گدایی کرد، بخشش به او حرام شده است. بر همه واجب شده که کسب [و کار] کنند و کسی که عاجز است پس بر وکلا و اغنیا است که آنچه کفایتش می‌کند برایش تعیین نمایند. احکام خدا و روش‌های او را انجام دهید. سپس آن [احکام و روش‌ها] را حفظ کنید، همان گونه که چشم‌هایتان را حفظ می‌نمایید و از زیانکاران نباشید.)
سؤال در اینجا به معنی تکدّی و گدایی است که حرام و البتّه کمک مستقیم به گدایان نیز ممنوع شده است. همه موظّف‌اند به کسب و کاری مشغول شوند و از نتیجهٔ تلاش خود ارتزاق نمایند. امّا بعضی از نفوس هستند که قادر به کاری نیستند یا علیرغم زحماتی که کشیده‌اند، ثمرهٔ کارشان تکافوی مخارج آنها را نمی‌دهد. جایز نیست آنها محتاج بمانند یا قادر به تأمین معاش خانوادهٔ خود نباشند. امّا، به عهدهٔ افراد نیست که مستقیماً به آنها کمک مالی نمایند. البتّه دوری‌کردن از آنها نیز جایز نیست. لهذا حضرت بهاءالله در این زمینه هدایات لازمه را فرموده‌اند تا هم، از طرفی، متکدّی در جامعه مشاهده نشود، و نیز، از طرف دیگر، کسی نیازمند نماند و سر گرسنه بر بالین نگذارد.
امّا نفس تکدّی در شأن انسان نیست و او را به پایین‌ترین مراتب تنزّل می‌بخشد. این است که حضرت بهاءالله می‌فرمایند: "ابغض النّاس عندالله مَن یَقعُد و یطلب." (کتاب اقدس، بند ۳۳ / لوح بشارات، مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۲۱)
جمال قدم گدایی را قبیح‌ترین عمل می‌دانند به خصوص اگر به اسم دین صورت گیرد. بعضی از نفوس به بهانهٔ ارسال به ارض اقدس از دیگران تکدّی می‌نمودند. این موضوع سبب تکدّر خاطر مبارک شد و در لوحی فرمودند: "بعضی از ناس از بعضی، مخصوصِ ساحت اقدس، زخارف طلب نموده و می‌نمایند و این به غایت از شطر عدل و انصاف بعید است. از اوّل ظهور تا حین ابداً به نفسی در چنین امور اظهار نرفته. مقدّس است ذیل امر از این اذکار تا چه رسد به فعل آن... هیچ فعلی اقبح از این فعل نبوده و نیست که به اسم حق مابین ناس تکدّی شود. بر آن جناب و اصحاب حق لازم که ناس را به تنزیه اکبر و تقدیس اعظم دعوت نمایند تا رائحهٔ قمیص ابهی ازاحبّای او استنشاق شود. ولکن باید اولوا الغنیٰ به فقراء ناظر باشند." (اقتدارات، ص۲۹۲)
حفظ مناعت طبع انسان‌ها بسیار حائز اهمّیت است. دوری‌کردن از آنها، یا فخر فروختن به آنها نهی شدید شده است. حضرت بهاءالله در سورةالبیان می‌فرمایند:
إن وَجَدتم مِن ذلیلٍ لاتستکبروا علیه لأنَّ سلطانَ العزّ یَمُرُّ علیه فی مَدِ الأیّام و لایَعلَمُ ذلک أحدٌ إلّا مَن کانَ مشیّتُهُ مشیّةُ رَبِّکُمُ العزیزُ الحکیم. أن یا ملأ الأغنیاء إنْ رَأَیتُم مِن فقیرٍ ذی‌مَترِبَةٍ لاتَفِرُّوا عنه ثُمَّ ٱقعُدوا مَعَه و ٱستَفسِروا مِنه عمّا رَشَحَ علیه مِن رشحاتِ أبحُر القضاء. تالله فی تلکَ الحالة یَشهَدُنَّکُم أهلُ ملأ الأعلی و یُصَلّینَ علیکم و یستغفرُنَّ لَکُم و یَذکُرُنَّکُم و یُمَجِّدُنّکُم بألسُنٍ مقدّسٍ طاهرٍ فصیح. (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۱۱۴-۱۱۵ / مضمون: اگر ذلیلی را یافتید نسبت به او استکبار ننمایید زیرا سلطان عزّت به مرور زمان بر او مرور خواهد کرد و کسی این را نمی‌داند مگر آن که ارادهٔ الهی را ارادهٔ خود داند. یا ثروتمندان، اگر فقیر نیازمندی را دیدید از او نگریزید و روی از او بر نگیرید؛ نزد او بنشینید و از آنچه که از دریای قضا و قَدَر بر او ترشّح شده بپرسید. سوگند به خدا که در آن حالت اهل ملأ اعلی شما را مشاهده کنند و بر شما درود فرستند و برای شما طلب عفو و بخشش نمایند و شما را به زبان مقدّس پاک و شیوا ذکر کرده تمجید نمایند.)
در لوح خطاب به امپراطور فرانسه می‌فرمایند:
یا قوم... لاتحرِموا الفقرآء عمّا آتاکُمُ اللهُ مِن فضلِهِ إنَّهُ یُعطیکُم ضِعفَ ما عندَکُم و إنّهُ لَهُوَ المُعطِی الکریم... یا ملأ الأغنیاء إن رَأَیتُم فقیراً لاتستکبروا علیه. تَفَکَّروا فیما خُلِقتُم مِنهُ قد خُلِق کُلٌّ مِن مآءٍ مَهین. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۱۱ و ۱۱۲ / مضمون: ای مردم، فقرا را از آنچه که خداوند به فضلش به شما عطا کرده محروم نکنید. او چند برابر آنچه که نزد شما است به شما عنایت خواهد کرد و او بخشنده و کریم است... ای ثروتمندان، اگر فقیری را دیدید بر او فخر نفروشید و استکبار نکنید. فکر کنید که از چه خلق شده‌اید. همه از آبی ناچیز آفریده شده‌اند.)
حضرت عبدالبهاء بیان زیبایی دارند در مورد نحوهٔ سلوک و رفتار با فقرا. هیکل مبارک آنها را نزد خداوند عزیز می‌دانند هرچند نزد خلق ذلیل باشند. (گنجینه حدود و احکام، ص۳۵۳) هیکل مبارک خطاب به اندرو کارنگی، از ثروتمندان آمریکا، دربارهٔ مواسات می‌فرمایند:
... اغنیا به فقرا مواسات نمایند یعنی انفاق بر فقرا کنند ولی به میل و اختیار خویش، نه این که فقرا اغنیا را اجبار نمایند زیرا از اجبار اختلال حاصل گردد و انتظام امور بشر مختل شود ولی مواسات که آن انفاق اختیاری است سبب راحت عالم انسانی است سبب نورانیت عالم انسانی است و سبب عزّت عالم انسانی است. (منتخباتی از مکاتیب، ج۱، ص۱۱۲)
در کلام دیگر از قلم میثاق نازل:
... به شما نصیحت می‌کنم که به فقرا مهربان باشید، محبّت نمایید، آنها را دستگیری کنید، زیرا فقراء دل‌شکسته‌اند. اگر شماها به جهت اغنیا جان‌نثاری نمایید گمان می‌کنند مجبوری است. ولی چون به فقرا محبّت کنید از صمیم قلب ممنون و خشنود می‌شوند. لهذا رعایت فقرا واجب است. (بدایع‌الآثار، ج۱، ص۲۵۸)
حضرت ولی امرالله نیز لزوم ساده زیستن رؤسای دنیا را مورد تأکید قرار می‌دهند، زیرا مشاهدهٔ زندگانی مجلّل آنها برای فقرا دلشکستگی به همراه دارد:
... ثالث حُسن سلوک و مماشات اغنیاست و خضوع بزرگان نسبت به عموم خصوصاً با فقرا که گفته‌اند تواضع ز گردن‌فرازان نکوست. نه تنها ترک تکبّر و تفاخر، بلکه فقرا و ضعفا را امانت حق دانند و امانت الهیّه را محفوظ و مسرور دارند نه آن که به آرایش مزید حسرت و ملال آنان گردند. وقتی عالم انسانی رو به ترقّی شایسته نهد که رؤسای دنیا در نهایت سادگی زندگی نمایند. چندان که آن طرز زندگی برای عموم رعایا نیز سهل‌الحصول شود و فقرا را مسرور نماید نه ملول. زیرا زندگی ساده و ترک تکبّر و آرایش هر صعوبتی را سهولت بخشد و ظلم و اعتساف را به عدل و انصاف مبدّل کند و عالم را از احتیاجات شدیده برهاند. پس سزاوار آن است که احبّای حق فعلاً سرمشق دیگران شوند و جدّاً بر تعدیل اوضاع زندگی برخیزند. (توقیعات مبارکه ۱۹۲۲-۱۹۴۸، ص۶۸)
حضرت عبدالبهاء در حین سخن گفتن از ممدوحیت ثروت و مکنت، برای آن شرط تعیین می‌کنند: "غنا منتهای ممدوحیت را داشته اگر به سعی و کوشش نفس خود انسان در تجارت و زراعت و صناعت به فضل الهی حاصل گردد و در امور خیریّه صرف شود... ثروت و غنا بسیار ممدوح، اگر هیئت جمعیت ملّت غنی باشد. ولکن اگر اشخاص معدوده غنای فاحش داشته و سائرین محتاج و مفتقر و از آن غنا اثر و ثمری حاصل نشود این غنا از برای آن غنی خسران مبین است." (رسالهٔ مدنیّه، طبع ۱۳۲۹ هجری، ص۳۱)
جمال قدم بر صبر فقرا و انفاق اغنیا تأکید دارند:
شأن صابرین از فقرا عندالله عظیم بوده. وَعمری لایُعادله شأنٌ إلّا ما شاءالله. طوبی لفقیرٍ صبر و ستر و لغنیٍّ أنفق و أثر. انشاءالله باید فقراء همّت نمایند و به کسب مشغول شوند و این امری است که بر هر نفسی در این ظهور اعظم فرض شده و از اعمال حسنه عندالله محسوب و هر نفسی عامل شود البتّه اعانت غیبیّه شامل او خواهد شد. إنّهُ یُغنی مَن یشآءُ بفضلِهِ إنّه علی کُلّ شیءٍ قدیر. (اقتدارات، ص۲۹۲-۲۹۳ / اثَرَ = ایثار کند / انّهُ یُغنی... = او به فضلش هرکه را بخواهد بی‌نیاز سازد و او بر هر کاری توانا است.)
امّا نفوسی هستند که در تجارت یا زراعت خود به عللی خارج از اختیار خود متحمّل ضرر و زیان می‌شوند. در این صورت، همان طور که در لوح مبارک خطاب به مسس پارسُنز آمده است باید مساعدت شود: "... دیگری حاصلاتش دویست دولار است ولی احتیاجات ضروریه‌اش، که قوت لایموت باشد، پانصد دولار و در سعی و جهد قصوری ننموده ولی کِشتش برکتی نیافته. این شخص را باید از مخزن معاونت نمود تا محتاج نماند و به راحت زندگانی نماید." (خطابات تک‌جلدی، ص۲۲۰)
نفوسی که ناتوان هستند و توانایی کار‌کردن ندارند، جامعه باید با استفاده از کمک‌های اغنیاء به مدد آنها شتابد تا وسائل رفاهیت آنها فراهم شود. حضرت عبدالبهاء در توضیح این بند از کتاب اقدس می‌فرمایند:
امّا آیهٔ حُرِّمَ عَلَیکُمُ السّؤال و مَن سَئَلَ حُرِّمَ علیه العطاء؛ مقصود این است که تکدّی حرام است و بر گدایان، که تکدّی را صفت خویش نموده‌اند، انفاق نیز حرام است. مقصود این است که ریشهٔ گدایی کنده شود و امّا اگر نفسی عاجز باشد یا به فقر شدید افتد و چاره‌ای نتواند، اغنیاء یا وکلا باید چیزی، مبلغی، در هر ماهی از برای او معیّن کنند تا با او گذران کند. چون بیت‌عدل تشکیل شود دارعجزه تأسیس گردد، لهذا کسی محتاج به سؤال نماند. چنان که متمّم آیهٔ مبارکه دلالت می‌فرماید قد کُتِبَ عَلَی الکُلّ أن یَکسِبَ. بعد می‌فرمایند و الّذی عجز فللوکلاء و الأغنیاء أن یُعیّنوا له ما یکفیه. مقصود از وکلا، وکلای بیت است که اعضای بیت‌عدل باشد. (اخلاق بهائی، ص۵۳)
امّا در اینجا باید به نکتهٔ دیگری نیز اشاره شود. اِنفاق توسّط ثروتمندان بسیار ممدوح است و باید تا آنجا که مقدور است در مساعدت به نیازمندان جامعه کوشا باشند. امّا چون مستقیماً، طبق بیان کتاب اقدس، منع شده‌اند، باید از طریق وکلای جامعه این کار صورت پذیرد. جمال قدم در کلمات مکنونه تلویحاً می‌فرمایند که این مال از آنِ خدا است و باید طبق نظر خداوند مصرف شود: "اَنفِق مالی علی فقرائی..."
در قرآن کریم نیز بیان زیبایی از سماء عزّ الهی نازل شده است که جهت تتمیم فایده نقل می‌گردد: "مَا تُنفِقُوا مِنْ خَیرٍ فَلِأَنفُسِکمْ وَ مَا تُنفِقُونَ إِلَّا ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ وَ مَا تُنفِقُوا مِنْ خَیرٍ یوَفَّ إِلَیکمْ وَ أَنتُمْ لَا تُظْلَمُونَ لِلْفُقَرَاءِ الَّذِینَ أُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ لَا یسْتَطِیعُونَ ضَرْبًا فِی الْأَرْضِ یحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُم بِسِیمَاهُمْ لَا یسْأَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا وَ مَا تُنفِقُوا مِنْ خَیرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ الَّذِینَ ینفِقُونَ أَمْوَالَهُم بِاللَّیلِ وَ النَّهَارِ سِرًّا وَ عَلَانِیةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَ لَا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لَا هُمْ یحْزَنُونَ." (سورهٔ بقره، آیات ۲۷۲-۲۷۴ / مضمون: هر مالی که ببخشید به سود خودتان است و جز در راه رضای الهی انفاق نکنید و هر مالی که ببخشید پاداشش به تمامی به شما داده خواهد شد و بر شما ستم نمی‌رود. برای تهی‌دستانی است که خود را وقف در راه خدا کرده‌اند و نمی‌توانند سیر و سفری کنند و از مناعتی که دارند، هر کس ناآگاه باشد آنان را توانگر می‌پندارد. آنان را به سیمایشان می‌شناسی. از مردم به اصرار چیزی نمی‌خواهند و هر مالی که ببخشید خداوند از آن آگاه است. کسانی که اموالشان را در شب و روز، پنهانی و آشکارا می‌بخشند، پاداش‌شان نزد پروردگارشان است. نه بیمی بر آنهاست و نه اندوهگین می‌شوند – ترجمه بهاءالدّین خرّمشاهی)
۱۴۸. قَدْ مُنِعْتُمْ فِی ﭐلْکِتابِ عَنِ ﭐلْجِدالِ
وَ ﭐلنِّزاعِ وَ ﭐلضَّرْبِ وَ اَمْثالِها عَمّا تَحْزَنُ بِهِ ﭐلْاَفْئِدَةُ وَ ﭐلْقُلوبُ * مَنْ یحْزُنْ اَحَداً فَلَهُ اَنْ ینْفِقَ تِسْعَةَ عَشَرَ مثقالاً مِنَ ﭐلذَّهَبِ هٰذا ما حَکَمَ بِهِ مَوْلَی ﭐلْعالَمینَ* اِنَّهُ قَدْ عَفا ذٰلِکَ عَنْکُمْ فیۭ هٰذَا ﭐلظُّهورِ وَ یوصیۭکُمْ بٱلْبِرِّ وَ ﭐلتَّقْویٰ اَمْراً مِنْ عِنْدِهِ فیۭ هٰذَا ﭐللَّوحِ ﭐلْمُنیرِ * لا تَرْضَوْا لِاَحَدٍ ما لا تَرْضَوْنَهُ لِاَنْفُسِکُمُ ﭐتَّقُوا اللهَ وَ لا تَکونُنَّ مِنَ ﭐلْمُتَکَبِّرینَ * کُلُّکُمْ خُلِقْتُمْ مِنَ ﭐلْمآءِ وَ تُرْجَعونَ اِلَی ﭐلتُّرابِ تَفَکَّروا فیۭ عَواقِبِکُمْ وَ لا تَکونُنَّ مِنَ ﭐلظّالِمینَ * اِسْمَعُوا ما تَتْلُو ﭐلسِّدْرَةُ عَلَیکُمْ مِنْ اٰیاتِ اللهِ اِنَّها لَقِسْطاسُ ﭐلْهُدیٰ مِنَ اللهِ رَبِّ ﭐلْاٰخِرَةِ وَ ﭐلْاُولیٰ وَ بِها تَطیۭرُ ﭐلنُّفوسُ اِلیٰ مَطْلَعِ ﭐلْوَحْیِ وَ تَسْتَضیۭءُ اَفْئِدَةُ ﭐلْمُقْبِلینَ * تِلْکَ حُدودُ اللهِ قَدْ فُرِضَتْ عَلَیکُمْ وَ تِلْکَ اَوامِرُ اللهِ قَدْ اُمِرْتُمْ بِها فِی ﭐللَّوْحِ ﭐعْمَلُوا بٱلرَّوْحِ وَ ﭐلرَّیحانِ هٰذا خَیرٌ لَکُمْ اِنْ اَنْتُمْ مِنَ ﭐلْعارِفینَ *
(مضمون: همانا در کتاب از جدال و نزاع و زدن و امثال آن از آنچه قلوب بدان محزون میشود، منع شدید. کسی که دیگری را محزون نماید، پس بر اوست که نوزده مثقال طلا انفاق کند. این است آنچه مولای عالمیان به آن حکم نمود. همانا او [خداوند] در این ظهور آن [حکم] را از شما عفو نمود و در این لوح درخشنده به عنوان فرمانی از نزد خود شما را به نیکویی و پرهیزگاری سفارش می‌کند. آنچه برای خودتان نمی‌خواهید، برای دیگری مخواهید. از خدا بترسید و از متکبران نباشید. همه شما از آب خلق شدید و به خاک باز می‌گردید. در عواقب خود تفکر کنید و از ستمگران نباشید. بشنوید آنچه را درخت [مظهر امر] از آیات خداوند برای شما تلاوت می‌کند. آن البته میزان هدایت از جانب خداوند، پروردگار آخرت و دنیا است و به آن، نفوس به سوی مطلع وحی پرواز می‌کنند و دلهای مؤمنین روشن می‌گردد. این است احکام الهی که بر شما واجب گشته است. این است اوامر الهی، همانا در این لوح بدان امر شدید. با فرح و صفا انجام دهید، این برای شما بهتر است، اگر از عارفان هستید.)
دل انسان محلّ تجلّی الهی است و محزون‌کردن آن به معنی وارد آوردن حزن به خداوند است. جمال قدم مایل نیستند احبّاء، جز در زمان دوری از حق، محزون باشند که فرمودند: "لاتحزن إلّا فی بُعدِکَ عنّا." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۲۴)
جمال قدم راه جلوگیری از محزون‌‌شدن را نیز نشان می‌دهند که گویای میل مبارک است که نفوس انسانی را هرگز اندوه احاطه نکند. بیان مبارک، ذیل بند ۱۲۲ از جلد ششم آثار قلم اعلی نقل شد.
امّا محزون‌کردن دیگران مخالفت با این بیان مبارک است که احدی نباید محزون شود. لذا، بیان حضرت ربّ اعلی را ابتدا نقل می‌فرمایند که مبادرت به چنین کاری مستوجب پرداخت نوزده مثقال طلا است، البتّه اگر توانایی‌اش را داشته باشد، و الّا نوزده مثقال نقره. اگر آن را هم نداشته باشد، باید نوزده مرته استغفار نماید. این بیان حضرت اعلی در بیان عربی، باب ۱۸ از واحد هفتم آمده و در بیان فارسی، واحد هفتم، باب ۱۸، چنین توضیح داده‌اند:
ملخّص این باب آن که خداوند عالم از سعهٔ فضل و جود بر بندگان نهی فرموده که هیچ نفسی نفسی را محزون نسازد از برای همان شجرهٔ حقیقت که لعلّ بر آن حزنی وارد نیاید یوم بطون که کسی نمی‌شناسد آن را و اگر کسی تجاوز نماید از حدود، البتّه بر او حدّ ذکر شده و اگر از آن تجاوز نماید حکم ایمان بر او جاری نمی‌گردد و اذن داده شده در مقام اذن و از اون حدّ مرتفع گشته و بر ذهب و فضّه به عدد واحد حکم شده اگر محتجب ماند از حدّ الهی و اگر مقتدر نباشد به عدد واحد استغفار کند خداوند عالم را و طلب عفو نماید از آن که او را محزون ساخته. زیراکه قلب مؤمن محلّ ظهورالله هست. اگرحزن بر آن وارد آید مثل آن است که بر حروف حیّ وارد آمده و اگر بر حروف حیّ حزنی وارد آید مثل آن است که بر شجرهٔ حقیقت وارد آمده و اگر بر آن وارد آید مثل آن است که بر خداوند عزّ و جلّ وارد آمده. این است که هیچ طاعتی در بیان اقرب از ادخال بهجت در قلوب مؤمنین نبوده و همچنین ابعد از حزن بر آنها نبوده.
جمال قدم با عبارت "قد عفا ذلک عنکم فی هذا الظّهور" پرداخت نوزده مثقال طلا یا نقره را عفو فرموده‌اند. امّا در محزون‌کردن قلوب مؤمنین عبارتی از قلم اعلی در لوح قناع نازل که توجّه به آن آدمی را با این اصل اعتقادی کاملاً آشنا می‌سازد: "لو تمشی بلا حِذا و تنامُ بلا وِطاء و تنوحُ فی العرا لَخیرٌ لَکَ مِن أن تَحزُنَ مَن آمَنَ و هُدِی." (اقتدارات، ص۲۰۲ / مجموعه الواح، ص۷۷ / مضمون اگر بدون کفش راه بروی و بدون بستر بخوابی و در بیابان ناله و نوحه کنه هرآینه از برای تو بهتر است از این که مؤمن و هدایت شده‌ای را محزون سازی.)
این نهی از محزون‌کردن مختصّ احبّای الهی نیست. جمیع نفوس را شامل میشود. جمال قدم می‌فرمایند: "قسم به اسم اعظم اگر نفسی از دوستان اذیت به نفسی وارد آورد به مثابهٔ آن است که به نفس حق وارد آورده. نزاع و جِدال و فساد و قتل و امثال آن در کتاب الهی نهی شده. نهیاً عظیماً." (آثار قلم اعلی، ج۷، ص۱۵۲)
بلافاصله، در این بند کتاب اقدس، قانون طلایی را مطرح می‌فرمایند: "لاترضوا لأحدٍ ما لاترضونَهُ لأنفُسِکُم." این قانون همواره وجود داشته و شاید بتوان گفت یکی از تعاریف عدل است: در سورةالملوک از قلم اعلی نازل: "تحکمون بالعدل کما تحکمون علی أنفُسِکُم و لن‌ترضوا لَنا ما لاترضونَهُ لکم و تکوننّ مِنَ المحسنین." (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۲۰ / مضمون: حکم می‌کنید به عدل همان طور که بر خود حکم می‌کنید و ابداً راضی نشوید برای ما آنچه را که برای خود راضی نمی‌شوید و باشید از نیکوکاران.) در بیان دیگر در همان لوح مبارک می‌فرمایند: "لاتحملوا عَلَی النّاس ما لاتحملوه علی أنفسِکُم و لن‌ترضوا لأحدٍ ما لاترضونه لَکُم و هذا خیرُ النُّصح لو أنتم مِنَ السّامعین." (همان، ص۲۷ / مضمون: بر مردم تحمیل نکنید آنچه را که بر خویش تحمیل نمی‌کنید و ابداً برای کسی راضی نشوید آنچه را که برای خود راضی نمی‌شوید. این بهترین پند است اگر شنوا باشید.)
لذا، حضرت بهاءالله امر به عدالت می‌فرمایند. اگر جمیع نفوس به همین نحو عمل نمایند، لابدّ جهان به جای بهتری تبدیل خواهد شد. نهی از تکبّر و بلافاصله اعلام منشأ جسمانی انسان فی نفسه گویای آن است که چقدر محویت و عبودیت مورد نظر حضرت حقّ است. خلقت از ماء و رجوع به تراب در قرآن کریم نیز ذکر شده است. دربارهٔ ارض آمده است: "منها خَلَقناکم و فیها نُعیدُکُم..." (سورهٔ طٰهٰ، آیهٔ ۵۵ / مضمون: از آن [خاک] شما را آفریده‌ایم و به آن بازتان می‌گردانیم...) و نیز: "ألَم نَخلُقکُم مِن ماء مَهین." (سورهٔ مرسلات، آیهٔ ۲۰ / مضمون: آیا شما را از آبی بی‌مقدار نیافریده‌ایم؟) و نیز: "الّذی أحسَنَ کُلَّ شیءٍ خَلَقَهُ و بَدَأَ خلقَ الإنسان من طین ثمَّ جَعلَ نسلَهُ مِن سُلالَةٍ مِن ماءٍ مَهین." (سورهٔ سجده، آیات ۷-۸ / مضمون: کسی که هر چیز را که آفرید نیکو آفرید و آفرینش انسان را از گِل آغاز کرد سپس نسل او را از چکیدهٔ آب بی‌مقدار پدید آورد.)
جمال قدم علّت خلقت از مادّهٔ واحد، یعنی خاک، را چنین بیان می‌فرمایند:
هَل عَرَفتُم لِمَ خلقناکُم مِن ترابٍ واحد لئلّا یَفتخِرَ أحَدٌ عَلیٰ أحَدٍ و تفکّروا فی کُلّ حینٍ فی خلق أنفُسِکُم إذاً ینبغی کما خَلَقناکُم مِن شیءٍ واحدٍ أن تکونوا کَنفسٍ واحدةٍ بحیث تمشون علی رجلٍ واحدةٍ و تأکلون مِن فمٍ واحدٍ و تسکنونَ فی ارضٍ واحدةٍ حتّی تظهَرَ مِن کینوناتِکُم و أعمالِکُم و أفعالِکُم آیاتُ التّوحید و جواهرُ التّجرید. هذا نُصحی علَیکُم یا ملأ الأنوار فانتصحوا مِنهُ لتجدوا ثمراتِ القدس مِن شجر عزٍّ منیع. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۱ / مضمون آیا دانستید چرا شما را از یک خاک آفریدیم؟ تا کسی به دیگری فخر نفروشد و در هر آن در آفرینش خود بیندیشید پس شایسته است همان طور که از شئ واحد آفریده شدید مانند یک شخص باشید به نحوی که گویی با پای واحد راه می‌روید و با دهان واحد غذا می‌خورید و در یک ارض سکونت دارید تا از وجودتان و اعمالتان نشانه‌های یگانگی و وارستگی ظاهر شود. این پند من است از برای شما ای گروه نورانیان. پس پند گیرید از آن تا بیابید میوه‌های قدسی را از درخت عزّت بلندمرتبه.)
اگرچه این موارد به صورت نصیحت بیان شده، ولی جمیع اوامر الهی است که سبب میشود مقام انسان آشکار گردد و به بلندای افلاک پرواز کند و فوق مُلک و ملکوت مشی نماید. به این علّت است که جمال قدم توصیه می‌فرمایند این اوامر الهی را در کمال مسرّت و شادمانی اجرا کنید.
۱۴۹. اُتْلُوا اٰیاتِ اللهِ فیۭ کُلِّ صَباحٍ
وَ مَسآءٍ اِنَّ ﭐلَّذیۭ لَمْ یتْلُ لَمْ یوُفِ بِعَهْدِ اللهِ وَ میۭثاقِهِ وَ ﭐلَّذیۭ اَعْرَضَ عَنْهَا ﭐلْیوْمَ اِنَّهُ مِمَّنْ اَعْرَضَ عَن اللهِ فیۭ اَزَلِ ﭐلْاٰزالِ ﭐتَّقُنَّ اللهَ یا عِبادیۭ کُلُّکُمْ اَجْمَعونَ * لا تَغُرَّنَّکُمْ کَثْرَةُ ﭐلْقِرآئَةِ وَ ﭐلْاَعْمالِ فِی ﭐللَّیلِ وَ ﭐلنَّهارِ لَوْ یقْرَءُ اَحَدٌ اٰیةً مِنَ ﭐلْاٰیاتِ بٱلرَّوْحِ وَ ﭐلرَّیحانِ خَیرٌ لَهُ مِنْ اَنْ یتْلُوَ بٱلْکَسالَةِ صُحُفَ اللهِ ﭐلْمُهَیمِن ﭐلْقَیومِ * اُتْلُوا اٰیاتِ اللهِ عَلیٰ قَدَرٍ لا تَأْخُذُکُمُ ﭐلْکَسالَةُ وَ ﭐلْاَحْزانُ لا تَحْمِلُوا عَلَی ﭐلْاَرْواحِ ما یکْسِلُها وَ یثْقِلُها بَلْ ما یخِفُّها لِتَطیۭرَ بِاَجْنِحَةِ ﭐلْاٰیاتِ اِلیٰ مَطْلَعِ ﭐلْبَیناتِ هٰذا اَقْرَبُ اِلَی اللهِ لَوْ اَنْتُمْ تَعْقِلونَ *
(مضمون: آیات خداوند را در هر صبح و شام تلاوت کنید. کسی که تلاوت نکرد به عهد و پیمان خداوند وفا نکرده است و کسی که امروز از آن اعراض کرد، از کسانی است که در اول بی‌آغاز از خداوند اعراض کرده‌اند. ای بندگان من، همگی‌تان از خدا بترسید. کثرت خواندن [آیات] و اعمال در شب و روز شمار را مغرور نکند. اگر کسی آیه‌ای از آیات را با فرح و صفا بخواند برای او بهتر است از اینکه کتابهای خداوند حاکم بی‌نیاز را با کسالت تلاوت کند. آیات خداوند را به قدری تلاوت کنید که کسالت و احزان شما را فرا نگیرد. به ارواح تحمیل نکنید آنچه آنها را کسل و سنگین می‌کند بلکه آنچه را که سبک می‌سازدشان، تا با بال‌های آیات به سوی خداوند مطلع بیّنات پرواز کنند. این به خداوند نزدیکتر است اگر تفکر نمایید.)
آدمی در این جهان غریب است زیرا از وطن حقیقی الهی خود دور افتاده است. همواره در صدد یافتن راهی برای اتّصال به آن عالم است. حال، این اتّصال می‌تواند اشتیاق به لقای مظهر ظهور الهی باشد که تجلّی ذات خداوندی است، یا تلاوت ادعیه و مناجات باشد یا استماع موسیقی جهت اهتزاز ارواح. جمال قدم دربارهٔ نفسی از مؤمنین که اذن زیارت خواسته بود می‌فرمایند: "إنّا اذنّاه رحمةً مِن عندنا لیتوجّهَ بالحکمة إلی مطلع نورِ الأحدیّة و یشکرالله ربّ البیت الرّفیع. إنّه أرادَ أن یُغادَرَ وطنه حُبّاً للوطن الأعلی و شوقاً للقاءالله العزیز الحمید." (مجموعه الواح خطّ عندلیب، ص۱۸-۱۹ / مضمون: به صرف رحمت به او اجازه دادیم که در کمال حکمت به مطلع نور الهی توجّه کند و خداوند را که پروردگار بیت رفیع است سپاس گوید. او قصد کرده که، به حبّ وطن اعلی و لقای خداوند عزیز حمید وطنش را ترک گوید.)
در لوحی دیگر حضرت بهاءالله می‌فرمایند: "یا حسین، قد توجَّهَ الیک وجهُ المظلوم مِن هذا المقام و یقولُ طوبی لغریبٍ عرَفَ وطنه الأعلی و لسمیعٍ سمِع نداءَ مالک الإنشاء و لبصیرٍ رأی افقی الأبهی و لناطقٍ نَطَقَ بثنائی الجمیل." (آیات بیّنات، ۴۹ / مضمون: ای حسین، وجه مظلوم از این مقام به تو متوجّه است و می‌گوید خوشا به حال کسی که وطن اعلایش را بشناسد و شنونده‌ای که ندای مالک عالم را بشنود و بینایی که افق ابهایم را ببیند و ناطقی که به ثنای جمیل من زبان بگشاید.) در لوح دیگر جمال قدم می‌فرمایند: "طوبی لغریبٍ قَصَدَ وطنَهُ الأعلی و لمسکینٍ تشبّثَ بذیلِ الغنا و لبعیدٍ تقرّبَ الی هذا البحر العظیم. لو عرفَ النّاس لَسرِعوا بالقلوب إلی شطرِ المحبوب." (آثار قلم اعلی، ج۶، ص۴۰ / مضمون: خوشا به حال غریبی که قصد وطن اعلایش نماید و مسکینی که به ذیل غنا بچسبد و بعیدی که به این بحر عظیم نزدیک شود. اگر مردم می‌دانستند قطعاً به قلب به سوی محبوب می‌شتافتند.)
یکی از طرق وصول به عالم اعلی و وطن حقیقی تلاوت آثار الهی است. چه که زبان آشنای روح انسانی است. روح با تلاوت آثار الهی اهتزاز می‌یابد و بدون آن افسرده میشود. نفوسی که به تلاوت آیات الهی بپردازند، بنا به بیان جمال ابهی:
فقد یَبعَثُهُ اللهُ فی جنّةِ الخُلد عَلی جمالِ الّذی یستضیءُ مِن أنوار وجهِهِ أهلُ ملأِ الأعلی و یزورُنَّ أهلُ سرادقِ القدس و أهل خباء الخفا الّذین ما وقعَت عَلی وجوهِهِم أعینُ الّذینهم کفروا بآیات الرّحمن فی هذا الزّمانِ... (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۵۶ / مضمون: خداوند او را در بهشت جاودانی به جمالی مبعوث می‌کند که اهل ملأ اعلی از روشنایی سیمای او کسب نور می‌کنند و اهل سراپرده‌های قدسی و اهل خیمه‌های پنهان که چشم کافران به آیات رحمن در این زمان به سیمای آنها نیفتاده، به زیارت او می‌پردازند.)
آنچه که خداوند برای کسی که به تلاوت و قرائت آیات او پردازد مقدّر فرموده علاوه بر مورد فوق مبعوث‌کردن چنین نفسی نزد مطلع ظهور است تا نعمتش را بر او و اهل عالم تمام نماید و به این ترتیب "یجزی اللهُ عبادَه الّذین یذکرونه أحسن الجزاء مِن عنده و إنّه ولیّ المحسنین." (همان، ص۵۷ / مضمون: پاداشی نیکو می‌دهد خداوند به بندگانش که او را ذکر کنند و او دوستدار نیکوکاران است.)
در آیات الهی گوهرهایی نهفته است که باید با تفکّر و تأمّل بدانها پی برد. جمال قدم می‌فرمایند که به تلاوت چنین مناجاتی بپردازیم تا به مدد الهی به آنچه که در بطون آثار مبارکه مستور است پی ببریم: "یا الهی فأدخِلنی فی ظلّ شجرة فردانیّتک و سدرة عزّ سلطان وحدانیّتک ثُمَّ ٱرزُقنی حلاوةَ آیاتک و ما سُتِرَ فیها مِن لئالی علمِک عمّا أرَدتَهُ لعبادک..." (همان، ص۵۸ / مضمون: ای خدای من، مرا در ظلّ شجرهٔ فردانیت خویش و سدرهٔ عزّت وحدانیت خود وارد کن و مرا از حلاوت آیاتت و آنچه که از مرواریدهای علمت، که در آن مستور است و برای بندگانت اراده کرده‌ای برخوردار فرما.)
جمال ابهی نحوهٔ تلاوت آیات را توصیف می‌فرمایند:
اَقبِل بقلبک الی شطر کعبة الله المهیمن القیّوم ثمّ ارفع یدیک باستقامةٍ ترتفع بها ایادی الممکنات الی سمآء فضل الله ربّ العالمین ثمّ وَجِّهْ الیه بِتَوَجُّهٍ تَتَوَجَّهُ به الکائنات الی افقه المشرق المنیر. (لوح مبارک خطاب به شیخ نجفی، ص۱۴ / مضمون: به قلب خود به سوی کعبهٔ الهی توجّه نما و سپس دست‌هایت را به استقامتی بالا ببر که دست جمیع ممکنات به آسمان فضل الهی بلند شود و سپس به نحوی به او توجّه کن که جمیع کائنات به افق نورانی او توجّه نمایند.)
امّا، کثرت قرائت نباید سبب شود که آدمی تصوّر نماید به همه چیز آگاهی پیدا کرده یا بر دیگران برتری جُسته است. زیرا اگر کسی آیه‌ای را در کمال روحانیت و مسرّت و اشتیاق تلاوت نماید به مراتب تأثیرش بیشتر از آن است که کتب متعدده را با حالتی اجباری و با کسالت و ملالت بخواند. حضرت ربّ اعلی می‌فرمایند: "احبّ صلوة صلوٰتی است که از روی رَوح و ریحان شود و تطویل محبوب نبوده و نیست و هرچه مجرّدتر و جوهرتر باشد عندالله محبوب‌تر بوده و هست." (منتخبات آیات از آثار حضرت نقطهٔ اولی، ص۵۳)
آنچه که از تلاوت آیات مدّ نظر است آن که روح اهتزاز یابد، زیرا که در آثار الهی حرارتی نهفته است که سبب جذب رطوبات زائده میشود و امکان طیران به روح می‌دهد. یعنی همان که جمال قدم در این بند از کتاب اقدس تصریح فرموده‌اند: "بل ما یُخِفُّها لتطیرَ بأجنحة الآیات إلی مطلع البیّنات."
از آثار الهیّه دو اثر در این رابطه می‌توان انتظار داشت. اوّل، تطهیر اجنحه تا آن قدر توان و سبکی یابند که بتوانند پرواز نمایند. جمال قدم خطاب به شیخ نجفی می‌فرمایند:
یا شیخ احضر لتری ما لارأت عیونُ الإبداع و تسمعَ ما لاسمِعَت آذانُ الإختراع لعلّک تُخَلِّصُ نفسَکَ مِن طینِ الأوهام و تَتَوَجَّهُ إلَی المقامِ الأعلَی الّذی فیه یُنادِی المظلومُ المُلکُ لله العزیز الحمید. امید آن که به همّت آن جناب اجنحهٔ عباد از طین نفس و هوا مطهّر شود و قابل طَیَران در هواء محبّت الهی گردد. پرهای به طین آلوده قادر بر طیران نبوده و نیست. یشهدُ بذلک مظاهرُ العدل و الإنصاف ولکنَّ القومَ فی رَیب مبین. (ص۹۶ / مضمون: ای شیخ حضور یاب تا ببینی آنچه را که چشم‌ها از ازل ندیده و بشنوی آنچه را که گوشها از آغاز نشنیده تا که شاید خود را از گِل اوهام رهایی بخشی و به مقام اعلایی توجّه کنی که مظلوم در آنجا ندا می‌کند که عالم از برای خداوند عزیز حمید است.)
این بیان مبارک احتمالاً به آنچه که در لوح احمد فارسی بیان فرموده‌اند ربط پیدا می‌کند که آدمی را به پرنده‌ای تشبیه می‌کنند که "به اجنحهٔ منیعه در کمال رَوح و ریحان در هواهای خوش سبحان با نهایت اطمینان طیران نماید و بعد به گمان دانه به آب و گِل ارض میل نماید و به حرص تمام خود را به آب و تراب بیالاید و بعد که ارادهٔ صعود نماید خود را عاجز و مقهور مشاهده نماید چه که اجنحهٔ آلوده به آب و گِل قادر بر طیران نبوده و نخواهد بود..." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۲۵) بعد در لوحی می‌فرمایند:
قل یا قوم طهّروا نفوسَکُم مِن هذا الماء الّذی جریٰ مِن جهة العرش و لاتوقّفوا فی ذلک لعلّ تقدرنّ أن تصعدنّ إلی سماء قدس و تنظرنّ جمالَ الله العزیز المنیر. کذلک جری کوثر العرفان مِن قلم ربّک الرّحمن. (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۸۳، ص۱۰۳ / مضمون: بگو ای مردم خود را با استفاده از این آبی که از جهت عرش جاری شده پاکیزه کنید و در این کار توقّف ننمایید شاید بتوانید به آسمان قدس صعود نمایید و جمال الهی را زیارت کنید. این چنین آب حیات عرفان از قلم پروردگار رحمان جاری شد.)
تأثیر دوم، تأثیر حرارتی است. در واقع آتشی که از آسمان رحمت الهی نازل شده برای مساعدت به انسان است که بتواند پرواز نماید؛ بتواند از ثقل این دنیا رهایی یابد و به اوج آسمان برپرد. جمال قدم خطاب به یکی از احبّای زرتشتی‌نژاد می‌فرمایند:
صعود و نزول، حرکت و سکون، از خواست پروردگار ما کان و ما یکون پدید آمده. سبب صعود، خفّت و علّت خفّت، حرارت است. خداوند چنین قرار فرمود؛ و سبب سکون، ثقل و گرانی و علّت آن برودت است. خداوند چنین قرار فرمود. و چون حرارت را، که مایهٔ حرکت و صعود و سبب وصول به مقصود بود، اختیار نمود لذا آتش حقیقی را به ید معنوی برافروخت و به عالم فرستاد تا آن آتش الهیّه کلّ را به حرارت محبّت رحمانیّه به منزل دوست یگانه کشانَد و صعود و هدایت نماید. این است سرّ کتاب شما که از قبل فرستاده شد و تا اکنون از دیده و دل مکنون و پوشیده بوده. اکنون آن آتش آغاز به روشنی تازه و گرمی بی‌اندازه هویداست تا جذب رطوبات و برودات زائده که مایهٔ سستی و افسردگی و سرمایهٔ گرانی و پژمردگی است نماید و همهٔ امکان را به مقام قُرب رحمن کشانَد. هر که نزدیک شد برافروخت و رسید و هر که دوری جُست بازماند. (یاران پارسی، ص۵)
حضرت عبدالبهاء بر راز و نیاز بین بنده و خدا تأکید دارند بدان جهت که عاشق و معشوق باید با یکدیگر سخن گویند و راز عشق بیان کنند:
وقتی که انسان مفتون حبّ دیگری گردد، ممکن نیست از ذکر معشوقش سکون اختیار کند. پس چقدر دشوارتر است که انسانی مفتون خدا باشد و از ذکر او دم فرو بندد... شخص روحانی به هیچ چیز مسرّت نیابد مگر به ذکر الهی. (نقل ترجمه از کتاب بهاءالله و عصر جدید، نشر برزیل، ص۱۱۰)
در کلام دیگر طلعت میثاق می‌فرمایند که شأن ضعیف آن است که نزد قوی به ابتهال بپردازد و از او کسب فیض نماید. زمانی که به ذکر الهی می‌پردازد قلبش به اهتزاز می‌آید و روحش شادمان می‌گردد و فؤادش منجذب به سوی ملکوت الهی می‌گردد و این انجذابات سبب ازدیاد سعه و استعداد میشود. (بهاءالله و عصر جدید، ص۱۰۸)
۱۵۰. عَلِّمُوا ذُرِّیاتِکُمْ ما نُزِّلَ مِنْ
سَمآءِ ﭐلْعَظَمَةِ وَ ﭐﻹقْتِدارِ لِیقْرَئُوا اَلْواحَ ﭐلرَّحْمٰن بِاَحْسَن ﭐلْاَلْحانِ فِی ﭐلْغُرَفِ ﭐلْمَبْنِیةِ فیۭ مَشارِقِ ﭐلْاَذْکارِ * اِنَّ ﭐلَّذیۭ اَخَذَهُ جَذْبُ مَحَبَّةِ ﭐسْمِیَ ﭐلرَّحْمٰن اِنَّهُ یقْرَءُ اٰیاتِ اللهِ عَلیٰ شَأْنٍ تَنْجَذِبُ بِهِ اَفْئِدَةُ ﭐلرّاقِدینَ * هَنیۭئاً لِمَنْ شَرِبَ رَحیقَ ﭐلْحَیوانِ مِنْ بَیانِ رَبِّهِ ﭐلرَّحْمٰن بِهٰذَا ﭐﻹسْمِ ﭐلَّذیۭ بِهِ نُسِفَ کُلُّ جَبَلٍ باذِخ رَفیع*
(مضمون: به فرزندانتان بیاموزید آنچه را از سماء عظمت و اقتدار نازل شده، تا الواح [خداوند] رحمان را با بهترین لحن‌ها در طبقات فوقانی بنا شده در مشرق الاذکار بخوانند. کسی که جذب محبت اسم رحمان من او را فرا گرفته، آیات خداوند را به حالتی می‌خواند که قلوب خفتگان به آن جذب میشود. خوشا به حال کسی که شراب زندگانی را از بیان پروردگار رحمانش نوشید، به این نامی که به آن هر کوه مرتفع بلندی متلاشی شده است.)
تلاوت آیات الهی به لحن ملیح سبب انجذاب قلوب و اهتزاز ارواح میشود. انس و الفت با آثار مبارکه باید از اوان طفولیت به وجود آید تا در طول حیات تداوم یابد. بدین لحاظ تربیت اطفال با کلام الهی مورد تأکید جمال قدم است. تعلیم اطفال به تلاوت آیات الهی با لحن ملیح بسیار حائز اهمّیت است. زیرا در بیان جمال قدم خطاب به ایادی امرالله جناب اسم‌الله الأصدق است که: "أنِ ٱقرَء یا عبدُ ما وَصَلَ إلَیکَ مِن آثارِالله بربواتِ المقرّبین لستجذبَ نفسُک و تستجذبَ مِن نغماتِکَ أفئدةُ الخلائق اجمعین و مَن تقرَءُ آیاتِ الله فی بَیتِه وحدَهُ لَینشرُ نفحاتِهَا الملائکِةُ النّاشرات إلی کُلِّ الجهات و ینقلبُ بها کُلُّ نفسٍ سلیم ولو لن‌یستشعر فی نفسِه ولکن یظهرُ علیه هذا الفضل فی یومٍ مِنَ الأیّام کذلک قُدِّرَ خفیّات الأمر مِن لدن مقدّرٍ حکیم." (پیک راستان، ص۱۹ / مضمون: ای بنده، آنچه که از آثار الهی به تو می‌رسد آن را به الحان و نغمات مقرّبان بخوان تا خودت منجذب گردی و از نغمات تو دلهای جمیع خلائق منجذب گردد و هر کس در خانهٔ خود به تنهایی آیات الهی را بخواند فرشتگان نشر‌کننده نفحاتِ آن را به جمیع جهات می‌برند و هر نفس سلیمی از آن منقلب میشود حتّی اگر خودش متوجّه نشود ولی این فضل روزی از روزها بر او ظاهر خواهد شد. این چنین خفیّات امر از سوی خداوند مقدَّر شده است.)
دربارهٔ تأثیر تلاوت آیات به الحان ملیح در بند ۱۱۶ کتاب اقدس توضیحات کافی داده شده است. در بیانی از قلم اعلی نازل:
علّموا أولادَکُم ما نُزِّلَ مِن عندِالله لیقرؤهُ بأحسنِ الألحان هذا ما نُزِّلَ فی کتابٍ عظیم. (مجموعه آثار مبارکه دربارهٔ تربیت بهائی، ص۱۵ / مضمون: آنچه که از نزد خداوند نازل شده به فرزندان خود بیاموزید تا به بهترین لحن بخوانند. این در کتاب عظیم خداوند نازل شده است.)
امّا بیان حضرت عبدالبهاء در تأثیر آن بر ارواح بسیار جذّاب است:
شکر کن خدا را که موسیقی آموختی و می‌توانی به لحنی خوش به تمجید و تهلیل حیّ قیّوم بپردازی. من از برای تو به درگاه احدیت دعا می‌نمایم که این موهبت و استعداد را برای دعا و مناجات به کار بری تا ارواح زنده شوند و قلوب مجذوب گردند و به شعلهٔ محبّت‌الله بسوزند. (نقل ترجمه بیان مبارک از صفحه ۳ مجموعه مستخرجاتی از آثار امر دربارهٔ موسیقی)
شاید به‌ظاهر تأثیر اصوات بر ارواح و قلوب چندان منطقی نباشد، امّا به بیان حضرت عبدالبهاء: "اصوات و الحان بدیعه و آهنگ و آوازهای خوش عَرَضی است که بر هوا عارض میشود. زیرا صوت عبارت از تموّجات هوائیه است و از تموّج هوا اعصاب صماخ گوش متأثّر شود و استماع حاصل گردد. حال ملاحظه کنید که تموّجات هوا که عَرَضی از اَعراض است و هیچ شمرده شود روح انسان را به جذب و ولَه آرَد و به نهایت درجه تأثیر بخشد، گریان کند، خندان کند، شاید به درجه‌ای آید که به مخاطره اندازد. پس ملاحظه کنید چه مناسبتی بین روح انسان و تموّج هواست که اهتزاز هوا سبب شود انسان را از حالی به حالی اندازد و به کلّی منقلب نماید، بلکه صبر و قرار از برای او نگذارد." (مفاوضات عبدالبهاء، ص۱۷۳)
در لوحی از قلم میثاق نازل:
الحان بدیع و آهنگ خوش هر چند اصوات عبارت از تموّجات هوائیه است که در عصب صماخ گوش تأثیر نماید و تموّجات هوا عَرَضی از اَعراض است که قائم به هواست با وجود این ملاحظه می‌نمایید که چگونه تأثیر در ارواح دارد آهنگ بدیع روح را طیران دهد و قلب را به اهتزاز آرد. (منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۱، ص۱۴۳)
در تأثیر نغمات دلنشین در اطفال و لزوم یادگیری آنها که آثار مبارکه را به لحن ملیح بخوانند، حضرت عبدالبهاء در خطابهای می‌فرمایند:
چه محفل باشکوهی، چه محفل باشکوهی، اینها اطفال ملکوت‌اند. سرودی که هم‌اکنون اصغا نمودیم هم از نظر آهنگ و هم از نظر شعر بسیار زیبا بود. هنر موسیقی آسمانی و مؤثّر است. موسیقی مائدهٔ روح و جان است. با نیروی سحرآمیز موسیقی روح انسانی تعالیۭ می‌یابد. موسیقی هیجان و تأثیر شدید در قلوب اطفال ایجاد می‌کند. زیرا قلوبشان پاک و بی‌آلایش است و نغمات موسیقی در آن تأثیر شایان دارد و استعدادهای نهفته‌ای که در قلوبشان به ودیعه نهاده شده از طریق موسیقی ظهور و بروز می‌نماید. پس شما باید سعی کنید تا آن استعدادها را به حدّ کمال برسانید و به آنها بیاموزید که با لحنی دلپذیر و مؤثّر بخوانند. هر طفلی باید قدری موسیقی بداند. زیرا بدون اطّلاع از این هنر لذّت واقعی الحان و نغمات خوش میسّر نخواهد گشت. (نقل ترجمه خطابهٔ ۲۴ آوریل ۱۹۱۲ حضرت عبدالبهاء از صفحه ۶ مجموعه مستخرجاتی از آثار امری دربارهٔ موسیقی)
مرکز میثاق در مثال زیبایی ارتباط بین آثار مبارکه و الحان ملیح را بیان می‌فرمایند:
موسیقی مانند بلوری است که کاملاً صاف و صیقلی است درست مثل این جام پاکیزه که در مقابل ماست و تعالیم و بیانات الهیّه مانند آب. وقتی بلور یا جام کاملاً پاک و تمیز باشد، آیات الهی خواه به صورت راز و نیاز و خواه دعا و مناجات باشد، وقتی با صوت و لحنی خوش تلاوت شود بسیار مؤثّرتر است. (گفتگو بر سر میز، عکّا، جولای ۱۹۰۹ نقل از Herald of the South / نقل ترجمه از مأخذ فوق، ص۸)
وقتی اطفال از بدایت زندگی با کلام الهی آشنا شوند، در واقع محبّت الهیّه در دل و جان آنها استقرار تامّ یابد. این که حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند مادران باید آیات الهی را با لحن خوش تلاوت کنند، به علّت تأثیر آنها، علاوه بر خودشان، بر کودکی است که چه در بطن خود و چه در حال شیر دادن یا پرورش دادن او هستند. در کلامی از قلم اعلی نازل:
آنچه از برای اطفال در مقام اوّل و رتبهٔ اوّلیّه واجب و لازم است، تعلیم کلمهٔ توحید و شرایع الهیّه است. چه که مِن دون آن خشیةالله حاصل نمی‌شود و در فقدان آن صدهزار اعمال مکروههٔ غیرمعروفه و اقوال غیرطیّبه ظاهر می‌گردد. (مجموعه آثار مبارکه دربارهٔ تربیت بهائی، ص۱۲)
در کلام حضرت عبدالبهاء مناجات و کلام الهی مانند باران برای رشد نهال‌های وجود اطفال است. این است که در تشویق دو معلّمی که به تعلیم مناجات به اطفال پرداخته بودند چنین می‌فرمایند:
... به تأییدات الهیّه موفّق شدید اطفال بهائی را جمع نموده هر بامداد تعلیم مناجات می‌دهید. این عمل بسیار مقبول و سبب سرور قلب آن اطفال. هر صبح توجّه به ملکوت نموده به ذکر حق مشغول گردند و در نهایت ملاحت و حلاوت مناجات کنند. آن اطفال به مثابهٔ نهالند و این تعلیم مناجات مانند باران که طراوت و لطافت بخشد و به مثابهٔ نسیم محبّت‌الله که به اهتزاز آرَد. طوبی لکم و حسن مآب. (منتخباتی از مکاتیب، ج۱، ص۱۳۵)
نفوسی که منجذب جمال رحمن باشند، به لحنی آیات الهی را تلاوت کنند که سبب انجذاب نفوس دیگر شود که در قبور ابدان خواب‌اند. زیرا همان طور که قبلاً بیان مبارک نقل شد، آثار الهی که به لحن خوش تلاوت شود، در قلوب نفوس دیگر، حتّی اگر متوجّه نباشند، تأثیر می‌گذارد.
۱۵۱. کُتِبَ عَلَیکُمْ تَجْدیدُ اَسْبابِ
ﭐلْبَیتِ بَعْدَ ﭐنْقِضآءِ تِسْعَ عَشَرَةَ سَنَةً کَذٰلِکَ قُضِیَ ﭐلْاَمْرُ مِنْ لَدُنْ عَلیمٍ خَبیرٍ * اِنَّهُ اَرادَ تَلْطیفَکُمْ وَ ما عِنْدَکُمُ ﭐتَّقُوا اللهَ وَ لا تَکونُنَّ مِنَ ﭐلْغافِلینَ * وَ ﭐلَّذیۭ لَمْ یسْتَطِعْ عَفَا اللهُ عَنْهُ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْغَفورُ ﭐلْکَریمُ *
(مضمون: تجدید لوازم منزل پس از گذشت نوزده سال، بر شما واجب شده است. این چنین فرمان از جانب [خدای] دانای آگاه حکم شده است. او تلطیف شما و آنچه را نزدتان است، اراده نموده است. از خدا بترسید و از بی‌خبران نباشید. و کسی که استطاعت نداشت، خداوند از او عفو نموده است. البته او بخشنده و کریم است.)
میل جمال مبارک آن است که احبّای الهی در کمال لطافت و نظافت زندگی کنند و بدین لحاظ یکی از احکام نازله در کتاب بیان عربی را که مربوط به تجدید اسباب بیت می‌باشد مورد تأیید قرار داده‌اند و تصریح می‌فرمایند که مقصودشان تلطیف احبّاء و تمامی آن چیزی است که دارا هستند. حضرت ربّ اعلی در واحد نهم می‌فرمایند:
ثمّ الرّابع مِن بعد العشر أنتم کُلّ أسبابکم بعد أن تکملَ تسعة عشر سنة إن تستطیعون لتجدّدون. (مضمون: باب چهارده آن که در صورتی که استطاعت مالی داشته باشید، بعد از اکمال نوزده سنه اسباب بیت را تجدید نمایید.)
حضرت عبدالبهاء فرموده‌اند: "مراد از این اشیاء تحفه‌های نادیده و اشیاء مرغوبه نه، مثلاً مجوهرات داخل نه؛ بلکه مقصد اشیائی است که در ظرف نوزده سال کهنه گردد و از رونق افتد و انسان از مشاهده‌اش کُرْه حاصل نماید." (کتاب اقدس، طبع مرکز جهانی، ملحقات، ص۲۱۶، یادداشت ۱۶۶)
نکتهٔ دیگری نیز شاید در اینجا مطرح باشد که البتّه در هیچ اثری از آثار مبارکه مشاهده نشده است. آنچه که خانواده‌ای نوزده سال مورد استفاده قرار داده‌اند، شاید هنوز قابل استفاده برای خانواده‌هایی باشد که استطاعت خرید اسباب نو را نداشته باشند. در نتیجه دو هدف دیگر نیز حاصل میشود؛ اوّل برخورداری نفوس دیگری که از استطاعت کمتری برخوردارند و می‌توانند از این وسائل استفاده نمایند؛ دوم حرکت چرخ اقتصاد و تولید که خانواده اوّل با تعویض اثاث‌البیت به آن مساعدت می‌نمایند.
۱۵۲. اِغْسِلُوا اَرْجُلَکُمْ کُلَّ یوْمٍ
فِی ﭐلصَّیفِ وَ فِی ﭐلشِّتآءِ کُلَّ ثَلٰثَةِ اَیامٍ مَرَّةً واحِدًةً*
(مضمون: پاهایتان را در تابستان هر روز و در زمستان هر سه روز یک بار بشویید.)
در ارتباط با امر مهمّ تنظیف و لزوم استشمام بوی مطلوب از نفوس احبّاء، امر شده است که در تابستان هر روز و در زمستان هر سه روز یک مرتبه پاها شسته شوند. از جمال مبارک راجع به استفاده از آب سرد یا گرم برای شستن پاها استفسار شده است:
سؤال: در تغسیل رِجْل شتا و صیف.
جواب: "یک حکم دارد در هر دو آب فاتر ارجح است و در استعمال آب بارد هم بأسی نه." (رسالهٔ سؤال و جواب، شماره ۹۷ / فاتر = نیمه‌گرم / بارد = سرد)
جناب ملّا علی بجستانی نیز همین سؤال را مطرح کرده است که در جواب او نیز مطلب مشابهی عنایت شده است: "... دو مطلب سؤال نموده اوّل تغسیل رِجْل شتا و صیف یک حکم دارد در هر دو فاتر ارجح است و در استعمال بارد هم بأسی نه..." (گنجینه حدود و احکام، ص۸۵)
۱۵۳. وَ مَنِ ﭐغْتاظَ عَلَیکُمْ قابِلوهُ بٱلرِّفْقِ
وَ ﭐلَّذیۭ زَجَرَکُمْ لا تَزْجُرُوهُ دَعُوهُ بِنَفْسِهِ وَ تَوَکَّلُوا عَلَی اللهِ ﭐلْمُنْتَقِمِ ﭐلْعادِلِ ﭐلْقَدیرِ *
(مضمون: و کسی که بر شما خشم گرفت، با نرمی با او روبه رو شوید و کسی که شما را آزار داد، او را آزار ندهید. او را به حال خود واگذارید و به خداوند انتقام‌گیرندهٔ عادل و توانا توکّل کنید.)
هر نفسی را شأنی و مقامی است. مقابله با نفوس غافله مشابه رفتار خود آنها آدمی را مانند آنها می‌سازد و این شایستهٔ کسی که خود را به حق نسبت می‌دهد نیست. حضرت بهاءالله خطاب به جناب نبیل زرندی، در سورةالدّم، حین هدایت او برای هدایت خلق، می‌فرمایند اگر کسی غیبتِ تو را کرد مبادا تو غیبت او را بکنی که مانند او خواهی شد و به او توصیه می‌فرمایند که از چنین کسی روی برگرداند و به خداوند توجّه کند: "إن یَغتَبْکَ نفسٌ أنتَ لاتَفعَل بِهِ کما فَعَلَ لئلّا تکونَ مثله ثمّ أعرِض عنه و توجَّهْ إلی خباء القدس فی هذا السّرادقِ المقدّسِ المرفوع." (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۶۱)
بردباری و مدارا با نفوس از شیَم مرضیه اهل بهاء است، چه که متخلّق‌‌شدن به خُلق الهی است. در همان لوح می‌فرمایند:
کُن متخلّقاً بأخلاقی بحیثُ لو یَبسُطُ علیک أحدٌ أیادی الظّلم أنتَ لاتلتَفت إلیه و لاتتعرّض به دَعْ حُکمَهُ إلی رَبِّکَ القادر العزیز القیّوم. کُن فی کلّ الأحوال مظلوماً. تالله هذا مِن سجیّتی و لایعرفُها إلّا المخلصون. ثمّ إعلَم بأنَّ تأوّه المظلوم حین اصطباره لأعزّ عندالله عن کلّ عملٍ لو أنتم تعلمون. أنِ اصبِر فیما یَرِدُ علیک فَتَوَکَّل فی کُلِّ الامور علی الله ربّک و إنّه یکفیک عن ضرّ ما خُلِقَ و یُخلَقُ و یحفظُکَ فی کَنَفِ أمرِهِ و حِصنِ ولایتِه و إنَّهُ ما مِن إلهٍ إلّا هو لَهُ الخلق و الأمرُ و کُلٌّ بِهِ یستنصرون. (همان / مضمون: اگر دست ظلمی به سوی تو دراز شد اعتنا نکن و به او تعرّض ننما. حکمش را به خداوند توانا واگذار کن. در جمیع احوال مظلوم باش. این صفت من است و غیر از کسانی که خلوص دارند به آن پی نبرند. پس بدان که آه مظلوم در حین بردباری‌اش نزد خداوند از هر عملی عزیزتر است. در آنچه که بر تو وارد میشود صبر کن پس در جمیع امور به خداوند توکّل نما که تو را در مقابل لطمات وارده از هر آنچه که خلق شده و میشود کفایت می‌کند و او تو را تحت حمایت و دژ ولایت خود محفوظ نگه می‌دارد. نیست خدایی جز او. امر و خلق از برای او است و همه از او یاری می‌خواهند.)
به‌طور کلّی دشنام دادن به نفسی یا اذیت رساندن به او، حتّی اگر در مقابل اعمال ظالمانهٔ وی باشد، در امر مبارک نهی صریح است، چه که اذیت به هر نفسی به منزلهٔ اذیت به خداوند است. در کلامی از مظهر ظهور آمده است:
لاتسبّوا أحداً بینَکُم و لاتتّبعوا خطوات الغافلین. قد جِئنا لإتّحادّ مَن عَلَی الأرض و اتّفاقِهُم. یشهدُ بذلک ما ظهر مِن بحر بیانی بَینَ عبادی ولکنَّ القومَ أکثرهم فی بُعدٍ مبین. إن یَسبّکُم أحدٌ و یمسّکُم ضُرٌّ فی سبیل‌الله اصبروا و توکّلوا عَلَی السّامعِ البصیر. إنّهُ یشهدُ و یَری و یعمَلُ ما أراد بسلطانٍ مِن عنده. إنّهُ هو المقتدر القدیر. قد مُنِعتُم عَنِ النِّزاع و الجِدال فی کتاب‌الله ربّ العرش العظیم. تمسّکوا بما تنتفعُ بِهِ أنفُسُکُم و أهلُ العالم کذلک یأمُرُکُم مالِکُ القِدَم الظّاهرُ بالإسمِ الأعظم إنّه لهوَ الآمرُ الحکیم. (آثار قلم اعلی، ج۲، طبع کانادا، ص۱۳؛ طبع بمبئی، ص۱۴ / مضمون: به کسی دشنام ندهید و بر اثر قدم‌های غافلین راه نروید. ما برای اتّحاد و اتّفاق اهل عالم آمده‌ایم. آنچه که از دریای بیان من بین بندگانم ظاهر شده گواهی است بر آن ولی اکثر مردمان از کنارهٔ این دریا دورند. اگر کسی به شما دشنام داد و در راه خداوند لطمه‌ای به شما وارد شد صبر کنید و بر خداوند شنوندهٔ بینا توکّل نمایید. او مشاهده می‌کند و می‌بیند با قدرت و عظمت خودش عمل می‌کند. شما در کتاب خداوند از نزاع و جِدال منع شده‌اید. به آنچه که نفع شما و اهل عالم است متمسّک باشید. مالک ازلی که به اسم اعظم ظاهر شده این گونه به شما امر می‌کند.)
چنین اعمالی با محبّت خالصانهٔ خداوند که در قلوب بندگانش القاء فرموده مباینت دارد. این است که حضرت بهاءالله در لوح حکمت می‌فرمایند:
ایّاکم أن تزرعوا زُؤان الخصومة بین البریّة و شوک الشّکوک فی القلوب الصّافیة. قل یا احبّاءَ الله لاتعملوا ما یتکدّرُ بِهِ صافی سلسبیل المحبّة و ینقطعُ بِهِ عرف المودّة لعمری قد خُلِقتُم للوداد لا للضّغینة و العناد. لیس الفخر لِحُبِّکُم أنفُسکُم بل لِحُبِّ أبناء جنسِکُم و لیس الفضل لمن یُحِبُّ الوطن بل لمن یُحِبُّ العالَم. (آثار قلم اعلی، ج۲، طبع کانادا، ص۱۲۸؛ طبع بمبئی، ص۱۳۰ / مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۸ / مضمون: مبادا بین بندگان تلخدانهٔ دشمنی بکارید و خار تردید در دلهای صاف راه دهید. بگو ای احبّای الهی کاری نکنید که چشمهٔ زلال محبّت تیره شود و بوی خوش دوستی به مشام نرسد. قسم به جانم که برای محبّت آفریده شده‌اید نه برای کینه و دشمنی. دوست داشتن خویش مباهات ندارد بلکه دوست داشتن هم‌نوعان افتخار دارد. فضلی در وطن‌پرستی نیست بلکه در دوست داشتن اهل عالم است.)
حضرت عبدالبهاء احبّای الهی را به "تأسیس بنیان عزّت ابدی" فرا می‌خوانند و راه را به آنها می‌نمایانند و وصایای خویش را، که خود اوّل عامل به آن و مثَل اعلای بندگان هستند، در قالب این کلمات بیان می‌فرمایند:
حال باید احبّای الهی در تأسیس بنیان عزّت ابدی بکوشند. یعنی در بین خلق به اخلاق حقّ محشور گردند؛ سلیم باشند و حلیم؛ صادق باشند و امین؛ خاضع باشند و خاشع؛ خیرخواه گردند و مهربان؛ اطاعت حکومت نمایند و حُسن الفت با جمیع امّت. اگر چنانچه کسی طریق انصاف نپوید و ظلم واعتساف نماید نباید اعتنا نمود. بل به مقابلِ جفا وفا کرد و به تلافی نیش شهد و نوش داد. اذیت را به رعایت مقاومت نمود و جهالت را به علم و فضیلت تقابل کرد. شتم و لطم را به ستایش و کتم، ستر نمود و ضربت و زخم را به مرهم محبّت معالجه کرد. به جمیع اسباب تشبّث نمود که به عون و عنایت حضرت احدیت صداقت و امانت را در حقّ مُلک و ملّت ظاهر و آشکار نمود. اسّ اساس سیّئات نادانی و جهالت است. لهذا باید به اسباب بصیرت و دانایی تشبّث نمود و تعلیم اخلاق کرد و روشنی به آفاق داد تا در دبستان انسانی تخلّق به اخلاق روحانی نمایند و یقین کنند که هیچ جحیم و سعیری بدتر از خُلق و خوی سقیم نه و هیچ جهنّم و عذابی کثیف‌تر از صفاتِ موجبِ عتاب نیست. تا تربیت به درجه‌ای رسد که قطع حُلقوم گواراتر از کذب مشئوم شود و زخم سیف و سنان آسان‌تر از غضب و بُهتان گردد. آتش غیرت برافروزد و خرمن هوا و هوس بسوزد. هر یک از یاران الهی رُخَش به اخلاق رحمانی چون مه تابان بدرخشد و نسبت‌شان به آستان الهی حقیقی گردد نه مجاز؛ اساسِ بنیان شود نه طِراز ایوان. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۴۰۴-۴۰۵ / مِن مکاتیب عبدالبهاء، ص۲۰۶)
گویند شخصی با همسایهٔ خویش سخت عداوت داشت. هر شب سطلی از زباله دم خانهٔ او خالی می‌کرد تا او را عذاب دهد. همسایه که شخصی سلیم‌النّفس بود هر بامداد سطلی مملو از گُل و میوه دم خانهٔ او می‌گذاشت. این کار مدّتی ادامه داشت. تا آن که روزی همسایهٔ تیره‌دل او را در خیابان دید و از علّت این کار او پرسید. همسایه گفت: "هر کسی از هر آنچه که دارد می‌بخشد" و بعد به راه خود رفت. این کلام او در همسایهٔ تیره‌دل اثر گذاشت و او را به اندیشه انداخت که چه کلام خردمندانه‌ای گفت. تیرگی از دلش زائل شد و صافی سلسبیل محبّت در آن جریان یافت و او نیز به سِلک مهرباران پیوست.
وظیفهٔ اهل بهاء بخشیدن کوثر حیات است که از منبع اصلی آن، یعنی ذات حق نشأت گرفته است. بیان حضرت عبدالبهاء در الواح مبارکهٔ وصایا راه را به اهل بهاء نشان می‌دهد:
ای احبّای الهی در این دور مقدّس نزاع و جدال ممنوع و هر متعدّی محروم. باید با جمیع طوائف و قبائل، چه آشنا و چه بیگانه، نهایت محبّت و راستی و درستی کرد و مهربانی از روی قلب نمود بلکه رعایت و محبّت را به درجه‌ای رساند که بیگانه خود را آشنا بیند و دشمن خود را دوست شمرد. یعنی ابداً تفاوت معامله گمان نکند. زیرا اطلاق امری است الهی و تقیید از خواص امکانی. لهذا باید فضائل و کمالات از حقیقت هر انسانی ظاهر شود و پرتوش شمول بر عموم یابد... پس ای یاران مهربان، با جمیع ملل و طوائف و ادیان به کمال راستی و درستی و وفاپرستی و مهربانی و خیرخواهی و دوستی معامله نمایید تا جهان هستی سرمست جام فیض بهائی گردد و نادانی و دشمنی و بغض و کین از روی زمین زائل شود؛ ظلمت بیگانگی از جمیع شعوب و قبائل به انوار یگانگی مبدّل گردد. اگر طوائف و ملل سائره جفا کنند شما وفا نمایید؛ ظلم کنند عدل بنمایید؛ اجتناب کنند اجتذاب کنید؛ دشمنی بنمایند دوستی بفرمایید؛ زهر بدهند شهد ببخشید؛ زخم بزنند مرهم بنهید. هذا صفةُ المخلصین و سمَةُ الصّادقین. (ایّام تسعه، ص۴۶۹-۴۷۰)
کلام زیبای حضرت ولی امرالله در هدایت اهل بهاء که چگونه در مقابل جفای اعداء فریاد بر آرند، پایان‌بخش این سخن است:
ای حواریون حضرت بهاءالله، ما که به این اسم جلیل موصوف و معروفیم و به همچه مولای توانایی منسوب، حیف است در موارد بلا مو به مو تأسّی و اقتدا به آن مظلوم بی‌همتا ننماییم. فرخنده نفسی که تا نَفَس اخیر زهر جفا از هر بی‌وفایی بچشید و خجسته قلبی که در سبیل اشتهار و نصرت امرش آنی آسودگی نیافت. این است شیوهٔ مخلصین. این است سمة مقرّبین. این است طریقت مجاهدین. این است سزاوار جُند مهتدین. این است یگانه وسیلهٔ فوز و فتح مبین. ای اهل بهاء، صلا به اهل نُهیٰ زنید و در بین ارض و سماء فریاد بر آرید که ای اهل عالم و ارباب ظلم و ستم یقین نمایید که ما اهل بهاء آئین خود را به خون خود خریده و شهد فدا در سبیل حبّش چشیده به امیدش زنده‌ایم و از مادونش رَسته. امرش را تا آخرین نفس ناصریم و بلایایش را در هر حال حامد و شاکر. (منتخبات توقیعات مبارک حضرت ولی امرالله، طبع ۱۰۵ بدیع، ص۳۴۰ / توقیعات مبارکه ۱۹۲۷-۱۹۳۹، ص۶۶)
۱۵۴. قَدْ مُنِعْتُمْ عَن ﭐﻹرْتِقآءِ اِلَی ﭐلْمَنابِرِ
مَنْ اَرادَ اَنْ یتْلُوَ عَلَیکُمْ اٰیاتِ رَبِّهِ فَلْیقْعُدْ عَلَی ﭐلْکُرْسِیِّ ﭐلْمَوْضوعِ عَلَی ﭐلسَّریرِ وَ یذْکُرِ اللهَ رَبَّهُ وَ رَبَّ ﭐلْعالَمینَ * قَدْ اَحَبَّ اللهُ جُلوسَکُمْ عَلَی ﭐلسُّرُرِ وَ ﭐلْکَراسِیِّ لِعِزِّ ما عِنْدَکُمْ مِنْ حُبِّ اللهِ وَ مَطْلَعِ اَمْرِهِ ﭐلْمُشْرِقِ ﭐلْمُنیرِ *
(مضمون: از بالا رفتن بر منابر منع شدید. هر کس بخواهد آیات پروردگارش را برای شما تلاوت کند، پس باید بر صندلی که بر تخت گذاشته شده، بنشیند و خداوند، پروردگار خود و عالمیان را ذکر کند. خداوند نشستن شما بر تخت‌ها و صندلی‌ها را دوست داشته، به جهت ارجمندی آنچه نزد شما است از محبت الهی و مطلع امر تابنده و نورانی او.)
صعود بر منبر و خود را برتر و بالاتر از دیگران دیدن سبب عُجب و کبر میشود. بارها در آثار حضرت بهاءالله دیده شده که منابر گریان و نالان‌اند از این که برای ذکر حق آفریده شده‌اند ولی به محلّی برای سبّ و لعن خداوند و مظاهر او تبدیل شده‌اند. بدین لحاظ حضرت ربّ اعلی صعود بر منابر را منع کردند. حضرت ربّ اعلی در باب ۱۱ از واحد هفتم بیان عربی لزوم جلوس بر کرسی را تصریح فرموده‌اند: "أنتم عَلَی الکرسیّ تدرسون و تخطبون أیّام العزّ و الحزن ثمّ ایّای فاتّقون." و در توضیح آن در واحد هفتم بیان فارسی، باب۱۱، می‌فرمایند:
... فی عدم جواز الصّعود علی المنابر و الأمر بالجلوس علَی الکرسی. ملخّص این باب آن که نهی شده از صعود بر منابر و امر شده استواء بر اعراش یا سریر یا کرسی تا آن که کلّ از شأن وقر بیرون نرفته و اگر محلّ اجتماع است بر تختی کرسی گذارده که کلّ توانند استماع نمود کلمات حقّ را و ثمرهٔ آن این که لعلّ یوم ظهور حقّ کسی به افتخار تعلّم نزد آن مبدأ علم متعلّم گردد و چه بسیار عظیم است این امر زیرا که علم او غیر نفس او نیست و راسخون در علم که ائمّهٔ هُدی هستند غیر ایشان کلام او را نتوانند درک نمود چگونه توانند کلّ که تعلّم اختیار نمود.
و در ادامهٔ کلام به عظمت مَن یظهره‌الله اشاره دارند که "هیچ لذّتی اعظم‌تر در امکان خلق نشده که کسی استماع نماید آیات آن را و بفهمد مراد آن را و لِمَ و بِمَ در حقّ کلمات آن نگوید و مقایسه با کلام غیر او نکند. همین قسم که کینونیّت او مظهر الوهیّت و ربوبیت است بر کلّ شئ همین قسم کلام او مظهر الوهیت و ربوبیّت است بر کلّ کلام‌ها که اگر آن انسانی می‌بود متکلّم هرآینه می‌گفت إنّنی أنَا اللهُ لا إلٓهَ إلّا أنَا و إنّ مادونی خلقی أن یا کُلَّ الحروف ایّای فاتّقون."
بدین لحاظ است که حضرت بهاءالله عیناً این حکم را تأیید فرموده‌اند. چه که منابر سبب تکبّر کسانی شده که بر آن صعود نمایند و به جای ذکر حق به سبّ و لعن او می‌پردازند. جمال قدم خطاب به ایادی امرالله جناب ابن اصدق می‌فرمایند:
ناله و حنین منابر ایران مرتفع و به لسان افصح ندا می‌نمایند و می‌گویند الها سیّدا سندا مقصودا محبوبا ما را از برای ذکر و ثنایت خلق فرمودی و تربیت عنایت نمودی. حال محلّ اعادی نفس تو شده. تویی سمیع و تویی بصیر. می‌شنوی که چه می‌گویند و مشاهده نموده‌ای که چه کرده و چه می‌کنند و حال مجدّداً بعضی به ترتیب حزبی مشغول. (پیک راستان، ص۱۹۰ / مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۲۷، ص۱۵۵ / اعادی = دشمنان / مقصود از "بعضی به ترتیب حزبی مشغول" اشاره به ملّا هادی دولت‌آبادی وصیّ ازل است که بارها به او فرموده‌اند از تکرار آنچه که امّت قبل کرده‌اند خودداری نماید. امّا او گوش شنوا نداشت.)
این معنی در لوح دیگری نیز که خطاب به ابن ذئب عزّ نزول یافته چنین مذکور:
قد کُنتُ ماشیاً فی أرضِ الطّاء مَشرِقِ آیاتِ رَبِّک. سَمِعتُ حنینَ المنابر و مناجاتَها مع الله تبارک و تعالی نادَت و قالَت یا إلهَ العالم و سیّدَ الامم تَری حالَنا و ما وَرَدَ عَلَینا مِن ظلمِ عبادِک قَد خَلَقتَنا و أظهرتَنا لذِکرِکَ و ثنائک. إذاً تسمعُ ما یقولُ الغافلون عَلَینا فی ایّامک. و عزَّتِکَ ذابَت أکبادُنا و ٱضطَرَبَت أرکانُنا. آهٍ آهٍ یا لیتَ ما خَلَقتَنا و ما أظهرتَنا. قلوب مقرَّبین از این کلمات محترق و زفرات مخلصین از آن متصاعد. (لوح مبارک خطاب به شیخ نجفی، ص۹۴ / مضمون عبارات عربی: در طهران که محل اشراق آیات پروردگارت است قدم می‌زدم. نالهٔ منبرها و مناجات آنها با خداوند را شنیدم که ندا کرده و می‌گفتند ای خدای عالم و آقای امم، می‌بینی حال ما را و آنچه که از ستم بندگانت بر ما وارد شده. تو ما را برای ذکر و ثنای خود آفریدی و ظاهر فرمودی. حال می‌شنوی آنچه را که غافلان بر ما صعود کرده و در ایّام تو بر زبان می‌رانند. قسم به عزّت تو جگرهای ما ذوب شد و ارکان ما لرزان و پریشان گشت. وای وای ای کاش ما را نمی‌آفریدی و ظاهر نمی‌فرمودی.)
جمال قدم در لوحی خطاب به یکی از حضرات افنان می‌فرمایند:
یا افنانی، یومی از ایّام در ارض طا، که مقرّ سلطنت ایران است، مشی می‌نمودیم. بغتةً از کلّ جهات حنین مرتفع. بعد از توجّه نالهٔ منابری که در مُدُن و دیار آن اقلیم است اصغا شد و به این کلمات ذاکر، الهی الهی خاتم رسُل و سیّد کلّ، رسول‌الله، روحُ ما سِویٰهُ فِداه، ما را از برای ذکر و ثنای تو ترتیب داده. مقصود آن که بر ما ذکر حق و ثنایش و ثنای اولیائش مرتفع گردد و حال معشر جهلاء بر ما به سبّ و لعن حضرت مقصود مشغول‌اند. الهی الهی ما را نجات بخش و از انفس مشرکه حفظ نما. در جواب این کلمهٔ علیا از لسان مالک اسما نازل: إنّا قَبِلنَا البلایا لإظهار الأمر و نصبِرُ فیها إنّهُ هو السّتّار یأمُرُکُم بالسَّتر الجمیل و هو الصّبّار یوصیکُم بالصّبر الجمیل. یا افنانی یک منبر از منابر ایران باقی نه مگر آن که بر آن حقّ جلّ جلاله را سبّ نمودند و گفتند آنچه را که ذکرش ممنوع است. اگر رحمت حق سبقت نگرفته بود کلّ هلاک می‌شدند. دو امر سبب ابقا شده یکی عفو الهی و دیگر اعمال بعضی از نفوس که خود را به حقّ نسبت می‌دادند. از حقّ می‌طلبیم نائمین را آگاه نماید و غافلین را به نور دانایی منوّر فرماید اوست مقتدر و توانا. (اشراقات، ص۲۴۶)
با توجّه به بیان فوق مشهود است که منبر به امر حضرت رسول اکرم صِرفاً برای ذکر و ثنای الهی ایجاد شد تا نفوسی که قصد داشتند به ایراد خطابه و ذکر خداوند یگانه بپردازند بر آن صعود نمایند تا هم توسّط جمعیت رؤیت شوند و هم کلام ایشان به گوش مستمعین برسد. امّا، متأسّفانه به مرور ایّام به جایگاه سبّ و لعن و تحریک نفوس به اقدامات علیه نفوسی که آراء و افکار متفاوتی داشتند تبدیل شد و نتیجه همان شد که در بیان مبارک حضرت بهاءالله منعکس گشته است.
مطلب دیگر در این بند از کتاب اقدس و نیز کتاب بیان آن که برای تلاوت آیات الهی باید بر کرسی جالس شد نه آن که به زیارت آثار الهی در حالت ایستاده پرداخت. این نظر به احترامی است که برای آیات الهی باید قائل شد که در بیان مبارک نیز به آن اشاره شده است. در واقع موقع دریافت آیات الهی باید از جای برخاست و لوح را با احترام اخذ کرد و بوسید و آورندهٔ آن را احترام گذاشت. جمال قدم در لوحی به نحوهٔ معاملهٔ امّت ماضیه با پیک‌های حضرت ربّ اعلی اشاره می‌فرمایند که وقتی حضرت اعلی با حجّت بالغه ظهور فرمود و نفوسی را به سوی رؤسای قوم فرستاد و الواح خویش را ابلاغ فرمود و آنها آثار مبارکه را نزد حضرات بردند برخی اعراض کردند و اصلاً آثار الهی را نگرفتند و بعضی گرفتند و نگاهی که حقیقت را می‌پوشاند بر آن انداختند و گفتند اینها داستان‌های پیشینیان است و بعضی آثار را به یک دست گرفتند و نگاهی بسیار گذرا به آن انداختند و روی زمین رها کردند و به خدای آفرینندهٔ آنها استکبار ورزیدند. بعد به امّت بیان توصیه می‌فرمایند که با آثار الهی مانند امّت قبل رفتار نکنند و بعد نحوهٔ دریافت آثار الهی را بیان می‌فرمایند:
و إذا دَخَلَ علیکُم غُلامُ الرّوح بکتابِ‌الله قوموا عن مقاعدِکُم آنِفاً ثمّ خُذوا کتابَ القدس بأیدیکم ثمّ قبّلوه ثمّ وقّروا الغلامَ بوقارٍ کریم. فَوَالله هذا ما ینتَفِعُ بِهِ أنفُسُکُم مِن کلّ ما أنتم بِهِ لَعاملین. و إن تَتَجاَزوا إنَّ اللهَ غنیٌّ عمّا مَضی و عمّا سَیأتی و عمّا یظهرُ فی هذِهِ الأیّامِ القلیل. (لئالی‌الحکمة، ج۲، ص۲۵ / مضمون: وقتی که غلام روح با کتاب خدا نزد شما وارد شد ابتدا از جای خود برخیزید سپس با دو دست کتاب مقدّس را بگیرید سپس آن را ببوسید سپس به غلام آورندهٔ آن در کمال احترام رفتار کنید. قسم به خداوند که این از هر آنچه که به آن عمل می‌کنید بیشتر به شما سود می‌رساند و اگر از این حدّ تجاوز کنید خداوند از آنچه که گذشته و آنچه که خواهد آمد و آنچه که در این ایّام گذرا ظاهر میشود بی‌نیاز است.)
۱۵۵. حُرِّمَ عَلَیکُمُ ﭐلْمَیسِرُ وَ ﭐلْاَفْیونُ
ﭐجْتَنِبُوا یا مَعْشَرَ ﭐلْخَلْقِ وَ لا تَکونُنَّ مِنَ ﭐلْمُتَجاوِزینَ * اِیاکُمْ اَنْ تَسْتَعْمِلوا ما تَکْسَلُ بِهِ هَیاکِلُکُمْ وَ یضُرُّ اَبْدانَکُمْ اِنّا ما اَرَدْنا لَکُمْ اِلّٰا ما ینْفَعُکُمْ یشْهَدُ بِذٰلِکَ کُلُّ ﭐلْاَشْیآءِ لَوْ اَنْتُمْ تَسْمَعونَ *
(مضمون: قمار و مواد مخدّر بر شما حرام شده است. ای جماعت مردم، اجتناب کنید و از تجاوزکاران نباشید. مبادا آنچه را بدان هیاکل شما کسل میشود و به بدن‌های شما ضرر می‌رساند، به کار برید. ما برای شما نخواستیم مگر چیزهایی را که برای شما نافع است. همه اشیاء به آن گواهی می‌دهند اگر بشنوید.)
حرمت مبادرت به قماربازی، از هر نوع که باشد، در امر مبارک صریح است. تعیین تکلیف بعضی موارد قمار، مانند لاتاری، به عهدهٔ بیت‌العدل اعظم است. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
از لاتری سؤال نموده بودید. فی‌الحقیقه در ممالک غربیّه رشتهٔ تجارت است. ولی جواز و عدم جواز آن راجع به بیت‌العدل عمومی است. یعنی به بیت‌عدلی که از جمیع بهائیان عالم انتخاب شود. زیرا هر حکمی که مصرّح کتاب نیست راجع به بیت‌عدل است. عبدالبهاء مبیّن کتاب است نه مؤسّس احکام غیرمذکوره در کتاب. (گنجینه حدود و احکام، ص۳۴۴)
حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
در خصوص امر لاتار، امور غیرمنصوصه، به نصّ کتاب وصایا، راجع و محوّلِ بیت‌العدل اعظم است. عجالتاً آن محفل مقدّس مرکزی و محافل محلّی روحانی از ممانعت و ترغیب خودداری نمایند و از تحسین و تقبیح، هر دو، احتراز کنند. یاران را در این خصوص آزاد و مختار گذارند تا مِن بعد تکلیف قطعی معیّن شود. ولی باید امر لاتار منحصر در امور خیریّه باشد و عایداتش تماماً راجع به صندوق خیریّهٔ محافل روحانیّه گردد. (توقیعات مبارکه، ۱۹۲۲-۱۹۴۸، ص۵۲)
در کلام دیگر می‌فرمایند:
امّا مسألهٔ لاطاری، فرمودند این فروعات غیرمنصوصه به بیت‌عدل راجع و قبل از بیت‌عدل در هر جا به اقتضای آنجا محفل روحانی باید مواظب این گونه امور باشد. (گنجینه حدود واحکام، ص۳۴۵)
در خصوص افزایش عایدات صندوق جامعه از طریق لاتاری و امثال آن هدایاتی از بیت‌العدل اعظم وجود دارد:
در بررسی خلاصه مذاکرات شما به تاریخ ۱۵ مارس ۱۹۶۷ در ردیف ۸ – ۲۵ متوجّه شدیم که امین صندوق پیشنهاد برگزاری لاتاری برای فروش قالی یارانی تقدیمی یکی از احبّاء به آن محفل را نموده است. به عقیدهٔ این جمع، این طریق مطلوبی برای افزایش تبرّعات نیست...
تا آنجا که به افراد مربوط میشود، آثار حضرت عبدالبهاء و حضرت ولی امرالله در این مورد را به‌دقّت مطالعه کردیم و بدیهی است که این قبیل موضوعات فرعی در نصوص مبارکه ذکر نشده است. بیت‌العدل اعظم فعلاً مایل نیست تصمیم اخذ نماید که آیا خرید بلیط‌های لاتاری را باید اجازه داد یا نهی کرد. (ترجمه – مکتوب ۴ ژوئیه ۱۹۶۷ بیت‌العدل اعظم به یکی از محافل روحانی ملّی؛ مندرج در مجموعهٔ گزیده‌هایی دربارهٔ قمار، لاتاری و بخت‌آزمایی، تهیّه شده توسّط بیت‌العدل اعظم / انوار هدایت، شماره ۱۲۰۱)
در خصوص شرط‌بندی در مسابقات اسب‌دوانی بیت‌العدل اعظم می‌فرمایند:
اگرچه نصّی نیافته‌ایم که تملّک اسب‌های مسابقه، مسابقات اسب‌دوانی به عنوان وسیله‌ای جهت کسب جوایز نقدی و شرط‌بندی در پیست مسابقه را منع نماید امّا ترجمهٔ لوحی از حضرت عبدالبهاء در مورد مسابقات اسب‌دوانی را نقل می‌کنیم:
شرط‌بندی در مسابقات اسب‌دوانی مرضی مهلک است. فلاکت و مسکنت منبعث از آن در اروپ مشاهده شده است؛ هزاران نفر مبتلا و پریشان شده‌اند. احبّای الهی باید به کاری بپردازند که مشروع و قانونی و جاذب برکات باشد تا امداد و فضل الهی همواره آنها را احاطه کند. (ترجمه)
به عقیدهٔ ما تقویت صندوق امر مبارک به وسیلهٔ لاتاری یا بلیط بخت‌آزمایی امر مناسبی نیست. (ترجمه – مکتوب ۲۰ ژوئن ۱۹۷۲ بیت‌العدل اعظم به یکی از محافل روحانی ملّی؛ انوار هدایت، شماره ۱۲۰۲)
در خصوص بازی با ورق، بینگو، بیت‌العدل اعظم می‌فرمایند:
اگرچه ممکن است در این مورد که آیا لاتاری و شرط‌بندی، مانند شرط‌بندی در مسابقات فوتبال، بینگو* و غیره مشمول ممنوعیّت قمار است یا خیر، قبلاً برای شما نظر خود را اظهار داشته باشیم، امّا تکرار می‌کنیم که این موضوعی است که باید به تفصیل مورد بررسی بیت‌العدل اعظم قرار گیرد. در این فاصله، آن محفل ملّی نباید این قبیل موضوعات را بیش از حدّ بزرگ جلوه دهند و باید تصمیم‌گیری در این مورد را به وجدان آحاد احبّایی واگذار نمایند که در این خصوص سؤال می‌کنند. (ترجمه – مکتوب ۲۷ سپتامبر ۱۹۷۲ بیت‌العدل اعظم به یکی از محافل روحانی ملّی؛ انوار هدایت، شماره ۱۲۰۳) ]* بینگو : نوعی بازی با اعداد و جدول اعداد است. [
هدایت دیگری در این مورد در دست است:
و امّا دربارهٔ شرکت محفل روحانی محلّی در بازی‌های بینگو با هدف تقدیم تبرّعات به صندوق، به عقیدهٔ ما ابداً شایستهٔ صندوق امر مبارک نیست که از طریق بازی‌های بخت‌آزمایی و لاتاری به تقویت آن مبادرت شود. (ترجمه – مکتوب ۲۹ ژانویه ۱۹۷۳ بیت‌العدل اعظم به یکی از محافل روحانی ملّی؛ انوار هدایت، شماره ۱۲۰۴)
از حضرت عبدالبهاء سؤال شده است که آیا نهی از قمار شامل همهٔ بازی‌ها میشود. در جواب فرمودند:
خیر، بعضی بازی‌ها گناه نیست و اگر برای وقت گذراندن باشد ضرری ندارد. ولکن خطر در این است که گذرانیدن وقت به تدریج منجر به تضییع اوقات شود و تضییع اوقات در این امر مقبول نه. ولکن تفریحی که سبب تقویت جسمانی است، مثل ورزش، مقبول است. (بهاءالله و عصر جدید، طبع برزیل، ص۱۲۰)
در قرآن کریم نیز آیه‌ای در این مورد وجود دارد: "یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیسِرُ وَالْأَنصَابُ وَ الْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ." (سورهٔ مائده، آیهٔ ۹۰ / مضمون: ای مؤمنان، شراب و قمار و انصاب [بُتان] و ازلام [تیرهای مخصوص تفأُّل] پلید و عمل شیطانی است. از آن پرهیز کنید، باشد که رستگار شوید.)
استعمال تریاک از محرّمات حتمیه در امر مبارک است. در بند ۱۹۰ نیز بر این حرمت تأکید شده است. در کتب سالفهٔ الهیّه ذکری از آن و نیز دخان به میان نیامده است. امّا، در تبیینات حضرت عبدالبهاء به موردی از کتاب قرآن (سورهٔ اسرا، آیهٔ ۶۰) استناد فرموده‌اند که بنا به بیان مبارک مقصود از آن دخان است: "یک معنی از معانی شجرهٔ ملعونه دخان است که مکروه است و مذموم و مضرّ است و مسموم و تضییع مال است و جالب امراض." (گنجینه حدود و احکام، ص۲۹۲)
امّا در امر مبارک صریحاً منع شده است. در لوح از قلم اعلی نازل: "قُل حُرِّمَ علَیکُم شُربَ الأفیون فی کتابِ الله الآمر الحکیم. إنّهُ یَضُرُّکُم؛ و ما ینفعُکُم هُوَ ما اُمِرتُم بِهِ مِن قبلُ و مِن بعدُ بآیاتٍ واضحاتِ و براهینٍ ساطعاتٍ. طوبی لمن عمل بِما اُمِرَ بِهِ مِن لَدَی اللهِ المهیمنِ القیّوم." (آثار قلم اعلی، ج۲، طبع بمبئی، ص۷۸ / مضمون: کشیدن تریاک در کتاب خدا بر شما حرام شده است. به شما ضرر می‌رساند. آنچه که شما را نفع می‌رساند از قبل و بعد با آیات واضحات و براهین روشن به آن امر شدید. خوشا به حال کسی که به آنچه از سوی خداوند امر شده عمل کند.) جمال قدم اظهار تأسّف می‌فرمایند که کسی به خاطر ارضای نفس خود از رضای الهی بگذرد و به شرب افیون اقدام کند:
از حق می‌طلبیم اولیای آن ارض را تأیید فرماید بر ترک آنچه از قلم اعلی نهی آن نازل فی کتابه الأقدس قوله تبارک و تعالی قد حُرّم علیکم شرب الأفیون... [الی آخر الآیة] و مقامٍ آخَر حُرِّمَ علیکمُ المَیسر و الأفیون... [ الی آخر الآیة] بسیار حیف است انسان به عملی که نفسش به آن میل نماید از ارادهٔ الهی و حکم محکم کتاب او بگذرد و به خلاف رضایش عامل شود. پند گیرید ای برادران و به نصایح مشفقهٔ الهی دل بندید و تمسّک جوئید. هذا خیرٌ لَکُم لو أنتم تعلمون. (گنجینه حدود و احکام، ص۴۳۶)
حضرت عبدالبهاء تأکید دارند:
و امّا قضیهٔ تریاک؛ نفوس را از خاک پست‌تر کند و از عَظْم رمیم پوسیده‌تر. سبحان‌الله چقدر عجیب است و چقدر غریب که انسان خود را زنده مرده نماید و افسرده و پژمرده کند و جز ضرر اثر نبیند و با وجود این چگونه مصرّ بر حصول این ضرر گردد. واللهِ الّذی لا إله إلّا هو اگر انسان زنده در قبر نشیند بهتر از آن است که مرتکب شرب افیون شود و مظهر «الجنون فنون» گردد. البتّه البتّه خویش و بیگانه را نصیحت نمایید و از این عمل قبیح ممانعت کنید که الیوم در آستان مقدّس اعظم محرّمات شرب تریاک است. أعاذنَا اللهَ و ایّاکم مِن هذا الضّرّ العظیم و البلیّة الّتی هادمة للبنیان الجسیم. (امر و خلق، ج۳، ص۳۷-۳۸ / عَظْم رمیم = استخوان پوسیده) [الجنون فنون در لغت به معنای "جنون انواع گوناگون دارد" امّا این ضرب‌المثل عربی برای کسانی به کار می‌رود که چیزهایی را که هیچ ربطی به هم ندارند اشتباه می‌گیرند. در عرب گویند : یُضرَبُ لمن یخلط بین اشیاء لا رابط بینها.]
مرکز میثاق می‌فرمایند: "شارب و شاری و بایع کلّ محروم از فضل و عنایت الهی هستند و به صریح نصّ الهی حرام است. شارب‌الخمر صد درجه تفضیل به شارب افیون دارد. در ساحت اقدس بسیار مذموم بود به قسمی که هر وقت ذکر افیون می‌شد چهرهٔ مبارک متغیّر می‌د؛ به این درجه مذموم و حرام است مگر کسی که به جهت معالجه خرید و فروش نماید که در اجزاءخانه‌ها محض معالجهٔ امراض صرف کنند." (گنجینه حدود و احکام، ص۴۳۳ / شارب = کسی که می‌کِشد یا می‌نوشد / شاری = فروشنده / بایع = خریدار / اجزاءخانه = داروخانه) در بیان دیگر مذکور: "امّا افیون کثیف ملعون نعوذُ بالله مِن عذاب‌الله... ای یاران جبر و عُنف و زجر و قهر در این دورۀالهی مذموم ولی در منع از شرب افیون باید به هر تدبیری تشبّث نمود بلکه از این آفت عُظمیٰ نوع انسان خلاصی و نجات یابد." (همان، ص۳۹)
البتّه باید توجّه داشت کسانی که از قبل به شرب افیون گرفتار بودند باید تحت توجّه و تجویز طبیب اقدام به ترک آن نمایند و الّا عوارض دیگر حاصل خواهد شد. جمال قدم در لوحی به امضاء کاتب وحی می‌فرمایند:
این که نوشته بودید یکی از اماءالله به واسطهٔ وَجَع استعمال افیون می‌نمود و بعد از حکم حرمت ترک نمود و قریب به هلاکت رسید، حکمُ‌الله آن که مریض به تجویز اطبّاء باید عمل نماید. ولکن حکیم باید حاذق باشد. در این صورت آنچه امر کند باید به آن عمل نمود. چه که حفظ انسان لدی‌الله از هر امری اعظم‌تر است. حقّ جلّ جلاله علم ابدان را مقدّم داشته چه که در وجود و سلامتی آن اجرای احکام بر او لازم و واجب در این صورت سلامتی مقدّم بوده و خواهد بود. (پیک راستان، ص۸۲ / مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۲۷، ص۳۸۱)
حضرت ولی امرالله نیز در خطابی به محفل روحانی طهران تأکید فرموده‌اند که باید متدرّجاً ترک کنند: "شرب خمر و تریاک از محرّمات منصوصهٔ حتمیّه است. لهذا اگر افراد اجتناب ننمایند و متدرّجاً ترک نکنند و از نصیحت و انذار محفل متنبّه نشوند و عمداً مداومت نمایند، انفصال آنان را از جامعه به کمال حزم و متانت اعلان نمایید." (منتخبات توقیعات مبارک، ص۴۶۲) و نیز می‌فرمایند: "شرب و استعمال افیون از محرّمات است و شارب بهائی نه و در زمرهٔ مؤمنین داخل نیست. ولی اگر ترک آن دفعةً واحدة ضرر کلّی داشته باشد در این صورت مؤمن حقیقی باید در کمال صمیمیت متدرّجاً اقدام به ترک آن نماید." (گنجینه حدود و احکام، ص۴۳۵)
۱۵۶. اِذا دُعیۭتُمْ اِلَی ﭐلْوَلآئِمِ وَ ﭐلْعَزآئِمِ
اَجیۭبُوا بٱلْفَرَحِ وَ ﭐﻹنْبِساطِ وَ ﭐلَّذیۭ وَفیٰ بٱلْوَعْدِ اِنَّهُ اَمِنَ مِنَ ﭐلْوَعیدِ * هٰذا یوْمٌ فیۭهِ فُصِّلَ کُلُّ اَمْرٍ حَکیمٍ *
(مضمون: هنگامی که به جشن‌ها و مهمانی‌ها دعوت شدید، با شادی و گشاده‌رویی اجابت نمایید. و کسی که به وعده وفا نمود، از عذاب ایمن گشت. این است روزی که در آن هر امر محکمی تشریح شد.)
از جمله اسباب معاشرت و مصاحبت انعقاد مهمانی‌ها است که طلعات مقدّسه نسبت به آن نظر مساعد داشتند. چه که اینگونه معاشرت‌ها سبب اتّحاد و اتّفاق میشود و ضمناً نعمت‌های الهی که خداوند به کسی اعطاء فرموده وسیلهٔ اطعام دیگران نیز قرار می‌گیرد. لذا پذیرفتن دعوت دیگران نشانی از تمایل به این گونه معاشرت‌ها است.
جمال مبارک دعوت‌ها را می‌پذیرفتند. برای مثال در این لوح مبارک حضرت عبدالبهاء می‌خوانیم:
جناب آقا میرزا صادق قائم‌مقام به ساحت اقدس محبّت خصوصی داشت. حتّی زمانی که قائم‌مقام آذربایجان شد و صدراعظم امر نموده بود که به تعجیل تمام حرکت کند، جمال مبارک از کربلا مراجعت فرموده بودند، به حضور مبارک مشرّف شد که من را آرزو چنان که یک مهمانی عمومی نمایم و جمیع طایفهٔ نوری را دعوت کنم که در حضور مبارک باشد. لهذا به هر قسم باشد حرکت فردا را موقوف می‌کنم و استدعا می‌نمایم که مهمانی فردا را قبول بفرمایید. جمال مبارک فرمودند کسان دیگر دعوت کرده‌اند، لهذا معذور دارید. به درجه‌ای در حضور مبارک التماس نمود که فرمودند جعفرقلی‌خان مرحوم برادر صدراعظم از کسی که پیش دعوت کرده بود عذر بخواهد و به خانهٔ آقا میرزا صادق مرحوم تشریف بردند. آن روز جمیع نوری‌ها حاضر بودند مگر خود صدر اعظم... آن روز من طفل بودم و حاضر بودم و در نهایت سرور گذشت. (منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۴، ص۱۱)
گاهی هم احبّاء جمال مبارک را دعوت می‌کردند. داستان مهمانی آقا محمّدرضای عریض در تاریخ ذکر شده است. (بهاءالله شمس حقیقت، ص۱۷۴) جناب طاهر زاده نوشته‌اند: "آقا محمّدرضا، مهمان‌دار ذبیح، حضرت بهاءالله را به خانهٔ خود دعوت و از حضور مبارک رجا نمود که اجازه دهند افتخار میزبانی آن حضرت را داشته باشد. جمال مبارک این دعوت را قبول و در بعد از ظهر یکی از روزها آقا محمّدرضا را به این موهبت متباهی فرمودند." (نفحات ظهور حضرت بهاءالله، ج۱، ص۱۱۵) جمال مبارک دربارهٔ میهمانی مزبور، از زبان آقا محمّدعلی اصفهانی تنباکوفروش، می‌فرمایند: "اسم مذکور [آقا محمّدرضا] از حضرت ابهی مستدعی شده که وقتی از اوقات به بیت او تشریف ببرند. چند یوم تأخیر افتاد و در جواب توقّف فرمودند تا آن که یومی از ایّام قبول فرموده و به آن مقرّ تشریف بردند و جناب مذکور به قدر استطاعت خود مجلسی آراست و چند سینی از مرکّبات و میوه و حلویات به حضور آورد." (کتاب بدیع، طبع آلمان، ص۱۸۰) در همین مهمانی بود که موضوع بیان عوالم روحانیه برای جناب آقا سید اسمعیل زواره‌ای رخ داد که ماجرای آن در تاریخ مثبوت است.
برای جمال مبارک هیچ تفاوتی نداشت کسی که از ایشان دعوت کرده در چه مقامی قرار دارد. یکی از داستان‌های جالب دعوت خادمی سیاه‌پوست از جمال مبارک بود. ایشان هم پذیرفتند:
مسعود، خادم سیاه‌پوست خال اکبر و از اهالی زنگبار بود که در بوشهر از برده‌فروشان خریده بودند. مسعود به امر مبارک ایمان آورد و در معیت خدیجه بیگم، دختر کوچک خال اکبر، سفری به ارض اقدس کرد و به حضور حضرت بهاءالله رسید. بعد از تشرّف به حضور مبارک حالتی مخصوص پیدا کرد و به کلّی از خود بیخود شد و مفتون و شیدایی جمال قدم گردید.
مسعود شبی حضرت بهاءالله را به ضیافت مهمانی دعوت کرد و از آنچه که طبخ آنها را می‌دانست سفرهٔ مهنّا بگسترد و استدعا کرد که سرافرازش فرمایند. حضرت بهاءالله به محلّی که خدیجه بیگم در آن زندگی می‌فرمود و آن ضیافت در آنجا ترتیب داده شده بود تشریف بردند و از اغذیه‌ای که مسعود طبخ کرده بود میل فرمودند و به دیگران نیز امر کردند که از آن غذا میل کنند.
مسعود، در بازگشت به شیراز پیوسته مهموم و مغموم و از دوری آستان جمال قدم گریان و نالان و دچار حسرت بی‌پایان بود. بالاخره عریضه‌ای حضور حضرت بهاءالله عرض کرد و رجای تشرّف برای بار دیگر نمود. در جواب او این لوح عزّ نزول یافت:
جناب مسعود، به نام خداوند یکتا
یا مسعود، مظلوم عالم از مقام محمود به تو توجّه نموده و تو را ذکر می‌نماید. چه که زفرات ترا در فراق مشاهده نمودیم و عبراتت را در هجر نیّر آفاق دیدیم. إنَّ ربَّک هو الحقّ علّام الغیوب. به خاطر آر آن حینی را که مظلوم به محلّ تو آمد. أرَدتَ لقائَهُ، حَضَرَ أمام وجهک. از حق می‌طلبیم تو را به حفظ این مقام مؤیَّد فرماید. إنَّ الملوکَ و المملوکَ فی الحقّ سواء. مراتب نفوس هر یک به مقدار بوده و هست."إنّ أکرمَکم عندالله اتقاکم" شاهد و گواه. إنّا نوصیک بحبّ افنانی الّذین وفوا بعهدی و میثاقی و قاموا علی خدمة امری العزیز العظیم. البهاءُ علی اهلِ البهآء الّذین ما غرَّتهُمُ الدّنیا و ما منعَتهُم شبهات العلماء و ما أضعَفَتهم شوکةُ الامراء. أقبَلوا بقلوبٍ نوراء إلَی الله ربّ الأرباب.
(لئالی سیاه، تألیف ابوالقاسم افنان، ص۴۴)
حضرت عبدالبهاء نیز دعوت دیگران را می‌پذیرفتند. برای مثال در بدایع‌الآثار (ج۲، ص۱۸۰) می‌خوانیم: "آن شب مهمانی مفصّل و بزم مجلّلی را مسیو و مادام دریفوس بارنی در یکی از هوتل‌ها فراهم کرده همه خدّام و دوستان ایرانی را در حضور مبارک وعده‌خواهی نموده بودند. بسیار خوش گذشت و مانند سایر خدماتشان آن ضیافت نیز در محضر انور خیلی مقبول واقع. از بدایت تا نهایت به تبسّم و سرور گذشت." در جای دیگر می‌خوانیم که در منزل ژولیت تامسون مهمانی بود. "بیانات مبارکه تأکید در کثرت انعقاد محافل و مهمانی نوزده روز که همدیگر را وعده‌خواهی کنید، به منزل یکدیگر بروید تا سبب ازدیاد الفت و مسرّت شود." (بدایع‌الآثار، ج۱، ص۱۵۳)
از آن گذشته در بحث ایّام هاء تأکید بر برگزاری مهمانی‌ها و اطعام یکدیگر است. این قبیل موارد بر انس و الفت بین نفوس می‌افزاید و عواطف قلبی را، که بلاتردید در جمیع نفوس وجود دارد، فزونی می‌بخشد. دکتر داودی این موضوع را ضمیمه چند پند برگرفته از آثار مبارکه به زیبایی ذکر فرموده است:
محبّت و الفت را از یاد مبرید. در ایّام قبل از شهر صیام انفاق و اطعام کنید. دعوت به ضیافت را با نشاط و انبساط بپذیرید. به شادی اسم اعظم شاد باشید. آهنگ خوش، آواز دلکش را بشنوید. ترنّم و تغنّی را که معراج ارواح است با هَویٰ و هوس مَیامیزید و خود را در این احوال از وَقار و ادب دور مَسازید. (مقالات و رسائل در مباحث متنوّعه، ص۶۳)
انس و الفت با احبّاء از اهمّ موارد در امر مبارک است. جمال قدم می‌فرمایند: "در کلّ احوال به ذکرالله مشغول باش و با احبّایش مأنوس. همیشه در نظر بوده و انشاءالله خواهی بود. چه که حقّ باوفا بوده و وفا را دوست داشته و می‌دارد." (فضائل اخلاق، ص۱۵۰)
امّا فقط احبّاء مطرح نیستند. بلکه جمال قدم مایل‌اند که این معاشرت با جمیع نفوس باشد. در لوح طرازات می‌فرمایند: "اصحاب صفا و وفا باید با جمیع اهل عالم به رَوح و ریحان معاشرت نمایند. چه که معاشرت سبب اتّحاد و اتّفاق بوده و هست و اتّحاد و اتّفاق سبب نظام عالم و حیات امم است." (مجموعه اشراقات، ص۱۵۰) و حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "حالا وقت الاکرام عَلَی الضّیف نیست. باید جمیع مَن عَلَی الأرض را مهمانی نمود و بر مائدهٔ الهی دعوت کرد." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۵، ص۹۲)
امّا، نکتهٔ مهم دیگر در این بیان مبارک وعده دادن و وفا‌کردن به آن است. در کلمات مکنونهٔ عربی می‌فرمایند: "لاتَقُل ما لا تفعل" (مجموعه الواح، ص۲۳) یعنی در واقع وفا‌کردن به وعده بسیار نزد هیکل مبارک اهمّیت دارد. در کلامی از قلم اعلی، خطاب به یکی از اغصان، نازل: "کُن... فی الوعد وفیّاً" (آثار قلم اعلی، ج۲، ص۱۶)
در کتاب ایقان جمال مبارک شرایطی را برای شخص مجاهد بر می‌شمارند که بسیار قابل توجّه است و یکی از آنها این است: "نگوید آنچه را وفا نکند." (ص۱۵۰) در واقع وفای به عهد را "قائد جنود حبّ" می‌دانند: "یا محبوب فؤادی وفا شجر مبارکی است. اثمارش محبوب و آثارش باقی و دائم. اگر خوب ملاحظه شود، اوست قائد جنود حبّ و اوست پیشرو اهل وُدّ و راستی." (منتخبات الواح دربارهٔ فضائل اخلاق، ص۱۵۰) اگرچه بحث راجع به وفای به عهد و وعده در آثار مبارکه بسیار است، امّا واپسین کلام را از حضرت بهاءالله بشنویم که کسانی که به وعدهٔ خود وفا می‌کنند از جمله سُکّان فردوس اعلی هستند:
إنَّ الّذین وفوا بعهودهِم و عقودهم و نُذورهم و ادوا امانات‌الله و حقوقه انّهم مِن أهلِ الفردوس الأعلی. کذلک یبشّرهمُ المظلوم فی سجنه العظیم. طوبی لعبادٍ فازوا و لإماء فُزنَ و لِکُلّ مَن تمسّک بالمعروف و عمل ما اُمِرَ بِهِ فی کتاب‌الله ربّ العالمین. (فضائل اخلاق، ص۱۴۹ / مضمون: کسانی که به عهد و قرارداد و نذر خود وفا می‌کنند و امانت و حقوق الهی را ادا می‌نمایند آنها از اهل بهشت برین هستند. مظلوم عالم در سجن اعظم خود اینچنین آنها را بشارت می‌دهد. خوشا به حال بندگان و کنیزانی که که فائز شدند و هر نفسی که به کار نیکو و آنچه که در کتاب الهی به آن امر شده عامل گشت.)
۱۵۷. قَدْ ظَهَرَ سِرُّ ﭐلتَّنْکیۭسِ لِرَمْزِ ﭐلرَّئیسِ
طوبیٰ لِمَنْ اَیدَهُ اللهُ عَلَی ﭐلْاِقْرارِ بٱلسِّتَّةِ ﭐلَّتِی ﭐرْتَفَعَتْ بِهٰذِهِ ﭐلْاَلِفِ ﭐلْقآئِمَةِ اَلٰا اِنَّهُ مِنَ ﭐلْمُخْلِصینَ * کَمْ مِنْ ناسِکٍ اَعْرَضَ وَ کَمْ مِنْ تارِکٍ اَقْبَلَ وَ قالَ لَکَ ﭐلْحَمْدُ یا مَقْصودَ ﭐلْعالَمینَ * اِنَّ ﭐلْاَمْرَ بِیدِ اللهِ یعْطیۭ مَنْ یشآءُ ما یشآءُ وَ یمْنَعُ عَمَّنْ یشآءُ ما اَرادَ یعْلَمُ خافِیةَ ﭐلْقُلوبِ وَ ما یتَحَرَّکُ بِهِ اَعْینُ ﭐللّٰامِزینَ * کَمْ مِنْ غافِلٍ اَقْبَلَ بٱلْخُلوصِ اَقْعَدْناهُ عَلیٰ سَریرِ ﭐلْقَبولِ وَ کَمْ مِنْ عاقِلٍ رَجَعْناهُ اِلَی ﭐلنّارِ عَدْلاً مِنْ عِنْدِنا اِنّا کُنّا حاکِمینَ * اِنَّهُ لَمَظْهَرُ یفْعَلُ اللهُ ما یشآءُ وَ ﭐلْمُسْتَقَرُّ عَلیٰ عَرْشِ یحْکُمُ ما یریدُ *
(مضمون: همانا سرّ تنکیس برای رمز رئیس آشکار شد. خوشا به حال کسی که خداوند او را تأیید نمود بر اعتراف به شش [۶] که به این الف قائمه مرتفع شده است. آگاه باشید که او از پاکان است. چه بسیار عابدی که اعراض کرد و چه بسیار گوشه‌نشینی که اقبال کرد و گفت سپاس بر تو ای مقصود عالمیان. همانا حکم به دست خداوند است. به کس که خواهد، آنچه خواهد عطا می‌کند. و از هر کس که خواهد، آنچه را اراده نموده باز می‌دارد. اسرار دل‌ها و آنچه را که به آن چشمهای عیب‌جویان متحرک می‌شوند، می‌داند. چه بسیار غافلی که با خلوص روی آورْد، او را بر تخت قبول نشاندیم و چه بسیار عاقلی که او را به جهنم راجع نمودیم، به عدالتی از جانب خود. همانا ما حکمروا می‌باشیم.)
سرّ التّنکیس لرمز الرّئیس که از نوشته‌های جناب شیخ احمد احسایی است، بارها در آثار مبارکه حضرت بهاءالله، حضرت عبدالبهاء و حضرت ولی امرالله مطرح شده و توضیح داده شده است. مقصود از آن این است که چه بسا نفوسی که بر کرسی علم بر صدر مجالس جالس بودند و خود را از موهبت عرفان و ایمان محروم کردند و چه بسیار نفوسی که ابداً از علوم ظاهره بهره‌ای نبردند امّا توانستند قلب صاف خویش را محلّ تجلّی نور الهی قرار دهند و به عرفان مظهر ظهور نائل گردند. جمال قدم می‌فرمایند: "آدم خاکی از کلمهٔ الهی عرشی شد و صیّاد ماهی دارای حکمت ربّانی گشت؛ حضرت ابوذر راعی غنم بود سیّد امم شد." (لوح مبارک خطاب به ابن ذئب، ص۱۴)
مفهوم دیگری که در این عبارت ذکر شده موضوع واو منکوسه است. جناب اشراق خاوری مرقوم داشته‌اند: "علمای حروف برای اسم اعظم، به عقیده و نظریهٔ خود، نقشی مخصوص درست کرده‌اند و آن نقش را به حضرت علی بن ابی‌طالب ع نسبت داده‌اند... و آن نقش این است:
آخرِ این نقش، چنانکه مشاهده می‌فرمایید، به هاء مهموسه و واو منکوسه ختم شده که اشاره به رکن ظاهر و رکن باطن هویت مطلقهٔ الهیّه است و همان است که شیخ اجل احسائی در نامهٔ معروف خود، که دربارهٔ ظهور قائم موعود نوشته، به هاء مهموسه و واو منکوسه و اسم اعظم تصریح فرموده و مرحوم سید کاظم رشتی اعلی‌الله مقامَه در رساله که در شرح نگین اسم اعظم تألیف فرمود بیانات عالیهٔ لطیفه در این خصوص ذکر کرده..." (سالنامهٔ جوانان بهائی ایران، ۱۲۲-۱۲۳ بدیع، ص۷۹ / مهموسه در مورد حروف به حرفی گفته میشود که تلفّظ آن آرام باشد.)
متن مکتوب جناب شیخ احمد احسائی که دربارهٔ ظهور موعود نگاشته ذیلاً نقل میشود:
بسم‌الله الرّحمن الرّحیم أقولُ روی انّهُ بعد انقضاء المص بالمرا یقوم القائم علیه السّلام و الألف أتی عَلی آخر الصّاد و الصّاد عندکم أوسع مِن الفخذین فکیفَ یکون أحدهما و ایضاً الواو ثلاثة احرُف ستّة و الف و ستّة و قد مضت ستّة الأیّام و الالف هو التّمام و لا کلام فکیف السّتّة و الأیّام الآخر و الّا لمّا حصل العود لأنّهُ سرّ التّنکیس لرمز الرّئیس. فإن حصل مِنَ الغَیر الإقرار بالسّتّة الباقیّة تمّ الأمر بالحجّة و ظهر الإسم الأعظم. (رحیق مختوم، ج۱، طبع ۱۳۰ بدیع، ص۶۷۹ / طبع ۱۰۳ بدیع، ص۵۵۵)
در توضیح عبارات اوّلیه جناب اشراق خاوری از مکتوب جناب میرزا حیدرعلی چنین مستفاد کرده‌اند:
حرف صاد در حساب جمل در رتبهٔ عشرات [دهگان] است و الف که در رتبهٔ آحاد [یکان] است چون به آخر صاد برود، به رتبهٔ مآت [صدگان] می‌رسد. زیرا پس از صاد و ماورای آخر رتبهٔ مـآت است. بنابراین الف میشود (۱۰۰). لام و میم و صاد را هم که با هم حساب کنیم جمعاً میشود (۱۶۰) و چون ۱۰۰ سابق را هم به آن بیفزاییم، جمعاً میشود ۲۶۰. بعد می‌فرماید و الصّاد عندکم اوسع من الفخذین فکیفَ یکون احدهما. مقصود از فخذین رتبهٔ آحاد و عشرات است. زیرا انسان چون به پا بایستد دو پای او به شکل ۱۱ می‌باشد که حاوی رتبهٔ آحاد و عشرات است. می‌فرماید صاد را باید از رتبهٔ آحاد و عشرات ترقّی داد و رتبهٔ مآت به او داد. پس صاد دارای رتبهٔ مآت شد و چون در اوّل فرمود الالف أتی علی آخر الصّاد، بنابراین الف که بعد از صاد واقع شود، چون صاد رتبهٔ مآت را داشت و بعد از رتبهٔ مآت رتبهٔ الوف [هزارگان] است. پس الف بار دیگر به رتبهٔ الوف ترقّی می‌کند. یعنی میشود هزار و چون هزار بر ۲۶۰ افزوده شود میشود ۱۲۶۰ که سال ظهور موعود است. می‌فرماید کیف یکون احدهما. یعنی چگونه ممکن است صاد را جزو آحاد و عشرات دانست زیرا اگر به رتبهٔ مآت نرسد مقصود از ترکیب سال ظهور حاصل نشود. بعد می‌فرماید الواو ثلاثة احرُف... آنچه از الواح الهیّه در معنی این جمله مستفاد میشود به قرار ذیل است:
یعنی واو ملفوظ سه حرف است که عبارت است از "واو" اوّل که عدد آن شش است و اشاره به شش ظهور قبل از حضرت اعلی است که به اصطلاح شیعهٔ اثنا عشریه ظهورات آدم و نوح و ابراهیم و موسی و عیسی و محمّد رسول علیهم السّلام باشد. و پس از واو اوّل "الف" است که اشاره به ظهور حضرت ربّ اعلی است، یعنی قائم آل محمّد؛ و حرف سوم نیز "واو" است که عدد آن شش است و اشاره به ظهور کلّی جمال مبارک است که بعد از الف ظاهر گشته است. و سرّ تنکیس عبارت از ظهور واو ثانی در حرف "واو" پس از واو اوّل است. یعنی پس از ظهورات ستّهٔ اوّلیّه الف قائمه به امرالله قیام می‌فرماید و پس از آن ظهور کلّی الهی ظاهر میشود که صورت آن "واو" و عدد آن شش است. اشاره به این که ظهور جمال مبارک از حیث قدرت و عظمت و جلالت به تنهایی دارای جمیع قدرتها و عظمت‌ها و جلالت‌های ظهورات سابقه است...
معنی دیگری هم برای سرّ تنکیس در الواح جمال مبارک و حضرت عبدالبهاء نازل گردیده و آن این است که می‌فرمایند در ظهور موعود مفادّ «یعود أعلاکم اسفلکم و اسفلکم اعلاکم» واضح میشود. بسا نفوس که از اعالی ناس محسوب و به واسطهٔ عدم ایمان به ظهور الهی به درکات سافله هابط می‌گردند و بسا نفوس از مردم گم‌نام و بی‌اهمّیت که چون به مظهر امر الهی اقبال می‌نمایند به درجات عالیه ارتقاء می‌یابند...
مقصود از رئیس هم جمال مبارک جلّ جلاله می‌باشند چنانچه حضرت عبدالبهاء جلّ ثنائه در خطبهٔ لوح مبارک در تفسیر آیهٔ قرآنیهٔ عالم الغیب فلا یظهر علی غیبه... نازل شده... (رحیق مختوم، ج۱، طبع ۱۳۰ بدیع، ص۶۷۹-۶۸۲/طبع ۱۰۳ بدیع، ص۵۵۵-۵۵۸ با تلخیص)
حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
"... سرّ التّنکیس لرمز الرّئیس این دو معنی دارد. یکی سرنگونی یعنی انقلاب عظیم حاصل میشود اعلاکم ادناکم میشود و معنی ثانی مقصد تغییر شدید است یعنی جمیع آثار و احکام و وقایع از انقلاب و نسخ و تبدیل و تغییر و وقایع عظیمه که در ظهور قبل گردید دوباره عود می‌نماید طابق النّعل بالنّعل..." (منتخباتی از مکاتیب، ج۴، ص۱۹۲) و در بیان دیگر از مرکز میثاق نازل: "مسئلهٔ سرّ التّنکیس لرمز الرّئیس؛ تنکیس دو معنی دارد. یکی به معنی عود است و دیگری به معنی سرنگونی. می‌فرمایند یوم ظهور موعود کَور سابق به جمیع شئون عود می‌نماید؛ یعنی در کور سابق چه قیامتی برپا شد؛ کتاب جدید آمد و شریعت جدیده نازل شد؛ آسمان ادیان منطوی گشت. به همچنین در کور لاحق عیناً مثل سابق عود خواهد کرد. این است که حضرت رسول علیه السّلام می‌فرماید طابقوا النّعل بالنّعل؛ و معنی ثانی که سرنگونی است مقصد آن است که در یوم موعود یجعل اعلاکم اسفلکم و اسفلکم اعلاکم. این مختصر بیان است که ذکر شد." (منتخباتی از مکاتیب، ج۴، ص۱۹۲)
جمال قدم در تشریح آن می‌فرمایند:
و این که سؤال نمودی از سرّ تنکیس لرمز الرّئیس؛ در اوّل ظهور ملاحظه نما شیخ محمّدحسن نجفی، که قطب علمای ایران بود، و سایر علمای نجف و ارض طف و بلاد ایران بعد از ارتفاع کلمه و اظهار امر کلّ محجوب و ممنوع مشاهده گشتند؛ از بحر بیان رحمن محروم و از آفتاب دانش بی‌خبر بلکه بر منابر به سبّ و لعن مشغول. جوهر وجودی را که در قرون و اعصار لقایش را سائل و آمل بودند و عند ذکر اسمش عجّل الله می‌گفتند ردّش نمودند و بالاخره بر سفک دم اطهرش فتوی دادند. ولکن نفوسی از عوام اقبال نمودند و از بحر علم الهی نوشیدند و به افق اعلی راه یافتند و در یوم ارتفاع صریر قلم اعلی به کلمهٔ لبّیک فائز گذشتند. کذلک جعَلنَا أعلیٰهُم أسفَلَهُم و أسفَلَهُم اعلیٰهُم. این است سر تنکیس لرمز الرّئیس. در ابن مریم تفکّر نما. حنّاس که اعلم علمای آن عصر بود فتوی بر قتل داد و در حضور آن خبیث یک لطمه بر وجه مبارک آن حضرت وارد آمد؛ ولکن صیّاد سمک که به صید ماهی مشغول بود حضرت روح بر او مرور نمود؛ فرمود بیا تو را صیّاد انسان نمایم. فی‌الحین توجّه نمود و از بحر و سمک و مافیه گذشت. یک کلمه از علم ندیده به ملکوت علم ارتقا جُست؛ بالاخره به مقامی رسید که نفحاتش عالم را معطّر نمود. ذلک مِن فضلِ الله یُعطیه مَن یشاء. (آثار قلم اعلی، ج۷، ص۱۱۱)
(برای مطالعه آثار مبارکه در این زمینه نگاه کنید به مائدهٔ آسمانی، ج۱، ص۱۲-۱۳؛ ص۱۵؛ ص۱۶ / مائدهٔ آسمانی، ج۲، ص۲۰، ص۱۹/ ج۳، ص۴-۵ / لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۲۱۷.)
عبارت "یعلم خافیة القلوب و ما یتحرّک به أعینُ اللّامزین" که در این بند از کتاب اقدس اشاره به بیان الهی نازله در قرآن کریم، سورهٔ غافر، آیهٔ ۱۹ است که فرمود: " یعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْینِ وَ مَا تُخْفِی الصُّدُورُ." (مضمون: خداوند واقف است بر چشمهای خائن و آنچه که در سینه‌ها نهان شده است.) جمال قدم مکرّراً فرموده‌اند این بیان مربوط به این عصر و زمان است: "امروز خائنهٔ اعیُن و خافیهٔ صدور کلّ أمام کرسیّ ظهور ظاهر و هویدا. لایعزب عن علمه مِن شیءٍ. یسمع و یَری و هو السّمیع البصیر." (لوح مبارک خطاب به ابن ذئب، ص۷۹) در بیان دیگر از قلم اعلی نازل: "خافیهٔ صدور و خائنهٔ اعیُن به قسمی ظاهر که از برای احدی مجال انکار نه." (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۲۶۶) در کلام دیگر از قلم جمال قدیم الهی نازل: "اسرار قلوب و صدور مشهود، خائنةُ الأعیُن و خافیةُ الصّدور وصف این یوم است." (لئالی‌الحکمة، ج۲، ص۲۲۱)
چقدر این لوح مبارک حضرت عبدالبهاء در زمینهٔ اعلیٰهُم اسفلهم و اسفلهم اعلیٰهُم گویا است:
هوالله ای بندهٔ آستان الهی، علما و عرفا و امرا اکثری محروم ماندند و تو محرم راز گردیدی؛ آفل شدند و تو طالع گردیدی؛ هبوط یافتند و تو صعود جُستی؛ ذلیل گشتند و تو عزیز گردیدی. پس هدایت است که انسان را از خاک به افلاک رسانَد و از حضیض ادنی به اوج اعلی برآرَد؛ ناسوتی را لاهوتی کند، زمینی را آسمانی نماید، ظلمانی را نورانی کند و حیوانی را انسانی بیاموزد، خفته را بیدار کند و نادانان را هوشیار نماید. این است که شیخ مرحوم می‌فرماید "سرّ التّنکیس لرمز الرّئیس." این است معنی "یجعل أعلاکم اسفلکم اسفلکم اعلاکم." پس شکر کن خدا را که برتری یافته و سروَری جُستی و روز به روز بهتر و خوشتر گردیدی. امیدوارم سرحلقهٔ مشتاقان شوی و سروَر عاشقان گردی و به هدایت نفوس پردازی و کأس مزاجها کافور بخشی و علیک البهاء الأبهی. ع‌ع (دکتر وحید رأفتی، یادنامهٔ مصباح منیر، ص۲۸۸)
۱۵۸. طوبیٰ لِمَنْ وَجَدَ عَرْفَ ﭐلْمَعانیۭ
مِنْ اَثَرِ هٰذَا ﭐلْقَلَمِ ﭐلَّذیۭ اِذا تَحَرَّکَ فاحَتْ نَسَمَةُ اللهِ فیۭما سِواهُ وَ اِذا تَوَقَّفَ ظَهَرَتْ کَینونَةُ ﭐﻹطْمینانِ فِی ﭐلْاِمْکانِ تَعالَی ﭐلرَّحْمٰنُ مُظْهِرُ هٰذَا ﭐلْفَضْلِ ﭐلْعَظیمِ * قُلْ بِما حَمَلَ ﭐلظُّلْمَ ظَهَرَ ﭐلْعَدْلُ فیۭما سِواهُ وَ بِما قَبِلَ ﭐلذِّلَّةَ لاحَ عِزُّ اللهِ بَینَ ﭐلْعالَمینَ *
(مضمون: خوشا به حال کسی که بوی خوش معانی را یافت از اثر این قلمی که هرگاه حرکت بنماید، نسائم الهی در ماسوای او منتشر میشود و هر گاه توقف کند، حقیقت اطمینان در اهل امکان آشکار می‌گردد. بزرگ است [خداوند] رحمان، ظاهر کنندهٔ این فضل عظیم. بگو به سبب اینکه [مظهر امر الهی] ستم را تحمل نمود، عدل در ماسوای او ظاهر گشت و به سبب اینکه خواری را قبول فرمود، عزّت خداوند بین عالمیان آشکار شد.)
نفحات وحی که با مادونش اشتباه نمی‌شود، فقط به مشام کسانی خوش می‌آید که مزکوم نباشند و قوّهٔ شامّهٔ آنها قوی و بدون نقص باشد. جمال قدم فرموده‌اند: "نفحات وحی به دونش مشتبه نشده و نمی‌شود." (لوح مبارک خطاب به شیخ نجفی، ص۸۴) بنابراین، اگر کسی بتواند عَرف معانی و بوی خوش رحمانی را از آثار قلم اعلی بیابد، دیده‌اش بینا شود و گوشش شنوا گردد و دلش روشن شود، اگر پیر باشد جوان شود. جمال قدم می‌فرمایند: "امروز آفتاب معانی از خلال سدرهٔ بیان به صورت این کلمات بر ارض پرتو افکنده، هذا یومٌ کان لقائه منتهی امل المقرَّبین و الموحّدین. أنِ اغتنموه و لاتکونوا مِنَ الصّابرین. نیکو است حال نفسی که در این ایّام به نور عرفان فائز و بما اُمِرَ بِهِ عامل." (آیات بیّنات، ص۲۵۷ / مضمون عبارت عربی: این روزی است که مقرّبین و موحّدین آرزو داشتند به دیدار آن فائز شوند. آن را مغتنم بدانید و خود را معطّل نکنید.) در بیان دیگر چنین مذکور: "هر پیری که در این ربیع الهی عَرف گلزار معانی را استشمام نمود او از جوانان فردوس لدی‌الله مذکور و مسطور. مقام این یوم از بیانِ مذکور معلوم. طوبی از برای نفسی که عرفَش را یافت و مقامش را شناخت؛ او از اهل بصر در منظر اکبر محسوب." (همان، ص۸-۲۵۷)
لذا، رایحهٔ رحمان، نفحات یزدان، و عَرف معانی، نسمةالله از جمله اصطلاحاتی است که در آثار مبارکه به کار رفته و گویای آن است که جمیع بندگان باید یعقوب‌وار بوی خوش قمیص یوسفی را بشناسند و جان و دل را از آن طراوت و لطافت بخشند. در ذیل بند ۱۳۶ در این خصوص توضیحاتی ترقیم شد. در اینجا لازم آمد که توضیحات جناب اشراق خاوری نقل شود که در جواب کسی که به عبارت "... إنّهُ یجدُ عرفَ الرّحمن مِن شطر السّجن" ایراد گرفته و آن را "بوی خدا در زندان" ترجمه کرده، چنین مرقوم داشته‌اند:
حملهٔ ایشان به جملهٔ «یجد عرف الرّحمن من شطر السّجن» است که از روی عناد و غلط آن را به جملهٔ «بوی خدا در زندان» ترجمه کرده است. می‌فرمایند «یجد عرف الرّحمن من شطر السّجن» یعنی رائحهٔ الهیّه را از طرف سجن اعظم استشمام می‌کند و این سخن بی‌نهایت لطیف است. در قرآن مجید دربارهٔ یعقوب که فرمود، « إِنِّی لَأَجِدُ رِیحَ یوسُفَ لَوْلَا أَن تُفَنِّدُونِ».* یعقوب ریح یوسف را از فرسنگ‌ها راه استشمام کرد. حال اگر کسی از اهل ایمان رائحهٔ الهیّه و عرف رحمن را از جهت و طرف سجن اعظم استشمام کند آیا تعجّبی دارد؟ در احادیث وارده از حضرت رسول (ص) وارد شده که دربارهٔ اویس قرنی مکرّراً فرمودند: «انّی لَاَجِدُ رائحةَ الرّحمن مِن قِبَلِ القَرَن.»... این اصطلاح است و در عُرف اُدبا و فضلا بسیار معروف است که بوی معشوق را استشمام می‌کنند و لطائف بسیار در این خصوص گفته‌اند. حافظ فرموده:
بوی خوش تو هر که ز باد صبا شنید / از یار آشنا سخن آشنا شنید
شیخ سعدی فرموده:
یکی پرسید از آن گم کرده فرزند/ که ای روشن‌روان پیر خردمند
ز مصرش بوی پیراهن شنیدی/ چرا در چاه کنعانش ندیدی
(اقداح‌الفلاح، ج۲، ص۱۳-۱۴)
*سورهٔ یوسف، آیهٔ ۹۴ (این کلام منسوب به حضرت یعقوب است که به دیگر پسرانش فرمود: اگر مرا به خرفتی متّهم ندارید، من بوی یوسف را می‌شنوم.)
در حین حرکت قلم اعلی نسائم الهی به وزیدن می‌آید و چون، زمان نزول آیات به انتهی می‌رسد و قلم از حرکت می‌ایستد، شریعت الهی وضع میشود و در عالم امکان استقرار می‌یابد و ایجاد اطمینان در قلوب اهل ایمان می‌نماید. به این علّت است که حضرت بهاءالله می‌فرمایند: "هذا یومٌ... لو أدرَکَهُ الخلیلُ لَیَضِعُ وجهَهُ علی التّراب خاضعاً للهِ ربّک و یقول قَدِ ٱطمئنَّ قلبی یا الهَ مَن فی ملکوت السّموات و الأرضین و أشهَدتَنی ملکوتَ أمرِکَ و جبروت اقتدارک و أشهَدُ بظهورک اطمئنّت أفئدة المقبلین." (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۲۱۴ / مضمون: امروز روزی است که اگر حضرت ابراهیم حضور داشت هرآینه صورتش را، در کمال فروتنی برای پروردگارت، بر خاک می‌گذاشت و می‌گفت ای خدای کسانی که در ملکوت آسمانها و زمین‌ها هستند قلبم اطمینان یافت و تو ملکوت امرت و جبروت اقتدارت را به من نشان دادی. شهادت می‌دهم که با ظهور تو دلهای همهٔ مقبلین اطمینان یافت.)
لوح زیبایی از حضرت عبدالبهاء در این مقام نقل میشود که به شخصی به نام میرزا محمود پسر مشهدی اسمعیل عزّ صدور یافته است:
هوالابهی ای طیر آشیان محبّت‌الله آواز راز، که از حنجر عشق الهی ظاهر و صادر، به سمع طیور حدائق اشتیاق واصل و در قلوب این طیور شکور رَوح و ریحان حاصل گشت. هر نسیمی که از اقلیم انجذاب برخیزد، جان دوستان الٓهی را مسرور نماید و قلوب را معمور و عقول را مست و مخمور کند. نفحهٔ گلزار جسمانی جسمانیان را فرحی بی‌اندازه بخشد و افسردگان را روح تازه مبذول دارد. ظلمت قلوب بزداید و از کسالت وجود برهاند. دیگر واضح است که نسائم روحانی، که از گلشن قلوب رحمانی و گلزار عشق الٓهی بوَزَد، چه تأثیری نماید. این است که می‌فرماید: "إنّی أجِدُ رآئحةَ الرّحمٰن مِن جانب الیَمَن." این یمن قلوب روحانیان است و این عدن وجدان اشراقیان. پس، ای مرغ سحر، وقت نغمه و آواز است و ای جوهر فقر، زمان عجز و نیاز. در این شاخسار گلستان معنوی آغاز نغمه و آهنگی کن و مدهوشان صبحگاهی را بیدار کن. ع ع (مجموعه آثار مبارکه، شماره ۸۴، ص۴۳۷ (
مطلب دیگر که در این بند از کتاب اقدس عزّ نزول یافته تحمّل مظالم اهل عدوان توسّط جمال رحمن است تا "عدل" که همان شریعت الهی است در عالم ظاهر شود و در اثر قبول ذلّت ظاهره عزّت الهیّه رخ بگشاید. این معنی در آثار الهی بسیار تکرّر ذکر یافت. جمال قدم می‌فرمایند: "قَد قُیِّدَ جمالُ القِدَم لإطلاقِ العالَم و حُبِسَ فی الحصن الأعظم لعِتقِ العالمین و أختار لنفسه الأحزان لسرور مَن فی الأکوان. هذا مِن رحمة ربّک الرّحمن الرّحیم. قد قَبِلنَا الذّلّة لعِزِّکُم و الشّدائد لرخائکم یا ملأ الموحّدین." (آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ص۲۴۲؛ خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۲۴۴ / مضمون: جمال قدم در قیود گرفتار آمده تا اهل عالم آزادی یابند و او در سجن اعظم محبوس شده تا حرّیت به جهانیان رسد و تمام احزان را برای خویشتن خواسته تا اهل این جهان مسرور باشند. این رحمت پروردگار است. ما ذلّت را برای حصول عزّت جهت شما پذیرفتیم و شدّت و مشقّت را قبول کردیم تا برای شما راحتی حاصل شود.)
در اینجا دو نکته مطرح است. اوّل آن که حضرات مظاهر ظهور بنفسهم در عالم ذر پذیرفتند که برای هدایت خلق متحمّل مشقّات شوند. جمال قدم در لوحی می‌فرمایند: "انشاءالله به آنچه در ذرّ بقا عهد نمودیم ثابت و جازمیم اگرچه مردود عباد و مطرود بلاد شویم؛ چنانچه شده‌ایم و عنقریب دنیا و اهلش فانی شوند و اهل‌الله بر رفارف باقی در آیند. إنّا لله و إنّا الیه راجعون." (سفینه عرفان، دفتر سوم، ص۷) اشارهٔ مبارک محتملاً به لوحی است که در طیّ آن می‌فرمایند: "این سلاطین وجود در ذرّ عما و عوالم ارواح به کمال میل و رغبت جمیع بلایا را در سبیل حق قبول نمودند. لهذا خود را تسلیم در دست اعدا نمایند به قسمی که آنچه بتوانند از ایذا و اذیت بر اجساد و اعضاء و جوارح این کینونات مجرّده در عالم مُلک و شهاده ظاهر سازند و چون مؤمنین و محبّین به منزلهٔ اغصان و اوراق این شجرهٔ مبارکه هستند لهذا هر چه بر اصل شجره وارد گردد البتّه بر فرع و اغصان و اوراق وارد آید." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۴۳)
نکته دوم در معنای عدل است که جمال مبارک در لوح رضوان‌العدل می‌فرمایند: "فاعلموا بأنَّ أصلَ العدلِ و مبدئه هُوَ ما یأمُرُ بِهِ مظهرُ نفسِ اللهِ فی یوم ظهوره لو أنتم مِنَ العارفین." (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۲۵۳ / مضمون: پس بدانید که اصل و مبدأ عدل آن چیزی است که مظهر ظهور الهی در حین ظهور به آن امر می‌فرماید.) و در ادامهٔ مطلب تصریح می‌فرمایند:
قل إنَّ عدلَ الّذی تضطربُ منه ارکانُ الظّلم و تنعدم قوائم الشّرک هو الإقرار بهذا الظّهور فی هذا الفجر الّذی فیه أشرَقَت شمسُ البهآء عن افق البقآء بسلطانٍ مبین و مَن لم‌یؤمن به إنّه قد خَرَجَ عن حصنِ العدل و کُتِبَ اسمُهُ مِنَ الظّالمین فی الواح عزٍّ حفیظ و مَن یأتی بعملِ السّموات و الأرض و یَعدل بین النّاس إلی آخر الّذی لا آخرَ له و یتوقّف فی هذا الأمر إنّهُ قد ظَلَمَ علی نفسِه و کان مِنَ الظّالمین. أنِ ارتقبوا یا قوم ایّامَ العدل و انّها قد أتَت بالحقّ ایّاکُم أن تحتجبوا منها وتکوننّ مِنَ الغافلین." (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۲۵۴ / مضمون: بگو عدلی که ارکان ظلم از آن مضطرب میشود و ستون‌های شرک معدوم می‌گردد اقرار به این ظهور در این بدایت آن است که شمس بهاء از افق بقاء اشراق فرموده و کسی که به آن ایمان نیاورد از حصن عدل خارج شده و اسمش در الواح محفوظ در زمرهٔ ظالمین نوشته شده است. کسی که جمیع اعمال آسمان و زمین را به جای آورد و بین مردمان عدل را تا ابدالآباد برقرار سازد و در این امر مبارک توقّف نماید او بر خویشتن ظلم روا داشته و در زمرهٔ ظالمین محسوب است. ای مردم مراقب ایّام عدل باشید که به حق آمد مبادا از آن محجوب بمانید و از جمله غافلان باشید.)
۱۵۹. حُرِّمَ عَلَیکُمْ حَمْلُ اٰلاتِ ﭐلْحَرْبِ
اِلّٰا حیۭنَ ﭐلضَّرورَةِ وَ اُحِلَّ لَکُمْ لُبْسُ ﭐلْحَریرِ قَدْ رَفَعَ اللهُ عَنْکُمْ حُکْمَ ﭐلْحَدِّ فِی ﭐللِّباسِ وَ ﭐللِّحیٰ فَضْلاً مِنْ عِنْدِهِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْاٰمِرُ ﭐلْعَلیمُ * اِعْمَلُوا ما لٰا تُنْکِرُهُ ﭐلْعُقولُ ﭐلْمُسْتَقیمَةُ وَ لا تَجْعَلُوا اَنْفُسَکُمْ مَلْعَبَ ﭐلْجاهِلینَ * طوبیٰ لِمَنْ تَزَینَ بِطِرازِ ﭐلْاٰدابِ وَ ﭐلْاَخْلاقِ اِنَّهُ مِمَّنْ نَصَرَ رَبَّهُ بٱلْعَمَلِ ﭐلْواضِحِ ﭐلْمُبین *
(مضمون: حمل آلات جنگی بر شما حرام شده مگر در وقت ضرورت. و پوشیدن [لباس] حریر بر شما حلال شده است. همانا خداوند حکم محدودیت در لباس و ریش را به عنوان فضلی از نزد خود، بر داشته است. البته او فرمان دهندهٔ دانا است. آنچه را عقول سلیمه انکار نمی‌کنند، انجام دهید و خودتان را بازیچهٔ جاهلان قرار ندهید. خوشا به حال کسی که به زیور آداب و اخلاق مزیّن گردید. او از کسانی است که پروردگارش را به عمل واضح و آشکار یاری نمود.)
حمل اسلحه در امر مبارک ممنوع است مگر در مواردی که ضرورت ایجاب کند. این حکم در کتاب بیان نیز نازل شده است. در بیان عربی، باب شش از واحد هفتم می‌فرمایند: "و لاتحملنّ اسباب الحرب بینکم و لاتلبس ما تخاف به صبایاکم. لعلّکم مَن نُظهرُهُ بالحق لاتحزنون." (مضمون: اسباب جنگ حمل نکنید و لباسی نپوشید که موجب خوف دخترانتان شود که شاید آن کسی را که به حق ظاهر خواهیم ساخت محزون نکنید.) بعد، در بیان فارسی توضیح می‌فرمایند:
الباب السّادس مِنَ الواحد السّابع فی عدم جواز اخذ اسباب الحرب و آلاتها إلّا فی حین الضّرورة أو وقت المجاهدة إلّا الّذین هُم یَصنعون. ملخّص این باب آن که اسبابی که نفسی از نفسی خائف گردد محبوب نیست عندالله الّا در یوم اذن یا از برای عبادی که به صنعت آنها مشغول‌اند و همچنین لباسی که سبب خوف نفسی شود داخل جنّت نمی‌گردد. سزاوار است بر عبد که مراقب باشد که امری که سبب خوف نفسی باشد از او صادر نگردد. لعلّ در یوم قیامت کلّ بر هیکل انسانیت و شئون لایقهٔ به آن باشند. لعلّ عین شمس حقیقت بر شیئی شاهد نگردد دون رضای خود را.
امّا این بدان معنی نیست که فرد بهائی حقّ دفاع از خویشتن ندارد. حضرت عبدالبهاء در لوحی خطاب به احبّای اشتهارد، کُلَه‌درّه، می‌فرمایند:
امّا قربانی حضرت هبةالله مقبول درگاه کبریاست. فی‌الحقیقه، به مشهد فدا شتافت و جان را رایگان بباخت. ولی دزدان را در بیابان مقاومت لازم و قطّاع‌الطّریق را، جز به مجبوری، تسلیم جائز نه. احبّای الهی باید حامی صلح و صلاح باشند و محبّ آشتی و فلاح؛ آسایش آفرینش جویند و راحت و دوستی بیگانه و خویش. به ضرّ موری راضی نگردند و مشقّت نفسی را سبب نشوند. ولی چون حضرت هبةالله، اگر چنانچه در صحرا گیر سارق افتند و به قُطّاع‌الطّریق برخورند، خویش را تسلیم ننمایند تا پاره پاره کنند. به قدر امکان مدافعه نمایند و به حکومت شکایت فرمایند تا حکومت سیاست نماید و دیگری تعدّی نکند. (مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۸۹، ص۹۱-۹۲)
در مفاوضات در قضیۀ بیان حضرت مسیح که اگر کسی طرف راست تو را سیلی بزند طرف چپت را بیاور، که در واقع مقصد ایشان تربیت ناس بود، می‌فرمایند:
حضرت مسیح را مقصد از عفو و سماح نه این است که اگر ملل سائره بر شما هجوم کنند خانمان شما را بسوزانند اموال را غارت کنند بر اهل و عیال و اولاد تعدّی نمایند و هتک ناموس کنند شما در مقابل آن لشکر ستمکار تسلیم شوید تا هر ظلم و تعدّی مُجریٰ دارند. بلکه مراد حضرت مسیح معاملهٔ خصوصی در میان دو شخص است که اگر شخصی به دیگری تعدّی نماید متعدّی علیه باید عفو نماید امّا هیأت اجتماعیّه باید محافظهٔ حقوق بشریّه نماید. مثلاً اگر کسی بر نفس من تعدّی کند و ظلم و جفا روا دارد و زخم بر جگرگاه زند ابداً تعرّض ننمایم بلکه عفو نمایم. ولی اگر کسی بخواهد به این سیّد منشادی تعدّی کند البتّه ردع و منع نمایم." (مفاوضات عبدالبهاء، ص۱۸۸)
حضرت ولی امرالله فرموده‌اند:
و امّا در مورد سؤالی که مطرح کرده‌اید: در مواقع اضطراری وقتی مراجع قانونی برای توسّل و دادخواهی در دسترس نباشد، دفاع فرد بهایی از خود کاملاً موجّه است." (ترجمه - مکتوب ۲۴ ژوئیه ۱۹۴۳ از طرف حضرت ولی امرالله به یکی از احبّاء / انوار هدایت، شماره ۳۹۸)
بیت‌العدل اعظم چنین هدایت فرموده‌اند:
مکتوب دوّم مارس ۱۹۷۲ شما واصل شد. سؤال کرده‌اید که آیا زن و شوهر مهاجری که در نقطه‌ای دورافتاده فاقد قوای امنیتی و حفاظتی سکونت دارند می‌توانند برای دفاع از خود اسلحه در تملّک داشته باشند، زیرا دو مرتبه تا کنون سارقین به منزلشان حمله کرده اموالشان را غارت کرده‌اند.
در لوحی از حضرت عبدالبهاء... خاطرنشان شده است که در صورت حمله سارقین و قطّاع طریق، فرد بهایی نباید تسلیم شود، بلکه باید تا آنجا که اوضاع و شرایط اجازه می‌دهد، از خود دفاع کند و سپس نزد اولیاء حکومت اقامهٔ دعوی نماید. حضرت ولی‌امرالله در توقیعی که حسب‌الامر مبارک تحریر یافته می‌فرمایند که در احیان بروز وقایع اضطراری و هنگامی‌که هیچ نوع مرجع قانونی برای دادخواهی وجود ندارد، افراد احبّاء مجازند از خود دفاع نمایند.5 اگرچه به بعضی از محافل ملّیه در ممالکی که با آشوب‌های فزایندهٔ داخلی مواجه هستند توصیه کرده‌ایم که احسن و اولی آن که بهائیان برای حفظ خود یا حفاظت از خانواده خریدار یا مالک اسلحه نباشند، امّا فکر می‌کنیم در شرایطی که در مکتوب خود تشریح کرده‌اید خانوادهٔ مهاجر مجازند در منزل خود اسلحه نگه دارند مشروط بر آنکه منع قانونی نداشته باشد. (ترجمه - مکتوب ۲۰ مارس ۱۹۷۲ بیت العدل اعظم به محفل روحانی ملّی هندوراس / انوار هدایت، شماره ۴۰۰)
در خصوص مواقع ضرورت برای حمل اسلحه هدایتی از حضرت عبدالبهاء در رسالهٔ مدنیه در دست است:
در بعضی اوقات جنگ بنیان اعظم صلح است و تدمیر سبب تعمیر. مثلاً شهریار بزرگواری اگر در مقابل عدوّی باغی طاغی صف جنگ بیاراید و یا آن که به جهت جمع شمل هیئت و ممالک متشتّتهٔ پراکنده سمند همّت را در میدان جلادت و شجاعت برانگیزد و خلاصه محاربه‌اش مبنی بر نوایای صالحه باشد فی‌الحقیقه این قهر عین لطف و این ظلم جوهر عدل و این جنگ بنیان آشتی است. الیوم شایستهٔ ملوک مقتدر تأسیس صلح عمومی است. زیرا فی‌الحقیقه آزادی جهانیان است." (رسالهٔ مدنیه، ص۸۳)
مطلب دوم در این بند از کتاب اقدس حِلّیت لباس حریر است که قبلاً در دور اسلام برای مردان ممنوع و برای زنان مجاز بود. اگرچه در قرآن ذکری از ابریشم نشده، امّا با استنباط از آیاتی که در آن لباس حریر را لباس اهل جنّت تعیین کرده است، حضرات علما آن را برای مردان حرام دانسته‌اند، مگر در زمانی که عازم میدان نبرد و جهاد باشند. از جمله آمده است: "جَنَّاتُ عَدْنٍ یدْخُلُونَهَا یحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَ لُؤْلُؤًا وَ لِبَاسُهُمْ فِیهَا حَرِیرٌ." (سورهٔ فاطر، آیهٔ ۳۳ / مضمون: بهشت‌های عدن که واردش شوند در آنجا به دستبندهای زرّین و مروارید آراسته شوند و لباس آنها در آنجا ابریشم است.) و نیز آمده است: "أُوْلَٰٓئِک لَهُمْ جَنَّٰتُ عَدْنٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهِمُ ٱلْأَنْهَٰارُ یحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَ یلْبَسُونَ ثِیابًا خُضْرًا مِّن سُندُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُّتَّکـِٔینَ فِیهَا عَلَی ٱلْأَرَآئِک نِعْمَ ٱلثَّوَابُ وَحَسُنَتْ مُرْتَفَقًا." (سورهٔ کهف، آیهٔ ۳۱ / مضمون: اینان‌اند که بهشت‌های عدن دارند که جویباران از فرودستشان جاری است؛ و در آنجا به دستنبدهای زرّین آراسته شوند و جامه‌های سبزرنگ پرنیان و ابریشم ستبر بپوشند و در آنجا بر تخت‌ها تکیه زنند؛ هم پاداشی نیکوست و هم مجلسی نیکو.)
حضرت ربّ اعلی در باب نهم از واحد ششم کتاب بیان عربی حلّیت آن را اعلام می‌فرمایند: "أنتم لباس الحریر لیلة العیش تلبسون و إن استطعتم دونه لاتلبسون." (واحد ششم، باب نهم) و در باب مشابه بیان فارسی می‌فرمایند:
ملخّص این باب آن که خداوند عالم اذن فرموده به لباس حریر هر نفسی را در هر شأن و همچنین در استعمال ذهب و فضّه تا آن که کلّ در این جنّت به آنچه سبب سکون قلوب عباد است رسیده و منتهای شکر الٓهی را در یوم ظهور به ایمان به منَ یُظهرُهُ‌الله ظاهر سازند.
جمال قدم تصریح دارند که حدّ لباس و لِحیٰ (موی صورت) را برداشته‌اند و به عهدهٔ خود بندگان گذاشته‌اند، امّا آنها را بر حذر می‌دارند که مبادا خود را بازیچۀ دست نادانان قرار دهند. چنان که در لوح بشارات تصریح دارند: "زِمام البسه و ترتیب لِحا و اصلاح آن در قبضهٔ اختیار عباد گذارده شد. ولکن ایّاکُم أن تجعلوا أنفُسَکُم ملعبَ الجاهلین." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۱۸)
جمال قدم در لوحی خطاب به جناب عندلیب می‌فرمایند: "استعمال لباس اجنبیّه و ملاحظهٔ کتب آن قوم از قبل ممنوع و آثار منع در کتب موجود و مشهود. ولکن در این ظهور اعظم سدّ منع برداشته شد و به جای آن حرّیّت عطا و عنایت گشت." (مجموعه اقتدارات، ص۲۹)
حضرت ولی امرلله در ابلاغیه‌ای خطاب به محفل روحانی ملّی بهائیان ایران می‌فرمایند:
امّا راجع به قضیهٔ رقص و تقلید البسهٔ نساء غرب فرمودند اوّل وظیفهٔ محفل ملّی بهائیان ایران در این ایّام، که اخلاق در آن سامان تدنّی نموده و تقلید و عدم تقیّد و لامذهبی رواجی شدید یافته، این است که جمهور بهائیان را از قِبَلِ این عبد کراراً و مراراً در کمال تأکید و به نهایت صراحت تذکّر دهند که تجاوز از آداب بهائی و مخالفت مبادی سامیهٔ امریه راجع به تقدیس و تنزیه و عفّت و عصمت و اعتدال در امور و اجتناب از سیّئات اهل غرب و عادات مذمومهٔ غیرمرضیّهٔ آنان تولید مفاسد عظیمه در جامعه نماید و بنیهٔ جامعه را ضعیف نماید و از رونق بیندازد. بهائیان باید همّت در ترویج و اقتباس از حسنات اهل غرب نمایند نه تقلید سیّئات آنان. امتیاز بهائیان حقیقی در این است لاغیر. (منتخبات توقیعات مبارک، ص۱۲۰)
در نهایت، توصیه به تخلّق به اخلاق و آداب مرضیه است که آن را ناصر امر مبارک می‌دانند. جمال قدم می‌فرمایند:
لاتعرّوا أنفُسَکُم عن رداء الأدب و الإنصاف و لاتکلّموا بما نُهیتُم عنه فی ألواح ربّکمُ المهیمنِ القیّوم. و الّذی جُعِلَ محروماً عن الأدب إنّه لَعریٌّ ولو یلبس حرُر الأرض کلّها و هذا قد نزّل بالحقّ فی الواحٍ عزٍّ محفوظ: مَن لا أدب لَهُ لا ایمانَ لَهُ و بذلک یشهد ما نُزِّلَ فی البیان إن أنتم تشهدون. قد خُلِقَ الأدب فی البیان لهذا الجمال و کذلک کلّ اسمٍ خیر إن أنتم تعرفون. (کتاب بدیع، طبع آلمان، ص۱۰۰ / مضمون: خود را از جامهٔ ادب و انصاف عریان نسازید و به آنچه که در الواح پروردگارتان از آن نهی شده‌اید تکلّم نکنید. کسی که از ادب محروم شود او عریان است، حتّی اگر به تمام ابریشم‌های جهان ملبّس باشد و این در الواح محفوظ به حقّ نازل شده است: کسی که ادب نداشته باشد ایمان ندارد. و آنچه در بیان نازل شده بر این گواه است اگر مشاهده کنید. ادب در بیان برای این جمال خلق شده و همچنین هر اسم خیر؛ اگر بدانید.)
در لوح مبارک خطاب به ملک پاریس چنین عزّ نزول یافته است: "إنّا أخترنَا الأدب و جعلناه سجیّةَ المقرّبین. إنّهُ ثوبٌ یُوافقُ النّفوسَ مِن کُلِّ صغیرٍ و کبیر. طوبی لمن جَعَلَهُ طرازَ هیکلِهِ ویلٌ لمن جُعِلَ محروماً مِن هذا الفضلِ العظیم." (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۰۲ / مضمون: ما ادب را اختیار کردیم وآن را صفت نیکوی مقرّبان قرار دادید. ادب جامهای است که موافق جمیع نفوس از بزرگ و کوچک. خوشا به حال کسی که هیکلش را به آن زینت بخشد و وای بر کسی که از این فضل عظیم محروم مانَد.)
جمال مبارک حتّی اعمال زعمای قوم عثمانی را مطرح نمی‌فرمایند چون از حدّ ادب خارج میشود. خطاب به عالی پاشا می‌فرمایند: "لازال این غلام کلمه‌ای که مغایر ادب باشد دوست نداشته و ندارد. الأدَبُ قمیصی بِهِ زَیَّنّا هیاکِلَ عِبادِنَا المقرّبین. و الّا بعضی از اعمال که همچه دانسته‌اید مستور است در این لوح ذکر می‌شد." (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۲۴۳)
۱۶۰. عَمِّرُوا دِیارَ اللهِ وَ بِلادَهُ
ثُمَّ ﭐذْکُروهُ فیۭها بِتَرَنُّماتِ ﭐلْمُقَرَّبینَ * اِنَّما تُعْمَرُ ﭐلْقُلوبُ بٱللِّسانِ کَما تُعْمَرُ ﭐلْبُیوتُ وَ ﭐلدِّیارُ بٱلْیدِ وَ اَسْبابٍ اُخَرَ قَدْ قَدَّرْنا لِکُلِّ شَیْءٍ سَبَباً مِنْ عِنْدِنا تَمَسَّکوا بِهِ وَ تَوَکَّلوا عَلَی ﭐلْحَکیمِ ﭐلْخَبیرِ *
(مضمون: شهرهای خداوند و ممالک او را آباد کنید. سپس او [خداوند] را در آن [شهرها و ممالک] به آوازهای خوش مقرَّبین یاد کنید. حقیقتاً قلوب با زبان آباد می‌گردند، آن چنان که خانه‌ها و شهرها به وسیله دست و اسباب دیگر آباد می‌شوند. برای هر چیز سببی از نزد خود مقدّر ساختیم، به آن تمسک نمایید و به [خدای] دانای آگاه توکل کنید.)
احبّای الهی مأمور به آبادانی هستند، اعم از جمیع نقاط کرهٔ زمین یا قلوب جمیع سکنهٔ آن. حضرت عبدالبهاء در بیانات شفاهی در ۲۵ جولای ۱۹۱۵ در حیفا می‌فرمایند:
از اعظم مشروعات عالم انسانی مُدُن و قُریٰ و شهر است. هزاران مرتبه حیفا شهر شده است و ویران شده. در جمیع عالم در هر نقطه‌ای به کرّات و مرّات آبادی‌ها شده است، بعد ویران. زمین بر حالت واحد باقی، لکن آنچه که بر روی زمین پیدا شده محو گشته. این اعظم مشروعات بشر است و اینطور؛ دیگر ماعدای این چه خواهد شد. ولی انسان باید سبب آبادی باشد نه ویرانی. خدا انسان را در این کره خلق کرده که سبب آبادی این ارض شود. باید انسان در آبادی بکوشد. هرچه بیشتر در معموریت این عالم بکوشد، در نزد حق مقبول‌تر است. ولکن اهمّیت ندارد، چه که نمی‌ماند. لهذا آنچه که بشر می‌کند مثل نقش بر آب است؛ یک موج می‌زند همهٔ این نقش از میان می‌رود. چیزی که باقی است آن تأسیسات احبّای الهی است. بنیان الهی ابدی است. (در ظلّ شجرهٔ میثاق، ص۱-۱۵۰)
حضرت عبدالبهاء تأکید دارند که حتّی ایّام نوروز را نباید مهمل گذاشت و باید به تأسیسی مبادرت کرد که موجب رفاه مردم باشد. در واقع ارادهٔ الهی آن است که این قبیل روزها نیز موقعیت مغتنمی برای آبادانی بلاد و بهروزی مردمان باشد. هیکل مبارک می‌فرمایند:
چون روز مبارکی است نباید آن روز را مهمل گذاشت، بی‌نتیجه نمود که ثمر آن روز محصور در سرور و شادمانی مانَد. در چنین یوم مبارکی باید تأسیس مشروعی گردد که فوائد و منافع آن از برای ملّت دائمی ماند تا در السن و تاریخ مشهور و معروف گردد که مشروع خیری در فلان روز عیدی تأسیس یافت. پس باید دانایان تحقیق و تحرّی نمایند که احتیاج ملّت در آن روز به چه اصلاحی است و چه امر خیری لازم و وضع چه اُسّی از اساس سعادت ملّت واجب تا آن اصلاح و آن امر خیر و آن اساس در آن روز تأسیس گردد. (خطابات مبارکه، ج۳، ص۱۰۲)
حضرت عبدالبهاء تأکید دارند: "در معموریت و آبادی و مدنیت و تحصیل معرفت و تزئید تجارت و ترقّی زراعت و تحسین صناعت و ترقّیات عصریّه از هر قبیل کوشش نمایید." (پیام آسمانی، ج۱، ص۲۲)
البتّه می‌دانیم که این آبادانی در اثر تربیت صحیح و الفت و محبّت است. یعنی وقتی ملّتی تحت تربیت و تعلیم صحیح قرار گیرد اقدام به آبادانی می‌نماید. بیان حضرت عبدالبهاء آبادانی ظاهری را ناشی از آبادانی قلوب توصیف می‌کند: "اگر در ممالک و اقالیم آفاق سیر نمایید از جهتی آثار خراب و دمار مشاهده کنید و از جهتی مآثر مدنیت و عمار ملاحظه فرمایید. امّا خراب و ویرانی آثار جدال و نزاع و قتال است ولی عمار و آبادی نتائج انوار فضائل و الفت و وفاق... پس چون در جمیع عالم سیر و سیاحت نمایی آنچه معمور است از آثار الفت و محبّت است و آنچه مطمور است از نتائج بغض و عداوت." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۳۱۴ و ۳۱۶) به این ترتیب آبادانی ظاهر کرهٔ ارض بر پایهٔ آبادانی باطن انسان‌ها استوار می‌گردد و در بیان حضرت بهاءالله در این بند از کتاب اقدس نیز بر عمار هر دو تأکید شده است امّا هر کدام از اینها اسبابی متفاوت دارد. عمار ظاهر به واسطهٔ مدنیت و ترقّیات مادّی حاصل میشود و عمار قلوب به واسطهٔ لسان لیّن و نافذ. حضرت عبدالبهاء تأکید دارند:
شاید انسان درعالم جسمانی در نهایت ترقّی، جمیع نعمای جسمانی مهیّا، سعادت زندگانی ناسوتی حاصل، امّا از حیات روحانی به کلّی محروم و از مدنیت آسمانی بی‌بهره و از فضائل بی‌نصیب و از نورانیت ملکوت به کلّی منفور. لهذا همچنان که در مدنیت جسمانی سعی و کوشش داریم و در فوائد مادّیات می‌کوشیم و در اسباب راحت و آسایش ناسوتی سعی می‌کنیم، باید حیات روحانی را بیشتر اهمیت بدهیم و سعادت ابدی را بیشتر بطلبیم و نورانیت آسمانی و سنوحات رحمانی را بیشتر جوییم... تا انسان از هر دو جهت بزرگوار شود و هم مدنیت جسمانیّه هم مدنیّت روحانیه هر دو را حاصل نماید. (خطابات مبارکه، ج۱، ص۹۴-۹۵)
اگرچه هر دو مورد فوق نیاز به اسباب دارد، ولی تأییدات حق شرط اوّل موفّقیت است. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
بلی سعی و کوشش و جهد و ورزش لازم و واجب و فرض؛ و قصور و فتور مذموم و مقدوح. بلکه شب و روز مهمل نباید بود و دقیقه‌ای نباید از دست داد. چون کائنات سائره باید لیلاً و نهاراً و چون شمس و قمر و نجوم و عناصر و اعیانِ ممکنات در خدمات مداومت کرد. ولی باید اعتماد بر تأییدات نمود و اتّکاء و اتّکال بر فیوضات کرد. زیرا اگر فیض حقیقت نرسد و عون و عنایت شامل نگردد زحمت ثمر نبخشد، کوشش فائده ندهد و همچنین تا به اسباب تمسّک نشود و به وسائل تشبّث نگردد ثمری حاصل نشود. أبیَ اللهُ أن یجریَ الأمور إلّا بأسبابها و جَعَلنا لکلّ شیءٍ سبباً. (امر و خلق، ج۳، ص۴۰۳ / عبارت عربی حدیث منسوب به امام جعفر صادق مندرج در اصول کافی، ج۱، ص۱۸۳ است. مضمون آن که خداوند ابا دارد از این که امور را جاری سازد مگر آن که اسبابش فراهم آید و برای هر چیزی سببی گذاشته‌ایم.)
وقتی عمار و آبادانی ظاهری به اسباب ظاهره و تدبیر و مدیریت ماهرانه تحقّق یابد، فتح ابواب قلوب و آباد‌کردن آنها نیز باید به وسائل لازم صورت پذیرد که جمال قدم این وسیله را "لسان" می‌دانند. حضرت بهاءالله در زبان دو اثر می‌بینند:
اصل حکمت کلماتی است که سبب احیای نفوس است. در یکی از الواح قبل دیده شده می‌فرمایند یک کلمه چون نسایم ربیع مؤثّر و سبب حیات است و یک کلمه پیک عزرائیل. باری، رسول اسرافیل و پیک عزرائیل هر دو از کلمه ظاهر و در مقام دیگر می‌فرماید یک کلمه به مثابهٔ اریاح ربیع عالم پژمرده را تازه و زنده نماید و یک کلمه به مثابهٔ ریح سَموم عالم طراوت و لطافت و خرّمی را افسرده و پژمرده بل معدوم نماید. امروز باید هر نفسی که خود را از اهل‌الله می‌داند و یا حکیم می‌شمرد به کلماتی که سبب اشتعال و اتّحاد و الفت و اتّفاق و حیات است تکلّم نماید. (مجموعه الواح خطّ عندلیب، ص۶۹-۷۰)
در بیان دیگر از قلم قِدم نازل: "یک کلمه به مثابهٔ ربیع است و نهال‌های بستان دانش از او سرسبز و خرّم و کلمهٔ دیگر مانند سموم." (لوح مقصود، طبع مصر، ص۲۰) لذا برای بیان و کلام دو شرط قائل می‌شوند که اگر بتواند دارای آن باشد، البتّه در قلوب نفوذ نماید و آنچه که مقصود است حاصل شود. در لوح حکمت نازل: "قل إنّ البیانَ جوهرٌ یطلُبُ النّفوذ و الإعتدال امّا النّفوذُ معلّقٌ باللّطافة و اللّطافة منوطةٌ بالقلوب الفارغة الصّافیة. و امّا الإعتدال امتزاجه بالحکمة الّتی نزَّلناها فی الزّبر و الألواح." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۴۴ / مضمون: بگو بیان عبارت از جوهری است که طالب نفوذ و اعتدال است. امّا نفوذ مشروط به لطافت و لطافت مشروط به قلب فارغ و صافی است. اعتدال عبارت از همراهی آن با حکمت است که در الواح نازل شده است.) و در توضیح آن در لوح دیگر می‌فرمایند:
بیان نفوذ می‌طلبد. چه اگر نافذ نباشد مؤثّر نخواهد بود و نفوذ آن معلَّق به انفاس طیّبه و قلوب صافیه بوده و همچنین اعتدال می‌طلبد. چه، اگر اعتدال نباشد سامع متحمّل نخواهد شد و در اوّل بر اعراض قیام نماید و اعتدال امتزاج بیان است به حکمت‌هایی که در زبر و الواح نازل شده. و چون جوهر دارای این دو شئ شد، اوست جوهر فاعل که علّت و سبب کلّیه است از برای تقلیب وجود و این است مقام نصرت کلّیه و غلبهٔ الهیّه. هر نفسی به آن فائز شد او قادر بر تبلیغ امرالله و غالب بر افئده و عقول عباد خواهد بود. (مجموعه‌ای از الواح جمال اقدس ابهی که بعد از کتاب اقدس نازل شده، ص۲۳-۱۲۲)
لهذا، فتح قلوب عباد به روی کلام الهی که سبب عمار آنها خواهد شد به وسیلهٔ زبانی میسّر است که دارای این شرایط باشد. در این صورت مقصود حاصل است.
۱۶۱. طوبیٰ لِمَنْ اَقَرَّ بٱللهِ وَ اٰیاتِهِ
وَ ﭐعْتَرَفَ بِاَنَهُّ لا یسْئَلُ عَمّا یفْعَلُ هٰذِهِ کَلِمَةٌ قَدْ جَعَلَهَا اللهُ طِرازَ ﭐلْعَقآئِدِ وَ اَصْلَها وَ بِها یقْبَلُ عَمَلُ ﭐلْعامِلینَ * اِجْعَلُوا هٰذِهِ ﭐلْکَلِمَةَ نُصْبَ عُیونِکُمْ لِئَلّٰا تَزِلَّکُمْ اِشاراتُ ﭐلْمُعْرِضینَ *
(مضمون: خوشا به حال کسی که به خداوند و آیاتش اقرار کرد و اعتراف نمود به اینکه خداوند برای آنچه انجام می‌دهد مورد سؤال قرار نمی‌گیرد. این کلمه‌ای است که خداوند آن را زینت و اصل عقاید قرار داده و با آن، عمل عاملین قبول میشود. این کلمه را در مقابل چشمانتان قرار دهید تا اشارات معرضین شما را نلغزاند.)
پایه و اساس اعتقادی اهل بهاء ایقان به مختار مطلق بودن خداوند است که هر چه امر فرماید، هر کاری که انجام دهد، هر تقدیری را که رقم زند، خلاصه هر آنچه را که در کتاب الهی نازل فرموده و یا در امور روزمرّه، که اختیارش با خود انسان نیست، به جریان می‌اندازد، خیر محض است و مصلحت تامّ. لهذا، بنیاد اعتقادی اقرار به "یفعلُ مایشاء و یَحکُمُ مایرید بودن" خداوند است که در مظهر ظهورش تجلّی می‌نماید و همان مصلحت عباد است.
حضرت بهاءالله در مقام گلایه از مردمان می‌فرمایند:
یا علی، اگر به بصر حقیقت مشاهده نمایی حق را مسئول بینی نه فاعل مختار. جمیع مقرّ و معترفند به کلمهٔ مبارکهٔ «لایُسئَلُ عمّا یَفعل» و همچنین به کلمهٔ محکمهٔ «یفعلُ ما یشاء». معذلک اگر بر حَسَب ظاهر فی‌الجمله بر غیر ارادهٔ عباد امری ظاهر شود محزون مشاهده گردند. انشاءالله کلّ مؤیَّد شوند بر تفکّر در آنچه از قلم اعلی جاری و نازل شده که شاید مقصود را بیابند و به آن عمل نمایند. باید هر نفسی جهد نماید تا به کوثر رضا فائز شود. بگو ای اهل عالم، این وقت ثمین را از دست مدهید، در تدارک مافات جهد نمایید. اگر به اصغاء فائز شوند جمیع از پرتو انوار شمس حقیقت منوّر گردند. امروز روزی است بزرگ. طوبی لِمَن عَرَفَ و ویلٌ لِمَن غَفَلَ. (آیات الهی، ج۲، ص۳۰۷)
در واقع مصلحت عباد را خداوند بهتر می‌داند تا خود آنها. چه که علم غیب مخصوص خداوند است و بس."انسان خود بر خیر و نفع خود آگاه نه. علم غیب مخصوص است بذاته تعالی. بسا میشود که انسان امری را که به نظرش پسندیده است از حقّ جلّ جلاله مسألت می‌نماید و بعد کمال ضرّ از او حاصل. لذا قلم اعلی مقام توکّل و تفویض را القاء فرمود. بر هر صاحب بصر و ادراکی معلوم و واضح است که از حقّ جلّ جلاله آنچه ظاهر میشود از مقتضیات حکمت بالغه بوده و هست و اگر کسی تفویض نماید و توکّل کند آنچه مصلحت او است ظاهر شود." (بیان حضرت بهاءالله، امر و خلق، ج۳، ص۴۰۵)
در قرآن کریم نیز به این موضوع شهادت داده شده است: "عَسَیٰ أَن تَکرَهُوا شَیئًا وَهُوَ خَیرٌ لَّکمْ وَ عَسَیٰ أَن تُحِبُّوا شَیئًا وَ هُوَ شَرٌّ لَّکمْ وَ اللَّهُ یعْلَمُ وَ أَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ." (سورهٔ بقره، آیهٔ ۲۱۶ / مضمون: چه بسا چیزی را ناخوش داشته باشید و آن به سود شما باشد و چه بسا چیزی را خوش داشته باشید و آن به زیان شما باشد و خداوند می‌داند و شما نمی‌دانید.)
گاهی حتّی نوشتن ردّیه‌ها به مصلحت امرالله است اگرچه به‌ظاهر از آن ضرّ پدید آید و به مذاق ما خوش نیاید. حضرت عبدالبهاء راجع به مطالبی که زعیم‌الدّوله علیه امرالله نوشته بود فرمودند:
در کتاب جدید هر قسم بنگارد ضرری به ما نرساند ولی عاقبت سبب پشیمانی خود او شود. ما مظهر «عسی أن تکرهوا شیئاً و هو خیرٌ لَکُم» و ایشان مظهر «عَسیٰ أن تُحبّوا شیئاً و هو شرٌّ لکم.» یعنی نشریات ایشان به جهت ما مفید و از برای ایشان ضرّی شدید. چه ضرری اعظم از این که در شرق و غرب عالم نفوسی موجود و ستایش این امر نمایند. معلوم است که آنان به این کتاب چگونه نظر نمایند. (مائدهٔ آسمانی، ج۵، ص۱۵۷ / ج۹، ص۱۲۰)
در بیانی نازل از قلم اعلی چنین مذکور: "اگر در آیات مُنزَله از سماء فضل تفکّر نمایی شهادت می‌دهی که حقّ جلّ و عزّ به آنچه امر فرموده و می‌فرماید همان مصلحت عباد بوده و خواهد بود." (مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۴۷)
خداوند گوش به فرمان خلق نیست که هر آنچه آنها بخواهند همان کند و آنچه بخواهند ظاهر نماید و یا برنامه‌های خود را به خواست بندگان تغییر دهد. جمال قدم در لوحی به طلب معجزه توسّط اعراب از حضرت رسول اشارتی دارند که می‌فرمایند:
... مطالبی را که ذکر نمودی و علامت حقّیت حق قرار دادی این امور نزد حق لم‌یزل و لایزال مردود بوده. بهتر آن که خالصاً لوجه الرّحمن قدری از آیات فرقان تلاوت نمایید و در معانی آن تفکّر کنید. شاید در این یوم، که سلطان ایّام است، از رحیق عرفان محروم نمانید و از کوثر وحی و الهام بی‌نصیب نشوید از جمله در این آیات مبارکه که از قبل بر محبوب عالم و سیّد امم نازل شده تفکّر کنید... این آیاتی است که مشرکین به خاتم انبیاء روح ما سویٰه فداه گفته‌اند. یعنی مضمون این آیات را شرائط ایمان قرار داده‌اند که اگر آن حضرت ظاهر فرماید به حق موقن شوند. حال تفکّر در آن نفوس غافله نمایید که عرض کرده‌اند باید در ارض بطحا چشمهای جاری کنی و یا یک بیتی از ذهب ظاهر کنی از برای ما یا این که به آسمان صعود نمایی مقابل چشم ما و بیایی به کتابی که او را قرائت کنیم یا بُستانی ظاهر کنی که در آن نخیل و عنب باشد یا این که به حق جلّ جلاله و قبیلی از ملٓئکه بیایی. اینها اموراتی بود که مشرکین حجاز از سیّد عالم خواستند که ظاهر فرماید تا موقن شوند به آنچه بیان فرموده... بعد از این سؤالات ملاحظه کنید که حقّ جلّ جلاله در جواب چه فرموده. می‌فرماید بگو هل کنتُ إلّا بشراً رسولا. و اگر این عرایض مقبول می‌شد و حق تعالی سلطانه ظاهر می‌فرمود آنچه را که خواسته بودند به زعم آنها دیگر در ارض احدی منکر و مُعرض بر حسب ظاهر مشاهده نمی‌شد؛ و حال آن که در مقام دیگر می‌فرماید اگر ببینند جمیع آیات را به حق مقبل نشوند و به افق اعلی توجّه ننمایند. (اقتدارات، ص۲۸۷-۲۸۸)
بعد از این بیانات مبارکه است که به موضوع مختار مطلق بودن خداوند تصریح دارند:
حق منتظر آن نبوده و نیست که هر نفسی آنچه بخواهد ظاهر فرماید. عَلَم یفعلُ ما یشآء برافراخته و به کلمهٔ مبارکهٔ أحکُمُ ما اُرید ناطق. این بسی واضح است که حقّ جلّ کبریائه فاعل مختار است. آنچه بگوید و بفرماید همان مصلحت عباد او بوده و خواهد بود. و آنچه شما خواستید اعظم از آن ظاهر شده. در کتب الهیّه تفرّس نمایید تا مطّلع شوید بر علم و حکمت و سلطنت و قوّت و قدرت و احاطهٔ حق تعالَت قدرته و تعالت عظمته و تعالت سلطنته. (همان، ص۲۸۹)
بنابراین، اهل بهاء به خوبی واقف‌اند که مظهر ظهور الهی یفعل ما یشاء و یحکُمُ ما یرید است و آنچه که اراده فرماید مصلحت بندگان در همان است. لذا از هر گونه چون و چرا، که در آثار مبارکه به صورت "لِمَ و بِمَ" آورده شده، خودداری نمایند و صلاح خویش را در اطاعت از اوامر الهیّه دانند.
۱۶۲. لَوْ یحِلُّ ما حُرِّمَ فیۭ اَزَلِ ﭐلْاٰزالِ
اَوْ بٱلْعَکْسِ لَیسَ لِاَحَدٍ اَنْ یعْتَرِضَ عَلَیهِ وَ ﭐلَّذیۭ تَوَقَّفَ فیۭ اَقَلَّ مِنْ اٰنٍ اِنَّهُ مِنَ ﭐلْمُعْتَدینَ *
(مضمون: اگر آنچه را که از اول لا اول حرام شده بود، حلال سازد یا بالعکس، احدی حق ندارد بر او اعتراض کند و هر کس که کمتر از یک آن توقف نماید، او از ستمکاران است.)
با توجّه به آنچه که در بند ۱۶۱ ذکر شد، چنانچه آنچه که در ظهورات پیشین حرام شده در ظهور پسین حلال گردد یا بالعکس، کسی را حقّ آن نیست که معترض شود. چه که او واقف است که هر زمان را چه مقتضی است و به اقتضای زمان حکم می‌کند. زیرا شریعت و دین عبارت از روابط ضروریه منبعث از حقایق اشیاء است و نفسی که واقف بر این روابط باشد، بهتر می‌تواند به وضع قوانینی پردازد که جامعه را هدایت کند و انتظام آن را حفظ نماید. جمال قدم می‌فرمایند:
رگ جهان در دست پزشک داناست. درد را می‌بیند و به دانایی درمان می‌کند. هر روز را رازی است و هر سر را آوازی. درد امروز را درمانی و فردا را درمان دیگر. امروز را نگران باشید و سخن از امروز رانید. دیده میشود گیتی را دردهای بی‌کران فرا گرفته و او را بر بستر ناکامی انداخته. مردمانی که از بادهٔ خودبینی سرمست شده‌اند پزشک دانا را از او باز داشته‌اند. این است که خود و همهٔ مردمان را گرفتار نموده‌اند. نه درد می‌دانند نه درمان می‌شناسند. راست را کژ انگاشته‌اند و دوست را دشمن شمرده‌اند. (یاران پارسی، ص۲۰)
وقتی از حضرت بهاءالله سؤال شد که کدامین پیامبر بر دیگری برتری دارد، چه که احکام آنها متفاوت است، حضرت بهاءالله در جواب فرمودند:
خداوند یگانه می‌فرماید میان پیمبران جدایی ننهیم. چون خواست همه یکی است و راز همگی یکسان. جدایی و برتری میان ایشان روا نه. پیمبر راستگو خود را به نام پیمبر پیشین خوانده. پس چون کسی به نهان این گفتار پی نبرد به گفته‌های ناشایسته پردازد. دانای بینا را از گفتهٔ او لغزش پدیدار نشود. اگرچه پیدایش ایشان در جهان یکسان نه و هر یک به رفتار و کردار جداگانه پدیدار و در میان خوردی و بزرگی نمودار. ولی ایشان مانند ماه تابان است. چنانچه او هر گاهی به نمایش جداگانه پدیدار با آن که هیچگاهی او را کاهش و نیستی نه. پس دانسته شد که این نه بیشی و کمی است ولی جهان ناپایدار شایستهٔ اینگونه رفتار است. چه، هرگاه که خداوند بی‌مانند پیمبری را به سوی مردمان فرستاد به گفتار و رفتاری که سزاوار آن روز بود نمودار شد. خواست یزدان از پدیداری فرستادگان دو چیز بود. نخستین رهانیدن مردمان از تیرگی نادانی و رهنمایی به روشنی دانایی؛ دویُّم آسایش ایشان و شناختن و دانستن راه‌های آن. پیمبران چون پزشکان‌اند که به پرورش گیتی و کسان آن پرداخته‌اند تا به درمان یگانگی، بیماری بیگانگی را چاره نمایند. در کردار و رفتار پزشک جای گفتار نه. زیرا که او بر چگونگی کالبد و بیماری‌های آن آگاه است و هرگز مرغ بینش مردمان زمین به فراز آسمان دانش او نرسد. پس اگر رفتار امروز پزشک را با گذشته یکسان نبینند جای گفتار نه. چه که هر روز بیمار را روش جداگانه سزاوار. و همچنین پیمبران یزدان هرگاه که جهان را به خورشید تابان دانش درخشان نمودند به هر چه سزاوار آن روز بود مردم را به سوی خداوند یکتا خواندند و آنها را از تیرگی نادانی به روشنی دانایی راه نمودند. پس باید دیدهٔ مردم دانا بر راز درون ایشان نگران باشد. چه که همگی را خواست یکی بوده و آن راهنمایی گم‌گشتگان و آسودگی درماندگان است. (یاران پارسی، ص۴۶-۴۷)
بنابراین، چون مردمان را آگاهی نیست که از چه روی چنین امری از سوی مظهر ظهور صادر شده و آنچه را که حلال بوده حرام کرده (مانند نهی از جنگ و جِدال و حرمت جهاد با سلاح در این دور) و آنچه را که حرام بوده حلال فرموده (مانند ربح پول، پوشیدن لباس از پوست سمور و امثالهم)، نباید ابداً معترض شوند و ایراد بگیرند.
از آن گذشته، گاه کسی به حکمت امری واقف نیست و لهذا آن را با افکار خود در تضادّ می‌بیند یا حتّی با علم مغایر مشاهده می‌کند. در این حالت مرور زمان حقیقت را آشکار می‌سازد. مانند کلام قرآن کریم که خورشید را ثابت و سیّارات را در حال چرخش دور آن بیان کرد و در آن زمان نظریهٔ بطلمیوس حاکم بود و به‌ظاهر بیان قرآن مغایر با آن. بعداً که علم حقیقت موضوع را کشف کرد، صحّت کلام قرآن آشکار گشت. بنابراین، بنا به تصریح حضرت بهاءالله:
هر عقلی میزان نبوده و نیست و عاقل در رتبهٔ اوّلیه اولیای حق جلّ جلاله بوده و هستند الّذین جَعَلَهُمُ الله مخازنَ علمِهِ و مهابِطَ وحیِهِ و مطالِعَ أمرِهِ و مشارقَ حکمتِهِ. هُمُ الّذین جَعَلَهُمُ الله مقامَ نفسِهِ فی الأرض. بِهِم یظهرُ ما أرادَهُ الله مَن أقبَلَ الیهِم فَقَد أقبَلَ إلَی الله و مَن أعرَضَ لیس لَهُ ذکرٌ عندالله العلیم الحکیم. میزان کلّیه این مقام است که ذکر شد. هر نفسی به آن فائز شد یعنی مشرق ظهور را شناخت و ادراک نمود او در کتاب الهی از عقلا مذکور و مسطور و مِن دون آن جاهل اگرچه به زعم خود، خود را دارای عقول عالم شمرد. (یاران پارسی، ص۳۴)
جالب است که این سؤال همیشه بوده که چرا پیامبری چیزی را حلال کرده و دیگری آن را حرام شمرده است. مثال ازدواج را حضرت عبدالبهاء به میان می‌آورند:
هر دینی منقسم به دو قسم است. قسمی تعلّق به عالم اخلاق دارد... و اصل اساس الهی ابداً تغییر نمی‌کند و اساس جمیع ادیان است لهذا اساس ادیان الهی یکی است. قسم ثانی تعلّق به معاملات دارد و آن فرع است و به اقتضای زمان تغییر می‌کند. در زمان نوح مقتضی بود که انسان حیوانات بحریّه را بخورد؛ در زمان ابراهیم چنان مقتضی بود که انسان خواهر خود را نکاح نماید چنانچه هابیل و قابیل نمودند لکن در تورات حرام است و دیگر حضرت موسی در بیابان بود برای مجرمین چون محبس نبود، اسباب نبود، به اقتضای آن وقت اگر کسی چشمی را کور کند او را کور نمایند؛ اگر دندانی را بشکند دندانش را بشکنند. آیا حال ممکن است. ده حکم قتل در تورات موجود که حالا هیچ یک ممکن نیست جاری شود. در یک مسئلهٔ قتل قاتل حالا جمیع عقلا در بحث‌اند که قاتل را نباید کشت. پس آن احکام تورات همه حقّ است، لکن اقتضای آن زمان که برای یک دالر دست دزد بریده می‌شد. آیا حالا میشود برای هزار دالر دست بریده شود. اینگونه احکام به اقتضای وقت در هر دوری تغییر می‌کند و فرع است. (بدایع‌الآثار، ج۱، ص۳-۳۰۲)
جمال قدم در جواب مانکجی صاحب که همین سؤال را مطرح کرده می‌فرمایند:
امروز را نگران باشید و سخن از امروز رانید. یعنی ناظر به حکم‌الله باشید. آنچه الیوم بفرماید و به حِلّیّت آن حکم نماید او حلال است. کلمهٔ صحیحهٔ حقّ آن است. باید جمیع به امر حق ناظر باشند و بما یظهر مِن افقِ الإراده. چه که به اسمش عَلَم یفعل ما یشاء مرتفع و رایة یحکم مایرید منصوب. مثلاً اگر حکم فرماید بر این که آب حرام است حرام میشود و همچنین بالعکس. بر هیچ شیء از اشیاء هذا حلال و هذا حرام نوشته نشده. آنچه ظاهر شده و میشود از کلمهٔ حقّ جلّ جلاله بوده. (یاران پارسی، ص۳۵)
بنابراین، در امر حق توقّف جایز نیست و چون و چرا مجاز نه. زیرا مصلحت عباد را بهتر از همه می‌داند. در پایان این بحث به این بیان جمال مبارک استناد میشود:
حزبی بر آنند که خمر لم‌یزل و لایزال حرام بوده و خواهد بود. حال اگر به ایشان گفته شود میشود وقتی به طراز حِلّیّت فائز گردد به اعراض و اعتراض قیام نماید. نفوس عالم معنی یفعل مایشاء را هنوز ادراک ننموده‌اند و از ادراک عصمت کبری قسمتی نبرده‌اند. طفل را در اوّل ایّام شیر باید داد. اگر لحم داده شود هلاک گردد و این ظلم صِرف است و به غایت از حکمت بعید. طوبی للعارفین. (یاران پارسی، ص۳۵-۳۶)
۱۶۳. وَ ﭐلَّذیۭ ما فازَ بِهٰذَا ﭐلْاَصْلِ
ﭐلْاَسْنیٰ وَ ﭐلْمَقامِ ﭐلْاَعْلیٰ تُحَرِّکُهُ اَرْیاحُ ﭐلشُّبُهاتِ وَ تُقَلِّبُهُ مَقالاتُ ﭐلْمُشْرِکینَ * مَنْ فازَ بِهٰذَا ﭐلْاَصْلِ قَدْ فازَ بٱﻹسْتِقامَةِ ﭐلْکُبْریٰ حَبَّذا هٰذَا ﭐلْمَقامُ ﭐلْاَبْهیٰ اَلَّذیۭ بِذِکْرِهِ زُینَ کُلُّ لَوْحٍ مَنیعٍ * کَذٰلِکَ یعَلِّمُکُمُ اللهُ ما یخَلِّصُکُمْ عَن ﭐلرَّیبِ وَ ﭐلْحَیرَةِ وَ ینَجّیۭکُمْ فِی ﭐلدُّنْیا وَ ﭐلْاٰخِرَةِ اِنَّهُ هُوَ ﭐلْغَفورُ ﭐلْکَریمُ * هُوَ ﭐلَّذیۭ اَرْسَلَ ﭐلرُّسُلَ وَ اَنْزَلَ ﭐلْکُتُبَ عَلیٰ اَنَّهُ لا اِلٰهَ اِلّٰا اَنَا ﭐلْعَزُیزُ ﭐلْحَکیمُ *
(مضمون: و کسی که به این اصل روشن و مقام برتر [یفعل ما یشاء بودن حق] فائز نشد بادهای شبهات او را حرکت می‌دهد و گفته‌های مشرکان او را دگرگون می‌سازد. هر کس به این اصل فائز شود همانا به استقامت کبری فائز می‌گردد. چه خوش است این مقام الهی که هر لوح منیعی به ذکرش مزیّن گشت. این چنین خداوند به شما چیزی را تعلیم می‌دهد که شما را از شکّ و حیرت خلاص می‌کند و در دنیا و آخرت شما را نجات می‌دهد. البته او آمرزنده و بخشنده است. اوست کسی که رسولان را فرستاد و کتاب‌ها را نازل کرد [مدلّ] بر اینکه خدایی به جز من که عزیز و حکیم هستم، نیست.)
در ادامهٔ بحث، یعنی ایقان به یفعل مایشائی مظهر ظهور الهی، موضوع استقامت ناشی از این اعتقاد مطرح میشود. یعنی هر نفسی که به فاعل مختار بودن خداوند و مظهر ظهور او یقین داشته باشد، در مقابل هر گونه شُبهه‌ای مقاومت می‌کند و امکان ندارد از صراط مستقیم بلغزد و از وصول به مقصود باز مانَد. چه که اطمینان دارد آنچه را که خدایش برایش مقدّر فرموده یا آنچه را به آن امر کرده، عین حقیقت است و عین مصلحت.
امّا اگر کسی به این اصل مهم فائز نشود، همانند شجری است که طوفان شبهات او را از ریشه به در آورد و گفته‌های مشرکان او را از صراط مستقیم منحرف سازد. لذا، اگر دیده به مقصد دوزیم و از هدایات مظهر ظهور سود جوییم، اطمینان داشته باشیم که ادنی انحرافی از راه راست نخواهیم داشت.
آنچه که حق فرماید ما را از عقبهٔ حیرت و شکّ و تردید نجات خواهد بخشید. سؤال را از ذهن ما خواهد زدود و اسما هم ما را از وصول به مقصود باز نخواهد داشت. چه زیباست کلام مظهر ظهور که می‌فرماید:
تو را به هیکلی مبعوث نمودیم و امر به دخول در رضوان قدس محبوب فرمودیم و تو توقّف نموده در فِنای باب متحیّراً قائم شده و هنوز فایز به ورود در مدینهٔ قدس صمدانیّه و مقرّ عزّ رحمانیّه نشده. حال ملاحظه نما که باب فضل مفتوح و تو مأمور به دخول. ولکن تو خود را به ظنون و اوهام محتجب نموده از مقرّ قرب دور مانده. تالله الحق در کلّ حین تو و امثال تو مشهودند که بعضی در عقبهٔ سؤال واقفند و برخی در عقبهٔ حیرت متوقّف و بعضی در عقبهٔ اسماء محتجب. پس بشنو ندای عظمت را که در کلّ حین از کلّ جهات تو را و کلّ اشیاء را ندا می‌فرماید که تالله الحق قد ظهر مُنزِلُ القَدَر فی المنظر الأکبر و ظَهَرَ ما لا ظَهَرَ. (مجموعه الواح مبارکه، طبع مصر، ص۱۷۱)
حال، اگر به آن مقام بلند فائز شود به خلعت یفعل مایشاء نیز فائز گردد. این معنی مکرّراً در بیانات مبارکه ذکر شده است. فی‌المثل در لوح نصیر می‌فرمایند:
قسم به آفتاب معانی، که الیوم کلّ از او محتجب مانده‌اند، که اگر جمیع ممکنات به یقین صادق در ظلّ این شجرهٔ مبین در آیند و بر حبّش مستقیم گردند هرآینه کلّ به خِلَع مبارکهٔ یفعل ما یشاء و یحکم ما یرید مخلّع و فائز آیند و لایَعقِلُ ذلک إلّا الّذین انقطعوا عن کلّ مَن فِی السّموات و الأرض و هربوا مِن أنفُسِهِم إلی نفسِ الله المهیمن القیّوم. حال ملاحظه نمایید اگر نفسی خود را از این نیسان سحاب ربّانی محروم نماید و به کلمات لایُسمِن و لایُغنیۭ قناعت کند چگونه لایق این فضل عُظمیٰ و عطیّهٔ کبریٰ گردد. لا فَوَ نفسی الحقّ لَن‌یستحقَّ بذلک إلّا عبادٌ مکرمون. (مجموعه الواح چاپ مصر، ص۱۶۹)
در کلام دیگر خطاب به ایادی امرالله جناب ملّا صادق مقدّس می‌فرمایند:
قل خلّصوا أنفُسَکُم، یا قوم، ثمّ طهّروها عن التّوجّه الی غیری و بذکری یطهّرُ کُلّ شیءٍ إن أنتم مِنَ العارفین. قل الیوم لو یُخلّصنّ کُلُّ الأشیآء عن حجبات النّفس و الهوی لَیلبِسُ الله کُلَّها قمیصَ یفعل ما یشاء فی ملکوت الإنشاء لِیَظهَرَ آیةُ سُلطانِهِ فی کلّ شئ. (پیک راستان، ص۱۹ / منتخباتی از آثار حضرت بهاءالله، شماره ۱۳۶ / مضمون: بگو ای مردم نفس خویش را خلاصی بخشید سپس از توجّه به غیر من پاک کنید و به ذکر من هر چیزی طاهر شود. بگو امروز اگر تمام اشیاء خود را از حجبات نفس و هوی رهایی بخشند خداوند آنها را به قمیص یفعل ما یشاء در این عالم ملبّس خواهد کرد تا نشانهٔ عظمت و قدرتش در هر شیء ظاهر گردد.)
بنابراین، با استفاده از هدایات الهی می‌توان از شکّ و تردید رهایی یافت و به حضرتش یقین تام داشت و مدارج ترقّی را در ظلّ هدایت او چنان پیمود که حتّی به مقام اسم اعظمی رسید. همان طور که بعضی در طول تاریخ امر مبارک رسیدند. جمال قدم در لوح اشرف می‌فرمایند:
إنّ الأسماء لو یُخَلِّصنّ أنفسهم عن حدودات الإنشاء لَیصیرنّ کُلّها الأسم الأعظم لو أنت مِنَ العارفین. لأنّ جمالَ القِدَم قَد تجلّی علی کُلِّ الأشیاء بکلّ الأسماء فی هذه الأیّام المقدّس العزیز المنیع و إنّک فاسعَ فی نفسک بأن تکونَ محسناً فی أمر ربّک و خالصاً لحبّه لِیجعَلَکَ مِن أسمائِهِ الحُسنی فی ملکوت الإنشاء و إنّ هذا لَفضلٌ کبیر. (مجموعه الواح چاپ مصر، ص۲۱۱ / مضمون: اگر اسماء، یعنی مردمان، خود را از حدود عالم امکان رهایی بخشند همه اسم اعظم می‌شوند اگر بدانی. زیرا جمال قدم در این ایّام به جمیع اسماء بر جمیع اشیاء تجلّی کرده است. و تو در نفس خویش سعی کن که در امر پروردگارت نیکوکردار باشی و خالص از برای حبّ او تا تو را از اسماء حُسنای خود در ملکوت انشاء قرار دهد و این فضلی عظیم است.)
۱۶۴. یا اَرْضَ ﭐلْکافِ وَ ﭐلرّآءِ
اِنّا نَراکِ عَلیٰ ما لا یحِبُّهُ اللهُ وَ نَریٰ مِنْکِ ما لَا ﭐطَّلَعَ بِهِ اَحَدٌ اِلَّا اللهُ ﭐلْعَلیمُ ﭐلْخَبیرُ * وَ نَجِدُ ما یمُرُّ مِنْکِ فیۭ سِرِّ ﭐلسِّرِّ عِنْدَنا عِلْمُ کُلِّ شَیْءٍ فیۭ لَوْحٍ مُبین * لا تَحْزَنیۭ بِذٰلِکَ سَوْفَ یظْهِرُ اللهُ فیۭکِ اُولیۭ بَأْسٍ شَدیدٍ یذْکُرونَنیۭ بٱسْتِقامَةٍ لا تَمْنَعُهُمْ اِشاراتُ ﭐلْعُلَمآءِ وَ لا تَحْجُبُهُمْ شُبُهاتُ ﭐلْمُریۭبیۭنَ * اُولٰئِکَ ینْظُرونَ اللهَ بِاَعْینِهِمْ وَ ینْصُرُونَهُ بِاَنْفُسِهِمْ اَلٰا اِنَّهُمْ مِنَ ﭐلرّاسِخینَ *
(مضمون: ای سرزمین کرمان، تو را بر آنچه خداوند آن را دوست ندارد، می‌بینیم و از تو آنچه را که احدی جز خداوند دانا و آگاه اطلاه ندارد، و آنچه در پنهانِ پنهان بر تو می‌گذرد در می‌یابیم [آگاه هستیم.] علم به هر چیز در لوحی آشکار نزد ما است. از این محزون نشو. به زودی خداوند در تو صاحبان قوّت شدیدی را ظاهر سازد که مرا به استقامتی یاد می‌کنند که آنها را اشارات علما باز نمی‌دارد و شبهات شک کنندگان محتجب نمی‌سازد. ایشان خداوند را با چشمان خود مشاهده می‌کنند و با جان‌های خود او را یاری می‌دهند. آگاه باشید که آنها از راسخان می‌باشند.)
خطاب به کرمان است و آنچه که خلاف رضای الهی از آن به ظهور می‌رسد. در واقع مطلبی است که جمال مبارک بیان فرموده‌اند و بعدها مصداق آن دربارهٔ بعضی نفوسی که از کرمان به مخالفت با امرالله قیام کردند آشکار شد. البتّه بعد از بیان این نارضایتی، بشارت می‌دهند که نفوسی از آن خاک بر خواهند خاست و به ذکر الهی خواهند پرداخت.
یکی از مواردی که در آثار مبارکه دربارهٔ بیان فوق مشاهده شده به شیخ احمد روحی، داماد میرزا یحیی، مربوط میشود. یکی از زوجه‌های متعدّد ازل، بدری جهان (یا بدری جان) تفرشی بود که از او دو فرزند به نام میرزا محمّد، ملقّب به بیان‌الله، و طلعت خانم حاصل آمد. طلعت خانم به همسری شیخ احمد روحی در آمد. حضرت عبدالبهاء در لوحی راجع به همسران ازل می‌فرمایند: "هرچه ممکن بود تزیید نساء شد. از شیراز اُمّ احمد از تفرش بدری از مازندران رقیّه و از بغداد متعدّد..." (مائدهٔ آسمانی، ج۵، ص۲۹۰) مقصود از همسر شیرازی ملکه خانم شیرازی است که پسرش "احمد" که در بیان فوق ذکر شده میرزا احمد بهّاج است که مؤمن شد. خواهر احمد به نام صفیه همسر میرزا آقاخان کرمانی بود که در معیت شیخ احمد روحی در استانبول علیه امر مبارک اقداماتی انجام دادند.
حضرت عبدالبهاء دربارهٔ پسر یا پسران ازل که به ارض اقدس رفتند و اظهار ایمان و ایقان نمودند می‌فرمایند:
در خصوص ابن یحیی مرقوم نموده بودید؛ مشرک بالله را همین دلیل بطلان کفایت که دو پسرش در این ارض حاضر شدند و از او تبرّی جُستند و ثانی رساله در اثبات امرالله مرقوم نمود. فی‌الحقیقه در رساله به قدر خویش کوشش کرد و اگر چنانچه در باطن سرّی دارد خود می‌داند. ما نظر به این شئون نداریم و سبب ندارد که سرّی داشته باشد. چون کسی او را دلالت ننمود و اصرار نکرد و خود به نوشتن پرداخت و به حسب ظاهر از برای او فائده نداشت. اگر چنانچه ثابت و راسخ نگردد باز خود می‌داند. امّا تا به حال جز آثار اقرار از او امری ظاهر نگشت و چند روز در اینجا بود و به قبریس مراجعت نمود و متّصل اظهار ایمان و ایقان می‌نماید. فَمَن شاء فلیؤمن و مَن شاء فلیُعرض. إنَّ اللهَ غنیٌّ عَنِ العالمین. (محاضرات، ج۲، ص۲۶-۱۰۶۱)
جمال مبارک می‌فرمایند: "در کتاب اقدس نظر نما آنچه دربارهٔ کاف و راء نازل الیوم مشهود. جعفر و ابنش از اهل کاف و راء (ملّا جعفر و پسرش شیخ احمد روحی) اعراضاً عن الحق و اعتراضاً علیه گفته‌اند آنچه را که هیچ عاقل نگفته." (امر و خلق، ج۴، ص۴۲۸) و در کلام دیگری راجع به ملّا جعفر کرمانی از قلم اعلی نازل: "جعفر کذّاب در آن ارض ظاهر. فی‌الحقیقه جعفر کذّاب این است نه آن که از قبل به او نسبت داده بودند. ابنائش اخبث از او." (اسرارالآثار، ج۳، ص۱۷) و در بیان دیگر آمده است: "این جعفر کرمانی گفته چند کتاب از نقطهٔ اولی و فلان نزد من موجود است. قل کذبتَ و رَبِّ الکعبة أیمُ الله به بی‌انصافی تکلّم نموده." (همان) و در لوح دیگری نازل:
نعیق ناعقین از ارض کاف و راء مرتفع و این آن خبری است که در عراق و در ارض سرّ مخصوص در کتاب اقدس از قلم اعلی جاری و نازل گشته. طوبی للعارفین، طوبی للرّاسخین، طوبی للثّابتین، طوبی للمستقیمین. (امر و خلق، ج۴، ص۴۲۹)
حضرت عبدالبهاء دربارهٔ مکاید این دو نفس به ایادی امرالله جناب ابن اصدق می‌فرمایند:
تفصیل آقاخان و شیخ احمد و جمال‌الدّین افغانی به کرّات و مرّات به آن جناب مرقوم گردید که اینها با چند نفس دیگر بی دین و ایمان بی فکر و ادراک اتّفاق نموده‌اند و در مدینهٔ کبیره با کسان اهل فساد دارند و شبهه نیست که این فساد از آن نفوس جاهله بروز خواهد کرد. شما به اولیاء امور این کیفیّت را درست توضیح فرمایید که مبادا وقتی که فساد اینها بروز کند کسان دیگر نیز بدنام شوند و متّهم گردند. چه که خواهند گفت که شیخ احمد از آن طائفه است. دیگر نمی‌دانند که این شخصِ مردود داماد میرزا یحیی و مطرود این طائفه است و کمال عداوت را به این عباد از جمیع جهات دارد و چند سال است که اوّل بالذّات با آقاخان و بعد با جمال‌الدّین در جمیع محافل و مجالس در صدد تحریک انواع فساد در حقّ این عباد بوده. باری، خصومت یحیی، یعنی صبح ظلمانی، با این طائفهٔ بهائیان مثل شمس در وسط سماء واضح و مشهود و مشهور و حتّی در جمیع نشریات اوروپا مذکور. با وجود این شاید بدخواهان و مدّعیان در نزد اولیای امور باز امر را مشتبه نمایند. باید آن جناب به جمیع وسائل این کیفیت را دوباره واضح نمایید که حکایت سخرهٔ شتر و فرار روباه نگردد. (پیک راستان، ص۲۳۲)
داستان سخرهٔ شتر و فرار روباه در باب اوّل کتاب گلستان سعدی ذکر شده است: "... گفتم حکایت آن روباه مناسب حال توست که دیدندش گریزان و افتان و خیزان. کسی گفتش چه آفتست که موجب چندین مخافتست. گفتا شنیده‌ام که شتر را به سُخره [بیگاری] می‌گیرند. گفت ای سفیه، شتر را با تو چه مناسبت است و تو را بدو چه مشابهت؟ گفت خاموش که اگر حسودان به غرض گویند که این شترست و گرفتار آیم، که را غم تخلیص من دارد تا تفتیش حال من کند؟ و تا تِریاق از عراق آورده شود مارگزیده مرده باشد..."
و امّا میرزا آقاخان کرمانی، داماد دیگر ازل، نیز با شیخ احمد روحی همراه و همراز و همکار و هم‌آواز بود. جمال مبارک دربارهٔ یکی از اعمال شنیعهٔ او می‌فرمایند: "غافلی در این ارض وارد. ظاهراً اظهار وفاق و ایمان در باطن کفر و نفاق. ولکن ستّار ستر فرمود و ذکر نفرمود. او حق را غافل دانسته از عدم اظهار عدم اطّلاع گمان نموده. غافل از آن که اسم ستّار به ذیل مختار تشبّث جُست و ستر طلب فرمود." (اقتدارات، ص۳۱) و حضرت عبدالبهاء دربارهٔ این حرکت او فرمودند:
در ایّام مبارک، مرحوم آقاخان، تابع میرزا یحیی، به عکّا آمد و به نهایت عجز و ابتهال استدعا نمود که من می‌خواهم به ساحت اقدس مشرّف شوم و سؤال نمایم و رفع شبهات کنم. جمال مبارک فرمودند این شخص را مقصدی دیگر و مرادش چیز دیگر است؛ خواهید شنید. باری، با وجود آن که شبهاتی بیان نداشت و سؤال نکرد، چون مراجعت نمود رساله تألیف کرد و سؤالاتی و جواباتی تشکیل نمود که ابداً تحقّق نداشت و نوشت که جواب مطابق سؤال نبود. ولکن چنین و چنان گفتند. پس رفتم به قبرس سؤالاتی نمودم و جمیع را جواب شافی کافی شنیدم. چنین سؤال کردم و چنین جواب فرمودند. قانع شدم و موقن گشتم. و آن رسالهٔ آقاخان إلَی الآن در کرمان در دست است. [امّت] مرحومه میرزا یحیی حاضر و به آن متمسّک بودند تا آن که جناب ابن ابهر نظر به خواهش و رجای جلال‌الدّوله به یزد رفت و بعد از اعلای کلمةالله در یزد جلال‌الدّوله مصلحت سفر به کرمان دید. چون به کرمان و رفسنجان رفتند امّت مرحومه اکثرشان به شریعهٔ الهیّه وارد شدند و دانستند که آن روایات از اصل بی اساس و اصل بود. (مائدهٔ آسمانی، ج۵، ص۱۸-۱۹)
جناب اشراق خاوری مرقوم داشته‌اند: "میرزا آقاخان کرمانی معروف، داماد میرزا یحیی ازل است که در عکّا با تظاهر به ایمان وارد شد و پس از چندی مراجعت کرد و ردّیّه‌ای بر امرالله نگاشت و منتشر ساخت. نوشتهٔ او را بابیان این ایّام در آخر کتاب هشت بهشت طبع کرده‌اند و این رساله به فارسی و عربی به هم آمیخته است...
ملاحظه بفرمایید چه عبارات بارد و خنکی نوشته و بعد شرحی دربارهٔ ایّام توقّف خود در عکّا ذکر کرده و از روی بغض و عناد و تعصّب سخن گفته؛ از هر کلمه‌اش آثار حقد و حسد و عداوت فطری و دشمنی شدید نسبت به امرالله ظاهر و آشکار است و مصداق «فَوَیلٌ لِّلَّذِینَ یکتُبُونَ الْکتَابَ بِأَیدِیهِمْ» قرار گرفته است. [آیهٔ ۷۹ سورهٔ بقره قرآن کریم. مضمون آیهٔ کامل آن که: پس وای بر کسانی که کتاب را به دست خود می‌نویسند و بعد گویند که از سوی خدا نازل شده تا مبلغی دریافت دارند.]
میرزا آقاخان کرمانی آثاری به اسم صدخطابه و سه مکتوب دارد و کتاب آئینهٔ اسکندری در تاریخ ایران نیز از او است و کتابی منظوم نیز به نام سالارنامه دارد که ادوارد براون قسمتی از آن را در تاریخ انقلاب ایران نقل کرده است. عاقبت، خان کرمانی و احمد روحی کرمانی، داماد دیگر یحیی ازل، در تبریز به سال ۱۳۱۴ هـ ق/۱۸۹۶ م به فرمان محمّدعلی میرزا ولیعهد ایران به قتل رسیدند و جزای خود را بالعیان دیدند و محمّدعلی میرزا سر آنها را پوست کند و پر از کاه کرد و به شاخهٔ درخت آویخت و پس از مدّتی از قرار مشهور به طهران فرستاد. جناب ابوالفضائل در کشف‌الغطاء به خوبی از عهدهٔ معرفی آقاخان کرمانی و شیخ احمد روحی بر آمده و آنها را به خوبی معرفی فرموده و خُبث طینت آنان را آشکار فرموده و نمونه‌ای هم از اشعار آقاخان کرمانی را نقل فرموده است." (محاضرات، ج۳، ص۴۰-۴۱)
شخص دیگری از اهالی کرمان، میرزا احمد کرمانی، است که متلوّن‌المزاج بود. در لوحی به امضاء کاتب وحی خطاب به ایادی امرالله جناب ملّا صادق مقدّس مذکور:
عجب در این است که بعضی از نفوس مابین رائحهٔ دفرا و عنبر سارا فرق نگذارند. ملاحظه در اهل بیان که الیوم مُعرض‌اند نمایید. بعینه در سبیل اهل فرقان ماشی‌اند و خود را از اهل بیان می‌نامند و به کمال خدعه و مکر در اِضلال نفوس مقدّسه مشغولند. از جمله میرزا احمد کرمانی که از اوّل کمال اقبال و خلوص را اظهار می‌نمود و بعد نظر به جنون و اعمال شنیعهٔ مردوده واگذاشته شد. در بعضی از مُدُن ارض خا رفته و بما أمَرَهُ النّفسُ و الهَویٰ ناطق و چون اسرار باطنش ظاهر شد و خائب گشت رجوع نمود و چند عریضه به کمال ابتهال و انابه و استغفار به ساحت اقدس ارسال داشت و بعد به ارض ها رفته و التجا به یکی از نفوس مقدّسه نموده و ایشان عریضه به ساحت اقدس ارسال داشتند و توسّط نمودند. بعد در مدینهٔ کبیره رفته و نقض عهد نمود و بعضی کلمات واهیهٔ شیطان را به اطراف فرستاد. لعمرالله انسان از چنین نفوس متحیّر میشود. حال چند عریضهٔ این بی‌انصاف موجود است و به قسمی اظهار عجز نموده که هر نفسی مشاهده نماید یقین می‌کند بر صدق و اقبال و ایمان او و هرجا رفته خود اعمال و اقوالش مترجم باطن او شده و حال از مدینهٔ کبیره اخراجش نموده‌اند. إعاذنَا الله و معشر الموحّدین مِن مکره و مکر امثاله. نزد موافق به موافقت تمام ظاهر میشود و ادّعای ایمان و ایقان می‌نماید و نزد منافق به کمال اتّفاق ظاهر. این ایّام کتابی از سجّین به دست آورده به آبادهٔ شیراز فرستاده و از آنجا صورت کتاب سجّین را نزد یکی از دوستان این ارض فرستادند. تفصیل به ساحت اقدس عرض شد. این بیان از لسان رحمن ظاهر، قوله عزّ کبریائه: نفوسی که از ثمرهٔ شجرهٔ قلم اعلی مرزوق‌اند کتب عالم ایشان را از مالک قدم منع ننماید تا چه رسد به این هذیانات. انتهی (پیک راستان، ص۶۱)
در کلام دیگر از جمال مبارک به امضاء کاتب وحی، خطاب به ایادی امرالله جناب اسم‌الله الأصدق، تصریح دارند یکی از مواردی که مقصود جمال قدم از بیان نازله در کتاب اقدس است همین میرزا احمد کرمانی است:
صدقَ اللهُ رَبُّنا و رَبُّ آبائِنا و رَبُّ مَن فِی السّموات و الأرض. إنّا آمنّا بِهِ و بِعِلمِه الّذی سَبَق الکائنات و برحمتِهِ الّتی أحاطَتِ العالمین. خود آن جناب می‌دانند وقتی که کتاب اقدس از سماء مشیّت الهی نازل ذکر احمد هم در ظاهر نبود. از تلویحات بیانات مُنزل آیات باید رفیق هم در آن ارض داشته باشد. ولکن بعد لسان قدم بشارت می‌دهد آن ارض را به قوله تعالی: لاتحزنی بذلک سوف یُظهرُاللهُ فیک أولی بأسٍ شدید. یذکروننی باستقامةٍ لاتمنعهم اشارات العلمآء و لاتحجبهم شبهات المریبین. اولئک ینظرنّ الله بأعینهم و ینصرنّه بأنفسهم ألا انّهم مِنَ الرّاسخین. (پیک راستان، ص۶۲-۶۳)
بعد در ادامه چنین نازل:
طوبی لمَن رأَت و لاُذُنٍ سَمِعَت ما نطق بِهِ لسان العظمة فی اللّیالی و الأیّام. در چند سنهٔ قبل یومی از ایّام جناب امین علیه بهآءالله در ساحت اقدس حاضر بودند. وجه قِدم به او متوجّه و فرمودند: إنّا وجدنا رائحة دفرآء مِن ارض الکاف و الرّآء و این عبد فانی این فقره را چند سنهٔ قبل در جواب یکی از دوستان نوشته. سبحان‌الله چه مقدار این نفوس مریبه از صراط مستقیم بعید دیده می‌شوند. مع آیات منزله و براهین ساطعه و بیّنات مُشرقه و علامات مشهوده در تیه اوهام سائر و سالک‌اند. معنی یوم‌الله را ادراک ننموده‌اند. چه، اگر ادراک نموده بودند اقلّ مِن آن محتجب نمی‌ماندند و به چشم و سر به بحر اعظم توجّه می‌نمودند و می‌شتافتند. گویا از نَقرهٔ کبری غافلند و از صور اعظم بی‌خبر. (همان، ص۶۳)
در یکی از الواح جمال مبارک به تاریخ ۲۹ شعبان ۱۲۹۸ و به امضای خادم‌الله تصریح شده که مقصود از ناعق مذکور در کتاب اقدس همین میرزا احمد کرمانی است. در لوح مزبور در وصف او آمده است:
این که دربارهٔ احمد کرمانی نوشته بودند، إنّه ما اتّخذ لنفسه دلیلاً و لا سبیلاً و لا طریقاً و لامذهباً و لا انصافاً و لا صدقاً. یتلوّن کالحرباء و یتقلّب کالرّقطاء. وجودش به مثابهٔ موم نمی‌گویم، اگرچه از قبل گفته‌ام، بلکه مانند طین است؛ در هر حین هر شکلی را قبول می‌کند. اعاذنا الله و معشر الموحّدین مِن ذاک الکذّاب الأثیم.
این که گفته رایحهٔ دفراء دربارهٔ من نازل شده، کَذَبَ وربِّ العرشِ و الثّری. اگرچه حال ملاحظه میشود که مقصود از آن کلمه او بوده، ولکن این آیهٔ مبارکه در کتاب اقدس نازل در وقتی که بر حسب ظاهر ذکر او نبوده و اصل خطاب به ارض کاف و را است بقوله تعالی: یا ارض الکاف و الرّاء إنّا نجدُ منک رائحة دفراء، و بعد از تنزیل کتاب اقدس و انقضاء سنین معدوده، از بعد عرایض او متواتراً به ساحت اقدس رسید و همچنین مکاتیب او به این خادم فانی و کمال ایمان را ادّعا می‌نمود و بعد نظر به اعمال خبیثه و اقوال سخیفهٔ خود متوهّم شد و بر اعراض قیام نمود. بعد از چندی مجدّداً عرایض او به ساحت اقدس رسید و در هر یک اظهار توبه و رجوع و ندامت، به شأنی که فوق آن ممکن نه، نموده و شُفَعا برانگیخته تا آن که عرایضِ بعضی به مقرّ عرش وارد، لوحی از سماء مشیّت نازل به این مضمون: او به عفو الهی فائز است اگر به غیر ما أراده‌الله عمل ننماید ولکنّه نَقَضَ عهدَالله و میثاقَه فی الأعمال و الأقوال. لیس لَه وجه واحد أوِ الاثنین أوِ الثّلاث. لَه فی کلّ آنٍ وجهٌ ما اطّلع به إلّا الله العلیم الخبیر.
فی‌الحقیقه ملحد جاهلی است؛ به هیچ وجه شعور نداشته و ندارد ولکن افعال و اعمالش او را نزد عباد معرّفی می‌نماید. یک معرّف أمام وجهش بوده و خواهد بود. به احدی هم راست نگفته و نمی‌گوید. بعد از اعمال و اقوال مردوده و یأس از ساحت اقدس به نفس مجعوله تمسّک جست و به او اظهار ارادت نمود.
در مدینهٔ کبیره یکی مثل خود را پیدا نمود. کتاب سجّین و اوراق نار به دست آورده شبی از شب‌ها بعد از صرف بعض اشیاء جمیع آنها را که نوشتجات مرادش بود آتش زده، روز دیگر از او سؤال نمودند که چه کردی؛ گفت حقیقت خوشم آمد که شعلهٔ آن اوراق را مشاهده نمایم لذا وَقَع ما وَقَع.
و بعد از مدینهٔ کبیره هم نظر به اعمال شنیعهٔ مردوده‌اش اخراج نمودند. فی‌الحقیقه قابل ذکر نبوده و نیست. (آیات بیّنات، ص۲۲۱)
سه سال بعد در لوح دیگری اشارتی گذرا به تحقّق پیش‌بینی مزبور دارند: "یا محمّد قبل تقی قَد ظَهَرَ ما أخبرنَا العباد به فی الکاف و الرّآء ینبغی لکلّ مقبلٍ أن یقرءَ ما أنزلناه فی کتابِنَا المقدّس الّذی سُمّی بالأقدس بإرادَةِالله مُنزِل الآیات" (پیک راستان، ص۱۲۶ – مضمون به فارسی: ای محمّدتقی به تحقیق ظاهر شد آنچه که بندگان را از آن خبر دادیم در کاف و راء. از برای هر مقبلی سزاوار آن که بخواند آنچه را که نازل کردیم در کتاب مقدّسمان، که به ارادهٔ خداوندِ مُنزِل آیات، اقدس نامیده شده است.)
و امّا وعدهٔ جمال مبارک که از کرمان نفوسی قیام نمایند که "اولی بأسٍ شدید" هستند؛ عبارت اولی بأسٍ شدید در وصف نفوسی که قرار است مبعوث شوند در موارد دیگر نیز به کار رفته است. مثلاً در لوحی می‌فرمایند: "فسوف یبعث الله قوماً اولی بأسٍ شدید و بِهِم ینصر الغلام کما نصره اوّل مرّة" (آثار قلم اعلی، ج۵، ص۱۷۳)
خطاب به اهل کرمان، جمال مبارک می‌فرمایند:
یا أهلَ الکاف و الرّآء طهّروا آذانَکُم لتسمعوا ندائی الأحلی لعمری مَن فاز بإصغائه إنّهُ لاتمنعُهُ شؤونات العالم و لایحزنه ظلمُ الامم؛ یقوم علی الأمر و ینطق بالحکمة و البیان بین ملأ الإمکان کذلک یأمرکم ربّکم الرّحمن الّذی مَا اتّخذ لنفسه شریکاً و لا نظیراً. أنِ اقرؤوا آیاتی و سیروا فی ممالک عرفانی و تمسّکوا بحبل عنایتی ثمّ اعملوا بما أمَرناکم به فی کتابٍ کان مِن سمآء الأمر منزولا. ایّاکم أن تختلفوا فی أمرالله. اتّقوا الله و لاتتّبعوا کلَّ کاذبٍ کان عن بحر الصّدق محروما. کَم مِن عالِم احتجب بالعلم و کَم مِن غنیٍّ مُنِعَ بالغناء و کَم مِن امّیٍّ أقبلَ إلی الوجه و آمَن بالّذی أتی مِن سمآء الأمر بسلطانٍ کانَ علی العالمین محیطا. تالله لیس الیوم یومُ الوقوف قد ظهر المنظر الأکبر و ینطق فیه مالک القَدَر. طوبی لمن سمع و فاز بالنّدآء و ویلٌ لکلّ غافلٍ کان عن بحر القرب بعیداً. تمسّکوا بما ترتفع به مقاماتکم بین العباد و هذا الامر الّذی کان مِن قلم الوحی فی امّ الکتاب مذکورا. (سفینهٔ عرفان، دفتر ۱۵، ص۹-۱۲ / مضمون: ای اهل کرمان، گوشهای خود را پاک کنید تا ندای شیرینم را بشنوید. قسم به جانم کسی که به شنیدن آن فائز شود شئون این عالم او را باز ندارد و ستم امّت‌ها او را محزون نسازد. بر امر قیام کند و به حکمت و بیان بین اهل عالم سخن گوید. این چنین امر می‌کند شما را پروردگار رحمان که از برای خود نه شریکی اختیار کرده و نه نظیری. آیاتم را بخوانید و در ممالک عرفانم سیاحت کنید و به ریسمان عنایتم بچسبید سپس آنچه در کتاب نازلهٔ از آسمان امر به شما امر کردیم عمل کنید. مبادا در امر الهی اختلاف نمایید. تقوای الهی پیشه کنید و از هر کاذبی که از دریای راستی محروم است پیروی نکنید. به آنچه که سبب ارتفاع مقامات شما در بین بندگان است متمسّک باشید و این امری است که از قلم وحی در امّ‌الکتاب ذکر شده است.)
حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند: "خاک کرمان از قدیم نشئه‌انگیز است و اهل کرمان پر شور و وله. افسرده نیستند، پژمرده نیستند؛ سری پرشور دارند و دلی پر رَوح و ریحان... مشام مشتاقان از نفحات مسکیهٔ کرمان معطّر است و امید چنان است که که آن دیار مشکبار گردد و نفوسی مبعوث شوند که آیت رحمت پروردگار و رایت هدایت خداوند یکتا شوند." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۱۷۵) در لوح دیگری که به تاریخ ۴ شعبان ۱۳۳۱ خطاب به احبّای کرمان و رفسنجان از قلم میثاق صادر شده چنین می‌فرمایند:
در الواح الهی اشاره‌ای که دلیل بر آن است که آن بوم و بَر به انوار ساطعهٔ شمس حقیقت عاقبت منوّر گردد. اهل کرمان سرگشته و سودایی و در جمیع اعصار مشهور به جذب و شیدایی بودند. البتّه در این امر جلیل سبقت بر دیگران خواهند گرفت. قوم افسرده همیشه پژمرده‌اند؛ جان ندارند؛ مانند شریان نبّاض نیستند؛ شاید ایّامی چند یک حرکت مذبوحانه می‌نمایند، ولی به اندک بلایی و قلیل ابتلایی مخمود می‌شوند. امّا اهالی کرمان و رفسنجان چون شعله زنند مانند آتشخانهٔ سده هزاران سال شعله به عنان آسمان رسانند. باری، منتظر آنیم که یاران کرمان چنان نائره برافروزند که حرارتش به اطراف سرایت نماید و گلبانگ الهی از شاخسار آن دیار مسامع ملأ اعلی را متلذّذ فرماید. (امر مبارک در ارض کاف و راء، ۳۴)
در لوح دیگر خطاب به آقا محمود ابن آقا محمّدحسن کرمانی مذکور:
... وقت حرکت و جنبش کرمان است تا آن اقلیم جنّت‌النّعیم شود و آن کشور به نفحات قدس معطّر گردد و آن مرز و بوم به قوّهٔ حیّ قیّوم مواقع نجوم شود. باری، ای یاران، نظر عنایت متوجّه کرمان است و نفحات قدس در مرور بر آن سامان. بشائر الهی می‌رسد و آهنگ ملکوت ابهی به وجد و سماع آرَد. امیدوارم که گلبانگ بلبل معانی یاران را مفتون گل رحمانی نماید و مجنون دلبر ربّانی فرماید تا یکی سودایی جمال باقی گردد و دیگری شیدایی دلبر آسمانی و دیگری سرگشتهٔ کوی حضرت سبحانی و دیگری گم‌گشتهٔ صحرای عشق محبوب حقیقی. (همان، ص۳۷)
امّا حصول مقصود را شرطی موجود که در این کلام مرکز میثاق مشهود:
کرمان عموم احبّای الهی علیهم بهاءالله الأبهی... ای دوستان، اهل آن سامان هرچند اکثر شریرند ولی استعداد عجیب دارند. سری پرجوش و دلی پرخروش دارند. اگر از خمودت و کسالت عارضی افیون و دخان امان یابند، نشئه و نشاط اصلی جلوه نماید و استعداد فطری رخ بگشاید. نفوس خَلق جدید گردند؛ پرتو شدید بتابد؛ قیامتی آشکار گردد؛ خفتگان بیدار شوند و افسردگان روح و ریحان یابند؛ نور هُدی بتابد و موهبت عظمی چهره بگشاید. پس تا توانید مَیاسایید؛ محافل بیارایید و قوّت اسم اعظم بنمایید. (همان، صفحات ۳۸ و ۴۰)
الواح دیگری نیز خطاب به خطّهٔ مزبور از قلم حضرت عبدالبهاء و توقیعاتی از قلم حضرت ولی امرالله عزّ صدور یافته که در کتاب مزبور درج است. لأجل رعایت اختصار از نقل آنها صرف‌نظر شد.
۱۶۵. یا مَعْشَرَ ﭐلْعُلَمآءِ لَمّا نُزِّلَتِ
ﭐلْاٰیاتُ وَ ظَهَرَتِ ﭐلْبَیناتُ رَأَیناکُمْ خَلْفَ ﭐلْحُجُباتِ اِنْ هٰذا اِلّٰا شَیْءٌ عُجابٌ * قَدِ ﭐفْتَخَرْتُمْ بٱسْمیۭ وَ غَفَلْتُمْ عَنْ نَفْسیۭ اِذْ اَتَی ﭐلرَّحْمٰنُ بٱلْحُجَّةِ وَ ﭐلْبُرْهانِ * اِنّا خَرَقْنَا ﭐلْاَحْجابَ اِیاکُمْ اَنْ تَحْجُبُوا ﭐلنّاسَ بِحِجابٍ اٰخَرَ کَسِّرُوا سَلاسِلَ ﭐلْاَوْهامِ بٱسْمِ مالِکِ ﭐلْاَنامِ وَ لا تَکونُنَّ مِنَ ﭐلْخادِعینَ * اِذا اَقْبَلْتُمْ اِلَی اللهِ وَ دَخَلْتُمْ هٰذَا ﭐلْاَمْرَ لا تُفْسِدوا فیۭهِ وَ لا تَقیۭسُوا کِتابَ اللهِ بِاَهْوآئِکُمْ هٰذا نُصْحُ اللهِ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ یشْهَدُ بِذٰلِکَ شُهَدآءُ اللهِ وَ اَصْفِیآئُهُ اِنّا کُلٌّ لَهُ شاهِدونَ *
(مضمون: ای گروه علما، وقتی آیات نازل شد و بیّنات آشکار گشت، شما را در پشت پرده‌ها دیدیم. این نیست مگر امری حیرت‌انگیز. همانا به نام من افتخار نمودید و از نفس من غافل گشتید، هنگامی که خداوند با حجّت و برهان آمد. ما حجاب‌ها را پاره نمودیم مبادا اینکه مردم را به حجاب دیگری محتجب سازید. به نام مالک بندگان زنجیرهای اوهام را بشکنید و از فریبکاران نباشید. هنگامی که به سوی خداوند اقبال می‌کنید و در این امر داخل می‌شوید، در آن فساد نکنید و کتاب خدا را با هواهای نفسانی‌تان نسنجید. این اندرز الهی از قبل و بعد است. گواهان خدا و برگزیدگان او به آن گواهی می‌دهند. همانا ما همه برای او گواهی‌دهندگانیم.)
جمال قدم مکرّراً علما را مخاطب قرار داده و از عدم اقبال آنها به مظهر ظهوری که سالها بل قرن‌ها منتظر ظهورش بودند اظهار حیرت می‌فرمایند. حجبات و سبحاتی که حضرات علما برای خود و مقلّدان خود ساخته و پرداخته کرده‌اند، مانع از عرفان و اقبال آنها شده است. در لوح سلطان بر این نکته تصریح دارند، البتّه حساب علمای منصف و دارای قلب سلیم را از سایرین جدا می‌فرمایند:
بعضی از علما که این بنده را تکفیر نموده‌اند ابداً ملاقات ننموده‌اند و این عبد را ندیده‌اند و از مقصود مطّلع نشده‌اند و معذلک قالوا ما أرادوا و یفعلون ما یُریدون. هر دعوی را برهان باید. محض قول و اسباب زُهد ظاهره نبوده. ترجمهٔ چند فقره از فقرات صحیفهٔ مکنونهٔ فاطمیّه، صلوات‌الله علیها، که مناسب این مقام است به لسان پارسی عرض میشود تا بعضی از امور مستوره در پیشگاه حضور مکشوف شود و مخاطب این بیانات در صحیفهٔ مذکوره، که به کلمات مکنونه الیوم معروف است، قومی هستند که در ظاهر به علم و تقوی معروفند و در باطن مطیع نفس و هوی... لذا در پیشگاه عدل سلطانی نباید به قول مدّعی اکتفا رَوَد و در فرقان که فارق بین حقّ و باطل است می‌فرماید یا ایّها الّذین آمنوا إن جائکم فاسقٌ بنبأٍ فتبیّنوا أن تُصیبوا قوماً بجهالةٍ فتصبحوا علی ما فَعَلتم نادمین. و در حدیث شریف وارد لاتصدّقوا النّمّام. بر بعضی علما امر مشتبه شده و این عبد را ندیده‌اند و آن نفوس که ملاقات نموده‌اند شهادت می‌دهند که این عبد به غیر ما حَکَمَ الله فی الکتاب تکلّم ننموده... (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۷۱-۱۷۲)
در همین لوح مبارک است که علما را به مناظره و مباحثه فرا می‌خوانند:
ای کاش رأی جهان‌آرای پادشاهی بر آن قرار می‌گرفت که این عبد با علمای عصر مجتمع می‌شد و در حضور حضرت سلطان اتیان حجّت و برهان می‌نمود. این عبد حاضر و از حقّ آمل که چنین مجلسی فراهم آید تا حقیقت امر در ساحت حضرت سلطان واضح و لائح گردد و بعد، الأمرُ بِیَدِک و أنَا حاضرٌ تِلقاء سریر سلطنت. فاحکُم لی أو عَلَیَّ. (همان، ص۱۷۰)
در لوح حکمت نیز به آن اشارتی گذرا دارند و دلیل آن را صراحتاً ذکر می‌فرمایند:
یا أیّها النّاطق باسمی اُنظُرِ النّاسَ و ما عمِلوا فی أیّامی. إنّا نزَّلنا لأحدٍ مِنَ الامراء ما عجزَ عنه مَن عَلَی الأرض و سألناه أن یجمعَنا مع علماء العصر لیظهرَ لَهُ حجّةُالله و برهانُهُ وعظمتُهُ و سلطانُهُ و ما أرَدنا بذلک إلَّا الخیرَ المحض. إنّه ٱرتَکَبَ ما ناح بِهِ سُکّانُ مدائنِ العدلِ والإنصاف... (مجموعه الواح چاپ مصر، ص۳۹-۴۰ / مضمون: ای کسی که به اسم من سخن میگویی، بنگر مردمان را و آنچه را در زمان من انجام دادند. برای یکی از پادشاهان آنچه را که جمیع سکنهٔ ارض از آن ناتوان‌اند نازل کردیم و از او خواستیم که ما را با علمای عصر جمع کند تا حجّت و برهان و عظمت و سلطنت الهی بر او آشکار شود و قصد ما جز خیر محض نبود ولی او مرتکب شد آنچه را که ساکنان مدینه‌های عدل و انصاف نوحه نمودند.)
در لوحی می‌فرمایند:
قل یا ملأ الأرض تفکّروا إنّا نزَّلنا فی اللّوح لرئیسِکُم بأن یجمعنا و علماء العصر لیظهر أمرالله و حجّته لکم. إنّهُ ارتکب ما ناح به سُکّانُ الملکوت. أنتم بعد ذلک بأیِّ أمرٍ تتمسّکون و إلی مَن تذهبون. أن أنصفوا و لاتکوننّ مِنَ الظّالمین. و کذلک أرَدنا فی العراق أن نجتمع مع علمآء العجم لمّا سمعوا فرّوا و قالوا إن هو إلّا ساحرٌ مبین. هذه کلمةٌ خَرَجَت مِن أفواه أمثالِهُم مِن قبل و هؤلآء اعترضوا علیهم بما قالوا و هُم یقولون الیوم مثل قولهم و لایفقهون. لعمری مَثَلَهُم کَمثل الرّماد عند ربّک. إذا أراد تمُرُّ علیهم أریاحٌ عاصفات و تجعلهم هباء إنّ ربّکَ لهو المقتدر علی ما یرید. (کتاب مبین، خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۱۵۱ / مضمون: بگو ای اهل ارض، بیندیشید. لوحی برای رئیستان [ناصرالدّین‌شاه] نازل کردیم که ما را با علمای عصر جمع کند تا امر الهی و حجّت او برای شما ظاهر گردد. او کاری کرد که ساکنان ملکوت نالیدند. شما بعد از این به کدام امر متمسّکید و به سوی چه کسی می‌روید؟ انصاف دهید و نباشید از ستمگران. و همچنین در عراق خواستیم که با علما ایرانی جمع شویم. همین که شنیدند گریختند و گفتند که این آشکارا ساحر است. این کلمه‌ای است که قبلاً از دهان امثال آنها خارج شد [اشاره به کلامی که علمای زمان حضرت رسول به ایشان گفتند] و اینها به آنها اعتراض کردند به خاطر آنچه که گفتند و حالا خودشان همان کلام را می‌گویند و نمی‌فهمند. قسم به جانم مثال آنها نزد خداوند مانند خاکستر است. هر زمان که بخواهد تندبادها را بر آنها می‌وزاند و آنها را غبار پراکنده می‌کند. خدایت بر هر آنچه بخواهد توانا است.)
همین موضوع اخیر را در لوح قناع هم فرمودند: "دوازده سنه در بغداد توقّف شد و آنچه خواستیم که در مجلسی جمعی از علما و منصفین عباد جمع شوند تا حقّ از باطل واضح و مبرهن شود احدی اقدام ننمود." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۷۸) در لوح دیگری نیز خطاب به شیخ عبدالحسین طهرانی که در بغداد برای هیکل مبارک قصد ایجاد مزاحمت داشت این موضوع را بیان می‌فرمایند که قرار بود برای مباحثه و اتیان حجّت مجتمع شوند، ولی شیخ در محلّ مقرّر حاضر نشد:
إنّا أرَدنا حضورَکَ فی العراق و جَعَلنَا الإختیار بیَدِک فی أی محلٍّ تُرید لتحضرَ و تظهر لک البرهان. إنّک قبِلتَ و اذا جاء المیقات هبّت الأریاح إنّک فررتَ یا ایّها الذّباب. أتینا بیتاً قُرِّرَ فیه الإجتماع و ما وجَدناک یا ایّها المشرکُ باللهِ مُرسلِ الأریاح. لمّا رأیتَ عجزَ نفسِکَ اعتذَرتَ یا ایّها المکّار. ما أرَدنا لقائَکَ إلّا لیتمّ حجّة الله علیک و علی مَن حولک لعلّ تسکن نارُ البغضاء فی صدرک و صدور الّذین کفروا بربّ الأرباب. إنّک أعرَضتَ عن لقآئی بعد الّذی یشتاقُ أهلُ الفردوس و أهلُ حظائرِ القدس. سوف تبکی و تنوح و لاتجدُ لنفسِک مِن مناص. (آثار قلم اعلی، ج۱، خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۳۱۲ / مضمون: در عراق قصد کردیم به حضورت آییم و اختیار را به تو دادیم که هر محلّی را خواستی حضور یابی و برهان بر تو ظاهر شود. پذیرفتی و موقعی که هنگام اجرای وعده رسید باد وزید و تو، ای مگس، فرار اختیار کردی. ما به بیتی که قرار بود اجتماع در آن صورت گیرد آمدیم و تو را، ای مشرک به خداوند فرستنده بادها، نیافتیم. موقعی که ناتوانی خویش را دیدی عذر آوردی، ای مکّار. ما میلی به دیدار تو نداشتیم مگر برای اتمام حجّت الهی بر تو و بر کسانی که پیرامون تو را گرفته‌اند تا که آتش کینه در سینهٔ تو و سینه‌های کسانی که به پروردگار کافر شدند آرام گیرد و فرو نشیند. تو از دیدار من روی برگرداندی در حالی که اهل فردوس و ساکنان امکنهٔ بهشتی در ملکوت مشتاق دیدارم هستند. طولی نخواهد کشید که به گریه و نوحه در خواهی آمد و ملجأ و گریزگاهی نخواهی داشت.)
البتّه این شیخ عبدالحسین در بغداد علما را علیه حضرت بهاءالله تحریک می‌کرد و حتّی جمعی را تشکیل دادند که حضرت بهاءالله را در تنگنا قرار دهند و ملّا حسن عمو را برای ملاقات با حضرت بهاءالله به حضور ایشان فرستادند و آنچه که در تاریخ ادیان بی‌سابقه بود رخ داد، بقوله الأعلی: "قد ظهر فی هذا الظّهور ما لا ظهر فی ازل الآزال". (کتاب مبین، ص۱۹۹) احدی از انبیاء الهی، علیرغم آنچه که شهرت دارد، حاضر نشدند به میل بندگان معجزه‌ای ظاهر کنند. امّا حضرت بهاءالله در این ملاقات پذیرفتند که چنین کاری انجام دهند تا حضرات علما سکون اختیار کنند. امّا، اسفا که حجبات اوهام چنان مانع از دیدن حقیقت بود که حاضر نشدند کتباً اذعان نمایند که در صورت ظهور معجزه دیگر اعتراضی نخواهند داشت.
این حکایت شنیدنی را حضرت بهاءالله در لوح‌الامر و حضرت عبدالبهاء در مفاوضات بیان فرموده‌اند. جمال قدم می‌فرمایند:
قد ظهر فی هذا الظّهور ما لا ظهر فی ازل الآزال و مِنَ المشرکین مَن رأی و قال هذا ساحرٌ افتریٰ عَلَی الله. ألا انّهم قومُ مُدحِضون. أن یا قلمَ القدم و اذکُر للأمم ما ظهر فی العِراق إذ جاء رسولٌ مِن معشرِ العلمآء و حضر تلقآء الوجه و سَئلَ مِنَ العلوم أجبناهُ بعلمٍ مِن لدنّا إنَّ رَبَّکَ لَعلّامُ الغیوب. قال نشهدُ عندک مِنَ العلوم ما لا احاطَه أحدٌ إنّهُ لایکفِی المقام الّذی ینسبونَهُ النّاسُ إلَیک. فأتنا بما یعجز عنِ الإتیان بمثله مَن عَلَی الارض کلّها. کذلک قضی الأمر فی محضر ربّک العزیز الودود. فانظر ما ذا تری إذاً انصعق فلمّا أفاق قال آمَنتُ بالله العزیز المحمود. إذهَب إلی القوم قل فاسئلوا ما شِئتُم إنّه لهو المقتدر علی ما یشآء لایُعجزه ما کان و ما یکون. قل یا معشر العلمآء أنِ ٱجتمعوا علی أمرٍ ثمّ اسئلوا ربَّکُمُ الرّحمن. إن أظهر لکم بسلطانٍ مِن عنده آمِنوا و لاتکوننّ مِنَ الّذینهم یکفرون. قال الآن طلع فجر العرفان و تمّت حجة الرّحمن. قام و رجع إلَی القوم بأمرٍ مِن لدی الله العزیز المحبوب. قَضَت ایّامٌ معدودات و ما رجَعَ الینا إلیٰ أن أرسَلَ رسولاً آخَر أخبرنا بأنّ القوم أعرضوا عمّا أرادوا و هُم قومٌ صاغرون. کذلک قضی الأمر فی العراق. إنّی شهیدٌ علی ما أقول؛ و انتشر هذا الأمر فی الأقطار و ما استشعر أحدٌ کذلک قضینا إن أنتم تعلمون. لعمری من سئل الآیات فی القرون الخالیة إذا أظهرنا له کَفَر بالله ولکنّ النّاس أکثرهم غافلون. إنّ الّذین فتحت أبصارهم بنور العرفان یجدون نفحات الرّحمن و یُقبلون الیه ألا انّهم هُمُ المخلصون. (کتاب مبین، خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۱۹۹-۲۰۰ / مضمون: در این ظهور ظاهر شد آنچه که از ازل تا کنون ظاهر نشده است و از مشرکین کسی دید و گفت که او ساحر است و به خداوند افترا بسته است. همانا اینها قوم باطل کنندهٔ حقّ‌اند. ای قلم قِدَم، بازگوی برای امّت‌ها آنچه که در عراق واقع شد وقتی که پیکی از سوی گروه علما آمد و در مقابل وجه (محلّ تجلّی الهی) حضور یافت و از علوم پرسید و جواب از ما بگرفت. پروردگارت عالِم بالغیب است. گفت شهادت می‌دهیم که نزد شما علومی است که احدی به آن احاطه ندارد. امّا این برای مقامی که مردم به شما نسبت می‌دهند کفایت نکند. پس برای ما چیزی بیاورید که جمیع ساکنان روی زمین از آوردن آن ناتوان باشند. این چنین امر در محضر پروردگارت واقع شد. پس بنگر چه می‌بینی. مدهوش گشت و چون به هوش آمد گفت ایمان آوردم به خداوند عزیز محمود. حال نزد قوم برو و بگو بخواهید آنچه را که می‌خواهید. اوست مقتدر بر هر آنچه که بخواهد. آنچه که بوده و هست او را عاجز ننماید. بگو ای گروه علما بر یک امر متّفق شوید سپس از پروردگار رحمان بخواهید. اگر برای شما به قدرتی از سوی خود ظاهر فرمود ایمان آورید و نباشید از کافران. گفت فجر عرفان دمید و حجّت کامل شد. برخاست و با امری از سوی خداوند به سوی قوم رفت. چند روزی گذشت و به سوی ما باز نگشت تا آن که پیک دیگری را فرستاد و به ما خبر داد که قوم از آنچه که خواسته بودند برگشتند و آنها قومی ناچیز و بی‌ارزش‌اند. این چنین امر در عراق واقع شد. من بر آنچه که می‌گویم گواهم. این موضوع در اطراف و اکناف منتشر شد و کسی به شعور نیامد. این چنین روا داشتیم اگر بدانید. قسم به جانم کسی که در قرون گذشته تقاضای معجزه کرده و هنگامی که برایش ظاهر کردیم کافر شد به خداوند ولی مردم اکثرشان غافل‌اند. کسانی که چشمانشان به نور عرفان باز شود نفحات رحمن را بیابند و به سوی او اقبال کنند. آنها مخلص هستند.)
در واقع اینها پرستندگان اوهام خویش هستند و وهم خود را برای خویش بت کرده به نیایش آن مشغول‌اند و لذا از پرستش خداوند باز مانده‌اند. حضرت عبدالبهاء آنها را از بت‌پرستان خوارتر و ذلیل‌تر می‌دانند: "ملاحظه نما که طوائف عالم طائف حول اوهام و عبدهٔ اصنامِ افکار و تصوّر؛ و ابداً ملتفت نیستند و اوهام خویش را حقیقت مقدّسه از ادراک و منزّه از اشارات شمرند و خویش را اهل توحید و ملل سائره را عبدهٔ اوثان شمرند و حال آن که اصنام را باز وجود جمادی محقّق امّا اصنام افکار و تصوّر انسان اوهام محض؛ حتّی وجود جمادی ندارند. فاعتبروا یا أولی الأبصار." (مفاوضات عبدالبهاء، ص۱۰۶)
لهذا حجاب اوهام را باید خرق کرد و زنجیر وهم و گمان را باید شکست تا به رهایی و آزادی رسید. حال، کسانی که به سوی خداوند اقبال می‌کنند باز هم در معرض امتحانات دیگری هستند که از آن جمله است مقایسهٔ کتاب الهی با افکار و اهواء خویش. باید بدانند که کتاب الهی و آیات رحمانی میزان و مقیاس محسوب می‌شوند و همه چیز را باید با آن مقایسه کرد و سنجید و آن را با خودش. در لوح قناع حضرت بهاءالله خطاب به حاجی محمّد کریم خان کرمانی این نکته را تصریح فرموده‌اند:
در غفلت به مقامی رسیده‌ای که بر کلمات نقطهٔ اولی، روحُ ما سِواه فداه، الّذی بشّر النّاس بهذا الظّهور هم اعتراض نموده‌ای و کتب در ردّ الله و احبّائه نوشته‌ای و بذلک حَبِطَت أعمالُک و ما کُنتَ مِنَ الشّاعرین. تو و امثال تو گفته‌اند که کلمات باب اعظم و ذکر اتمّ غلط است و مخالف است به قواعد قوم. هنوز آنقدر ادراک ننموده‌ای که کلمات مُنزَلهٔ الهیّه میزان کلّ است و دون او میزان او نمی‌شود و هر یک از قواعدی که مخالف آیات الهیّه است آن قاعده از درجهٔ اعتبار ساقط... باری آیات نقطهٔ اولی، روح ما سِواه فداه، مخالف نبوده تو از قواعد قوم بی‌خبری. از آن گذشته در آیات این ظهور اعظم چه میگویی. إفتح البصَرَ لِتَعرِفَ بأنَّ القواعدَ تؤخَذُ مِن کلمات‌الله المقتدر المهیمن القیّوم. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۹-۷۸)
البتّه این اعراض علما در جمیع اعصار وجود داشته است. جمال قدم می‌فرمایند:
در قرون و اعصار بر منابر به شتم یکدیگر مشغول. فرقه‌های مختلفه هر یک به وهم خود سبیلی اخذ نمود و چون نیّر ظهور از افق ارادهٔ حقّ جلّ جلاله اشراق فرمود کلّ بر اعراض و اعتراض قیام نمودند و سبب اعظم و علّت کبری اعراض علما و فقهای عصر بود که در سنین اوّلیّه به نفاق قیام نمودند و بر سفک دم اطهر فتوی دادند. علمای ارض شین و ارض صاد و بلاد اُخریٰ عمل نمودند آنچه را که عین عالم گریست و لوح و قلم نوحه نمود. سبحان‌الله، مثل شیخ محمّدحسن نجفی، که قطب علمای ایران بود، اوّل مَن أعرَض مشاهده گشت. دیگر عمل سایر علما معلوم و واضح. به قدر سمّ اِبرَه از حقیقت امر آگاه نه... ابناء خلیل و ورّاث کلیم، که ایشان را پست‌ترین احزاب می‌شمردند، حجبات را خرق نمودند و سبحات را دریدند و رحیق مختوم را از ید عطاء حضرت قیّوم اخذ نمودند و آشامیدند و علمای شنیعه که به شیعه معروفند الی حین متوقّف و مُعرض. لعمرالله ظلمی از آن نفوس ظاهر شد که از اوّل ابداع الی حین شبه آن مشهود نه. (آیات الهی، ج۲، ص۷-۱۵۶)
شیخ مرتضی انصاری که از اعلم علما و نسبت به بقیه منصف‌تر بود و حاضر نشد با بقیه علمای بغداد در اقدام علیه جمال مبارک همراهی کند، معهذا به علّت عدم ایمان به مظهر ظهور الهی مشمول این بیان جمال قدم شد: "شیخ مرتضی اگرچه فی‌الحقیقه به افق اعلی ناظر بود و از نور محبّت اثری در او ظاهر، ولکن موفّق به عرفان نشد و زحمت‌های هفتاد ساله بر باد رفت..." (محاضرات، ج۲، ص۹۸۵)
البتّه حضرت عبدالبهاء نیز به انصاف او شهادت داده‌اند. هیکل مبارک دربارهٔ سیّد محمد نامی از مجتهدین که از کربلا به بغداد رفت و به حضور مبارک مشرّف شد و ایمان آورد و سپس به کربلا و نجف رفت و در محضر درس شیخ مرتضی حاضر شد."شیخ که عموماً به سادات احترام می‌کرد سیّد محمّد را بالادست خود نشانید. سیّد محمّد در حضور شیخ و طلّاب شرح تشرّف خود را به حضور مبارک گفت. طلّاب ملامت کردند که آقا شما هم بابی شده‌اید. شیخ مرتضای مرحوم به طلّاب تغیّر کرد و از سیّد درخواست کرد که مطلب خود را بگوید..." (محاضرات، ج۲، ص۹۸۷-۹۸۸) سپس در ادامه می‌فرمایند: "بسیار شخص باانصافی بود. مرکزش مهم بود. چنین شخصی در چنین مرکز چنین انصاف دهد خیلی است." (همان، ص۹۸۹-۹۹۰)
جمال مبارک به علما پیام می‌دهند:
به علما از قول بهاء بگو ما به زعم شما مقصّریم، از نقطهٔ اولی روح ما سِواه فداه چه تقصیری ظاهر که هدف رصاصش نمودید. نقطهٔ اولی مقصّر، از خاتم‌النّبیّین روح العالمین له الفدا چه تقصیری باهر که بر قتلش مجلس شوریٰ ترتیب دادید؛ خاتم‌النّبیّین مقصّر، از حضرت مسیح چه تقصیر و افترا هویدا که صلیبش زدید. حضرت مسیح به زعم باطل شما کاذب، از حضرت کلیم چه کذبی و افترائی آشکار که بر کذبش گواهی دادید. حضرت کلیم به زعم باطل شما کاذب و مقصّر، از حضرت خلیل چه تقصیری هویدا که در آتشش انداختید. اگر بگویید ما آن نفوس نیستیم، می‌گوییم اقوال شما همان اقوال و افعال شما همان افعال. (آیات الهی، ج۱، ص۳۴۰)
۱۶۶. اُذْکُرُوا ﭐلشَّیخَ ﭐلَّذیۭ سُمِّیَ
بِمُحَمَّدٍ قَبْلَ حَسَن وَ کانَ مِنْ اَعْلَمِ ﭐلْعُلَمآءِ فیۭ عَصْرِهِ لَمّا ظَهَرَ ﭐلْحَقُّ اَعْرَضَ عَنْهُ هُوَ وَ اَمْثالُهُ وَ اَقْبَلَ اِلَی اللهِ مَنْ ینَقِّی ﭐلْقَمْحَ وَ ﭐلشَّعیرَ * وَ کانَ یکْتُبُ عَلیٰ زَعْمِهِ اَحْکامَ اللهِ فِی ﭐللَّیلِ وَ ﭐلنَّهارِ وَ لَمّا اَتَی ﭐلْمُخْتارُ ما نَفَعَهُ حَرْفٌ مِنْها لَوْ نَفَعَهُ لَمْ یعْرِضْ عَنْ وَجْهٍ بِهِ اَنارَتْ وُجوهُ ﭐلْمُقَرَّبینَ * لَوْ اٰمَنْتُمْ بٱللهِ حیۭنَ ظُهُورِهِ ما اَعْرَضَ عَنْهُ ﭐلنّاسُ وَ ما وَرَدَ عَلَینا ما تَرَوْنَهُ ﭐلْیوْمَ ﭐتَّقُوا اللهَ وَ لا تَکُونُنَّ مِنَ ﭐلْغافِلینَ *
(مضمون: شیخی را به یاد آورید که محمد حسن نامیده شده و اعلم علمای عصر خود بود. وقتی که حق ظاهر شد او و امثال او از حق اعراض کردند و کسی که گندم و جو پاک می‌کرد [ملا محمد جعفر گندم پاک‌کن] به خداوند اقبال کرد. و او [شیخ محمد حسن] به خیال خود در شب و روز احکام خدا را می‌نوشت ولی چون حضرت مختار آمد، حرفی از آن نوشته‌ها به حال او فایده نکرد. اگر به او سودی رسانده بود، از وجهی که به آن روی‌های مقرَّبان نورانی شده، روی گردان نمی‌شد. [ای علماء] اگر در حین ظهور، به خداوند ایمان می‌آوردید مردم از او [حضرت اعلی] اعراض نمی‌کردند و بر ما آنچه را امروز می‌بینید وارد نمی‌شد. از خداوند بترسید و از غافلان نباشید.)
داستان شیخ محمّدحسن نجفی، معروف به صاحب جواهر، در آثار مبارکه کراراً ذکر شده است. در واقع او خود را محروم کرد و مقام والا نصیب جناب ملّا جعفر اصفهانی، اوّل مَن آمن اصفهان، شد. حضرت ربّ اعلی می‌فرمایند:
در این ظهور مشاهده کن که تا امروز با تدابیر الهیّه جواهر خلق را حرکت داده تا آن که سیصد و سیزده نفر نقبا گرفته شد. در ارض صاد که به‌ظاهر اعظم اراضی است و در هر گوشهٔ مدرسهٔ آن لایُحصی عبادی هستند که به اسم علم و اجتهاد مذکور، در وقت جوهرگیری گندم‌پاک‌کنِ او قمیص نقابت را می‌پوشد. این است سرّ کلام اهل بیت در ظهور که می‌گردد اسفل خلق اعلای خلق و اعلای خلق اسفل خلق. (بیان فارسی، واحد هشتم، باب چهاردهم / منتخبات آیات از آثار حضرت نقطهٔ اولی، ص۵۷)
علوم ظاهره شرط ایمان و ایقان به مظهر ظهور نیست. چه بسا نفوسی که از علوم ظاهره بی‌بهره‌اند ولی به علّت صاف و بی‌غبار بودن مرآت قلب توفیق عرفان به حق را می‌یابند. حضرت بهاءالله خطاب به شیخ محمّدتقی نجفی می‌فرمایند: "یا شیخ امروز روز علوم و فنون ظاهره نبوده و نیست. چه که ملاحظه شد نفسی که به یک کلمه از آن علوم آگاه نه بر کرسی عِقیان در صدر مجلس عرفان مستوی و صاحب علوم و دارای فنون محروم." (لوح مبارک خطاب به ابن ذئب، ص۱۵) و در لوح نصیر از قلم اعلی نازل:
یک نغمه از نغمات قبلم خالصاً لوجه‌الله بر تو و اهل ارض از مشرق کلمات اشراق می‌نمایم و القا می‌فرمایم که شاید راقدین بستر غفلت را بیدار نموده از هبوب اریاح روحانی که از افق صبح نورانیم مهبوب است آگاه نماید. و آن این است که نقطهٔ اولی روحُ مَن فِی المُلک فداه به محمّدحسن نجفی که از علمای بزرگ و مشایخ کبیر محسوب بود مرقوم فرموده‌اند که مضمون آن این است که به لسان پارسی ملیح مذکور میشود: «که ما مبعوث فرمودیم علی را از مرقد او و او را به الواح مبین به سوی تو فرستادیم و اگر تو عارف به او می‌شدی و ساجد بین یَدَیِ او می‌گشتی هرآینه بهتر بود از عبادت هفتاد سنه که عبادت نموده و از حرف اوّل تو محمّد رسول‌الله را مبعوث می‌فرمودیم و از حرف ثانی تو حرف ثالث را که امام حسن باشد ولکن تو از این شأن محتجب ماندی و عنایت فرمودیم به آن که سزاوار بود» انتهی. حال، ملاحظهٔ بزرگی امر را نمایید که چه مقدار عظیم و بزرگ است و آن علی که فرستاده‌اند نزد شیخ مذکور ملّا علی بسطامی بوده. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۹۰-۱۹۱)
حضرت عبدالبهاء در لوحی کوتاه خطاب به منسوبین جناب گندم‌پاک‌کن می‌فرمایند:
ای خاندان آن شخص جلیل، سروَر این دودمان را هرچند لقب گندم‌پاک‌کن بود ولی مقصود این حِنطَه نیست؛ گندمی است که حضرت آدم روضهٔ رضوان را بدان بفروخت. برکت آسمانی است و غذای رحمانی. آن بندهٔ الهی با ایمان کامل به ساحت نقطهٔ اولی، حضرت اعلی، روحی له الفدا، مثول یافت وقتی که شیخ محمّدحسن نجفی مجتهد شهیر با یال و کوپال چون حاجی ملّا هادی از آن نور مبین و نبأ عظیم روی بتافت. این است که حضرت اعلی، روحی له الفدا، می‌فرماید که شیخ محمّدحسن محروم شد و گندم‌پاک‌کن محرم راز گردید؛ یجعل اعلاکم اسفلکم و اسفلکم اعلاکم. (مآخذ اشعار در آثار بهائی، ج۳، ص۲۰۳)
جمال مبارک در لوحی راجع به شقّ‌القمر می‌فرمایند: "شق قمر گفته‌اند، شق شمس ظاهر و آن در وقتی پدید آمد که شیخ محمّدحسن نجفی، که قطب علمای ایران بود از صراط لغزید و به مقرّ خود راجع." (امر و خلق، ج۲، طبع آلمان، ص۳۱۸ / مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۱۳۷ / متن کامل لوح مبارک در مناهج‌الاحکام، ج۲، ص۸۰۵ درج است.)
در اینجا حضرت بهاءالله تصریح می‌فرمایند که اگر علما به مظهر ظهور ایمان می‌آوردند البتّه خلق‌الله از عرفان باز نمی‌ماندند. امّا از طرف دیگر مردمان را نیز مقصّر می‌دانند که ایمان خود را منوط به ایمان مراجع تقلید می‌دانند:
قسم به خدا آنچه بر مظاهر احدیّه وارد شده و میشود از احتجاب ناس بوده. مثلاً ملاحظه نما در ظهور اوّلم که باسمی علیّ علیم در مابین آسمان و زمین ظاهر شد و کشف حجاب فرمود اوّل علمای عصر بر اعراض و اعتراض قیام نمودند. اگر چه اعراض امثال این نفوس بر حسب ظاهر سبب اعراض خلق شد ولکن در باطن خلق سبب اعراض این نفوس شده‌اند. مشاهده کن اگر ناس خود را معلّق به ردّ و قبول علما و مشایخ نجف و دونه نمی‌ساختند و مؤمن بالله می‌شدند مجال اعراض از برای این علماء نمی‌ماند چون خود را بی مرید و تنها ملاحظه می‌نمودند البتّه به ساحت قدس الهی می‌شتافتند و لابدّ به شریعهٔ قِدَم فائز می‌گشتند. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۸۵)
۱۶۷. اِیاکُمْ اَنْ تَمْنَعَکُمُ ﭐلْاَسْمآءُ
عَنْ مالِکِها اَوْ یحْجُبَکُمْ ذِکْرٌ عَنْ هٰذَا ﭐلذِّکْرِ ﭐلْحَکیمِ * اِسْتَعیۭذُوا بٱللهِ یا مَعْشَرَ ﭐلْعُلَمآءِ وَ لا تَجْعَلوُا اَنْفُسَکُمْ حِجاباً بَینیۭ وَ بَینَ خَلْقیۭ کَذٰلِکَ یعِظُکُمُ اللهُ وَ یأْمُرُکُمْ بٱلْعَدْلِ لِئَلّٰا تَحْبَطَ اَعْمالُکُمْ وَ اَنْتُمْ غافِلونَ * اِنَّ ﭐلَّذیۭ اَعْرَضَ عَنْ هٰذَا ﭐلْاَمْرِ هَلْ یقْدِرُ اَنْ یثْبِتَ حَقّاً فِی ﭐلْاِبْداعِ لا وَ مالِکِ ﭐﻹخْتِراعِ وَلٰکِنَّ ﭐلنّاسَ فیۭ حِجابٍ مُبین * قُلْ بِهِ اَشْرَقَتْ شَمْسُ ﭐلْحُجَّةِ وَ لاحَ نَیرُ ﭐلْبُرْهانِ لِمَنْ فِی ﭐلْاِمْکانِ ﭐتَّقُوا اللهَ یا اُولِی ﭐلْاَبْصارِ وَ لا تُنْکِرُونِ * اِیاکُمْ اَنْ یمْنَعَکُمْ ذِکْرُ ﭐلنَّبیِّ عَنْ هٰذَا ﭐلنَّبَأِ ﭐلْاَعْظَمِ اَوِ ﭐلْوِلایةِ عَنْ وِلایةِ اللهِ ﭐلْمُهَیمِنَةِ عَلَی ﭐلْعالَمینَ * قَدْ خُلِقَ کُلُّ ﭐسْمٍ بِقَوْلِهِ وَ عُلِّقَ کُلُّ اَمْرٍ بِاَمْرِهِ ﭐلْمُبْرَمِ ﭐلْعَزیزِ ﭐلْبَدیعِ * قُلْ هٰذا یوْمُ اللهِ لا یذْکَرُ فیۭهِ اِلّٰا نَفْسُهُ ﭐلْمُهَیمِنَةُ عَلَی ﭐلْعالَمینَ * هٰذا اَمْرٌ ﭐضْطَرَبَ مِنْهُ ما عِنْدَکُمْ مِنَ ﭐلْاَوْهامِ وَ ﭐلتَّماثیلِ *
(مضمون: مبادا اسم‌ها شما را از مالک آنها باز دارد یا اینکه ذکری شما را از این ذکر حکیم محتجب سازد. ای گروه علماء به خداوند پناه برید و خود را حجابی بین من و خلق من قرار ندهید. این چنین خداوند شما را پند می‌دهد و به عدالت فرمان می‌دهد تا مبادا اعمال شما باطل شود و بی‌خبر باشید. کسی که از این امر اعرض کرد آیا می‌تواند حقّی را در عالم ابداع ثابت کند؟ نه، سوگند به مالک اختراع [وجود] ولکن مردم در حجابی آشکارند. بگو به واسطهٔ آن [امر الهی] خورشید حجّت درخشید و نیّر برهان برای اهل عالم آشکار شد. ای صاحبان دیدگان، از خداوند بترسید و مرا انکار ننمایید. مبادا ذکر نبی شما را از این نبأ اعظم و یا [ذکر] ولایت از ولایت خداوند فرمانروا بر عالمیان، باز دارد. هر اسمی به گفتار او آفریده شد و هر امری به فرمان محکم و عزیز و بدیع او معلّق گشت. بگو این روز خداوند است، در آن ذکر نمی‌شود مگر نفس او که بر عالمیان فرمانروا است. این امری است که به واسطهٔ آن، آنچه از اوهام و تماثیل در نزد شما موجود است، مضطرب شد.)
در جمیع اعصار علمای ادیان گذشته با مظاهر ظهور و مؤمنان به آنها به‌شدّت مخالفت کرده‌اند. حضرت بهاءالله در لوحی خطاب به کربلایی عبّاس نامی از احبّای ستمدیده می‌فرمایند:
ای عبّاس، آنچه بر تو وارد شده اعظم دلیل و اعظم برهان است بر عرفان و ایمان و ایقان تو. در کلیم و اصحابش تفکّر نما که از چه وارد شد و از که وارد و از بعد در حضرت روح و احبّایش ملاحظه کن؛ لَعَمرُ الله دیدند آنچه را که احدی از قبل ندیده و در سبیل الهی شنیدند آنچه را که نفسی نشنیده. در سید بطحا، روح ما سواه فداه، و اصحابش مشاهده کن. قد وَرَدَ علیهم ما ناحَ به اهلُ سرادقِ الملکوت و بعد در حضرت مبشّر تفکّر نما. مصادر جمیع این بلایا در قرون اولی جهلای آن عصر که به اسم علما معروف بوده‌اند، بوده. قدر این بلایا را بدان و به اسم حقّ حفظش نما. کنوز عالم به او معادله ننموده و نخواهد نمود. اگر در غفلت ارباب عمائم فی الجمله تفکّر کنی به فرح اکبر فائز شوی. در لیالی و ایام وضو گرفته، تطهیر نموده، به مساجد توجّه نمایند لاجل ذکر و ثنا و تمجید و صلوة، و از نفسی که جمیع این امور از کلمه او ظاهر شده غافل و محجوب، حقّ می‌گویند و نمی‌شناسند و به کمال اعتساف بر او حمله می‌نمایند. (مجموعه الواح خطّ عندلیب، ص۱۳۶ / آیات الهی، ج۲، ص۳۸۶)
از آن جهت که علما مانع از ایمان مردمان می‌شوند و مردمان ایمان خود را منوط به تأیید علما کرده‌اند، به شهادت حضرت بهاءالله گناه اهل عالم به گردن علما است:
ای دوستان، قدر ایّام را بدانید. در جمیع قرون و اعصار فراعنهٔ ارض و جبابرهٔ بلاد بر حق اعتراض کرده‌اند و به کمال سعی و اجتهاد در اخماد نار سدره و اطفآء نور احدیّه کوشش نموده‌اند. ولکنّ اللهَ أطرَدَهُم بقدرته و أظهر ما أرادَ بسلطانه المهیمن علَی العباد. جبابره در رتبهٔ اوّلیّه جهلای ارض‌اند که به اسم علم معروف‌اند. ایشانند قُطّاع طرُق الله و سبیله. ذنب جمیع اهل عالم به این نفوس راجع است. چه که ایشان‌اند علّت منع و سبب انکار. إعاذِنَا الله و ایّاکم مِن شرّ هؤلآء. کلّ را وصیت می‌نماییم به تقوی‌الله و بِرّه و به صبر و اصطبار و به حفظ آیات‌الله و کلماته. لئّلّا یمسّهَا المُشرکون. الحمد لله مالک ما کان و ما یکون. البهآء المُشرق مِن افق البقاء علیک و علی احبّائی فی هناک الّذین فازوا بآیات‌الله مالک المُلک و الملکوت و صاحب العظمة و الجبروت... (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۴۱، ص۶-۱۱۵)
کلام حضرت بهاءالله در مدینةالصّبر بسیار گویا است که چگونه این هیاکل بغضیه از سنگینی عمّامه قادر به حرکت نیستند و زمانی هم که حرکت می‌کنند گویی کوه بغض و عناد است که در حال حرکت است. هیکل مبارک وقتی اهالی نیریز را توصیه می‌فرمایند که به ذکر نعمتی پردازند که خداوند به آنها عنایت فرموده اشارتی لطیف به این موضوع دارند:
فَذَکِّروا، یا أهلَ القریَةِ نعمَةَاللهِ الّتی أنعَمَکُم بالحقِّ و عَلَّمَکُم ما لا علَّمَهُ کُلُّ علمآء الأرض الّذینهم مِن کِبَرِ عمائِمِهِم و ثِقلِها ما یَقدِرون أن یَمشوا عَلَی الأرض و إذا یُحَرِّکون کَأنّها یُحَرِّکُ عَلَی الأرضِ جَبَلُ غِلٍّ مبغوضا. (ایّام تسعه، ص۲۸۷ / مضمون: ای اهالی قریه [نیریز] به یاد آورید نعمت خداوند را که به شما عنایت فرمود و شما را آموخت آنچه را که تمام علمای ارض نیاموختند؛ علمایی که از بزرگی و سنگینی عمّامه‌هایشان قادر به راه رفتن روی زمین نیستند و زمانی که به حرکت می‌آیند گویی کوهی از کینه و دشمنی و عداوت است که روی زمین راه می‌رود.)
حال، به این نفوس توصیه می‌فرمایند که مبادا اسماء آنها را از مالک اسماء ممنوع و محروم سازد. زیرا حبل نسبتها گسیخته شد و فقط نسبةالله باقی و برقرار است. جمال قدم می‌فرمایند: "قل قد انقطعَت الیوم نسبة کُلّ ذی‌نسبة إلّا مَن دَخَل فی ظلّ هذا الأمرِ المُشرقِ المنیر. مَن تمسّک باسمٍ مِنَ الأسماء مُعرضاً عن موجدها إنّه لیس منّی و کان الله بریئاً منه. إنّا خَلَقنَا الأسماء کَخَلق کُلّ شئ إن أنتم مِنَ العارفین." (مائدهٔ آسمانی، ج۷، ص۲۴۳ / مضمون: بگو امروزه نسبت هر دارای نسبتی منقطع شد مگر کسی که در ظلّ این امر نورانی وارد شود. کسی که به اسمی از اسماء متمسّک شود و از آفرینندهٔ آن اسم غافل گردد و روی برگرداند او از من نیست و خداوند از او بری است. ما اسم‌ها را مانند خلق هر چیز دیگری آفریدیم اگر بدانید.)
از جمله مواردی که اسماء مانع از وصول مسلمین به مقصود شد، ذکر نبی و رسول و امثالهم است. باید دانست که حضرت بهاءالله نه ادّعای نبوّت داشتند و نه وصایت و امثالهم، یعنی آنچه که ناس به آن باور دارند. زیرا این اصطلاحات مربوط به گذشته است و در این دور معنای جدیدی یافته و به آن معنای سابق دیگر کسی مبعوث نخواهد شد. جمال مبارک صریحاً بیان فرمودند که:
إنّا أنزلنَا الآیاتِ و أظهَرنَا البیّناتِ و القومُ أکثَرُهُم فی غفلةٍ و ضلال. قل إنّا ما ٱدّعینَا النّبُوّة و لَا الوصایة و لا ما عندَ القوم. یشهد بذلک القیّوم و مَن عندَهُ علمُ الأسرار. (لئالی‌الحکمة، ج۲، ص۱۱۸ / مضمون: آیات را نازل کردیم و بیّنات را ظاهر فرمودیم و اکثر مردمان در غفلت و گمراهی هستند. بگو ما ادّعای نبوّت و وصایت و این قبیل مواردی که نزد شما است ننمودیم. حقّ قیّوم و کسی که علم اسرار نزد اوست بر این گفتار شاهد است و گواه.)
در واقع جمال مبارک تعاریف جدیدی برای این قبیل اصطلاحات بیان فرموده‌اند که ابداً جای شبهه باقی نماند که نبی و رسول به مفاهیم سابق ابداً مبعوث نگردد و این قبیل اصطلاحات با ظهور مُبعث رسُل به معنای جدیدی است:
هذا یومٌ فیه اُمُّ‌الکتاب ینطِقُ و اُمُّ‌البیان یُنادی و القوم لایعرفون و لایشعرون. إنَّ النّبی مَن آمَن بِنَبَأی و الرّسولُ مَن بلَّغَ رسالاتی و الوصیّ مَن وَصَّی النّاسَ بما نُزِّلَ مِن ملکوتی مِن بدایع أوامری و احکامی و الولیُّ مَن أمَرَ النّاسُ بِحُبّی و دعاهم إلی صراطی المستقیم. (مائدهٔ آسمانی، ج۷، ص۲۰۶ / مضمون: امروز روزی است که امّ‌الکتاب سخن گوید و امُّ‌البیان ندا کند و مردمان نه بشناسند و نه دریابند. نبی کسی است که به نبأ من ایمان آورد و رسول کسی است که رسالات مرا به ناس ابلاغ کند و وصیّ کسی است که مردمان را به آنچه از اوامر و احکام که از ملکوت من عزّ نزول یافته وصیت نماید و ولیّ کسی است که مردمان را به حبّ من امر نماید و آنها را به صراط مستقیم من دعوت کند.)
در مقام دیگر می‌فرمایند:
قل انّ آثارَ الحق ظاهرةٌ کضیاء الشّمس و أنوارها تالله انّها اظهرَ عند کلّ ذی بصرٍ حدید. هل تظُنُّ دونَه یقدِرُ أن یقومَ معَهُ لا و نفسِهِ العلیّ العظیم. إنّ الّذِی ٱعتَکَفوا عَلَی الأسماء أولئک مِن عبدة الأصنام لو أنت مِنَ الشّاهدین. إنّ النّبی مَن أخبرَ النّاسَ بهذا النّبأ الأقوَم الأقدم القدیم و الرّسولُ مَن بلّغ رسالاتی و هَدَی الّذین ضلّوا السّبیل و الإمام مَن قام أمامَ وجهی بخضوعٍ مبین و الولی مَنِ ٱستَحصَنَ فی حصن ولایتی المحکم المتین و الوصیّ مَن وَصَّی النّاسَ بما أتاه فی لوحٍ حفیظ. (مائدهٔ آسمانی، ج۷، ص۲۴۳-۲۴۴ / مضمون: بگو آثار حق مانند نور خورشید و روشنی آن ظاهر شده است. سوگند به خداوند که خورشید نزد هر دارای چشم تیزبینی ظاهر و هویدا است. آیا گمان می‌بری کسی جز خدای قادر است در مقابل او قد علَم کند. خیر سوگند به خود او که بلندمرتبه و بزرگ است. کسی که معتکف شود بر اسما او از بت‌پرستان محسوب است اگر مشاهده نمایی. نبی کسی است که مردمان را از این نبأ ازلی خبر دهد و رسول کسی است که رسالات مرا تبلیغ کند و کسانی را که گمراه هستند هدایت نماید و امام کسی است که در مقابل من در کمال فروتنی بایستد و ولیّ کسی است که در حصن ولایت محکم متین من پناه گیرد و وصی کسی است که مردمان را به آنچه که در لوح محفوظ به او داده شده وصیت نماید.)
در این کلام جمال مبارک نهی از تمسّک به اسماء و اعراض از خالق آن تصریح و بر آن تأکید شده است:
ایّاکم، یا قومُ، أن تتمسّکوا بالأسمآء و تعترضوا عَلَی الّذی خَلَقَها بأمرٍ مِن عنده. لا إله إلّا هو المقتدرُ العالم الحکیم. قل إنّهُ خَلَقَ الأسماء کما خَلَق کلّ شیء إن أنتم مِنَ العالمین. کل ذی‌قدرةٍ عاجزٌ عند سلطان قدرته و کُلّ ذی‌علمٍ جاهلٌ لدی علمِهِ و کلّ ذی‌غناء فقیرٌ لدی بابِهِ الّذی فُتِحَ علی وجهِ الخلائق اجمعین. ایّاکم أن یصُدَّنَّکُمُ الأسماء عن موجدها. تجنّبوا عن الّذین تمسّکوا بها و کانوا علیها لَمِن العاکفین. قل إنّ النّبیَّ مَن سَمِعَ نبأی و آمَن بنفسی و الرّسولُ مَن بلَّغ رسالاتی و الإمامُ مَن قام أمامَ وجهی و فاز بأیّامی و الولیّ مَن دَخَلَ حصنَ ولایتی و انقَطَعَ عن سوائی و الوصیُّ مَن وصَّی نفسَهُ ثمّ العباد بحبّی و ذکری و ثنائی. کذلک أشرَقَت شمسُ البیان عن افق مشیّة ربّکمُ الرّحمن فی هذا الرّضوان المقدّس الممتنع المتعالِی المنیع و الحمد لله محبوبی و محبوبِ العارفین. (کتاب بدیع، طبع اوّل، ص۴۰۹-۴۱۰؛ طبع آلمان، ص۱۹۹-۲۰۰ / مضمون: مبادا ای مردم به اسم‌ها متمسّک شوید و به کسی که آنها را به امری از سوی خود خلق کرده، اعتراض نمایید. نیست خدایی جز او که توانا، دانا و فرزانه است. بگو او اسم‌ها را خلق کرده درست همان طور که هر چیز دیگری را خلق کرده اگر بدانید. هر دارای قدرتی در مقابل عظمت قدرت او ناتوان است و هر دارای دانشی در مقابل علم او نادان است و هر ثروتمندی در برابر باب او که به روی جمیع خلائق باز شده، نیازمند و فقیر است. مبادا اسماء شما را از موجد اسماء منع کند و راه وصول به او را سدّ نماید. از کسانی که به اسم‌ها متمسّک هستند و بر آن تمرکز نموده‌اند، دوری کنید. بگو نبی کسی است که نبأ مرا بشنود و به من ایمان آورد و رسول کسی است که رسالات مرا تبلیغ نماید و امام کسی است که در مقابل من بر پای ایستد و به ایّام من فائز شود و ولیّ کسی است که در دژ ولایت و دوستی من داخل شود و از غیر من منقطع گردد و وصیّ کسی است که ابتدا خود و بعد بندگان را به حبّ و ذکر و ثنای من وصیت نماید. شمس بیان این چنین از افق ارادهٔ پروردگار رحمن در این رضوان مقدّس بلندمرتبه اشراق فرمود و ستایش مر خدای را سزاست که محبوب من و محبوب عارفان است.)
از آنجا که حضرت بهاءالله اسم‌ها را به قمیص تشبیه فرموده‌اند که به هر که بخواهند عنایت می‌فرمایند و از هر که بخواهند می‌گیرند و نه در اعطاء آن مشورت می‌کنند و نه در اخذ آن، که این معنی در ذیل بند ۴ با ذکر بیان مبارک از صفحه ۲۴۷ جلد چهارم آثار قلم اعلی نقل شد، لذا طبق توصیه مبارک باید هر نفسی که موهوب به اسم‌ها میشود لیاقت و قابلیت خود را اثبات نماید تا آن اسم و آن قمیص بر هیکل او برازنده آید و الّا اسم بی مسمّی گردد. نفوسی چند به لقبی متعالی چون "اسم‌الله" ملقّب گشتند مانند جناب اسم‌الله الأصدق، جناب اسم‌الله المنیب، جناب فتح اعظم، جناب نبیل زرندی، جواد قزوینی (اسم جود)، سید مهدی دهجی (اسم‌الله م هـ)، جمال بروجردی. امّا، این قمیص بر هیکل جناب ملّا صادق مقدّس، جناب میرزا منیر کاشانی و جناب فتح‌الله اردستانی و جناب ملّا محمّد زرندی به زیبایی تامّ جلوه نمود و از سایرین اخذ شد. نفوسی که این برازندگی و جلوه را فزونی بخشیدند مشمول این بیان مبارک شدند: "کلّ اسمٍ عَرَفَ رَبَّهُ و ما تجاوَزَ عن حدّه یزداد شأنُه فی کلّ حین و یستشرق علیه فی کلّ آنٍ شمس عنایة ربّه الغفور الکریم و یرتقی بمرقاة الإنقطاع الی مقامٍ لن‌یحکیَ إلّا عن موجده و لاینطِقُ إلّا بإذنِه و لایتحرّک إلّا بإرادَةٍ مِن لدنه و إنّه لهو المقتدر العادل العلیمُ الحکیم." (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۲۴۷ / مضمون: هر اسمی که به عرفان پروردگارش نائل گردد و از حدّ خود تجاوز ننماید شأن او در هر آنی فزونی یابد و شمس عنایت پروردگار غفور کریمش همیشه بر او بتابد و به نردبان انقطاع به مقامی ترقّی کند که جز از موجد خود حکایت نکند و جز به اذن او زبان نگشاید و جز به ارادهٔ او حرکت نکند. خداوند توانا، دادگر، دانا و فرزانه است.)
نفوسی که غَرّه شدند و از وصایای الهیّه روی برگرداندند مشمول این بیان مبارک شدند: "ایّاک أن تکون مثل الّذی زیَّنّاه بطراز الأسماء فی ملکوت الإنشاء فلمّا نظر إلی نفسِه و اعلاء اسمه کفر بالله الّذی خَلَقَه و رَزَقَه و رجع مِن أعلَی المقام إلی اسفلِ السّافلین." (همان / مضمون: مبادا مانند کسی بشوی که در این عالم او را به طراز اسماء مزیّن کردیم. وقتی به خود و بلندی اسمش نگریست به خداوندی که او را خلق کرد و روزی داد کافر شد و از مقام بلندش به پست‌ترین جایگاه بازگشت.)
۱۶۸. قَدْ نَریٰ مِنْکُمْ مَنْ یأْخُذُ
ﭐلْکِتابَ وَ یسْتَدِلُّ بِهِ عَلَی اللهِ کَمَا ﭐسْتَدَلَّتْ کُلُّ مِلَّةٍ بِکِتابِها عَلَی اللهِ ﭐلْمُهَیمِن ﭐلْقَیومِ * قُلْ تٱللهِ ﭐلْحَقِّ لا تُغْنیۭکُمُ ﭐلْیوْمَ کُتُبُ ﭐلْعالَمِ وَ لا ما فیۭهِ مِنَ ﭐلصُّحُفِ اِلّٰا بِهٰذَا ﭐلْکِتابِ ﭐلَّذیۭ ینْطِقُ فیۭ قُطْبِ ﭐلْاِبْداعِ اِنَّهُ لا اِلٰهَ اِلّٰا اَنَا ﭐلْعَلیمُ ﭐلْحَکیمُ*
(مضمون: می‌بینیم کسی از شما را که کتابِ [دین قبل] را می‌گیرد و به آن علیه خداوند استدلال می‌کند، همان طور که هر ملتی به کتاب خود علیه خداوند حاکم و بی‌نیاز استدلال نمود. بگو سوگند به خداوند حق، امروز کتابهای عالم و نوشته‌های آنها هیچ کدام شما را بی‌نیاز نمی‌سازد مگر به این کتابی که در مرکز عالم ایجاد، نطق می‌کند، خدایی جز من که دانا و حکیم هستم وجود ندارد.)
تاریخ نشان داده است که پیروان ادیان در زمان ظهور دیانت جدید، به کتاب خود متمسّک می‌شوند تا در ردّ ظهور جدید دلیل و برهان بیاورند و از اقبال به مظهر ظهور الهی امتناع نمایند در حالی که سالها بل قرن‌ها منتظر ظهور موعود بوده‌اند. حضرت بهاءالله می‌فرمایند: "قد انتهَتِ الظّهورات الی هذا الظّهور الأعظم..." (آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ص۱۳۷) گویای آن که جمیع سلسله ادیان، اعم از ابراهیمی، ایرانی، شرق دور، سرخپوستی، آفریقایی، اسکیمویی و غیره بشاراتی به ظهور جمال مبارک داشته‌اند و جمیع منتظر این ظهور بوده‌اند، زیرا این سلسله ادیان که با هم مرتبط نبودند، به نقطهٔ مشترکی منتهی می‌شدند. بدین لحاظ است که حضرت بهاءالله در لوح مبارک احمد تصریح می‌فرمایند: "و انّک أنت أیقِن فی ذاتک بأنّ الّذی اعرض عن هذا الجمال فقد اعرض عن الرّسل مِن قبل ثمّ استکبر علی الله فی ازل الآزال إلی أبد الآبدین." (ادعیه حضرت محبوب، طبع مصر، ص۱۹۷)
در حقیقت جمیع ادیان دوران جنینی و طفولیت و نوجوانی را طیّ کرده و پیروان خود را برای دوران بلوغ آماده ساخته‌اند. هر یک از آنها مؤمنین را برای وحدت داخلی، اعم از خانواده، شهر و کشور، آماده ساختند تا زمانی که مقتضیات مکانی و زمانی و عقلی فراهم گردد تا وحدت عالم انسانی حاصل شود.
بنابراین، خود پیروان ادیان سابق باید از کتب خود دلائلی بر تأیید ظهور جدید بیابند نه آن که به آن استدلال کرده قیام به مخالفت نمایند. جمال قدم، اگرچه می‌فرمایند: "ظلمی فوق این در عالم الهی نه که جمال قدم به دون خود استدلال بر حقّیّت خود نمایند بعد از آن که چون شمس در قطب زوال سماء لایزال مشهود و لائح است." (مائدهٔ آسمانی، ج۷، ص۱۲-۱۳)، در آثار خود از کتب سالفه بشارات الهی را استخراج و اتیان فرموده‌اند که نمونه‌ای از آن در لوح مبارک خطاب به ابن ذئب مشهود است. زیرا مایل‌اند که نفوس عباد به صراط مستقیم هدایت شوند: "فو الله الّذی لا اله إلّا هو که تبلیغ امرالله این عبد را بر تحریر این لوح مضطر نموده که شاید مصباحی چند در مشکوة امکان مستضئ شوند و به قدرةالله بر نصر این مظلوم فرید قائم گردند... امر به مقامی منجر شده که با آن که ظهور آیات قدس ربّانی به مثابهٔ غیث هاطل از سماء مشیت مِن غیر مکث و سکون نازل و مِن دونها آیات قدرتیه و ظهورات الهیّه که عالم را احاطه نموده به شأنی که ملل قبل مُذعن و معترف شده‌اند، معذلک باید به ادلّه استدلال نمایم و امری که لازال مقدّس از دلیل بوده به دلیل ثابت نمایم که لعلّ معدودی به سماء شهود صعود نمایند." (همان، ص۱۲) این امر آن قدر متعالی و مقدّس است که جمال قدم از معرضین سؤال می‌فرمایند: "الیوم اگر عباد از این آیات قدس الهیّه و ظهورات عزّ صمدانیّه اعراض نمایند به چه حجّت و دلیل اثبات دین خود می‌نمایند؟" (همان، ص۱۳)
در یکی از الواح که در طیّ آن از مخاطب می‌خواهند که به ندای مکلّم طور توجّه کند می‌فرمایند:
اتّقوا الرّحمن قد أتیٰ مَن کان مذکوراً فی کتبِ الله و بشَّرَ بِهِ نقطةُ البیان لو أنتم تعلمون. لاتُغنیکم الیومَ کتبُ العالم و لا ما عند الامم ضعوا الأوهام وَرائکم مقبلین إلَی الله العزیز الودود. هذا یومٌ تنطِقُ فیه الأشجار و الأوراق و تُنادی السّدرةٌ وَ ٱرتَفَعَتِ الصّیحة ولکنَّ القومَ لایفقهون. قل قوموا عن رقد الهوی قد أتی مولَی الوری بسلطانٍ مشهود. إن تُنکروا هذا الفضل الأعظم بأیِّ أمرٍ تطمئنُّ قلوبُکُم یا أهلَ الظّنون. (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۱۶۱ / مضمون: تقوای الهی پیشه کنید. کسی آمده که در کتب الهی ذکر شده و نقطهٔ بیان به او بشارت داده اگر بدانید. امروز کتابهای عالم و آنچه که نزد امم است شما را بی‌نیاز نمی‌کند. اوهام را رها کنید و به خداوند اقبال نمایید. این روزی است که در آن درختان و برگ‌ها سخن می‌گویند و سدره ندا می‌کند و صیحه بلند شده است امّا مردمان درک نکنند. بگو برخیزید از خوابگاه هوی و هوس، که مولای بندگان به قدرت و عظمت آشکار آمده است. اگر این فضل اعظم را انکار کنید به چه امری، ای اهل ظنون، دلهایتان اطمینان خواهد یافت.)
در دور مقدّسی که حتّی انبیاء و مرسَلین نیز امتحان می‌شوند که تا چه حدّ پیروان آنها به نیکویی تربیت شده‌اند که به موعود منتظَر اقبال نمایند، چگونه می‌توان باز هم به کتب سالفه که روح از آن سلب شده و احکامش از قدرت اجرایی ساقط گشته استناد نمود و پیام الهی را مردود شمرد. حضرت بهاءالله می‌فرمایند:
امروز روز مشاهده و اصغاست. هم ندای الهی مرتفع است و هم انوار وجه از افق ظهور مُشرق و لائح. باید جمیع آنچه شنیده شد محو نمود و به عدل و انصاف در آیات و بیّنات و ظهورات ناظر شد. امروز عظیم است چه که در جمیع کتب به یوم‌الله معروف. جمیع انبیاء و اصفیاء طالب لقای این یوم بدیع بوده‌اند و همچنین احزاب مختلفهٔ ارض؛ و چون آفتاب ظهور از سماء مشیّت الهی اشراق نمود کلّ منصعق و مدهوش مشاهده گشتند إلّا مَن شاءَالله. یا ایّها الذّاکر، حجاب اکبر بشر را از مشاهده منع نمود و از شنیدن باز داشت. (منتخباتی از آثار حضرت بهاءالله، شماره ۷)
در بیان دیگر مذکور:
تالله الحق تلک ایّامٌ فیه ٱمتَحَنَ الله کُلَّ النّبیّین و المرسَلین ثمّ الّذینهم کانوا خَلف سُرادق العصمة و فُسطاط العظمَة و خباء العزّة کیف هؤلاء المشرکین الّذین اتّخذوا الٓهَهُم أنفسَهُم و إذا یظهر علیهم سلطنةالله و اقتداره ثمّ عظمته و اجلاله یجعلون کف الإعراض علی ابصارهم ثمّ یسرعون فی المکر لیشتبهنّ علی العباد. (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۵۰-۵۱ / مضمون: سوگند به خدا که این ایّامی است که خداوند انبیاء و مرسلین و کسانی را که آن سوی سراپرده‌های عصمت و خیمه‌های عظمت و منازل عزّت هستند امتحان می‌کند چه رسد به این مشرکین که نفس و هوایشان را خدای خود گرفته‌اند و زمانی که سلطنت و اقتدار الهی و عظمت و اجلال او ظاهر میشود بر آنها، کف اعراض را بر دیدگان خود می‌گذارند که نبینند و سپس شتابان مکر خود را می‌برند تا امر را بر بندگان مشتبه سازند.)
عظمت این دوران آن قدر است که حقایق مقدّسه در عوالم الهیّه آرزوی رجوع به این عالم می‌نمایند که شاید به خدمت برای جمال قدم موفّق گردند: "و نفسی الحق جمیع حقائق عالّین و ارواح مقرّبین که طائف حول‌اند مسئلت نموده که به فیض ظاهریّهٔ هیکلیّهٔ انسانیه ظاهر شوند و در ظاهرِ ظاهر به نصرت امرالله قیام نمایند." (امر و خلق، ج۳، ص۱۱-۱۲) لهذا، کتب عالم کسی را از این ظهور اعظم و تعالیم مبارکه بی‌نیاز ننماید و کفایت نکند. این ظهور به تنهایی تحقّق بخشندهٔ جمیع بشارات کتب سالفه بوده و لهذا اگر نفسی اعراض نماید، کتب سالفه را نیز ردّ نموده است. جمیع کتب سالفه عهد جمال قدم را از پیروان خود گرفته‌اند. جمال قدم می‌فرمایند:
هذا لهُو الّذی قد اخذ نقطة البیان عهدَه فی ذرّ البیان و محمّد رسول‌الله فی ذرّ الفرقان و الرّوح فی ذرّ الإنجیل و الکلیم فی ذرّ التوریٰة و الخلیل فی ذرّ الأمر إن أنتم مِنَ العالمین. (آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ص۱۲۰ / مضمون: این همان کسی است که ربّ اعلی در دور بیان و محمّد رسول‌الله در عصر فرقان و حضرت مسیح در دور انجیل و حضرت کلیم در دور تورات و حضرت ابراهیم در عالم امر عهد او را گرفتند اگر شما بدانید.)
حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
تعالی تعالی هذا الکور العظیم الّذی بشَّرَ بِهِ سفراءُ الله و امنائُهُ و ناح حُبّاً لظهوره أصفیاءالله و اولیائه و امتحن الله فیه کُلّ الأنبیاء و المرسلین و المبشّرین لدینه المبین من آدم الأوّل إلی خاتم النّبیّین. تعالی تعالی هذا الکور العظیم الّذی خضعت لسطانه أعناقُ المرسَلین فی القرون الأوّلیّة و الأدوار السّابقة و سَتخضعُ لَهُ أعناقُ النّبیّین فی القرون الآتیة و الأدوار اللّاحقة أمراً مِن لدی الله المقتدر القاهر الآمر الحکیم و اعزازاً و اجلالاً لمقامِه الشامخ الباذخ المتعظّم المتعزّز المنیع. (توقیعات مبارکه ۱۹۴۵-۱۹۵۲، ص۱۲۱ / مضمون: بلندمرتبه است این دور عظیم که سفیران و امناء خداوند به آن بشارت دادند و برگزیدگان و اولیاء الهی به حبّش نالیدند و خداوند جمیع انبیاء و مرسَلین و مبشّرین دینش، از آدم تا خاتم، را در این دور امتحان فرمود. بلندمرتبه است این دور عظیم که پیامبران ادوار سابق در مقابل عظمتش خاضع بودند و انبیاء آتیه نیز به امر الهی در گرامی داشتن و تمجید و تجلیل مقام شامخ و بلند و عظیمش خاضع خواهند شد.)
۱۶۹. یا مَعْشَرَ ﭐلْعُلَمآءِ اِیاکُمْ اَنْ
تَکُونُوا سَبَبَ ﭐﻹخْتِلافِ فِی ﭐلْاَطْرافِ کَما کُنْتُمْ عِلَّةَ ﭐلْاِعْراضِ فیۭ اَوَّلِ ﭐلْاَمْرِ ﭐجْمَعُوا ﭐلنّاسَ عَلیٰ هٰذِهِ ﭐلْکَلِمَةِ ﭐلَّتیۭ بِها صاحَتِ ﭐلْحَصاةُ اَلْمُلْکُ لِلّٰهِ مَطْلَعِ ﭐلْاٰیاتِ کَذٰلِکَ یعِظُکُمُ اللهُ فَضْلاً مِنْ عِنْدِهِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْغَفورُ ﭐلْکَریمُ *
(مضمون: ای گروه علماء، مبادا در اطراف سبب اختلاف شوید همان طور که در اول امر علت اعراض بودید، مردم را بر این کلمه گرد آورید، کلمه‌ای که به واسطهٔ آن سنگریزه فریاد زد که ملک برای خداوند مطلع آیات است. این چنین خداوند به فضلی از جانب خود شما را اندرز می‌دهد. البته او بسیار آمرزنده و کریم است.)
جمال مبارک به کرّات بر این نکته تأکید داشته‌اند که علّت اصلی اعراض ناس از مظهر ظهور الهی علما بوده‌اند. آنها مردم را به مخالفت با فرستادگان الهی و اذیت و آزار مؤمنین به آنها تحریک می‌کردند و با ایجاد ضوضاء و بلوا خون عدّهٔ زیادی را می‌ریختند تا مانع از پیشرفت امر الهی شوند و ضمناً مقام و مسند خویش را حفظ کنند. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
قبل از ظهور موعود چگونه خلق حالت طلب و انتظار داشتند و به درگاه پروردگار دعا و تضرّع می‌کردند و آرزوی جانفشانی در یوم ظهور می‌نمودند و بیشتر علما و رؤسای قوم مدّعی عرفان موعود بودند و به زعم و گمان خود علامات کتاب را معنی و تفسیر می‌کردند. ولی در یوم ظهور، امرالله را چون مطابق فهم خود نیافتند لهذا اوّل همان رؤسا و علما انکار نمودند و ملّت را بر مخالفت و ستیزه گماشتند؛ اموال و خونشان را حلال دانستند، فتوای قتل دادند، نهب و غارت نمودند، اصحاب را نزد حُکّام و امراء مملکت مفسد خواندند و به افترا و اذیت آنها برخاستند و حبس و قتل نمودند. با وجود این روز به روز مردم بیشتر به جستجو افتادند و در زمرهٔ مؤمنین در آمدند و مقاومت منکرین نمودند، حلّ مشکلات مسائل الهیّه کردند، اسرار علائم و آثار آشکار ساختند، بنیان اوهام و تقالید را ویران نمودند و نفوس را به اصل اساس دین و آئین آگاهی بخشیدند با آن که بدایتِ امر ذلیل و آواره بودند و از جمیع قوا و شئون دنیوی بی‌بهره؛ هر روز جمعی از سطوت اعداء در دشت و صحرایی سرگشته و پریشان گردید و زمره‌ای از جور اهل بغضا بی سر و سامان شد. امّا بالعکس قوم منکرین همه با چتر و عَلَم و خیل و حشم بودند و با کمال قدرت و قوّت در مجامع و کنائس ظهور موعود را انکار کردند و در نهایت جِدّ بر ردّ و استکبار قیام نمودند. ولی آخر آوازهٔ امرالله جهانگیر شد و ایمان به یوم موعود مایهٔ افتخار امیر و فقیر گشت... (بدایع‌الآثار، ج۲، ص۹۰)
به این ترتیب مشهود می‌گردد که مخالفت شدید علما و رؤسا که در بدایت در اشدّ قوّت بود در نهایت نتوانست مانع ایمان و ایقان جمّ غفیری از مردمان گردد. این مخالفت علما در جمیع ادوار وجود داشته و استثنایی ندارد. حضرت بهاءالله می‌فرمایند:
حضرت عیسی ابن مریم علیه سلام‌الله و عنایته به آیات واضحات و بیّنات باهرات ظاهر شد و مقصودش نجات خلق بوده. هر منصفی شاهد و هر خبیری گواه است. آن حضرت از برای خود چیزی نطلبیده و نخواسته و مقصودش هدایت گمراهان به صراط مستقیم الهی بوده. لکن وارد شد بر آن جمال اقدس آنچه که اهل فردوس نوحه نمودند و به قسمی بر آن حضرت امر صعب شد که حقّ جلّ جلاله به ارادهٔ عالیه به سماء چهارم صعودش داد. آیا سبب آنچه ظاهر شد چه بوده. لعمرالله اعراض علما. چه که حنّان و قیافا که از فریسیین بوده‌اند، یعنی علمای توراة، مع علمای اصنام انکار نمودند و به سبّ و لعن مشغول گشتند. و همچنین در حضرت کلیم و سائر انبیاء ملاحظه فرمایید شاید آنچه در این ورقه ذکر شده شما را به عرفان مذکور فائز فرماید. (دریای دانش، ص۷۴-۷۵)
در این مقام جمال مبارک انذار می‌فرمایند که ای علما شما همیشه موجب اعراض خلق بوده‌اید، حال محلّ اختلاف نشوید. این اختلاف ناشی از تعبیرات مختلفه از بیانات الهیّه است و هر کدام از علما برای خود مقلّدینی دارد که به سبب همین اختلاف تعابیر و تفاسیر بین آنها اختلاف ایجاد میشود. در لوح اتّحاد می‌فرمایند:
در مقامی اتّحاد اعمال مقصود است. چه که اختلاف آن سبب اختلاف گردد. این مظلوم ایامی که از زوراء به ادرنه نفی می‌شد در بین راه در مسجدی وارد. صلاة مختلفه در آن محلّ مشاهده نمود؛ اگر چه کلّ لفظ صلوة بر او صادق و لکن هر یک به اسبابی از هم ممتاز. و اگر حزب فرقان فی‌الحقیقه به آنچه از قلم رحمن نازل شد عمل می‌نمودند جمیع من علی‌الارض به شرف ایمان فائز می‌گشتند. اختلاف اعمال سبب اختلاف امر گشت و امر ضعیف شد. یکی دست بسته به صلوة قائم و حزبی گشوده؛ یکی در تشهّد التّحیات می‌گوید و دیگری السّلام. از اینها گذشته حزبی می‌رقصند و می‌گویند این ذکر حقّ است. نعوذ باللّه حقّ از این اذکار مقدّس و منزّه و مبرّاست. شریعت رسول‌اللّه، روح ما سواه فداه، را به مثابه بحری ملاحظه نما که از این بحر خلیج‌های لایتناهی برده‌اند و این سبب ضعف شریعت‌اللّه شده ما بین عباد. و تا حین نه ملوک و نه مملوک و نه صعلوک هیچیک سبب و علّت را ندانستند و به آنچه عزّت رفته راجع شود و عَلَم افتاده نصب گردد آگاه نبوده و نیستند. باری یک خلیج شیعه یک خلیج سنّی یک خلیج شیخی یک خلیج شاه‌نعمت‌اللّهی یک خلیج نقشبندی یک خلیج ملامتی یک خلیج جلالی یک خلیج رفاعی یک خلیج خراباتی. إن تَعُدّوا سبل الجحیم لا تُحصوها. حال سنگ ناله می‌کند و قلم اعلی نوحه. ملاحظه نما که چه وارد شد بر شریعتی که نورش ضیاء عالم و نارش هادی امم یعنی نار محبّتش. طوبی للمتفکرین و طوبی للمتفرّسین و طوبی للمنصفین. باری این اختلاف اعمال سبب تزعزع بنیان امراللّه شد. (ادعیه حضرت محبوب، طبع مصر، ص۳۹۱ به بعد)
این که می‌فرمایند سنگریزهها نیز شهادت می‌دهند که "المُلکُ لله مطلع الآیات" از بشارات قرآن کریم است و بارها در آثار جمال مبارک تکرار شده است که سلطنت از آن خداوند است: "... یدعُ الامم إلَی الإسم الأعظم الّذی بِهِ ٱرتَعَدت فرائِصُ العالم و نادَی المنادِ المُلکُ لله المقتدر العلیّ العظیم." (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۲۰۷ / مضمون: بخوانَد امّت‌ها را به سوی اسم اعظم که به واسطهٔ ظهورش ارکان عالم به لرزه در آمد و منادی ندا در داد که سلطنت از آنِ خداوند توانای بلندمرتبهٔ بزرگ است.)
در قرآن کریم، سورهٔ غافر، آیات ۱۵-۱۶ می‌فرماید: "رفیع‌الدّرجات ذو العرشِ یُلقِی الرّوحَ مِن أمره علی مَن یشاء مِن عباده لِیُنذِرَ یومَ التّلاق یومَ هُم بارزون لایَخفیٰ عَلَی الله مِنهم شیءٌ لِمَنِ المُلکُ الیومَ لله الواحد القهّار." (مضمون: او که دارای درجات عالیه و دارای عرش است روح [وحی] را به فرمان خویش بر هر کس از بندگانش که بخواهد فرو می‌فرستد تا از روز لقای الهی هشدار دهد. روزی که ایشان آشکار باشند و از آنان چیزی بر خداوند پوشیده نباشد. [ندا آید] امروز فرمانروایی از آن کِست؟ [پاسخ آید] از آنِ خداوند یگانهٔ قهّار است – ترجمهٔ بهاءالدّین خرّمشاهی)
در توضیح "یوم‌التّلاق" باید به بیانی از جمال ابهی استناد کرد که می‌فرمایند: "یوم‌الطّلاق به طاء مؤلَّف یوم قیامت است، چه که یوم فصل است و چون فصل اکبر در آن یوم واقع، لذا در بعض مقام به طاء نوشته شده و همچنین به طاء منقوت به معنی تلاقی است و چون آن یوم اعظم یوم تلاقی است، لذا در بعض از مقامات به تاء مسطور. این یوم یومی است که احزاب مختلفه در یک مقام جمع می‌شوند و شئونات متضادّه به یک مَعین توجّه می‌نمایند. هذا یوم اللّقاء و هذا یوم التّلاقی و هذا یوم الإلتقاء و هذا یوم الطّلاق و هذا یوم الفصل الأکبر و هذا یوم الجمع." (یادنامهٔ مصباح منیر، ص۴۷۵)
۱۷۰. اُذْکُرُوا ﭐلْکَریمَ اِذْ دَعَوْناهُ
اِلَی اللهِ اِنَّهُ ﭐسْتَکْبَرَ بِمَا ﭐتَّبَعَ هَواهُ بَعْدَ اِذْ اَرْسَلْنا اِلَیهِ ما قَرَّتْ بِهِ عَینُ ﭐلْبُرْهانِ فِی ﭐلْاِمْکانِ وَ تَمَّتْ حُجَّةُ اللهِ عَلیٰ مَنْ فِی ﭐلسَّمٰواتِ وَ ﭐلْاَرَضیۭنَ * اِنّا اَمَرْناهُ بٱلْاِقْبالِ فَضْلاً مِنَ ﭐلْغَنیِّ ﭐلْمُتَعالِ اِنَّهُ وَلّیٰ مُدْبِراً اِلیٰ اَنْ اَخَذَتْهُ زَبانِیةُ ﭐلْعَذابِ عَدْلاً مِنَ اللهِ اِنّا کُنّا شاهِدینَ *
(مضمون: کریم را به یاد آورید وقتی که او را به سوی خداوند خواندیم به سبب اینکه از هواهای نفس خود پیروی می‌کرد، استکبار ورزید. در حالی که به سوی او فرستادیم آنچه را که به آن چشم برهان در عالم امکان روشن گشت و حجّت خداوند بر اهل آسمانها و زمین‌ها تمام شد. ما به فضلی از نزد خداوند بی‌نیاز و متعال، او را به اقبال، امر کردیم. او پشت کرد تا اینکه مأموران عذاب به عدالتی از نزد خداوند او را اخذ کردید. همانا ما از شاهدان بودیم.)
یکی از شاگردان جناب سید کاظم رشتی حاج محمّدکریم‌خان کرمانی بود که بعدها در کرمان فرقه‌ای به نام شیخیه ایجاد کرد و پیروانی داشت. او، که فرزند ابراهیم‌خان (پسرعموی فتحعلی‌شاه قاجار) بود، به‌شدّت با حضرت ربّ اعلی مخالفت می‌کرد. حضرت اعلی توقیعی توسّط جناب ملّا صادق مقدّس برای او فرستادند و امر الهی را به او اعلان کردند. امّا او به استهزاء ایشان و آیات نازلهٔ الهیّه پرداخت و در ارشادالعوام نیز این استهزاء را ثبت کرد. او خود را رکن رابع و باب امام زمان می‌دانست. جناب ملّا صادق مقدّس در حضور حاکم کرمان، فضل‌علی‌خان چند جلسه با حاج محمّدکریم‌خان به بحث و اتیان دلائل و براهین پرداخت امّا خان مذکور، علیرغم اعتراف به فضل و کمال جناب ملّا صادق مقدّس، بر اعراض خود افزود تا آن که یکی از شاگردانش قصد کشتن ایشان را نمود و حاکم آن جناب را از مجلس بیرون برد و اعلام کرد هر کس قصد ملاقات با ایشان را دارد به دارالحکومه برود. (محمّدحسینی، "حضرت باب"، ص۲۷۱)
قبل از جناب ملّا صادق مقدّس، جناب قدّوس که همراه ایشان از شیراز نفی بلد شده بودند، به کرمان رفتند تا امر مبارک را به خان کرمانی ابلاغ نمایند. ایشان به منزل حاج سیّد جواد کرمانی مشهور به کربلایی وارد شد. حاج سیّد جواد امام جمعه کرمان و شخصی متنفّذ و از خویشان پدری حضرت ربّ اعلی بود. حاج سیّد جواد در اثر مذاکرات با جناب قدّوس به حضرت اعلی ایمان آورد. خان کرمانی به حاکم شکایت برد و از وی خواست که به امام جمعه بگوید که دست از حمایت جناب قدّوس بشوید ولی توفیقی نیافت. حضرت بهاءالله می‌فرمایند: "حاجی محمّدکریم‌خان کرمانی در هر سنه یک کتاب ردّ نوشته و همچنین سایر جهلا که به اسم علم معروف‌اند." (اقتدارات، ص۱۶) او "در کتب مؤلّفهٔ خویش به نام فطرةالسّلیمة و ازهاق الباطل و تیر شهاب فی الرّدّ عَلَی الباب و غیرهما ردّ و ایراد و طعن و سُخره نسبت به حضرت باب اعظم نوشت و در کتاب ارشاد العوام بد و طعن گفته..." (ظهورالحق، ج۳، طبع آلمان، ص۳۱۵)
جناب حاجی میرزا حیدرعلی اصفهانی در بدایت احوال که در طلب یافتن موعود بود، مدّتی را در خدمت حاجی محمّدکریم‌خان کرمانی گذراند."در احوال و اطوار خان (که مدّعی مقام بزرگی بود و خود را رکن رابع می‌شمرد و نزد مریدان خود وانمود می‌کرد که بر ضمایر و اسرار آنها مطّلع است و نیز مدّعی بود که دارندهٔ علم لدنّی است و همچنین ادّعا می‌کرد که صاحب علم کیمیا است) دقیق شده دید که در هیچ شأنی از شئون با دیگران فرقی ندارد و مانند سایرین گرفتار خوف و جُبن و بیم و امید است و بارها طلا و نقره را با دواجات مخلوط و در موقع عمل ضایع نمود و یک بار شخصی که برای دزدی به خانه آمده و خدمه‌اش او را گرفته زدند تا مُرد. خان از ترس حکومت مضطرب شد به قسمی که سه دفعه نماز مغرب را اشتباه و اعاده نمود و بسیاری از امثال این امور از او مشاهده کرد که دربارهٔ او عقیده‌اش سست شد و با اجازهٔ والد خود از نزد خان بیرون آمد." (مصابیح هدایت، ج۱، ص۱۰-۱۱)
حضرت بهاءالله در کتاب ایقان در وصف او می‌فرمایند:
در کتاب یکی از عباد که مشهور به علم و فضل است و خود را از صنادید قوم شمرده و جمیع علمای راشدین را رد و سب نموده چنانچه در همه جای از کتاب او تلویحاً و تصریحاً مشهود است و این بنده چون ذکر او را بسیار شنیده بودم اراده نمودم که از رسائل او قدری ملاحظه نمایم. هرچند این بنده اقبال به ملاحظهٔ کلمات غیر نداشته و ندارم ولیکن چون جمعی از احوال ایشان سوٴال نموده و مستفسر شده بودند لهذا لازم گشت که قدری در کتب او ملاحظه رود و جواب سائلین بعد از معرفت و بصیرت داده شود.
باری کتب عربیّهٔ او بدست نیفتاد تا این که شخصی روزی ذکر نمود که کتابی از ایشان که مسمّی به ارشادالعوام است در این بلد یافت میشود. اگرچه از این اسم رائحهٔ کبر و غرور استشمام شد که مردم را عوام و خود را عالم فرض نموده و جمیع مراتب او فی‌الحقیقه از همین اسم کتاب معلوم و مبرهن شد که در سبیل نفس و هوی سالک‌اند و در تیه جهل و عمی ساکن. گویا حدیث مشهور را فراموش نموده‌اند که می‌فرماید العلم تمام المعلوم و القدرة و العزّة تمام الخلق با وجود این کتاب را طلب نموده چند روز معدود نزد بنده بود و گویا دو مرتبه در او ملاحظه شد از قضا مرتبهٔ ثانی جائی به دست آمد که حکایت معراج سیّد لولاک بود. ملاحظه شد که قریب بیست علم او ازید شرط معرفت معراج نوشته‌اند و همچو مستفاد شد که اگر نفسی این علوم را درست ادراک ننموده باشد به معرفت این امر عالی متعالی فائز نگردد و از جملهٔ علوم علم فلسفه و علم کیمیا و علم سیمیا را مذکور نموده و ادراک این علوم فانیهٔ مردوده را شرط ادراک علوم باقیهٔ قدسیّه شمرده. سبحان‌الله با این ادراک چه اعتراضات و تهمت‌ها که به هیاکل علم نامتناهی الهی وارد آورده فنعم ما قال:
متّهم داری کسانی را که حقّ *** کرد امین مخزن هفتم طبق
و یک نفر از اهل بصیرت و دانش و صاحبان علوم و عقول ملتفت این مزخرفات نشده با این که بر هر صاحب بصیرتی واضح و هویداست که این گونه علم‌ها لم‌یزل مردود حقّ بوده و هست و چگونه علومی که مردود است نزد علمای حقیقی ادراک آن شرط ادراک معارج معراج میشود با این که صاحب معراج حرفی از این علوم محدودهٔ محجوبه حمل نفرموده و قلب منیر آن سیّد لولاک از جمیع این اشارات مقدّس و منزّه بوده چه خوب می‌گوید:
جمله ادراکات بر خرهای لنگ ***حقّ سوار باد پرّان چون خدنگ
والله هر کس بخواهد سرّ معراج را ادراک نماید و یا قطره‌ئی از عرفان این بحر بنوشد اگر هم این علوم نزد او باشد یعنی مرآت قلب او از نقوش این علوم غبار گرفته باشد البتّه باید پاک و منزّه نماید تا سرّ این امر در مرآت قلب او تجلّی نماید. و الیوم متغمّسان بحر علوم صمدانی و ساکنان فلک حکمت ربّانی مردم را از تحصیل این علوم نهی می‌فرمایند و صدور منیرشان بحمد الله منزّه از این اشارات است و مقدّس از این حجبات حجاب اکبر را که می‌فرماید العلم حجاب الأکبر به نار محبّت یار سوختیم و خیمهٔ دیگر برافراختیم و باین افتخار می‌نمائیم که الحمد للّه سبحات جلال را به نار جمال محبوب سوختیم و جز مقصود در قلب و دل جا ندادیم. نه به علمی جز علم به او متمسّکیم و نه به معلومی جز تجلّی انوار او متشبّث.
باری بسیار متعجّب شدم در این بیانات ندیدم مگر اینکه می‌خواهد بر مردم برساند که جمیع این علوم نزد ایشان است با وجود این که قسم به خدا نسیمی از ریاض علم الهی نشنیده و بر حرفی از اسرار حکمت ربّانی اطّلاع نیافته بلکه اگر معنی علم گفته شود البتّه مضطرب شود و جبل وجود او مندک گردد با وجود این اقوال سخیفهٔ بی‌معنی چه دعوی‌های زیاده از حدّ نموده.
سبحان‌الله چه قدر متعجّبم از مردمی که باو گرویده‌اند و تابع چنین شخصی گشته‌اند به تراب قناعت نموده و اقبال جسته‌اند و از ربّ الأرباب معرض گشته‌اند و از نغمهٔ بلبل و جمال گل به نعیب زاغ و جمال کلاغ قناعت نموده‌اند و دیگر چه چیزها ملاحظه شد از کلمات مجعولهٔ این کتاب فی‌الحقیقه حیف است که قلم به تحریر ذکر آن مطالب مشغول شود و یا اوقات مصروف به آن گردد ولیکن اگر محکی یافت می‌شد حقّ از باطل و نور از ظلمت و شمس از ظلّ معلوم می‌آمد.
از جمله علومی که این مرد مدّعی به آن شده صنعت کیمیاست. بسیار طالبم که سلطانی و یا نفسی که مقتدر باشد ظهور این علم را از عالم لفظ به عالم شهود و از قول به فعل از ایشان طلب نماید و این بی‌علم فانی هم که دعوی اینگونه علوم ننموده و بلکه کَون این علوم و فقدان آن را علّت علم و جهل نمی‌دانم با این مرد در همین فقره قیام نمائیم تا صدق و کذب معلوم شود ولیکن چه فائده از ناس این زمان جز زخم سنان ندیده‌ام و غیر سمّ قاتل چیزی نچشیده‌ام هنوز اثر حدید بر گردن باقیست و هنوز علائم جفا از تمام بدن ظاهر. و در مراتب علم و جهل و عرفان و ایقان او در کتابی که ترک نشد از آن امری ذکر شده این است که می‌فرماید «انّ شجرة الزّقّوم طعام الأثیم» و بعد بیانات دیگر می‌فرماید تا این که منتهی میشود باین ذکر «ذُق انّک انت العزیز الکریم.» ملتفت شوید که چه واضح و صریح وصف او در کتاب محکم مذکور شده و این شخص هم خود را در کتاب خود از بابت خفض جناح عبد اثیم ذکر نموده اثیم فی الکتاب و عزیز بین الأنعام و کریم فی الاسم.
تفکّر در آیهٔ مبارکه نموده تا معنی و لا رطب و لا یابس الّا فی کتاب مبین درست در لوح قلب ثبت شود با وجود این جمعی معتقد او شده و از موسۭیِ علم و عدل اعراض نموده به سامریِ جهل تمسّک جسته‌اند و از شمس معانی که در سماء لایزالی الهی مُشرق است معرض گشته‌اند و کأن لم یکن انگاشته‌اند. (ایقان، طبع آلمان، ص۱۲۱ به بعد / عبارت "انّ شجرة الزقّوم..." در قرآن کریم، سورهٔ دخان، ایهٔ ۴۳ است و عبارت "ذُق انّک انت..." آیهٔ ۴۹ از همان سوره است. عبارت "لا رطب و لا یابس..." در قرآن کریم، سورهٔ انعام، آیهٔ ۵۹ است.)
یکی از احبّای الهی به نام آقا محمّدرضا قنّاد شیرازی نامهای به خان کرمانی نوشت و سؤالاتی چند مطرح کرد. خان کرمانی "از معانی غافل شده به الفاظ تمسّک جسته و اعتراض نموده لیدحض الحقّ بما عنده." (مجموعه الواح مبارکه حضرت بهاءالله، ص۶۶) او به عبارت "الحمدلله الّذی کشف القناع عن وجه الأولیا" که در ابتدای نامهٔ مزبور آمده بود اعتراض کرد که این عبارت غلط است و مدّعی شده که "قناع" مخصوص زنان است. وقتی موضوع به ساحت قدس حضرت بهاءالله معروض گشت در جواب او لوح مهیمنی عزّ نزول یافت که به "لوح قناع" شهرت یافت. لحن این لوح عتاب‌آمیز است و در ابتدا او را با عبارت "یا ایّها المعروف بالعلم و القائم علی شَفا حُفرةِ الجهل" خطاب فرموده و بی‌علمی او را مطرح کرده و ایراداتی بر او وارد فرموده‌اند و او را از آزردن احبّای الهی بر حذر داشته اند. لوح قناع در مجموعه الواح طبع مصر، ص۶۷ به بعد و مجموعه اقتدارات، ص۱۹۰ به بعد درج شده است.
دربارهٔ لوح قناع مطالعاتی صورت گرفته که می‌توان برای اطّلاع از آن به محاضرات، ج۱، ص۳۷۴-۳۷۶ و ۴۶۴؛ محاضرات، ج۳، ص۱۱۸، ۱۲۳، ۱۲۹، ۱۳۵، ۱۴۷؛ سفینهٔ عرفان، دفتر چهارم، ص۱۷۰-۱۹۱؛ سفینه عرفان دفتر دوازدهم، ص۳۴-۷۱؛ سفینه عرفان، دفتر سیزدهم، صفحات ۳۷۱-۳۷۷؛ مجلّهٔ عندلیب، شماره ۷۰، صفحات ۲۶-۲۸؛ پژوهشنامه، سال ۳، شماره ۱، صفحات ۱۱۳-۱۳۳ مراجعه نمود.
۱۷۱. اُخْرُقُنَّ ﭐلْاَحْجابَ عَلیٰ شَأْنٍ
یسْمَعُ اَهْلُ ﭐلْمَلَکوتِ صَوْتَ خَرْقِها هٰذا اَمْرُ اللهِ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ طوبیٰ لِمَنْ عَمِلَ بِما اُمِرَ وَیلٌ لِلتّارِکینَ *
(مضمون: پرده‌های [غفلت] را البته پاره کنید به گونه‌ای که اهل ملکوت صدای پاره شده آن را بشنوند. این فرمان خداوند است از قبل و بعد. خوشا به حال کسی که به آنچه به آن امر شد، عمل نمود. وای بر کسانی که [اوامر الهی را] ترک کنند.)
خرق حجاب به معنای از بین بردن هر مانعی است که آدمی را از عرفان مظهر ظهور باز دارد و در آثار مبارکه این امر مهمّ توسّط نفس مبارک مظهر ظهور انجام میشود. امّا، متأسّفانه علما مجدّداً حجاب‌های جدیدی پدید می‌آورند. این حجاب معمولاً اوهام و خرافات و خودپنداشته‌های آنها و یا تعابیر و تفاسیری است که بر آیات الهی می‌نویسند و نام آن را علم می‌گذارند. در واقع این علم حجاب اکبر است که آنها، و بالتَّبَع پیروان آنها، را از مشاهدهٔ نور شمس حقیقت باز می‌دارد. جمال قدم می‌فرمایند:
قد خَرَقنَا الأحجاب و هذا افقی الأعلی أنُ ٱنظروا و لاتکونوا مِنَ المنکرین. (لئالی‌الحکمة، ج۱، ص۱۰۹ / مضمون: پاره کردیم حجاب‌ها را و اینک افق اعلای من نمایان است. بنگرید و نباشید از منکرین.)
جمال مبارک، در لوح خطاب به ابن ذئب، بعد از بیان معانی الوهیت و ربوبیت، تصریح می‌فرمایند که: "قد خَرَقنَا الأحجاب و أظهرنا ما یُقَرِّبُ النّاسَ إلَی الله مالِکِ الرّقاب. طوبی لمن فاز بالعدل و الإنصاف فی هذا الفضل الّذی أحاطَ مَن فِی السّموات و الأرضین أمراً مِن لدی الله ربّ العالمین." (لوح شیخ نجفی، ص۱۰۵ / مضمون: حجاب‌ها را از هم گسیختیم و آنچه را که سبب نزدیکی مردم به خداوند مالک بندگان میشود ظاهر ساختیم. خوشا به حال کسی که در این فضلی که به امر الهی اهل آسمان و زمین را احاطه کرده، به عدل و انصاف فائز شود.) لذا خرق حجاب به معنی کنار گذاشتن علومی است که مانع از وصول به مقصود شود. چه که مقصود از علم رسیدن به معلوم و مقصود از دلیل رسیدن به مدلول است. اگر آن علمی که اندوخته شده برای وصول به مقصود سودی نرساند، فی نفسه حجاب اکبر است و باید خرق شود تا شمس علم الهی به اشدّ سطوع اشراق نماید. خوشا عالِمی که این حجاب اکبر را خرق کند:
قل یا معشرَ العلمآء دعوا قلمَ الهوی تالله قد تحرّک القلمُ الأعلی باذن ربِّکُمُ العلیّ الأبهی ثمّ استمعوا ما ینادی به لسان العظمة و الکبریاء بین الأرض و السّمآء. ثمّ ضعوا العلوم قد أتی المعلوم باسمه القیّوم بقدرةٍ و سلطانٍ. هل ینفعُکُم ما عندکم. لا و فاتحِ الأبواب. اینَ الّذین کانوا قبلکم تفکّروا یا أولِی الأبصار. طوبی لعالِمٍ خرق الحجاب الأکبر مقبلاً إلَی المنظر الأطهر انّه مِن أعلَی الخلق لدی الحقّ المتعال. سوف تفنی الدّنیا و ما تفتخرون به و یبقی العزّة و الإقتدار للّذین أقبلوا إلی هذا الوجه الّذی خضعت له الأعناق. طوبی لبصیر ما منَعَتهُ الأحجاب و لخبیر کسّر صنمَ الوهم باسم ربّه المقتدر القهّار. (آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ص۹۶ / مضمون: بگو ای گروه علما، قلم هوی و هوس را رها کنید. قلم اعلی به اجازهٔ پروردگارتان به حرکت آمده؛ سپس بشنوید آنچه را که زبان عظمت و کبریایی بین زمین و آسمان ندا می‌کند؛ پس علوم را بگذارید که معلوم به اسم قیّومش در کمال قدرت و عظمت ظاهر شده است. آیا آنچه که نزد شما است به شما نفعی می‌رساند. خیر سوگند به باز کنندهٔ درها. کجایند کسانی که پیش از شما بودند. بیندیشید ای دارندگان چشم‌ها. خوشا به عالِمی که حجاب اکبر را پاره کند و به نظرگاه اطهر روی آورد؛ چنین عالِمی نزد خداوند بهتریِن مردمان است. به زودی دنیا و آنچه که به آن مباهات می‌کنید نابود شود و عزّت و اقتدار از برای کسانی باقی بماند که به این وجهی توجّه نمایند که گردنها در مقابل او خاضع‌اند. خوشا به بینایی که حجاب‌ها او را باز نداشت و به آگاهی که بت‌های اوهام را به نام پروردگار توانای قهّار بشکست.)
حال، این کار را نفس مظهر ظهور انجام داده و جمیع خلایق را به مشاهدهٔ نور وجه، یعنی تجلّی الهی، فرا می‌خواند تا همگان به آفرینندهٔ خود نزدیک شوند و از علما می‌خواهند که مبادا حجاب دیگری را سر راه بندگان الهی قرار دهند. (اقدس، بند ۱۶۵) طلعت ابهی می‌فرمایند:
کتاب نُزِّلَ بالحق و بِهِ خَرَقنَا الأحجاب و أنَا العزیزُ الوهّاب. بِهِ أشرَقَت شمسُ الوحی و أنار الوجه مِنَ النّور الّذی طلع مِن افق الأسرار. قل أ فِی الله شکٌّ إنّهُ أتی بملکوتِ الآیات. إنّ الکلمة تُنادی المُلکُ لله المقتدر المختار. قل ضعوا الأوهام خذوا ما اُمِرتُم بِهِ مِن مطلع الإلهام. قد انشقَّتِ الأحجاب مِن اصبع مشیّة ربّکُم مالکِ الرّقاب. إنّهُ یَری مَن أقبَلَ و یسمعُ ما یدعی بِهِ فِی السّرّ و الاجهار. (آثار قلم اعلی، طبع کانادا، ج۱، ص۱۷۶ / مضمون: کتاب الهی به حق نازل شد و به وسیلهٔ آن حجاب‌ها را پاره کردیم و من عزیز بخشنده هستم. به واسطهٔ آن شمس وحی اشراق فرمود و وجه از نوری که از افق اسرار طالع شد نورانی گشت. بگو آیا در خدا شکّی وجود دارد؛ با ملکوت آیات آمد. کلمه [مظهر ظهور] ندا می‌کند که پادشاهی از آن خداوند مقتدر مختار است. بگو اوهام را رها کنید و آنچه را که از سوی مطلع الهام امر شدید اجرا کنید. حجاب‌ها به ارادهٔ پروردگارتان، که مالک بندگان است، از هم گسیخت. او می‌بیند کسی را که اقبال می‌کند و می‌شنود کسی را که پنهان و آشکار خدا را می‌خواند.)
یکی از موارد حجاب، اوهام است. جمال قدم می‌فرمایند:
فو الّذی أنطقنی بالحق قلم شرم می‌نماید از ذکر آن نفوس موهومهٔ محتجبه. آنچه در ذکر آن نیّر اعظم، یعنی قائم، مابین آن قوم بوده حرفی از آن تحقّق نداشته و عندالله مذکور نبوده چنانچه بعد از ظهور بر کلّ معلوم و مبرهن شد. این یکی از موهومات آن نفوس بوده بعد از آن که ید قدرت الهیّه خرق حجاب نمود بعضی مطّلع شدند و همچنین موهومات دیگر که مابین آن قوم است و تا حال خرق نشده. باید به همان قسم مشاهده نمایند. عسی الله أن یخرقها لمن یشاء. صدر ممرّد و قلب منیر باید مقدّساً عن کلّ الإشارات و الکلمات به شطر امر توجّه نماید. (اقتدارات، ص۱۷۲)
برای خرق حجاب اوهام باید به حبل انقطاع متوسّل شد. جمال قدم در لوح مریم می‌فرمایند: "ای مریم، قلم قدم می‌فرماید که از اعظم امور تطهیر قلب است از کلّ ماسِوَی الله. پس قلبت را از غیر دوست مقدّس کن تا قابل بساط انس شوی. ای مریم از تقیید تقلید به فضای خوش تجرید وارد شو. دل را از دنیا و آنچه در اوست بردار تا به سلطان دین فائز شوی و از حرم رحمانی محروم نگردی و به قوّت انقطاع حجاب وهم را خرق کن و در مکمن قدس یقین در آ." (بشارةالنّور، ص۵۰)
معنای دیگر حجاب عبارت از غفلت ناس است. در کلمات مکنونه فارسی، فقره ۷۴، می‌فرمایند: "ای دوست من تو شمس سماء قدس منی خود را به کسوف دنیا میالای. حجاب غفلت را خرق کن تا بی پرده و حجاب از خلف سحاب به در آئی و جمیع موجودات را به خلعت هستی بیارایی."
گاهی خود علما حجاب‌اند و باید خویشتن را خرق کنند یا آن که ناس آنها را خرق نمایند: "علمای ارض، که لدی‌الله از جهلا محسوب‌اند، حجاب اکبرند از برای بشر. مبارک نفسی که این حجاب او را منع ننمود و به قوّت و غلبهٔ اسم اعظم آن را خرق نمود و به افق امر الهی متوجّه شد." (لئالی‌الحکمة، ج۱، ص۱۲۲)
خرق حجاب باید طوری باشد که حجاب دیگر جایگزین آن نشود. حضرت عبدالبهاء لزوم تأییدات الهیّه را تصریح می‌فرمایند:
تأییدات الهی و هدایت ربّانی لازم است و استعداد حصول فیوضات رحمانی واجب. والّا هر انسانی غرق بحور اوهام و ظنون است به درجه‌ای که چون خرق حجاب او کنی، به حجابی دیگر محتجب میشود. (بدایع‌الآثار، ج۲، ص۳۸)
همان طور که ذکر شد حجاب اکبر عبارت از علمی است که آدمی به آن غَرّه شود و به مظهر ظهور فخر و مباهات نماید. حال، بعضی از علما توفیق خرق حجاب یافتند و علیرغم غروری که در ابتدا داشتند، توانستند این پردهٔ ضخیم را از پیش چشم کنار بزنند و به محلّ تجلّی الهی پی ببرند و نام خویش را جاودانگی بخشند. جناب یحیی دارابی از سوی شاه ایران مأمور تحقیق دربارهٔ حضرت اعلی شد. نکتهٔ جالب اینجاست که وقتی ایشان در شیراز با جناب عظیم ملاقات کرد و استفسار نمود که او چه فهمیده، جناب عظیم جواب داد که خود باید ملاقات کند امّا توصیه نمود که مراعات ادب نماید. وقتی به حضرت مبارک رسید این سیر تکاملی را طیّ کرد: "در ملاقات نخست حضرت را جوانی نورانی و متّقی ولی عاری از مصطلحات علمیّه و خویشتن را اعلم دانست و در ملاقات دوم ایشان را با خود در یک رتبه تصوّر نمود و در مرّهٔ ثالثه پی به دریای علم الهی برده خویش را جاهل و حضرت را عالم حقیقی مشاهده کرد و در مقام عرفان و ایمان استقرار یافت و نامه به محمّدشاه و حاجی میرزا آقاسی توسّط میرزا لطفعلی پیشخدمت در خصوص امر حضرت بفرستاد و نیز به علماء یزد و نیریز... شمّه‌ای از اشراقات ظاهره و آیات باهرهٔ بدیعه نگاشت." (ظهورالحق، ج۳، طبع آلمان، ص۳۶۴)
گاه حجاب شخص آنقدر رقیق است که به محض مشاهدهٔ بارقه‌ای از شمس حقیقت حجاب مزبور از پیش چشمش کنار می‌رود و گاهی آن قدر غلیظ و ضخیم است که همان بارقه در او اثری ندارد. دو نمونهٔ مزبور را می‌توان در ملاّ نصرالله شهمیرزادی و ملّا علی کنی مشاهده کرد. اوّلی به محض زیارت لوح مبارک خطاب به سلطان ایران، بدون اطّلاع از مُنزل آن، اذعان نمود که از سوی حقّ است (مصابیح هدایت، ج۱، ص۳۴۰) و دومی وقتی ناصرالدّین‌شاه لوح مزبور را برایش فرستاد توصیه کرد که نویسنده و قاصد هر دو را به قتل برسانند. (لئالی درخشان، ص۴۰۱ / گنج شایگان، ص۱۰۶)
باری، چه بسیار عالِمی که استکبار می‌نماید و چه بسا بی‌علمی که اقبال می‌کند. در اینجا حجاب اکبر خودنمایی می‌نماید که چسان مغروران به علوم ظاهری، که جمال قدم می‌فرمایند: "امروز روز علوم و فنون ظاهره نبوده و نیست. چه که ملاحظه شد نفسی که به یک کلمه از آن علوم آگاه نه بر کرسی عِقیان در صدر مجلس عرفان مستوی و صاحب علوم و دارای فنون محروم." (لوح خطاب به شیخ نجفی، ص۱۴-۱۵)، از عرفان محروم مانند و نفوس محروم از این قبیل علوم مقبول درگاه حق گردند. جمال قدم می‌فرمایند:
قل یا معشر العلما، دعوا العلوم قد أتَی المعلوم برایات الآیات. أنِ ٱخرقوا الحجابَ الأکبرَ باسم مالک القدر. ثمّ أقبِلوا بقلوبِکُم إلَی المنظر الأطهر المقام الّذی فیه ینطِقُ لسانُ الوحی بسلطانِ القدرةِ و الإقتدار. قل أنِ ٱخرقوا الاحجاب هذا ربُّ‌الارباب قد أتی بملکوت العظمة و الإجلال. مِن النّاس مَن تمسّک بالطّاغوت مُعرضاً عن الملکوت. قل ویلٌ لَکَ یا ایّها المُشرک المرتاب. إنّا أظهَرنَا الأمرَ علی شأنٍ ذَلَّت لَهِ الرّقاب. کَم مِن عالِم منَعَته سبحاتُ الأوهام و کَم مِن صبیٍّ خَرَقَ باسمی الأحجاب. کَم مِن عاقلٍ أعرَضَ عن الجبروت و کَم مِن غافلٍ أقبَلَ إلی أن دَخَلَ ملکوت رَبِّهِ العزیزِ المتعال. (آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ص۱۲۲ / مضمون: بگو ای گروه علما، رها کنید علوم را که معلوم با پرچم آیات آمده است. حجاب اکبر را به اسم مالک قدر پاره کنید. سپس به قلوبتان به سوی منظر اطهر، مقامی که لسان وحی در کمال عظمت و اقتدار سخن می‌گوید روی بیاورید. بگو حجاب‌ها را بردرید، این است ربّ‌الارباب که ملکوت عظمت و اجلال را آورده است. از مردمان برخی به بتها چسبیدند و از ملکوت روی برگرداند. بگو وای بر تو ای مشرک شکّ کننده. ملکوت امر را به شأنی ظاهر کردیم که گردنها در مقابلش ذلیل گشت. چه بسا عالمی که پرده‌های اوهام او را باز داشت و چه بسا کودکی که پرده‌ها را به نام من خرق کرد. چه بسا عاقلی که از جبروت اعراض نمود و چه بسا غافلی که اقبال کرد تا داخل ملکوت پروردگارش شد.)
جمال قدم، در بحث از بعث نفوسی قابل و لایق در آتیهٔ ایّام، به کسانی که خرق حجاب خواهند نمود اشاره دارند و صفات این گونه افراد را بالصّراحه ذکر می‌فرمایند:
عنقریب ید قدرت محیطهٔ الهیّه نفوسی چند خلق فرماید که جمیع احجاب را خرق نمایند و بی ستر و حجاب به مکمن ربّ‌الارباب در آیند و در سبیل محبوب از هیچ آبی مخمود نشوند و از هیچ ناری جزع ننمایند؛ غیرمعبود را مفقود شمرند و ماسِوای مقصود را معدوم مشاهده نمایند و در کلّ اوان اهل امکان را به سلاسل بیان به رضوان قدس رحمن کشند. قسم به آفتاب معانی که انوار این نفوس اهل ملأ اعلی را مستنیر نماید چنانچه شمس اهل ارض را. (مائدهٔ آسمانی، ج۷، ص۲۵-۲۶)
کلام آخر آن که باید ندای الهی را به سمع فطرت شنید. زیرا فطرت اصلیه انسان پاک است و عاری از هر گونه آلایش. این که حضرت بهاءالله می‌فرمایند: "ای بندگان به مبدأ خود رجوع نمایید و از غفلت نفس و هوی بر آمده قصد سینای روح در این طور مقدّس از ستر و ظهور نمایید." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۲۲) یا توصیه می‌فرمایند: "... صاحبان بصر را سورهٔ هود کفایت می‌کند. قدری در آن سورهٔ مبارکه تأمّل فرمایید و به فطرت اصلیّه تدبّر نمایید تا قدری بر بدایع امور انبیاء و ردّ و تکذیب کلمات نفی اطّلاع یابید." (ایقان، طبع مصر، ص۴) یا در مقام گلایه می‌فرمایند: "قسم به آفتاب فلک باقی که اگر امر به دست این عبد بود یک آیه مابین این قوم تلاوت نمی‌شد چه که ناس بالمرّه از فطرت اصلیهٔ الهیّه منحرف شده‌اند." (مائدهٔ آسمانی، ج۷، ص۸۲) یا حضرت مسیح می‌فرماید: "هرآینه به شما می‌گویم تا بازگشت نکنید و مثل طفل کوچک نشوید هرگز داخلِ ملکوت آسمان نخواهید شد. پس هر که مثل این بچهٔ کوچک خود را فروتن سازد همان در ملکوت آسمان بزرگتر است." (انجیل متی، باب ۱۸، آیات۳-۴) پس باید کلام الهی را به سمع فطرت، یعنی گوش پاک شنید تا حجاب‌ها برداشته شود و ملکوت آسمان از برای انسان نمایان گردد. جمال قدم بنفسه المبارک تصریح می‌فرمایند:
اکثری از بریّه به احجاب وهمیّه از مشرق ظهورات احدیّه محروم مانده‌اند. عنقریب کلّ به شطر مقصود توجّه نمایند. ولکن حسرت از برای نفوسی که از انوار مُشرقه محروم گشته‌اند. قسم به مطلع اسم اعظم اگر ناس خرق حجاب کنند و اقلّ مِن آن به سمع فطرت نداءالله را، که از یمین بقعهٔ نورا مرتفع است، اصغاء نمایند، کلّ به قلوب منیره به شطر محبوب توجّه کنند. قد مَنَعتهُمُ الأحجاب سوف ینوحون و یبکون ولکنَّ الیومَ لایشعُرون. (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۲۶۹)
۱۷۲. اِنّا ما اَرَدْنا فِی ﭐلْمُلْکِ اِلّٰا
ظُهُورَ اللهِ وَ سُلْطانَهُ وَ کَفیٰ بِاللهِ عَلَیَّ شَهیداً * اِنّا ما اَرَدْنا فِی ﭐلْمَلَکوتِ اِلّٰا عُلُوَّ اَمْرِ اللهِ وَ ثَنآئَهُ وَ کَفیٰ بِاللهِ عَلَیَّ وَکیلاً * اِنّا ما اَرَدْنا فِی ﭐلْجَبَروتِ اِلّٰا ذِکْرَ اللهِ وَ ما نُزِّلَ مِنْ عِنْدِهِ وَ کَفیٰ بٱللهِ مُعیناً *
(مضمون: ما در جهان جز ظهور خداوند و سلطنت او را اراده نکرده‌ایم و گواه بودن خداوند برای من کافی است. ما در ملکوت به جز برتری امر الهی و ستایش او را اراده نکرده‌ایم و وکیل بودن خدا برای من کافی است. ما در جبروت به جز ذکر خداوند و آنچه از نزد او نازل گشته، اراده نکرده‌ایم و یاور بودن خدا برای من کافی است.)
در پایانِ خطاب به علما، جمال مبارک مقصود از ظهور خود را بیان می‌فرمایند. در واقع هدف از ظهور طلعت ابهی اعتلای امر الهی و هدایت بندگان به ساحت قرب ربّانی است. این مقوله کراراً در خطابات مبارک به علما و امرا تصریح شده است. چه که آنها را تصوّر بر آن بود که جمال قدم قصد تصرّف ممالک آنها را دارند، در حالی که نقطه توجّه خداوند قلوب عباد است و ایجاد ارتباط بین قلوب و ذات الهی است تا آنها بدانند که محبوب و معبود حقیقی کیست و به سوی او بشتابند. طلعت ابهی راجع به لوح مبارک خطاب به سلطان ایران می‌فرمایند:
قد نزّلنا فیه من کلّ شأنٍ بیاناً شافیاً طوبی لمن یقرؤه و یتفکّر فی اشاراته لعمری انّه یکفِی العالمین. لو نُزِّلَت کلمةٌ مِنه علَی الجبال لَتطیرُ مِنَ الشّوق الی الله العزیز الجمیل. إنّا ما أرَدنا منه إلّا اظهار سلطنةالله و عظمته و انتشار امره و ظهور استقلاله بین عباده المریبین و ما ترکنا فیه لأحدٍ مِن عذرٍ. (آثار قلم اعلی، ج۱، چاپ کانادا، ص۱۴۱ / مضمون: در آن، از هر شأنی بیان کافی نازل کردیم. خوشا به حال کسی که آن را بخواند و در اشاراتش تفکّر کند. سوگند به جانم که اهل عالم را کفایت نماید. اگر یک کلمه از آن بر کوه‌ها نازل می‌شد از شوق به سوی خداوند پرواز می‌کرد. ما از انزال آن مقصودی نداشتیم جز ظاهر‌کردن سلطنت و عظمت خداوند و انتشار امرش و ظهور استقلالش بین بندگان شکّاکش. و هیچ عذر و بهانه‌ای برای کسی باقی نگذاشتیم.)
در کلام دیگر از قلم ابهی نازل: "إنّا ما أرَدنا مِن أحدٍ إلّا ما هُوَ خیرٌ لَهُ یشهد بذلک کُلُّ الأشیاء و عن ورائها لسانُ الله الملک العالم الحکیم." (لئالی‌الحکمة، ج۲، ص۲۶۲ / مضمون: ما از کسی هیچ نخواستیم مگر آنچه که برای او بهترین است. جمیع اشیاء و نیز لسان خداوند ملک عالم حکیم به آن شهادت می‌دهند.)
دربارهٔ ظهور جمال و عظمت الهیّه در هیکل مظهر ظهور می‌فرمایند:
اذا نُزِّلَت علیکُم آیاتُ الله لاتتّخذوها هُزُوءاً و لاتکوننّ مِنَ الغافلین. ثمّ اعلم بأنّا ما أرَدنا أن نُظهِرَ وجهَنا لأحدٍ کما کُنّا بین العباد و ما عَرَفَنا مِن أحدٍ و کُنا فی سترٍ عظیم. ولکنَّ المُشرکین لمّا حَبَسونا فی هذا السّجنِ البعیدِ لذا کشفنا حجُبات السّتر و أظهرنَا الوجه کالشّمسِ المُشرقِ المنیع لیحترق بذلک أکباد المغلّین و یزدادَ ایمانُ الموحّدین. قل تالله مِن سلطانِ القِدَم قد نُزِّلَ علی هذا القلم کلمةٌ تنفطِرُ عنهَا السّموات و الأرض إلّا مَن شاء رَبُّکَ العزیزُ الباقِی المنیع. (لئالی الحکمة، ج۳، ص۵۰-۵۱ / مضمون: وقتی آیات الهی بر شما نازل شد آنها را مسخره نگیرید و نباشید از غافلان. پس بدان که ما قصد نداشتیم وجه خود را برای احدی آشکار سازیم همان طور که بین بندگان بودیم و کسی ما را نشناخت و ما در پس پردهٔ عظیم بودیم. ولی مشرکین ما را در این زندان دوردست محبوس ساختند و لذا حجبات ستر را کنار گذاشتیم و وجه را چون خورشید تابان بلندمرتبه آشکار ساختیم تا به این وسیله جگرهای کینه‌جویان بسازد و ایمان یکتاپرستان فزونی یابد. بگو قسم به خداوند که از سوی سلطان ازلی کلمه‌ای بر این قلم نازل شده که آسمانها و زمین از آن شکافته گردد مگر کسانی که خداوند بخواهد.)
حتّی کلّ اهل عالم را، یعنی کسانی را که گوش دارند که بشنوند، مخاطب قرار داده ندا می‌فرمایند:
یا اصحابَ الآذان اسمعوا نداءَ الله مالِکِ الأسمآء و فاطر السّما. إنّه یدعوکم بما یقرّبکم إلیه. یشهد بذلک لسان العظمة فی هذا المقام المنیع. إنّا ما أرَدنا إلّا نجاة الامم و اصلاحَ العالم ولکنّ القومَ أعرضوا عنّا و ارتکبوا ما تفرَّقَت بِهِ أرکانُ الکلمة الأولی... (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۱۲۲ / مضمون: ای صاحبان گوش، ندای خداوند مالک اسما و خالق آسمان را بشنوید. او شما را به آنچه که سبب تقرّب شما به او میشود فرا می‌خواند. لسان عظمت در این مقام به آن گواهی می‌دهد. قصد ما فقط نجات امم و اصلاح عالم است. ولی مردم از ما رو برگرداندند و مرتکب شدند آنچه را که سبب جدایی در ارکان کلمهٔ اولی شد.)
در آثار جمال قدم این آثار عظمت و علوّ کاملاً مشهود است. فی‌المثل در بدایت لوح احمد فارسی می‌فرمایند: "این است بدایع نصایح الهی که به لسان قدرت در مکمن عظمت و مقعد قدس رفعت خود می‌فرماید. پس به گوش جان بشنوید و خود را از اصغای نصایح محبوب محروم و ممنوع نمایید." (مجموعه الواح چاپ مصر، ص۳۱۵) و در همان لوح می‌فرمایند: "ای عباد ید قدرت مبسوطهٔ ممدودهٔ مرتفعهٔ سلطنتم را مغلول فرض گرفته‌اید و رحمت مُنزَلهٔ مسبوقهٔ غیر مقطوعه‌ام را مقطوع داشته‌اید و سحاب مرتفعهٔ متعالیهٔ جود و کرمم را ممنوع و غیر مهطول فرض نموده‌اید. آیا بدایع قدرت سلطان احدیتم مفقود شده و یا نفوذ مشیت و احاطهٔ اراده‌ام از عالمیان ممنوع گشته. اگر نه چنین دانسته‌اید چرا جمال عزّ قدس احدیتم را از ظهور منع نموده‌اید و مظهر ذات عزّ ابها را از ظهور در سماء قدس ابقا ممنوع داشته‌اید." (همان ص۲۱-۳۲۰)
امّا، هرگز به قدرت ظاهریّه خود را ظاهر نمی‌نمایند زیرا جمیع نفوس، اعم از صادق و کاذب، منصعق شوند و خود را مؤمن بالله دانند. جمال قدم می‌فرمایند:
سبب عدم ظهور مظاهر عدل و مطالع فضل به اسباب قدرت ظاهریّه و غلبهٔ مُلکیّه همین شئونات فصل و تمیز بوده. چه اگر آن جوهر قِدَم علی ما کان علیه ظاهر شود و تجلّی فرماید احدی را مجال انکار و اعراض نماند بلکه جمیع موجودات از مشاهدهٔ انوار او منصعق بلکه فانی محض شوند. دیگر در این مقام مقبل الی الله از معرض بالله منفصل نگردد. (مجموعه الواح، ص۳۶۹)
لذا، عظمت و قدرت و جلالت الهیّه در کلمات آن جمال احدیّه منعکس و متجلّی گردد تا به مرور زمان ظاهر و باهر گردد و جمیع را در مقابل اشراق انوارش خاضع و خاشع فرماید.
۱۷۳. طوبیٰ لَکُمْ یا مَعْشَرَ ﭐلْعُلَمآءِ
فِی ﭐلْبَهآءِ تٱللهِ اَنْتُمْ اَمْواجُ ﭐلْبَحْرِ ﭐلْاَعْظَمِ وَ اَنْجُمُ سَمآءِ ﭐلْفَضْلِ وَ اَلْوِیةُ ﭐلنَّصْرِ بَینَ ﭐلسَّمٰواتِ وَ ﭐلْاَرَضیۭنَ * اَنْتُمْ مَطالِعُ ﭐﻹسْتِقامَةِ بَینَ ﭐلْبَرِیةِ وَ مَشارِقُ ﭐلْبَیانِ لِمَنْ فِی ﭐلْاِمْکانِ طوبیٰ لِمَنْ اَقْبَلَ اِلَیکُمْ وَیلٌ لِلْمُعْرِضیۭنَ * ینْبَغِی ﭐلْیوْمَ لِمَنْ شَرِبَ رَحیقَ ﭐلْحَیوانِ مِنْ یدِ اَلْطافِ رَبِّهِ ﭐلرَّحْمٰن اَنْ یکونَ نَبّاضاً ﮐﭑلشَّرْیانِ فیۭ جَسَدِ ﭐلْاِمْکانِ لِیتَحَرَّکَ بِهِ ﭐلْعالَمُ وَ کُلُّ عَظْمٍ رَمیمٍ *
(مضمون: خوشا به حال شما ای علماء در میان اهل بهاء، به خدا قسم شمایید امواج بحر اعظم و ستارگان آسمان فضل و پرچم‌های پیروزی در بین آسمانها و زمین‌ها. شما مطالع استقامت هستید در بین مردم و مشارق بیانید برای آنان که در عالم وجودند. خوشا به حال کسی که به سوی شما اقبال کرد و وای بر اعراض کنندگان. امروز سزاوار است کسی که شراب زندگانی از دست الطاف پروردگار رحمانش نوشیده، مانند رگ جهنده در جسد عالم وجود پر جنبش باشد تا عالم و هر اسخوان پوسیده‌ای به آن به حرکت آید.)
جمال قدم برای نفوسی که علماء فی‌البهاء محسوب‌اند بسیار اهمّیت قائل‌اند و اهل بهاء را به رعایت احترام این قبیل نفوس و اعانت آنها توصیه فرموده‌اند. حضرات ملوک را نیز به احترام علمای حقیقی توصیه فرموده‌اند. نصّ صریح آن منجی عالم در سورةالملوک چنین است:
ثمّ احترِموا العلماء بینکم الّذین یفعلون ما علموا و یتّبعون حدودَ الله و یحکمون بما حَکَم اللهُ فی الکتاب. فاعلموا بأنّهم سُرُجُ الهدایة بین السّموات و الأرضین. إنّ الّذین لن‌تجدوا للعلماء بینهم مِن شأنٍ و لا مِن قدرٍ أولئک غیّروا نعمةالله علی أنفُسِهِم. قل فارتقبوا حتّی یُغیّر الله علیکم. إنّه لایعزب عن علمه مِن شیءٍ یعلمُ غیبَ السّموات و الأرض و إنّهُ بکلّ شیءٍ علیم. (الواح نازل خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۲۷ / مضمون: پس برای علمایی که بین شما هستند، علمایی که آنچه می‌دانند به آن عمل می‌کنند و از حدود و احکام الهی پیروی می‌نمایند و آنچنان که خداوند در کتاب حکم کرده است حکم می‌کنند، احترام قائل شوید. پس بدانید که آنها چراغ هدایت هستند بین آسمانها و زمین‌ها. کسانی که برای علمایی که بین آنها هستند شأن و حیثیتی قائل نیستند نعمت خدا را بر خویشتن تغییر داده‌اند. بگو مراقب باشید که خداوند هم این تغییر را در مورد آنها مُجریٰ خواهد داشت. چه که از علم او هیچ امری پنهان نمی‌ماند. عالم بالغَیب است و همه چیز را می‌داند.)
در بیان فوق به دو نکتهٔ مهم دیگر نیز باید توجّه داشت. اوّل آن که مقصود از عالِم کسی است که به آنچه که می‌داند عمل می‌کند. زیرا اگر عمل نکند سودی نبخشد. در قرآن کریم در وصف علمای یهودی که به موجب کتابشان عمل نکردند و به حضرت رسول اکرم ایمان نیاوردند می‌فرماید: "مَثَلُ الَّذِینَ حُمِّلُوا التَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ یحْمِلُوهَا کمَثَلِ الْحِمَارِ یحْمِلُ أَسْفَارًا بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِینَ کذَّبُوا بِآیاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ لَا یهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ." (سورهٔ جمعه، آیهٔ ۵ / مضمون: داستان کسانی که [عمل به] تورات بر آنان تکلیف شد، سپس آن را رعایت نکردند، همانند چارپایی است بر او کتابی چند. چه بد است وصف گروهی که آیات الهی را تکذیب کردند و خداوند قوم ستمکار را هدایت نمی‌کند. – ترجمه بهاءالدّین خرّمشاهی)
لذا، مقصود از علما، نفوسی هستند که واقعاً عامل باشند. جمال قدم تصریح می‌فرمایند: "علمائی که فی‌الحقیقه به طراز علم و اخلاق مزیّن‌اند ایشان به مثابهٔ رأس‌اند از برای هیکل عالم و مانند بصرند از برای امم. لازال هدایت عباد به آن نفوس مقدّسه بوده و هست. نسألُ اللهَ أن یُوَفِّقَهُم علی ما یُحِبُّ و یَرضی. إنّه هو مولی الوری و ربّ الآخرة و الأولی." (لوح خطاب به شیخ نجفی، ص۱۳)
نکتهٔ دوم عبارت "غیّروا نعمةالله..." است. در واقع این موضوع به نوعی دیگر در قرآن کریم مذکور است. در آنجا خداوند می‌فرماید: "ذَٰلِک بِأَنَّ ٱللَّهَ لَمْ یک مُغَیرًا نِّعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلَیٰ قَوْمٍ حَتَّیٰ یغَیرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ وَأَنَّ ٱللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ." (سورهٔ انفال، آیهٔ ۵۳ / مضمون: خداوند دگرگون کنندهٔ نعمتی نیست که بر قومی ارزانی داشته باشد مگر آن که آنچه در دل‌هایشان دارند بگردانند و خداوند شنوای دانا است.) مقصود این است که نعمتی که خداوند به خلق خدا ارزانی داشته، آن را از آنها نخواهد گرفت، مگر آن که خود آنها کفر نعمت کنند که لاجرم از دست آنها خارج خواهد شد.
وصف علما حقیقی در آثار حضرت عبدالبهاء نیز مشاهده میشود. طلعت میثاق می‌فرمایند:
علما سراج هدایت‌اند بین ملأ عالم و نجوم سعادت‌اند مُشرق و لائح از افق طوائف و امم. سلسبیل حیات‌اند انفس میّتهٔ جهل و نادانی را و مَعین صافی کمالات‌اند تشنگان بادیهٔ نقص و گمراهی را. مطلع آیات توحیدند و مطّلع بر حقایق قرآن مجید. طبیب حاذق‌اند جسم معلول عالم را و تِریاق فاروق اعظم‌اند هیئت مسمومهٔ بنی‌آدم را. حصن حصین‌اند مدینهٔ عالم انسانیت را و کهف منیع‌اند مضطرّین و مضطربین جهالت را... ولکن پروردگار عالمیان از برای هر شئ علائم و آثاری خلق فرموده و محک و امتحانی مقرّر داشته. عالِم ربّانی را کمالات معنویّه و ظاهریّه لازم و حُسن اخلاق و نورانیت فطرت و صدق نیّت و فطانت و ذکاوت و فراست و نُهیٰ و عقل و حِجیٰ و زُهد و تقوای حقیقی و خشیةالله قلبی واجب. و الّا شمع بی نور هرچند بلند و قطور باشد حکم اَعجازِ نخل خاویه و خشب مسنّده داشته. (رسالهٔ مدنیه، طبع ۱۳۲۹ هجری، ص۴۰ / اَعجاز نخل خاویه = خرمابُنان ریشه‌کن شده [قرآن، سورهٔ حاقهٔ، آیهٔ ۷] / خُشُبٌ مُّسَنَّدَةٌ = الوارهای تکّیه داده بر دیوار [سورهٔ منافقون، آیهٔ ۴])
و نیز از قلم مبارک در رسالهٔ سیاسیه آمده است:
و امّا دانایان پاک‌دل پاک‌جان‌اند. هر یک رحمت یزدان‌اند و موهبت رحمن. شمع هدایت‌اند و سراج عنایت. بارقهٔ حقیقت2ند و حافظ شریعت. میزان عدالت‌اند و سلطان امانت. صبح صادق‌اند و نخل باسق. فجر لامع‌اند و نجم ساطع؛ ینبوع عرفان‌اند و مَعین ماء عذب حَیَوان؛ مربّی نفوس‌اند و مبشّر قلوب. هادی امم‌اند و منادی حق بین بنی آدم. آیت کُبری هستند و رایت علیا. جواهر وجودند و لطائف موجود. مظهر تنزیه‌اند و مشرق آفتاب تقدیس. از هستی خاکدان فانی بیزارند و از هویٰ و هوس عالم انسانی در کنار... بنیان الهی را رکن رکین‌اند و دین مبین را حصن حصین. تشنگان را عذب فرات‌اند و گم‌گشتگان را سبیل نجات... و مادون ایشان جسم بی‌جان‌اند و نقش حیطان... (نشر سنهٔ ۹۱ توسّط محمّد لبیب، ص۳۴)
در وصف عالِم حقیقی در لوح برهان از قلم رحمن چنین نازل:
إعلَم أنَّ العالِمَ مَنِ ٱعتَرَفَ بظهوری و شرِبَ مِن بحر علمی و طارَ فی هواء حبّی و نبذَ ما سِوائی و اخذ ما نُزِّلَ مِن ملکوت بیانی البدیع. إنّه بمنزلة البصر للبشر و روح الحَیَوان لجسد الإمکان. تعالی الرّحمن الّذی عرّفه و أقامه علی خدمة أمره العزیز العظیم. یصلّی علیه الملأُ الأعلی و أهلُ سُرادقِ الکبریاء الّذین شربوا رحیقی المختوم باسمی القویّ القدیر. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۵۶ / مضمون: بدان که عالِم کسی است که به ظهور من معترف باشد و از دریای علم من بنوشد و در هوای محبّت من پرواز کند و غیر مرا رها سازد و به آنچه که از ملکوت بیان بدیع من نازل شده متمسّک باشد. او مانند چشم است برای نوع بشر و روح حیات است برای جسد امکان. بلندمرتبه است خدایی که او را به عرفان موفّق کرد و به خدمت امر عزیز عظیمش برخیزاند. ملأ اعلی و اهل سراپرده کبریا و کسانی که رحیق مختوم مرا به نام قویّ قدیر آشامیده‌اند به او درود می‌فرستند.)
بنابراین، هر نفسی را عالِم نتوان شمرد و در زمرهٔ علما نتوان محسوب داشت. اگر چنین نفوسی یافت شوند لایق احترام‌اند و قابل تکریم و حرمت. جمال قدم می‌فرمایند: "لاتُسقطوا منزلةَ العلماء فی البهاء و لاتصغّروا قدر من یعدلُ بینکم مِنَ الامراء." (لوح حکمت، مجموعه الواح چاپ مصر، ص۳۹ / مضمون: مقام و منزلت علما فی البهاء را تنزّل ندهید و قدر امرایی را که بین شما به عدالت رفتار کنند کوچک نشمارید.) آن حضرت ایشان را "علمای راشدین" نامیده‌اند و به احبّاء توصیه فرموده‌اند حرمت آنها را حفظ کنند: "یاحزبَ الله، علمای راشدین که به هدایت عباد مشغولند و از وساوس نفس امّاره مصون و محفوظ ایشان از انجم سماء عرفان نزد مقصود عالمیان محسوب. احترام ایشان لازم. ایشانند عیون جاریه و انجم مُضیئه و اثمار سدرهٔ مبارکه و آثار قدرت الهیّه و بحور حکمت صمدانیّه. طوبی لمن تمسّک بِهِم. انّه مِن الفائزین فی کتاب‌الله ربّ العرش العظیم." (مجموعه الواح چاپ مصر، ص۳۰۰) و در لوح مبارک بشارات می‌فرمایند: "نفوسی که لوجه‌الله بر خدمت امر قیام نمایند، ایشان ملهَم‌اند به الهامات غیبی الهی. بر کلّ اطاعت لازم." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۲۲)
اصطلاح علماء و امراء فی البهاء در کتاب عهدی نیز آمده است:
طوبی للامراء و العلماء فی البهاء اولئک امنائی بین عبادی و مشارق احکامی بین خلقی. علیهم بهائی و رحمتی و فضلی الّذی أحاط الوجود. (مضمون: خوشا به امرا و علماء فی البهاء. آنها امین من بین بندگان و محلّ اشراق احکام من بین خلقم هستند. بهاء، رحمت و فضل من، که وجود را احاطه کرده، بر آنها باد.)
نکتهٔ آخر آن که به بیان حضرت ولیّ امرالله مقصود از علماء فی البهاء مبلّغین و حضرات ایادی امرالله هستند. هیکل مبارک در لوح جناب بدیع‌الله آگاه آباده‌ای به تاریخ چهارم نوامبر ۱۹۳۱ می‌فرمایند:
علما در این کور مقدّس در یک مقام ایادی امرالله و در مقام دیگر مبلّغین و ناشرین امر که در سلک ایادی نباشند ولی رتبهٔ اولیٰ را در تبلیغ حائز. (گنجینه حدود و احکام، ص۲۵۲)
۱۷۴. یا اَهْلَ ﭐلْاِنْشآءِ اِذا طارَتِ ﭐلْوَرْقآءُ
عَنْ اَیکِ ﭐلثَّنآءِ وَ قَصَدَتِ ﭐلْمَقْصَدَ ﭐلْاَقْصَی ﭐلْاَخْفیٰ اَرْجِعُوا ما لا عَرَفْتُموهُ مِنَ ﭐلْکِتابِ اِلَی ﭐلْفَرْعِ ﭐلْمُنْشَعِبِ مِنْ هٰذَا ﭐلْاَصْلِ ﭐلْقَویمِ*
(مضمون: ای اهل عالم، هنگامی که کبوتر از بیشهٔ ستایش پرواز کرد و قصد مقصد دور پنهانی را نمود، آنچه را از کتاب نمی‌دانید به فرع منشعب از این اصل محکم ارجاع نمایید.)
جمال قدم بیانات خود را به اوضح کلام نازل فرموده‌اند و از بندگان خواسته‌اند که در آنچه نازل شده تفکّر نمایند تا پی به مقصود ببرند. در لوح اشرف می‌فرمایند:
فأنصِفوا فی أمرالله بارئکم ثمّ انظُروا إلی ما نُزِّلَ عن جهة العرش و تفکّروا فیه بقلوبٍ طاهرٍ سلیم. إذاً یظهر لَکُمُ الأمر کظهور الشّمس فی وسط السّماء و تکوننّ مِنَ الموقنین. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۲۱۳ / مضمون: در امر خداوند انصاف به خرج دهید سپس در آنچه که از قلم اعلی عزّ نزول یافته بنگرید و با قلب طاهر سلیم در آن بیندیشید. در این صورت امر مانند ظهور شمس در وسط آسمان برای شما ظاهر خواهد شد و از موقنین خواهید بود.)
در واقع هر یک از بندگان الهی که بتوانند به سرچشمه متّصل شوند می‌توانند پی به اسرار ببرند و حتّی به سؤالات دیگران هم جواب دهند. حضرت بهاءالله در این زمینه بالصّراحه می‌فرمایند:
ای دوستان من شما چشمه‌های بیان منید و در هر چشمه قطره‌ای از کوثر معانی رحمانی چکیده؛ به بازوی یقین چشمه‌ها را از خاشاک ظنون و اوهام پاک کنید تا از شما خود در امثال این مسائل مسئوله جواب‌های محکمهٔ متقنه ظاهر شود. در این ظهور اعظم باید کلّ به علوم و حِکَم ظاهر شوید. چه که کلّ بریّه، بل کلّ اشیاء از هبوب لواقح الهیّه در این ایّام لاشبهیّه علی قدرها حامل فیوضات ربّانیّه شده‌اند. در غیاهب کلمات منزَله جواب مسائل مذکوره و مستورهٔ مکنونه نازل. انشاءالله به بصر الهی در کلماتش نظر فرمایید لِتَعرِفَ ما أرَدتَ. (مجموعه اقتدارات، ص۱۰۰)
البتّه ناگفته نماند که جواب جمیع سؤالات از پیش داده شده است. زیرا مظهر ظهور الهی عالِم بالغیب است و می‌داند مسائل عباد چیست و مسئول آنها کدام. بدین جهت جواب‌ها، اگر مقتضای حکمت باشد، از قبل داده شده است. در جواب شخصی به نام رضا، جمال مبارک می‌فرمایند: "آنچه سؤال شده و میشود، جمیع در الواح‌الله از قبل و بعد تلویحاً و تصریحاً نازل." (مجموعه الواح، طبع مصر، ص۳۳۴) امّا، بیانات فوق حاکی از آن است که همه قادر به درک اسرار و رموز نیستند و لذا نیاز به نفسی مُلهَم و مصون از خطا دارند که آنچه از قلم اعلی نازل شده تبیین فرماید و آنچه که برای نفوس انسانی قابل فهم نیست، بیان کند. خوشبختانه در این امر مبارک مبیّن آیات کتباً و صریحاً معلوم و مشخّص شده است و باید معصوم باشد. زیرا اگر ممکن‌الخطا باشد، ستم در حقّ بندگان شده است.
حضرت عبدالبهاء توضیح می‌فرمایند:
عصمت صفاتی لزوم ذاتی شیء نه بلکه پرتو موهبت عصمت است که از شمس حقیقت بر قلوب بتابد و آن نفوس را نصیب و بهره بخشد. این نفوس هر چند عصمت ذاتی ندارند ولی در تحت حفظ و حمایت و عصمت حقّ‌اند. یعنی حقّ آنان را حفظ از خطا فرماید. مثلاً بسیاری از نفوس مقدّسه مطلع عصمت کبری نبودند، زیرا واسطهٔ فیض بین حقّ و خلق بودند. اگر حق آنان را از خطا حفظ نفرماید، خطای آنان سبب گردد که کلّ نفوس مؤمنه به خطا افتند و به کلّی اساس دین الهی به هم خورَد و این لایق و سزاوار حضرت احدیّت نه. (مفاوضات عبدالبهاء، ص۱۲۲)
بنابراین، وقتی مظهر ظهور می‌فرماید در غیاب حضرتش باید به نفسی مراجعه شود که تعیین فرموده و برای تبیین و توضیح تخصیص داده، لابدّ عصمت موهوبی یا صفاتی را نیز به او عنایت می‌فرماید. دیگر بندگان، اگرچه می‌توانند استنباط خود از آثار الهی را بیان کنند، امّا چون ممکن‌الخطا هستند، نمی‌توانند آن را حقیقت واقع دانند و در حقیّت آن پافشاری کنند. حضرت ولی امرالله می‌فرمایند:
مادامی که شخص صریحاً بگوید که آنچه اظهار می‌دارد نظریات خصوصی اوست، نباید آزادی او را در اظهار عقیدهٔ شخصی محدود نمود. در حقیقت این قبیل توضیحات اغلب مفید واقع میشود و بدان وسیله بهتر می‌توان به تعالیم الهی پی برد. خداوند به انسان قوّهٔ عاقله عطا فرموده که از آن استفاده شود نه آن که عاطل و باطل مانَد. معذلک مقصد آن نیست که آیات منزَله واجد مرجعیت مطلقه نمی‌باشد. بلکه باید حتّی‌المقدور کوشید تا خود را به آن میزان اعظم نزدیک ساخته و در موقع توضیح و تبیین مطالب با استشهاد از بیانات مبارکه علاقمندی خویش را نسبت به آیات الهی نشان داد. انکار مرجعیت آیات منزله کفری است صریح و جلوگیری کامل از اظهار عقیدهٔ شخصی دربارهٔ آیات مبارکه امری است قبیح. باید سعی کرد که میان این دو حالت افراطی حدّ اعتدال را رعایت نمود. (نقل ترجمه بیان مبارک از کتاب "نظامات بهائی (بهائی پروسیجر)"، ص۳۱-۳۲)
اختلاف زمانی حاصل میشود که هر کسی استنباط خود را مطابق نصوص فرض کرده بر آن اصرار نماید. بدین لحاظ حضرت عبدالبهاء دربارهٔ احکام الهی تأکید فرمودند:
در شریعت فرقان نیز جمیع احکام منصوص نبود... اگرچه کلّیه مسائل مهمّه مذکور ولی البتّه یک کرور احکام غیر مذکور بود. بعد علما به قواعد اصول استنباط نمودند و در آن شرایع اوّلیّه افراد علما استنباط‌های مختلف می‌نمودند و مُجریٰ می‌شد. حال... استنباط و استخراج افراد علما را حکمی نه مگر آن که در تحت تصدیق بیت‌عدل در آید... از استنباط افراد علما حُکماً اختلاف حاصل میشود و باعث تفریق و تشتیت و تبعیض گردد و وحدت کلمه بر هم خورَد و اتّحاد دین‌الله مضمحل شود و بنیان شریعةالله متزلزل گردد. (امر و خلق، ج۴، ص۳۰۰)
بدین لحاظ، حضرت بهاءالله دو مرجع تعیین فرمودند که یکی برای تبیین آیات الهی و دیگری برای تشریع احکام غیرمنصوصه است. هر آنچه که مورد سؤال واقع شود، باید این دو مرجع منصوص جواب دهند لا غیر. اگرچه قبلاً در بند ۱۲۱ بر این نکته تصریح شده و رجوع به مرکز منصوص محلّ تأکید واقع شده است، امّا مجدّداً این موضوع بیان شده است تا از هر گونه اختلافی در آتیهٔ ایّام جلوگیری شود.
حضرت بهاءالله تأکید شدید دارند که بندگان الهی در ظلّ حضرت عبدالبهاء مستظلّ گردند و از آن طلعت نورا کسب فیوضات نموده رفع ابهامات را مستدعی گردند. حضرت عبدالبهاء مُلهَم به الهامات الهی و مصون از خطا بودند. حتّی در ایّام حیات حضرت بهاءالله، طلعت ابهی حضرت عبدالبهاء را مأمور نزول تفاسیر و تحریر مطالبی جهت هدایت خلق‌الله می‌فرمودند. از آن جمله می‌توان به تفسیر سورهٔ روم، تفسیر حدیث قدسی "کنتُ کنزاً مخفیاً..."، رسالهٔ مدنیّه اشاره نمود. حضرت بهاءالله در بیان تأکید دارند که: "... از آیهٔ مبارکهٔ «الم غلبت الرّوم» سؤال نموده بودید. در این مقام ذکری از سلطان مذکور از قبل نازل. تفحَّص لتجدَ و تکونَ مِنَ العارفین. ولکن به غصن اعظم فرمودیم مجدّداً این آیهٔ مبارکه را تفسیر نماید و ارسال دارد... در کتاب بدیع که به اسم یکی از خُدّام از سماء مشیت نازل تفکّر نمایید کشف بعضی مطالب مقنّعه در آن لوح منیر مِن لدی الله مالک البریه شده." (مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۴۴)
در خصوص رسالهٔ مدنیّه که در سال ۱۲۹۲ (۱۸۷۵ میلادی) از قلم حضرت عبدالبهاء صادر شده، بیانی از جمال مبارک، به امضاء کاتب وحی، در دست است که می‌فرمایند:
این که نسخهٔ مدنیه را ارسال داشتند محبوب است. انشاءالله مثمر ثمر شود و سبب ترقیم آن، آن که یومی از ایّام حضرت غصن‌الله الأعظم روحی و ذاتی و کینونتی بتراب قدومه الفدا در ساحت امنع اقدس اعلی ایستاده بودند. لسان قدم به این کلمه ناطق قوله تعالی: یا غصن اعظم، محبوب آن که چند ورقی در سبب و علّت عمار دنیا و خرابی آن نوشته شود به قسمی که متعصّبین را یک درجه تنزّل دهد تا مستعدّ شوند از برای اصغاء حفیف سدرهٔ بیان که الیوم مرتفع است. انتهی" و امثال این مضامین از لسان قدم اصغا شد. لذا حضرت غصن‌الله رسالهٔ مدنیه را مرقوم فرمودند. (محمّدعلی فیضی، حیات حضرت عبدالبهاء، ص۴۲)
علی‌شوکت پاشا از عرفای بغداد از محضر مبارک استدعا نمود که حدیث "کنت کنزاً مخفیاً..." را شرح و تفسیر فرمایند. جمال مبارک در لوحی به امضاء کاتب وحی دربارهٔ آن می‌فرمایند:
فداک روحی و قلبی. اگرچه مدّت‌ها است که این عبد موفّق بر جواب رقیمهٔ کریمهٔ حضرت عالی نشد چه که اَشغال متوارده به مثابهٔ امطار هاطله بر این عبد بارید. در هر حال امید عفو از آن حضرت بوده و خواهد بود... امّا تفصیل تفسیر حدیث شریف کنتُ کنزاً مخفیاً آن که در ایّام توقّف در ارض سرّ علی‌پاشا از حضرت غصن‌الله اعظم، روحی لتراب قدومه الأطهر فدا، خواسته بودند که این حدیث را تفسیر فرمایند. حضرت غصن‌الله اعظم به مقتضای احوال تفسیر فرمودند و مقصودشان هم آن بوده که عامّهٔ خلق از آن مستفیض شوند... (حبیب‌الله حسامی، معرفی آثار مبارکه حضرت عبدالبهاء، ص۴۶)
لهذا مشاهده می‌کنیم که طلعت میثاق از همان اوان نوجوانی ملهَم به الهامات الهی بوده‌اند و گویی جمال مبارک ایشان را از همان دوران برای این امر خطیر برگزیده و تحت تربیت خود قرار داده بودند. البتّه حضرت عبدالبهاء بنفسه المبارک می‌فرمایند: "حضرت بهاءالله منِ ناچیز را به جانشینی خود انتخاب فرمود نه برای این که من وَلَد ارشد بودم بلکه جمال قدم از همان سالیان اوّلیهٔ وجودم در هستی من کشف فرمودند که آیت الهی بر جبین من منقوش است." (گوهر یکتا، ص۱۹)
در عظمت حضرت عبدالبهاء بیانات بسیار عزّ نزول یافته است که شاید مهم‌ترینِ آنها سورةالغصن باشد که مختصری راجع به آن نگاشته خواهد شد. امّا پیش از آن به نقل لوح مبارک کوتاهی مبادرت میشود:
هو النّاطق عَلیٰ ما یشآء یا غصنی‌الأعظم قد حضَرَ لدی المظلوم کتابُک و سمِعنا ما ناجیتَ بِهِ الله ربَّ العالمین. إنّا جعلناک حرزاً للعالمین و حفظاً لمن فی السّموات و الأرضین و حصناً لمن آمن بالله الفرد الخبیر. نسألُ اللهَ بأن یحفَظَهُم بِکَ و یُغنیهم بِکَ و یرزقهم بک و یُلهمک ما یکون مطلع الغنیٰ لأهل الإنشاء و بحر الکرم لِمَن فی العالم و مشرق الفضل علَی الامم. إنّهُ لهو المقتدر العلیم الحکیم و نسألُهُ بأن یسقی بک الأرض و ما علیها لتنبت مِنها کلاء الحکمة و البیان و سنبلات العلم و العرفان. إنّه ولیّ مَن والاه و مُعین مَن ناجاه. لا إله إلّا هُوَ العزیز الحمید. (ادعیه حضرت محبوب، طبع مصر، ص۱۰۵ / مضمون: اوست ناطق بر هر آنچه که بخواهد. ای غصن اعظم من، مرقومه‌ات نزد مظلوم رسید و آنچه را که به سوی خداوند عالمیان مناجات کردی شنیدیم. ما تو را پناه و وسیلهٔ حفظ جمیع ساکنان آسمانها و زمین‌ها قرار دادیم و دژی برای کسانی که به خداوند فرد خبیر ایمان آورند. از خداوند می‌خواهیم که آنها را به واسطهٔ تو حفظ فرماید و به واسطهٔ تو بی‌نیاز کند و به واسطهٔ تو روزی دهد و تو را الهام بخشد به آنچه که مطلع بی‌نیازی برای اهل عالم است و تو را دریای کرم برای اهل عالم قرار دهد و محلّ اشراق فضل بر امّت‌ها. اوست مقتدر علیم حکیم و از او می‌خواهیم که به واسطهٔ تو زمین و آنچه را که از ثمرات حکمت و بیان و سنبلات علم و عرفان در آن می‌روید سقایه نماید. او دوستدار هر کسی است که او را دوست بدارد و یاور کسی است که او را مناجات گوید. نیست خدایی جز او که عزیز و حمید است.)
و امّا در سورةالغصن از قلم اعلی چنین نازل:
قَدِ ٱنشَعَبَ مِن سدرةِ المنتهی هذا الهیکل المقدّس الأبهی غصنُ القدس فهنیئاً لمن استظلّ فی ظلّه و کان مِنَ الرّاقدین. قل قد نبت غصن الأمر من هذا الأصلِ الّذی استحکمه الله فی ارض المشیّة وَ ٱرتَفَعَ فرعه الی مقامٍ أحاط کلَّ الوجود فتعالی مِن هذا الصُّنعِ المتعالِی المبارکِ العزیز المنیع. أن یا قومُ تقرّبوا الیه و ذوقوا مِنه أثمارَ الحکمة و العلم مِن لدن عزیزٍ علیم وَ مَن لم‌یَذُقْ مِنهُ یکون محروماً عن نعمةالله ولو یُرزَقُ بِکُلِّ ما عَلَی الأرض إن أنتم مِنَ العارفین... مَن توجَّهَ إلَیه فقد توجّه إلَی الله فمن أعرض عنه فقد أعرض عن جمالی و کفر ببرهانی و کانَ مِنَ المسرفین. إنّهُ لَودیعةُالله بینکم و أمانته فیکم و ظهوره علیکم و طلوعه بین عباده المقرَّبین. کذلک اُمِرتُ أن اُبَلِّغَکُم رسالةَالله بارئکم و بَلَغتُکُم بما اُمِرتُ بِهِ إذاً یشهدُ الله علی ذلک ثمّ ملٓئِکَتُهُ و رُسُلُهُ ثمّ عبادُه المقدّسین. انِ استنشقوا رایحةَ الرّضوان مِن أورادِهِ و لاتکوننّ مِنَ المحرومین. أنِ اغتنموا فضلَ الله علیکم و لاتحتجبوا عنه و إنّا قد بَعَثناه علی هیکل الإنسان فتبارک الله مُبدع ما یشاء بأمرهِ المبرم الحکیم. إنَّ الّذینهم مَنَعوا أنفُسَهُم عن ظلِّ الغصن أولٓئِک تاهوا فی العراء و أحرَقَتْهُم حرارةُ الهَویٰ و کانوا مِنا الهالکین. (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۳۳۲-۳۳۳ / مضمون: غصن مقدّس از سدرهٔ منتهی، این هیکل مقدّس ابهی، منشعب شده. خوشا به حال کسی که در سایهٔ او مأویٰ گیرد و بیاساید. بگو غصن امر از این ریشه‌ای منشعب شده که خداوند در ارض مشیّت استحکام بخشیده و شاخهٔ آن به جایگاهی بلند شده که کلّ وجود را احاطه کرده است. چه بلند است این صُنع متعالی مبارک عزیز منیع. بگو یا مردم، به او تقرّب جویید و از ثمرهٔ حکمت و علم او، که از سوی خداوند عزیز علیم است، بچشید. کسی که از آن نچشد خود را از نعمت الهی محروم کرده حتّی اگر به جمیع آنچه که در روی زمین است روزی داده شود اگر بدانید... کسی که به او توجّه کند به خدا توجّه کرده پس کسی که از او روی برگرداند از جمال من اعراض کرده و به برهان من کافر شده و از اسراف کنندگان است. او ودیعهٔ الهی بین شما و امانتش در میان شما و ظهورش بر شما و طلوعش بین بندگان مقرّبش است. این چنین امر شدم که که رسالت خداوند را به شما ابلاغ کنم و به آنچه که امر شدم ابلاغ کردم. خداوند و فرشتگانش و رسولانش و بندگان مقدّسش به این گواهی می‌دهند. بوی خوش بهشت رضای الهی را از گل‌های آن به مشام جان بفرستید و نباشید از محرومان. فضل الهی را که به شما داده شده مغتنم شمرید و خود را محتجب نکنید. ما این فضل را به صورت هیکل انسانی مبعوث کردیم. پس مبارک است خداوندی که ابداع‌کننده همه چیز به امر قطعی خویش است. کسانی که خود را از سایهٔ غصن منع کنند در بیابان سرگردان مانند و گرمای سوزان هوای نفس آنها را بسوزاند و هلاک شوند.)
از ساحت مقدّس حضرت عبدالبهاء، که مظهر محویت و فنا در ساحت خدا هستند، دربارهٔ سورهٔ غصن سؤال شده است. جناب حاجی میرزا حیدرعلی اصفهانی در عریضه‌ای به حضور مبارک استفسار نمود:
... این دو بیان مبارک اقدس [اشاره به آیات مبارکه در سورهٔ غصن و ابیات مثنوی مبارک که در صدر عریضه درج شده]، روحُ الوجود لبیانه الأحلَی الأعلَی الفدا، و از این قبیل که لاتُحصیٰ است و این عباد به حقیقت معانی آیات محکمات و ابیات مقدّسه غیر واقف و محتاج بیان صریح واضح. چون مِن عندالله مأموریم رجوع به فرع منشعب از اصل قویم نماییم ملتجی و ملتمس و مستدعی است که مقصود مبارک را بیان فرمایند که تجاوز عمّا تُحبُّ و تَرضیٰ که حقیقت ما یُحِبُّهُ الله و یَرضیٰ است ننماییم. حیدرعلی.
در جواب ایشان لوحی از مرکز میثاق امر بهاء عزّ صدور یافت که ابتدای آن مناجاتی به زبان عربی است و سپس می‌فرمایند:
یا منادی بالمیثاق فی قطب الآفاق. این عبد، به نصّ قاطع کتاب اقدس و صریح آیات کتاب عهد، مبیّن واضح آیات‌الله و جمیع مؤمنینِ موقنینِ ثابتینِ راسخینِ بر عهد و میثاق الهی نباید تجاوز از بیان صریح این عبد و تفسیر واضح این رقیق نمایند و هر کس تجاوز نماید متابعت رأی خویش نموده است. این عبد می‌گوید معنای حقیقی و حقیقت معانی و سرّ اسرار این آیات و کلمات و ابیات عبودیت آستان مقدّس جمال ابهاست و محویت و فنا و اضمحلال در عتبهٔ مبارکه و هذا تاجی الوهّاج و اکلیلی الجلیل و افتخِرُ بِهِ فی ملکوت السّموات و الأرض و اتباهی به بین ملأ المقرَّبین و لیس لأحدٍ أن یُفَسِّرَ بغیر هذا و هذا هو الحقُّ المبین. ای منادی به ذکر حق، مبیّن منصوص مفسّر کلمات است. این عبد از جمیع محامد و نعوت و اسماء و صفات و فضائل و خصائل و مدائح و فواضل در کنار و اسم و رسم و حقیقت و هویت من عبودیت جمال ابهی و حتّی از ظلّ و اشراق هر دو در فرار. (محمّدعلی فیضی، حیات حضرت عبدالبهاء، ص۵۹)
بنا به تصریح قلم میثاق در بیان فوق، اگرچه تأکید بر عبودیت محضهٔ تامّه در ساحت قدس جمال ابهی است، امّا گویای آن است که طلعت میثاق مبیّن آیات و مفسّر کلمات الهی است و هر آنچه که بفرماید عین حقیقت است چنانچه حضرتش در بیانی می‌فرماید: "الحمدلله آنچه از قلم این آواره در دو سال سه سال پیش صادر، جمیع در عرصهٔ وجود حال جلوه نمود و اسرار هویدا گشت تا کلّ بیدار گردند و هوشیار که این قلم مؤیَّد و مُلهَم است." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۵، ص۱۶۰) و در بیان دیگر می‌فرمایند: "در مراتب عرفان و بیان آنچه از این قلم صادر بیان کن؛ چه که هر کس به آن مأمور، تا کلّ در ظلّ کلمهٔ واحده جمع گردند. چه که مرجع کلّ الیوم منصوص است." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۶، ص۳۴) و در کلام دیگر می‌فرمایند: "هیچ نفسی به سعی خود کاری از پیش نَبَرَد. عبدالبهاء باید راضی باشد و امداد نماید." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۷، ص۳۷) و در لزوم اطاعت از ایشان می‌فرمایند:
جمال مبارک به قلم اعلی عهد وثیقی و میثاق عظیمی تأسیس نمود و به موجب عهد و میثاق باید کلّ اطاعت و انقیاد نمایند؛ مفرّی از برای نفسی باقی نگذاشتند و به شرطی مشروط نفرمودند. لهذا در هر امر مهمّی که تعلّق به عموم دارد، باید احبّای الهی استیذان نمایند و اجازه طلبند و آنچه از قلم میثاق صادر مُجریٰ دارند. (مکاتیب ۸، ص۲۳۵)
نکتهٔ آخر آن که، اگرچه حضرت بهاءالله امر فرمودند که هر آنچه برای احبّاء غیر قابل درک است از حضرت عبدالبهاء سؤال نمایند، امّا تأکید فرمودند که جواب جمیع سؤالات در آثار مبارکه موجود است و باید مراجعه نمایند و بیابند، بدین لحاظ حضرت عبدالبهاء نیز بر این نکته تأکید دارند که در صورتی که در مراجعه به آثار مبارکه جواب سؤالات خود را نیافتند اقدام به به پرسش نمایند:
... این سؤالات اکثر جوابش در کلمات موجود... این مسائل جمیع در کتب و الواح موجود؛ مراجعه به الواح الهی نمایند. اگر چنانچه مشکل حلّ نشد، آن وقت سؤال کنند. نه این که هر نفس آنچه به خاطرش خطور نماید، بدون مراجعت الواح الهی سؤال جدید نماید و جواب جدید خواهد. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۸، ص۲۵ / ج۹، ص۵۴)
۱۷۵. یا قَلَمَ ﭐلْاَعْلیٰ تَحَرَّکْ عَلَی ﭐللَّوْحِ
بِاِذْنِ رَبِّکَ فاطِرِ ﭐلسَّمآءِ ثُمَّ ﭐذْکُرْ اِذْ اَرادَ مَطْلَعُ ﭐلتَّوْحیدِ مَکْتَبَ ﭐلتَّجْریدِ لَعَلَّ ﭐلْاَحْرارَ یطَّلِعُنَّ عَلیٰ قَدْرِ سَمِّ ﭐلْاِبْرَةِ بِما هُوَ خَلْفَ ﭐلْاَسْتارِ مِنْ اَسْرارِ رَبِّکَ ﭐلْعَزیزِ ﭐلْعَلّامِ * قُلْ اِنّا دَخَلْنا مَکْتَبَ ﭐلْمَعانیۭ وَ ﭐلتِّبْیانِ حیۭنَ غَفْلَةِ مَنْ فِی ﭐلْاِمْکانِ وَ شاهَدْنا ما اَنْزَلَهُ ﭐلرَّحْمٰنُ وَ قَبِلْنا ما اَهْداهُ لۭی مِنْ اٰیاتِ اللهِ ﭐلْمُهَیمِن ﭐلْقَیومِ * وَ سَمِعْنا ما شَهِدَ بِهِ فِی ﭐللَّوْحِ اِنّا کُنّا شاهِدینَ * وَ اَجَبْناهُ بِاَمْرٍ مِنْ عِنْدِنا اِنّا کُنّا اٰمِرینَ *
(مضمون: ای قلم اعلی به اجازهٔ پروردگارت، آفرینندهٔ آسمان، بر لوح حرکت کن؛ سپس زمانی را یاد کن که مطلع توحید، مکتب تجرید را اراده نمود شاید آزادگان به قدر سوراخ سوزنی از آنچه پشت پرده‌ها است از اسرار پروردگار عزیز و دانایت، مطّلع شوند. بگو همانا ما هنگام غفلت اهل امکان، در مکتب معانی و تبیان داخل شدیم و آنچه خداوند رحمان نازل فرمود، مشاهده نمودیم و آنچه را [حضرت باب] به ما از آیات خداوند فرمانروا و بی‌نیاز هدیه کرد، پذیرفتیم و آنچه در لوح به آن گواهی داد، شنیدیم. ما از گواهان بودیم و به امری از نزد خود او را اجابت نمودیم. همانا ما از فرمان‌دهندگان هستیم.)
قضیه مکتب من یُظهره‌الله و توقیع حضرت ربّ اعلی که باید تقدیم حضرتش شود، یکی از مواردی است که حضرات بیانی‌ها محلّ اعتراض و ایراد به جمال قدم قرار داده‌اند. حضرت عبدالبهاء تأکید دارند: "این که می‌فرماید مبادا به من از او محتجب شوید تصوّر محال است. با وجود این به جهت تأکید می‌فرماید و تصریح می‌کند تا نفسی مِن بعد نگوید اگر این امر حقّ بود و این موعود موعودِ بیان، البتّه مرآت قبول می‌نمود و اعتراف می‌کرد و همچنین مبادا محتجب به بعضی ظواهر بیان بشوند مثل این که شده‌اند. از جمله می‌گویند که توقیعی از حضرت اعلی روحی له الفدا صادر که در مکتب مَن یظهره‌الله خوانده شود. پس مکتب مَن یظهره‌الله کو." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۳۵۲) و نیز در همان لوح، بعد از ذکر شرائط قیامت که باید با ظهور حضرت ربّ اعلی ظاهر می‌شد که علی‌الظّاهر مشاهده نگشت، می‌فرمایند:
حضرت اعلی روحی له الفدا می‌فرمایند که جمیع این شروط و علائم و وقائع در لمح‌البصر واقع ولکن ناس از مشاهده‌اش محتجب. یا لله اَینَ الإنصاف. جمیع این وقائع در لمح‌البصر واقع شد و تأویل داشت و مکتب مَن یُظهره‌الله قابل تأویل نیست؟ أنصِفوا یا قوم؛ ملاحظه کنید که چه قدر غافل‌اند. حضرت اعلی می‌فرمایند ایّاک أن تحتجب بما نُزِّلَ فی البیان، این می‌گوید کو مکتب مَن یُظهرهُ‌الله. ذکر مکتب ما نُزِّلَ فی البیان است که می‌فرماید مبادا به آن محتجب از مَن یظهره الله گردی. (همان، ص۳۵۳)
جناب دکتر داودی در این مورد می‌نویسند:
مَن یُظهره الله آنگاه که همهٔ جهانیان در خواب غفلت بودند به مکتب تجرید در آمد. در این مکتبِ معانی بود که بیان را به وی عرضه داشتند. آیات نازله در آن را فرو خواندند. او این هدیه را پذیرفت. به امر او شهادت داد و به امر خود آن را اجابت کرد. آنگاه که جمال قِدَم به این مکتب قدم نهاد و لوح امر را فرو خواند اهل بیان در نهانگاه عدم خفته بودند. این مکتب پیش از آن که آسمان و زمین به کلمهٔ خدا پدید آید آفریده شد. بر شما است که هرچه از بیان در نیابید از او بپرسید تا معنی آن باز گوید. زیرا که او در این مکتب بر این کتاب احاطه یافت. (مقالات و رسائل در مباحث متنوّعه، ص۵۱)
این بدان معنی است که جمال قدم، بنفسه المبارک بیان را نازل فرموده است. طلعت ابهی می‌فرمایند:
گویا منادی عظمت از افق ملکوت بیان رحمن به اعلَی النّدآء ندا فرمود و فرمود الآن قد حصحص الحق و ظهر کذب الّذین یدّعون الایمان بالبیان و یکفرون بالّذی أنزَلَهُ و أرسَلَهُ. ای کاش به توقّف اکتفا می‌نمودند؛ بعضی به سهام اعراض و بعضی به اَسِنَّهٔ انکار و برخی به اسیاف آخته بر قطع سدرهٔ مبارکه کوشیده و می‌کوشند. (مائدهٔ آسمانی، ج۷، ص۲۱۴)
مرکز میثاق پیام گلایه‌آمیزی خطاب به محتجبان می‌فرستند:
پس به محتجبین بفرما که حضرت اعلی با وجود این که می‌فرماید زنهار زنهار محتجب از آن جمال کبریا به توجّه به من مگرد و یا به آنچه که در بیان نازل شده؛ با وجود این، ای بیهوشان، از هر طرفی فریادی بر آرید؛ یکی گوید اَینَ مَن یُظهرُهُ‌الله و دیگری گوید اَینَ قصورُ مَن یَظهِرُهُ‌الله؛ دیگری فرماید اَینَ مکتب دروسِ مَن یُظهرهُ‌الله؛ و دیگری گوید أینَ مهد نشور مَن یُظهرُهُ‌الله. حضرت اعلی می‌فرماید ایّاک أن تحتجِبَ بالواحد البیانیّة أو بما نُزِّلَ فی البیان. لکن این بیهوشان ظواهر آیات را بهانه نموده و بر آن جمال بی‌مثال، که جمیع بیان به ذکر او نازل شده، اعتراض نمایند. (منتخباتی از مکاتیب، ج۴، ص۱۴۵-۱۴۶)
حضرت ربّ اعلی نیز شهادت می‌دهند که حضرت بهاءالله مُنزل بیان هستند. این که حضرت بهاءالله در این بند از کتاب اقدس می‌فرمایند که قبل از نزول توقیع مزبور آن را مشاهده کرده‌اند در واقع آن را نازل فرموده‌اند. در باب هشتم از واحد پنجم کتاب بیان فارسی چنین مذکور:
کلّ بیان را مثل مایه فرض کن که کسی به کسی می‌دهد تجارت کند. مالک آن مَن یظهره الله است که به نفوس مؤمنهٔ به نقطهٔ بیان سپرده که به او تجارت نمایند از برای یوم ظهور خود که اگر بخواهد مایه را پس بگیرد کسی لِمَ و بِمَ نگوید... یوم ظهور مَن یظهره‌الله إلی ما لانهایه تلاوت بیان میشود ولی از مُنزل آن محتجب... بدان که در بیان هیچ حرفی نازل نشده مگر آن که قصد شده که اطاعت کنند مَن یظهرهُ‌الله را که او بوده مُنزل بیان قبل از ظهور خود.
جمال قدم نیز همین مفهوم را منتقل می‌فرمایند. چه که دربارهٔ هادی دولت‌آبادی می‌فرمایند:
یکی از اولیا را دیده گفته آیا چه شده که ازل مردود گشته. بگو ای بی‌انصاف اتّق الله نفسی که هزار ازل به کلمه‌اش خلق شده و میشود از او اعراض نمودی و به مفتریاتی تکلّم کردی که صیحهٔ اشیاء مرتفع گشت. از این گذشته تو نمی‌دانی که اسمآء از چه محلّی ظاهر شده... این اسمی که ذکر نمودی از کیست و که عطا نموده. اگر بگویی از مُنزل بیان [حضرت باب] بوده نفس بیان به اعلی النّدآء ردّت می‌نماید و می‌فرماید صَهْ لسانَکَ یا غافل. چه که می‌فرماید به بیان و حروفات آن از ُمنزِل و مُظهِرش [حضرت بهاءالله] محروم نمانید. و اگر آن اسم از مقام اعلی، که مقام ظهور نبأ عظیم است، ظاهر شده انّه هو المقتدر علی ما یشآء یُعطی و یأخُذُ إنّهُ محمودٌ فی فِعلِهِ و مطاعٌ فی أمره. (مجموعه اشراقات، ص۹۰-۹۱)
۱۷۶. یا مَلَأَ ﭐلْبَیانِ اِنّا دَخَلْنا مَکْتَبَ
اللهِ اِذْ اَنْتُمْ راقِدونَ * وَ لاحَظْنَا ﭐللَّوْحَ اِذْ اَنْتُمْ نآئِمونَ * تٱللهِ ﭐلْحَقِّ قَدْ قَرَئْناهُ قَبْلَ نُزُولِهِ وَ اَنْتُمْ غافِلونَ * قَدْ اَحَطْنَا ﭐلْکِتابَ اِذْ کُنْتُمْ فِی ﭐلْاَصْلابِ هٰذا ذِکریۭ عَلیٰ قَدْرِکُمْ لا عَلیٰ قَدْرِ اللهِ یشْهَدُ بِذٰلِکَ ما فیۭ عِلْمِ اللهِ لَوْ اَنْتُمْ تَعْرِفونَ * وَ یشْهَدُ بِذٰلِکَ لِسانُ اللهِ لَوْ اَنْتُمْ تَفْقَهونَ * تٱللهِ لَوْ نَکْشِفُ ﭐلْحِجابَ اَنْتُمْ تَنْصَعِقونَ *
(مضمون: ای اهل بیان، همانا در مکتب الهی داخل شدیم هنگامی که شما خفته بودید، و لوح را ملاحظه کردیم هنگامی که شما خوابیده بودید. به خداوند حق سوگند، همانا آن [لوح] را قبل از نزول خواندیم در حالی که شما غافل بودید. به آن لوح احاطه داشتیم هنگامی که شما در پشت پدرانتان بودید [به دنیا نیامده بودید.] این ذکر من به اندازهٔ فهم شما است نه به قدر [علم] خداوند. آنچه در عالم الهی است به آن گواهی می‌دهد اگر بشناسید. و لسان خداوند به آن گواهی می‌دهد اگر بفهمید. به خدا سوگند اگر حجاب را برداریم [اسرار و رموز را آشکار کنیم] مدهوش می‌شوید.)
با توجّه به آنچه که ذیل بند ۱۷۵ ذکر شد، کاملاً مشهود است که تجلّیات ربّ ابهی است که در آثار حضرت نقطهٔ اولی ظاهر و باهر گشته و عجبی نیست که حضرت بهاءالله می‌فرمایند توقیعی را که باید در مکتب مَن یُظهره‌الله خوانده شود، پیش از نزول خوانده‌اند. هیکل مبارک ذکر می‌کنند که وقتی احدی در حیّز شهود وجود نداشته بر کتاب مزبور احاطه داشته‌اند. از آن گذشته، این معنی در ذهن نفوس انسانی نگنجد، چه که خارج از میزان درک و فهم آنها است. بدین لحاظ در حدّ فهم آنها بیان میشود. جمال قدم در کلمات مکنونه عربی نیز این نکته را یادآور می‌شوند: "... کُلُّ ما نزَّلتُ علیک مِن لسان القدرة و کتَبتُهُ بقلم القوّة قد نزّلناه علی قدرک و لحنک لا علی شأنی و لحنی." (فقره ۶۷) چه که "العقولُ لَن‌تطیقَنی و القلوبُ لَن‌تَسَعَنی." (فقره ۶۶) و این پنهان نگاه داشتن اصل حقایق امور الهی که در زمرهٔ اسرار ربّانی است صِرفاً به دلیل حفظ ناس است، همان طور که در این بند از کتاب اقدس نیز تصریح شده است. در فقره ۶۵ از کلمات مکنونه عربی می‌فرمایند: "ما ینبغی لنفسی لایُدرِکُهُ أحَدٌ و لَن‌تُحصیَهُ نفسٌ. قد أخزنتُهُ فی خزائن سرّی و کنائز امری تلطّفاً لعبادی و ترحّماً لخلقی."
صریح بیان جمال ابهی است که: "ثمّ إعلَم، یا کمال، بأنّا ما کَشَفنَا الغطاء حقَّ الکشف. أظهَرنا نفسَنا علی مقدارِ طاقة النّاس. و الّا لو یظهرُ جمالُ القِدَم بجمالِهِ لن‌یقدرَ أن یَشهَدَهُ أحدٌ عمّا خُلِقَ بین السّموات و الأرض." (نقل در دور بهائی، طبع آلمان، ص۳۶-۳۷ / مضمون: بدان ای کمال که ما آن چنان که باید و شاید کشف نقاب نکردیم. خود را در حدّ طاقت ناس ظاهر ساختیم. و الّا اگر جمال قدم به جمال خویش ظاهر شد احدی از آنچه که بین زمین و آسمان خلق شده قادر به مشاهدهٔ او نخواهد بود.)
به این جهت است که در انتهای این بند از کتاب اقدس می‌فرمایند که اگر حجاب برداشته شود جمیع منصعق و مدهوش گردند.
۱۷۷. اِیاکُمْ اَنْ تُجادِلُوا فِی اللهِ
وَ اَمْرِهِ اِنَّهُ ظَهَرَ عَلیٰ شَأْنٍ اَحاطَ ما کانَ وَ ما یکونُ * لَوْ نَتَکَلَّمُ فیۭ هٰذَا ﭐلْمَقامِ بِلِسانِ اَهْلِ ﭐلْمَلَکوتِ لَنَقولُ قَدْ خَلَقَ اللهُ ذٰلِکَ ﭐلْمَکْتَبَ قَبْلَ خَلْقِ ﭐلسَّمٰواتِ وَ ﭐلْاَرْضِ وَ دَخَلْنا فیۭهِ قَبْلَ اَنْ یقْتَرِنَ ﭐلْکافُ بِرُکْنِهَا ﭐلنُّونِ * هٰذا لِسانُ عِبادیۭ فیۭ مَلَکوتیۭ تَفَکَّرُوا فیۭما ینْطِقُ بِهِ لِسانُ اَهْلِ جَبَروتیۭ بِما عَلَّمْناهُمْ عِلْماً مِنْ لَدُنّا وَ ما کانَ مَسْتوراً فیۭ عِلْمِ اللهِ وَ ما ینْطِقُ بِهِ لِسانُ ﭐلْعَظَمَةِ وَ ﭐﻹقْتِدارِ فیۭ مَقامِهِ ﭐلْمَحْمودِ *
(مضمون: مبادا در بارهٔ خداوند و امر او مجادله کنید. او به شأنی ظاهر گشت که آنچه را بوده و خواهد بود، احاطه نموده است. اگر در این مقام به زبان اهل ملکوت تکلّم نماییم البته می‌گوییم خداوند آن مکتب را قبل از آفرینش آسمانها و زمین آفرید و ما در آن داخل شدیم، قبل از اینکه کاف به رکنش نون نزدیک شود. این زبان بندگان در ملکوت من است. در آنچه زبان اهل جبروت من به آن نطق می‌نماید تفکر نمایید به سبب آنکه به آنها علمی از نزد خود و آنچه در علم الهی مستور است، تعلیم دادیم و [تصور کنید] زبان عظمت و قدرت در مقام محمودش به چه نطق می‌کند.)
نهی از مجادله در امر الهی مصرّح در آثار مبارکه است. در لوح برهان از قلم رحمن نازل: "لیس لأحدٍ أن یعترضَ علی نفسٍ فیما ورَدَ علی أمرالله ینبغی لکلّ مَن توجّه إلی الافق الأعلی أن یتمسّک بحبل الإصطبار و یتوکلّ علی الله المهیمن المختار." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۶۱ / مضمون: احدی نباید در آنچه بر امر الهی وارد شده به کسی اعتراض نماید. شایسته است هر کسی که به افق اعلی توجّه دارد به ریسمان صبر و بردباری بچسبد و به خداوند توکّل نماید.) حال، اگر جمال قدم به زبان اهل ملکوت سخن بگویند، بیان خواهند کرد که این مکتب قبل از آفرینش کائنات خلق شده و حضرت بهاءالله در آن حضور داشته‌اند.
در واقع جمیع بشاراتی که به ظهور حضرت بهاءالله داده شده، تحقّق ظاهری و باطنی داشته است. در کتاب "دزد در شب"، جناب ویلیام سیرز تحقّق ظاهری جمیع نبوّات و بشارات را با ذکر مستندات آورده‌اند که مراجعه به آن موجب انبساط خاطر خواهد بود. مکتب من یظهره‌الله نیز مستثنی نیست. مکتب مَن یُظهره‌الله دو صورت ظاهر و باطن دارد.
امّا، تفسیر و تعبیر بشارات مزبور در آثار مبارکه موجود و مشهود است. حضرت بهاءالله در لوح اشراقات، بخشی را به ذکر نبوّات اختصاص داده یک یک آنها را ذکر می‌فرمایند:
مِنهُم مَن قال هلِ الآیات نُزِّلَت قل ای و ربِّ السّموات و هل أتَتِ السّاعة بل قَضَت و مُظهِرِ البیّنات قدجائتِ الحاقّة و أتَی الحقّ بالحجّة و البرهان... قال هل سَقَطَتِ النّجوم قل ای إذ کان القیّوم فی ارض السّرّ فاعتبروا یا أولِی الألباب... (مجموعه اشراقات، ص۶۷ به بعد)
در خصوص مکتب مَن یظهره‌الله نیز این معنی صادق است. معنای باطنی آن را حضرت بهاءالله در این بند از کتاب اقدس بیان فرمودند که قبل از خلق عالم این مکتب وجود داشته و هیکل مبارک در آن وارد شده‌اند. امّا معنای ظاهری آن را حضرت عبدالبهاء در لوحی بیان کرده‌اند که با نقل آن به بحث مکتب مَن یُظهرهُ‌الله خاتمه داده میشود. پیش از آن باید به دو نکته اشاره شود:
حضرات بیانی‌ها، همان طور که در لوح حضرت عبدالبهاء که ذیلاً نقل میشود مصرّح است، تصوّر می‌کنند مَن یظهره‌الله کودکی است که به مکتب می‌رود و در آن مکتب توقیع مبارک خوانده میشود. در حالی که حضرت اعلی می‌فرمایند: "در ظهور مَن یظهره الله خداوند عالِم است که در چه حدّ از سنّ ظاهر فرماید او را." (واحد ششم، باب سوم) بنابراین مکتب ظاهری موهوم است. اگر مکتب معیّنی بود البتّه من یظهره‌الله نیز معروف و عموم مؤمنین هم ساجد بودند.
اگر قرار باشد من یظهره‌الله در کودکی در مکتبی باشد که این توقیع در آنجا تلاوت گردد، باید معلوم باشد که از کدامین افق شمس ظهور طالع می‌گردد. در حالی که حضرت اعلی می‌فرمایند: "خداوند عالِم است که آن نفس حقیقت از کدام افق ارض طالع گردد." (باب چهارم از واحد ششم بیان فارسی) لهذا نتوان تعیین نمود که مکتب در کجا واقع است که در آنجا تلاوت گردد.
باری، در تحقّق ظاهری این موضوع، حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
در خصوص لوح معهود سؤال نموده بودید. آن لوحی است که حضرت اعلی مرقوم نموده‌اند که در مکتب مَن یُظهرُه‌الله تقدیم حضور مبارک شود. حضرات بیانی‌ها این را وسیلهٔ تخدیش اذهان نموده‌اند که مَن یُظهرهُ‌الله باید طفل باشد تا آن عریضه در مکتب‌خانه تقدیم حضور مبارک گردد. پس چون جمال مبارک طفل نبودند، مَن یظهره‌الله نیستند. جمال مبارک در کتاب می‌فرمایند که مکتب مَن یظهره‌الله مکتب صبیان نیست و مدرسهٔ اطفال نادان نه. آن مکتب معانی و بیان است که مقدّس از ادراک مَن فِی الإمکان. می‌فرماید در آن مکتب لوح حضرت اعلی را که هدیهٔ بدیعهٔ الهیّه بود مشاهده نمودم. باری، حضرت بیانی‌ها چنین اوهام فرمودند که مکتب مَن یظهره‌الله مکتب صبیان نادان است تَبّاً لهم و سحقاً لهم و تعساً لهم مِن هذا الجهل العظیم.
آن لوح مبارک حضرت اعلی، روحی له الفدا، را این عبد روزی در عراق، بالتّصادف، در مکتب‌خانه تقدیم حضور مبارک کردم؛ یعنی حامل آن هدیه شدم... (مائدهٔ آسمانی، ج۲، ص۷۹ / مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره۸۹، ص۲۴۷)
متن این توقیع مبارک حضرت ربّ اعلی ذیلاً نقل میشود:
در مکتب خانه من یظهره الله منوّر فرمایند
هُو الابهی
الله لا اله الاّ هو العزیز المحبُوب لَهُ ما فِی السّموات و ما فِی الارض وما بینهما و هُوَ المهیمن القیوم.
و انّه لَکتابٌ مِنَ الله المهیمن القیوم الَی الله العزیز المحبوب علی انّ البیان و من فیه هدیةٌ منّی الیک موقنًا علی اَنْ لا اله الاّ انت و انّ الامر و الخلق لک و ما لاحدٍ من شیء الاّ بک و أَن من تظهرنّه عبدک و حجّتک لَاُخاطبنّه باذنک و اقولُ لو تعزلنّ فی القیمة الاُخریٰ مَن فِی البیان حین الّذی تشرب اللّبن من ثدی امّک باشارةٍ من یدک لکنتَ محمودًا فی اشارتک ولو انّه لا ریبَ فیه لتصبرنّ تسعة عشر سنةً لتجزی من دان به فضلاً من عندک انّک کنت ذا فضلٍ عظیما و انّک تکفی کلّ شیء عن کلّ شیء و لایکفی عنک من شیء لا فی السّموات و لا فی الارض و لا ما بینهما و انّک انت کنتَ کافیاً علیماً و انّک کنت علی کلّ شیء قدیرا... (منتخبات آیات از آثار حضرت نقطهٔ اولی، ص۲-۳ / مضمون: اوست خدای یکتا؛ نیست خدایی جز او که عزیز و محبوب است. آنچه که در آسمانها و زمین و بین آن دو است از آنِ اوست و او غالب و قیّوم است و این مکتوبی از سوی خداوند مهیمن قیّوم به سوی خداوند عزیز محبوب است گویای آن که بیان و آنچه که در آن است هدیه‌ای از سوی من به او است در بیان ایقان من که نیست خدایی جز تو و عالَم امر و خلق از آن تو است و هیچ چیز از برای احدی نیست مگر به واسطهٔ تو و نفسی را که تو ظاهر ساختی بندهٔ تو و حجّت تو است و من به اجازهٔ تو او را (یعنی من یظهره‌الله را) محلّ خطاب قرار می‌دهم و می‌گویم اگر در یوم قیامت بعد، حتّی اگر طفلی شیرخوار باشی، به اشارت انگشتت جمیع پیروان بیان را مردود شماری در این اشاره‌ات ممدوح خواهی بود. اگرچه در این تردیدی نیست، امّا به نشانهٔ فضل خود مهلتی نوزده ساله دهی تا هر آن کس که مؤمن به این امر است، به واسطهٔ تو پاداشی گیرد و به مکافات ایمان خویش رسد. تو دارای فضل عظیم هستی و تو جمیع اشیاء را کفایت نمایی و خود از هر چیزی از آنچه در بین آسمانها و زمین و بین آنها است مستغنی و مستقلّ هستی. تو بر هر کاری توانایی.)
۱۷۸. لَیسَ هٰذا اَمْرٌ تَلْعَبُونَ بِهِ
بِاَوْهامِکُمْ وَ لَیسَ هٰذا مَقامٌ یدْخُلُ فیۭهِ کُلُّ جَبانٍ مَوْهومٍ * تٱللهِ هٰذا مِضْمارُ ﭐلْمُکاشَفَةِ وَ ﭐﻹنْقِطاعِ وَ مَیدانُ ﭐلْمُشاهَدَةِ وَ ﭐﻹرْتِفاعِ لا یجولُ فیۭهِ اِلّٰا فَوارِسُ ﭐلرَّحْمٰن ﭐلَّذینَ نَبَذُوا ﭐلْاِمْکانَ اُولٰئِکَ اَنْصارُ اللهِ فِی ﭐلْاَرْضِ وَ مَشارِقُ ﭐﻹقْتِدارِ بَینَ ﭐلْعالَمینَ *
(مضمون: این امری نیست که با اوهام خود با آن بازی کنید و این مقامی نیست که هر ترسوی گرفتار اوهامی در آن داخل شود. سوگند به خدا این [امر]، میدان مکاشفه و انقطاع و میدان مشاهده و ارتفاع است، در آن جولان نمی‌کنند مگر سواران الهی که امکان را به دور افکندند. آنان یاوران خداوند در زمین و مشارق توانایی در بین عالمیان هستند.)
عظمت امر جمال قدم در این بیان تبلوُر یافته و مقام مؤمنینِ موقنینِ به آن محلّ اشاره واقع شده است. ورود در ظلّ امر مبارک مستلزم وارستگی از این جهان و توجّه به جهانی است که فوق مُلک و ملکوت باشد و این معنی در آثار مبارکه تصریح شده و حتّی گاه تا مقام مقایسه با مؤمنین ادوار سالفه پیش رفته است. فکّ رحیق مختوم که در این ظهور اعظم صورت گرفته و مفاهیم مندمج در آثار ماضیه بیان شده فی نفسه گویای رسیدن نوع بشر به بلوغی است که چنین ظهوری را ایجاب می‌کند و چنین ظهور عظیمی مستلزم اقبال نفوسی است که به مدد نار محبّت الهی جمیع برودات و رطوبات زائدهٔ عالم امکان را از میان ببرند و به اعلی مدارج قربیت صعود نمایند. این رطوبات زائده، همان وابستگی به دنیای دون و فاصله گرفتن از عوالم لایتناهی الهی است. چه که جمال ابهی در بیانی که به تبیین معنای ستایش آتش در زمان حضرت زرتشت می‌پردازند، در کلامی زیبا و مختصر نکته‌ای را بیان می‌فرمایند که هر نفس را به مدارج عالیه عروج می‌دهد. در واقع همان آتش آغاز، دیگربار در کمال قدرت ظاهر و باهر شده است:
صعود و نزول، حرکت و سکون، از خواست پروردگار ما کان و ما یکون پدید آمد. سبب صعود، خفّت و علّت خفّت حرارت است. خداوند چنین قرار فرمود و سبب سکون ثقل و گرانی و علّت آن برودت است. خداوند چنین قرار فرمود و چون حرارت را که مایهٔ حرکت و صعود و سبب وصول به مقصود بود اختیار نمود، لذا آتش حقیقی را به ید معنوی برافروخت و به عالم فرستاد تا آن آتش الهیّه کلّ را به حرارت محبّت رحمانیّه به منزل دوست یگانه کشاند و صعود و هدایت نماید. این است سرّ کتاب شما که از قبل فرستاده شد و تا اکنون از دیده و دل مکنون و پوشیده بوده. اکنون آن آتش آغاز به روشنی تازه و گرمی بی‌اندازه هویداست تا جذب رطوبات و برودات زائده که مایهٔ سستی و افسردگی و سرمایهٔ گرانی و پژمردگی است نماید و همهٔ امکان را به مقام قُرب رحمان کشاند. هر که نزدیک شد برافروخت و رسید و هر که دوری جُست باز ماند. (یاران پارسی، ص۵)
لذا برای وصول به مقصود، کورهٔ بلایا و بوتهٔ مشقّات را تعیین فرمود تا نفوس مشتاق با عبور از آن بتوانند هرچه آلودگی است بزدایند و در نهایت تنزیه و تقدیس به ساحت قُرب و قدس الهی عروج نمایند. امّا، از آنجا که "امتحانات هر امری به قدر عظمت آن امر است" (من مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ص۲۳۹)، به علّت عظمت امر مبارک، امتحانات نیز شدید است. امّا هر گردنی لایق نه که در کمند دوست افتد. این قابلیت مخصوص نفوس مؤمن و منقطع است. جمال قدم می‌فرمایند: "عشق هستی قبول نکند و زندگی نخواهد. حیات در ممات بیند و عزّت از ذلّت جوید. بسیار هوش باید تا لایق جوش عشق شود و بسیار سر باید تا قابل کمند دوست گردد. مبارک گردنی که در کمندش افتد و فرخنده سری که در راه محبّتش به خاک افتد. پس ای دوست از نفس بیگانه شو تا به یگانه پی بری و از خاکدان فانی بگذر تا در آشیان الهی جای گیری. نیستی باید تا نار هستی برافروزی و مقبول راه عشق شوی." (هفت وادی، ص۵)
گاه جمال قدم به مقایسه نفوسی که در ظلّ انبیاء سَلَف بودند و مؤمنین به این ظهور اعظم می‌پردازند تا عظمت امر مبارک را آشکار سازند. در بیانی از آن حضرت مذکور:
از قبل یک ذبیح مذکور و کتب عالم به وصفش شاهد و گواه و حال هزاران ذبیح از نار محبّت الهی و نور رحمت رحمانی و عشق حضرت سبحانی قصد مقرّ اقصی نمودند و به شهادت کبری فائز. یک نفس از آن نفوس مقدّسه زنده برنگشت. معذلک ناس متنبّه نه؛ به غفلت تمام در اطفاء نور مالک انام ساعی و جاهدند. آیات عالم را فرا گرفته و اقتدار حقّ جلّ جلاله به مثابهٔ آفتاب در قطب سماء معانی و بیان مُشرق و لائح. (آیات الهی، ج۲، ص۱۵۴)
طلعت ابهی خطاب به رئیس هیکلیون، که در مجاورت کوه کرمل منتظر ظهور مسیح بودند، می‌فرمایند:
إنّ الأمرَ عظیمٌ عظیم. إنَّ بُطرُسَ الحواریّ، مع علُوّ شأنِهِ و سمُوّ مقامه أمسَک اللّسان إذ سُئِلَ. إنَّک لو تتکفَّر فیما مَضیٰ خالصاً لوجه الرّبّ لَتَرَی النّورَ مُشرقاً أمامَ وجهک و تَجعَلَهُ نُصبَ عَینَیک. إنّ الحقّ أظهَرُ مِن أن تَغشیٰهُ الحجبات و الطّریق أبینُ مِن أن تُغَطّیهِ الظّلمات و الیقین أشهَرُ مِن أن تَستُرَهُ الظّنونات و الّذین مُنِعوا أولٰئِکَ ٱتَّبعوا أهوائَهُم و هُمُ ٱلیومَ نیامٌ راقدون. (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۲۱۷ / مضمون: امر بسیار عظیم است. پطرس حواری، علیرغم بزرگی شأن و بلندی مقامش، وقتی [راجع به حضرت مسیح] از او سؤال شد زبان در کام نگه داشت [اشاره به سه بار انکار حضرت مسیح توسّط پطرس در هنگامی است که حضرت مسیح را دستگیر کرده بودند]. تو اگر خالصاً لوجه‌الله بیندیشی در آنچه که گذشت نور را در مقابل خویش درخشان بینی و آن را در مقابل چشم خویش قرار دهی. حق آشکارتر از آن است که حجبات آن را بپوشاند و راه واضح‌تر از آن است که ظلمات آن را پنهان سازد و یقین مشهورتر از آن است که گمان‌ها آن را نهان نماید و کسانی که منع شدند، از هوای نفس خود پیروی نمودند و آنها در بستر خوابند.)
در مقام مقایسه با حضرت پطرس حواری، که طبق نصّ انجیل (متی، باب ۲۶، آیات ۶۹ به بعد) و طبق پیش‌بینی حضرت مسیح (همان، آیات ۳۴ به بعد)، سه بار از خوف جان ایشان را انکار کرد، به ذکر نفوسی می‌پردازند که مشتاقانه راهی میدان شهادت شدند. در لوحی خطاب به یکی از مسیحیان می‌فرمایند:
فی کلّ سنةٍ مِن هذا الظّهور بَعَثنا اسمعیلاً و أرسَلناه إلی مشهدِالفداء و ما فدیناه بذبحٍ کذلک قُضی الأمر مِن لدن ربّک العزیز المختار. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۳۱ / مضمون: در هر سال از این ظهور اسمعیلی را برانگیختیم و روانهٔ میدان شهادت کردیم و فدیه قبول نکردیم که چیز دیگری را به جای آنها ذبح کنیم. امر این چنین از سوی پروردگارت روا شد. [اشاره به قربانی‌‌شدن اسمعیل یا اسحق است که خداوند گوسفندی را به عنوان فدیه فرستاد که حضرت ابراهیم فرزندش را قربانی نفرماید.])
در ادامهٔ همین لوح بعضی شهدای امر مبارک را که در کمال انقطاع و شور و اشتیاق به میدان فدا شتافتند ذکر می‌فرمایند:
منهم اسمعیل الّذی سَرُعَ مُسرعاً الی مقرّ الفدا فی العراق بعد الّذِی انجذبَ بکلمةٍ مِن لدنّا و فدیٰ نفسَهُ منقطعاً عن الأکوان. و منهم اشرف الّذی کان ذاکراً بین العباد بذکر ربّه مالک یوم التّناد و کلّما مَنَعوه أزداد شوقه إلی الله إلی أن فدی نفسَه و طار فی هواء القرب و دَخَلَ مقعد الأمن المقام الّذی جَعَلناه أعلَی المقام و منهمُ البصیر علیه ثناءالله و ذکره لعمری انجذب بندائه حقایق الأشیاء إذ طلع مِن افق بیتِهِ بثناء ربّه و کان منادیاً بین العباد بهذا الإسمِ الّذی مِنهُ ٱضطَرَبَت البلاد إلی أن شرب کأسَ الشّهادة و فاز بما لا فاز بِهِ أحدٌ قبله... (همان، ص۳۳۱ / مضمون: یکی از آنها اسمعیل [زواره‌ای] بود که در عراق بعد از حصول انجذاب در اثر کلمه‌ای از سوی ما به مقرّ فدا شتافت و خویش را منقطع از عوالم وجود فدا کرد. یکی از آنها اشرف [زنجانی] بود که بین بندگان به ذکر پروردگارش که مالک یوم ندا بود مشغول بود و هرچه او را منع کردند شوقش به خداوند بیشتر شد تا آن که خود را فدا کرد و در هوای قرب پرواز کرد و داخل جایگاه امنی شد که بلندترین مقام قرارش دادیم و یکی از آنها بصیر [زنجانی] بود که ثنا و ذکر خداوند بر او باد، قسم به جانم که حقایق اشیاء به ندای او به ذکر پروردگارش که هنگام خروج از خانه‌اش به آن ذاکر بود، منجذب شدند. او به این اسمی که شهرها از آن به تشویش و اضطراب دچار شدند، بین بندگان ندا می‌کرد تا جام شهادت را بنوشید و به آنچه که کسی قبل از او نرسیده بود، فائز شد.)
جمال قدم بعد از ذکر اسامی چند تن دیگر از شهدا می‌فرمایند:
محبوب‌تر آن که در این ذبایح فکر کنی و در جذب و شوق و وله و اشتیاق این نفوس مذکوره و مقامات ایشان سیر نمایی و ایشان نفوسی هستند که به میل و ارادهٔ خود در سبیل محبوب آفاق جان ایثار نمودند و از مشهد فدا برنگشتند. این همه اسمعیل نقد داری و خود بر احوال بعضی مطّلعی. این نقد تو را کافی است و چه مقدار نفوس دیگر که بعد از اخذ به منتهای استقامت ظاهر شدند به شأنی که تاحین خروج روح از جسد به ذکر اسم اعظم جهرةً ذاکر بودند و امثال این نفوس در ابداع ظاهر نشده. (همان، ص۳۳۲)
در واقع مخاطب بیان مبارک در این بند از کتاب اقدس نفوسی امثال هادی دولت‌آبادی هستند که به مجرّد شهادت نفوس مقدّسه‌ای امثال جناب اشرف آباده‌ای و ملّا کاظم طالخونچه‌ای، خوف جمیع ارکانشان را فرا گرفت و از امر الهی تبرّی نمودند. جمال قدم خطاب به او می‌فرمایند:
تو به مجرّد ذکر بابیت خوف ارکانت را اخذ نمود به شأنی که بر منبر رفتی و تکلّم نمودی به آنچه که اهل مدائن عدل و انصاف گریستند. در اعمال خود و اعمال نفوس منقطعه تفکّر نما. شاید از بحر فضل و عنایت و عطا محروم نمانی. در آنچه بر سر منبر ذکر نموده‌ای تفکّر کن. امر حضرت اشرف علیه بهآءالله و رحمته تازه واقع شده. در حفظ خود و انفاق او فی‌الجمله تفکّر لازم. شاید موفّق شوی و به اقرار بعد از انکار فائز گردی. انفاق او گواه راستی و استقامت او و حیات تو گواه کذب و تبرّی و افترای تو. سبحان‌الله حبّ دو روزهٔ زندگی تو را از فضل ابدی و رحمت الهی محروم نمود. ابن ذئب را از خود راضی کردی. قد کُنتَ حاضراً فی مجلس العلمآء إذ نطق ابن الذّئب و قال یا قوم اعراض و تبرّی و انکار هادی از رؤسای حزب بابی و سبّ و لعنش کافی است. دیگر حجّتی از برای ما باقی نگذاشت. لذا ما او را مؤمن به کتاب الهی، یعنی فرقان، می‌دانیم و دیگر بر حسب شرع ظاهر نمی‌توان او را نسبت به غیر طریقهٔ ناجیه دهیم. (مجموعه اشراقات، ص۸۹-۹۰)
لذا به این قبیل نفوس است که می‌فرمایند این امری نیست که شما با اوهام خود با آن بازی کنید و جایگاهی نیست که هر خائف ترسویی در آن داخل شود. سوگند به خدای که این میدان مکاشفه و انقطاع است. فقط شهسوارانی وارد این میدان می‌شوند که جمیع امکان را رها سازند و به افق رحمت و عنایت الهی بشتابند و به او تقرّب جویند.
بدین لحاظ است که طلعت مبارک جمال قدم هر کسی را لایق حمل بلایا در سبیل امر اعظم ابهی نمی‌دانند و گروهی معدود را قابل آن می‌شمارند:
لعمری گاهی ملاحظه شده که قابل حمل بلایا در سبیل مالک اسما اولیای او بوده و هستند. اعناق متطاولهٔ خنزیریّه قابل سلاسل در محبّت محبوب عالمیان نبوده و نیست. اهل ولاء کأس بلا را در سبیل حقّ جلّ جلاله از جمیع اشیاء مقدّم دارند. قسم به انوار وجه، جمیع بلایا که وارد شده عنقریب کلّ به عطیّهٔ کبری و نعمت عظمی و مائدهٔ لا شبهَ لَه مبدّل شود. طوبی از برای نفوسی که به ذکر کلمهٔ مبارکهٔ «أنتم مِنّا» فائز گشتند. آذان احبّاء فائز شده به آنچه آذان عالم از قبل و قبلِ قبل از آن محروم و همچنین ابصار... (آیات الهی، ج۲، ص۳۹۶ / اعناق متطاولهٔ خنزیریه = گردن‌های نفوس متعدّی خوک‌صفت / ولاء = محبّت)
در خاتمه به کلامی از حضرت ولیّ امرالله توجّه نماییم:
ای برادران و خواهران روحانی، چه مقدار عظیم است امر الهی و چه شدید است سیاط قهر آن محتسب حقیقی. فرخنده نفسی که در ظلّ ظلیلش محشور و مستظلّ گشت و خجسته قلبی که از شعشعات انوارش مستمدّ و مستفیض شد. وای بر نفسی که از الواح نُصحیّهٔ قلم اعلی و نعماء و آلاء این دور امنع ابهی رو بتافت و میثاق غلیظ حیّ لایموت را واهی و موهون بشمرد و تطوّرات و تقلّبات لازمهٔ این امر خطیر را میزان بطلان و علامت نقصان و انقراض آئین لایزال ایزد متعال بپنداشت. امر عظیم است عظیم و حوادثش بس خطیر و جسیم. صَرصَر امتحانش شدید است و صراطش احدّ از سیف حدید. جز جبال باذخه و اطواد شامخه مقاومت ریح عقیم نتواند و جز اَقدام ثابتهٔ مستقیمه از این منهج قویم نگذرد. شعلهٔ انقلابش شرربار است و صاعقهٔ قهرش اشدّ از لهیب نار. النّاسُ هُلَکاءٌ إلّا المؤمنون و المؤمنون هُلکاء إلّا الممتحنون و الممتحنون هلکاء إلّا المخلصون و المخلصون فی خطرٍ عظیم. (توقیعات مبارکه، ۱۹۲۷-۱۹۳۹، ص۱۶۵)
۱۷۹. اِیاکُمْ اَنْ یمْنَعَکُمْ ما فِی ﭐلْبَیانِ
عَنْ رَبِّکُمُ ﭐلرَّحْمٰن تٱللهِ اِنَّهُ قَدْ نُزِّلَ لِذِکْریۭ لَوْ اَنْتُمْ تَعْرِفونَ * لا یجِدُ مِنْهُ ﭐلْمُخْلِصونَ ﭐلّٰا عَرْفَ حُبّیۭ وَ ﭐسْمِیَ ﭐلْمُهَیمِن عَلیٰ کُلِّ شاهِدٍ وَ مَشْهودٍ * قُلْ یا قَوْمُ تَوَجَّهُوا اِلیٰ ما نُزِّلَ مِنْ قَلَمِیَ ﭐلْاَعْلیٰ اِنْ وَجَدْتُمْ مِنْهُ عَرْفَ اللهِ لا تَعْتَرِضُوا عَلَیهِ وَ لا تَمْنَعُوا اَنْفُسَکُمْ عَنْ فَضْلِ اللهِ وَ اَلْطافِهِ کَذٰلِکَ ینْصَحُکُمُ اللهُ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلنّاصِحُ ﭐلْعَلیمُ *
(مضمون: مبادا آنچه در [کتاب] بیان است شما را از پروردگار رحمانتان باز دارد. سوگند به خدا، آن برای ذکر من نازل شده است اگر بدانید. نفوس مخلص از آن [کتاب بیان] نمی‌یابند مگر بوی خوش محبت من و نام مرا که مهیمن بر هر شاهد و مشهودی است. بگو ای قوم، به سوی آنچه از قلم اعلایم نازل گشته، توجه نمایید اگر از آن بوی خوش خداوند را یافتید بر او اعتراض نکنید و خودتان را از فضل و الطاف خداوند باز ندارید. این چنین خداوند شما را اندرز می‌دهد. البته او بسیار اندرز‌دهنده و دانا است.)
رایحهٔ طیّبهٔ الهیّه مشام جان و جهان را نوازش دهد و بر ژرفنای دل اثر گذارد. امّا، مشروط بر آن است که شامهٔ آدمی سالم باشد و مزکوم نباشد. حضرت عبدالبهاء در بیان زیبایی این مزکوم بودن را توضیح می‌فرمایند:
هوالابهی ای ناظر به ملکوت سلطان وجود، آن جمال موعود و طلعت محمود در قطب وجود به فیض شهود شاهد و مشهود گردید. لکن نابینایان چون بی بصر و بصیرت مشهود گشتند از مشاهدهٔ آفتاب حقیقی با آن اشعهٔ پر قوّت محجوب و محروم ماندند. فالمُقلَةُ العمیا محرومة مِن فیض شمسِ الضُّحیٰ. نفحات قدس در شدّت سطوع و انتشار است. لکن مزکوم از طیۭب مشموم محروم. بحر اعظم پُر موج است، لکن گم‌گشتهٔ صحرای مهلک بی آب بی‌بهره و بی‌نصیب و بی‌نصاب؛ و عجب این است که خود را از فضل نامتناهی الهی محروم نموده‌اند سهل است، جان‌های تشنهٔ سلسبیل عنایت را نیز ممنوع می‌خواهند بنمایند. هیهات هیهات گویا آیهٔ مبارکهٔ قرآن را تلاوت ننموده‌اند که می‌فرماید: " إِنَّ عِبَادِی لَیسَ لَک عَلَیهِمْ سُلْطَانٌ." این نفوس از مَنهَل عذب صافی چشیدند، ملح اُجاج در مذاقشان گوارا نیاید و این مشام از عطر عنایت معطّر گشته رائحهٔ کریهه را خوش ندارد. ع‌ع (اخبار امری، مهرماه ۱۳۴۳)
[فالمُقلة العَمیا... = پس چشم نابینا از فیض خورشید تابان محروم است. (مُقلَة به معنی کرهٔ چشم و عمیا به معنی کور است) شاید در توضیح آن بتوان این شعر پروین اعتصامی را آورد:
بگفت آخر حدیث چشمهٔ نور ***چه میگویی به پیش مردم کور
مرا چشمیست بس تاریک و نمناک *** چه خواهم دیدن از خورشید و افلاک
نصاب = نصیب، بهره / إنّ عبادی... (سورهٔ حجر، آیهٔ ۴۲) = بر بندگان [خالص] من دست نخواهی یافت / مَنهَل = چشمه، آبشخور / عذب = شیرین / ملح اُجاج = آبی که از شدّت شوری تلخ است. ]
بدین لحاظ، جمال مبارک در این بند از کتاب اقدس، نفوس متحرّی را هدایت می‌فرمایند که به آیات نازله از سماء احدیّه ناظر باشند. در واقع به بیان حضرت عبدالبهاء: "جویای شمس حقیقت باشیم از هر افقی طالع شود؛ طالب رایحهٔ طیّبه باشیم از هر گلی انتشار یابد." (مجموعه مناجات‌های حضرت عبدالبهاء، ج۱، ص۳۸)
حضرت ربّ اعلی تأکید دارند که مقصود از آیات نازله در کتاب بیان نفس مبارک من یُظهرُهُ‌الله است: "بدان که در بیان هیچ حرفی نازل نشده مگر آن که قصد شده که اطاعت کنند مَن یُظهرهُ الله را که او بوده مُنزِل بیان قبل از ظهور خود." (بیان فارسی، باب هشتم از واحد پنجم) همان طور که قبلاً بیان شد احدی حق ندارد به بهانهٔ بیان به جمال رحمن معترض شود. این دو وجود اقدس به یکدیگر عشق می‌ورزیدند و از آیات نازله از قلم حضرت اعلی این حبّ به جمال ابهی مشهود است که قبلاً شمّه‌ای از آن نقل گردید.
نکتهٔ مهمّ این است که در ظهور جمال قدم، دیگر نمی‌توان به حضرت ربّ اعلی متمسّک شد و از این ظهور کلّی الهی باز ماند. حضرت بهاءالله تأکید دارند که حتّی نفس مبارک حضرت ربّ اعلی اگر در این ظهور حضور داشتند و معاذالله ادنی توقّفی می‌فرمودند مشمول بیان خودشان می‌شدند که می‌فرمایند من یظهره‌الله حق دارد هر نفسی را که دیگر کسی بالاتر از او در روی ارض نباشد مردود شمرد که قبلاً بیان مبارک ذیل بند شماره ۱۳۵ نقل گردید و نیازی به تکرار آن نیست.
امّا در اینجا حضرت بهاءالله به واکنش نفوس توجّه دارند که اگر از آثار قلم اعلی رایحهٔ طیّبهٔ الهیّه به مشام‌شان رسید، از طرفی به طلعت ابهی اعتراض ننمایند و از طرف دیگر خود را از این فضل اعظم، که عرفان و اقبال به مظهر ظهور و برخورداری از فضل اعظمی که به اهل عالم عنایت فرموده، محروم نکنند. زیرا حق مشتاق است که جمیع بندگان به ساحت او تقرّب جویند و از نعمات او برخوردار گردند. چه که "اصل الیوم اخذ از بحر فیوضات است. دیگر نباید نظر به کوچک و بزرگی ظروف باشد. یکی کفّی اخذ نموده و دیگری کأسی و همچنین دیگری کوبی و دیگری قِدری." (اقتدارات، ص۲۲-۲۲۱)
جمال قدم در سورةالهیکل می‌فرمایند:
قل یا قوم ولّوا وجوهَکُم شطرَ رَبِّکُمُ الرّحمن إیّاکُم أن یحجبنّکم ما نُزِّلَ فی البیان. إنّهُ ما نُزِّلَ إلّا لذکری العزیز المنیع و ما کان مقصوده إلّا جمالی. قد مُلِئَتِ الآفاق برهانی لو أنتم مِنَ المنصفین. لو کان النّقطة الأولی علی زعمکم غیری و یُدرِک لقائی لَن‌یُفارقَ مِنّی و یستأنس بنفسی و استأنستُ بنفسه فی ایّامی. إنّه ناح لفراقی. قَد سَبَقَنی لِیُبَشِّرَ النّاسَ بملکوتی. کذلک نُزِّلَ فی الألواح إن أنتم مِنَ النّاظرین. فیا لَیتَ یکون مِن ذی سمعٍ لیسمَع ضجیجَهُ فی البیان بما ورد عَلی نفسی مِن هؤلاء الغافلین و یعرف حنینَه فی فراقی و شغفه إلی لقائی العزیز البدیع. إذاً یشاهدُ محبوبه بین العباد الّذینهم خُلِقوا لأیّامه و السّجود بین یدیه بالذّلّة الّتِی ٱعتَرَفَ القلم بالعجز عن ذکرها بما ورد علیه مِن هؤلاء الظّالمین. قل یا قوم إنّا دعوناکم فی الظّهور الأوّل إلَی المنظر الأکبر هذا المقام الأطهر و بشّرناکم بأیّام‌الله فلمَّا ٱنشَقَّ السّتر الأعظم و أتی جمالُ القِدَم علی سحاب القدر کَفَرتِم بالّذی أمَنتم فَوَیلٌ لَکُم یا معشر المشرکین. خافوا مِنَ الله و لاتحضوا الحقّ بما عندکم إذا أشرقَت علیکم شمسُ الآیات مِن افق اصبع ملیک الأسماء و الصّفات. خرّوا بوجوهِکُم سُجّداً لله ربّ العالمین. إنّ سجودَکُم فناءِنا به لَیکون خیراً مِن عبادة الثّقلین و خضوعکم عند ظهوره خیرُ لکم عمّا خُلِقَ فی السّموات و الأرضین. قل یا قوم اَذکُرُکُم لوجه الله و ما أریدُ منکم جزاءً إنْ أمری إلّا عَلَی الله الّذی فَطَرَنی و بَعَثنی بالحقّ و جَعَلَنی ذکرً للخلائق اجمعین. أنِ اسرعوا إلی منظرالله و مقرّه و لاتتّبعوا الشّیطان فی أنفُسِکُم إنّهُ یأمُرُکُم بالبغی و الفحشاء و یمنعکم عن الصّراط الّذی نُصِبَ فی العالم بهذا الأمر المبرم الحکیم. قل قد ظهر الشّیطان بشأنٍ ما ظهر شبهه فی الإمکان و کذلک ظهر جمال الرّحمن بطراز الّذی ما ادرَکَت مثله عیون الأوّلین. قدِ ارتفع نداء الرّحمن و عن ورائه ندآء الشّیطان طوبی لمن سمع نداءالله و توجَّهَ إلی جهة العرش منظر قدسٍ کریم... (کتاب مبین، خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۳۵-۳۷ / مضمون: روی به سوی پروردگار مهربارتان بگردانید. مبادا آنچه که در بیان نازل شده شما را در حجاب قرار دهد. کتاب بیان نازل نشده مگر برای ذکر من و مقصودی نداشته مگر جمال من. برهانم آفاق را آکنده است اگر قدری انصاف داشته باشید. اگر به گمان بی‌بنیاد شما نقطهٔ اولی غیر من بود و به دیدارم نائل می‌شد ابداً حاضر به مفارقت از من نبود؛ در ایّام من، با من انس می‌گرفت و من نیز با او مأنوس می‌شدم. او در فراق من نالید و زارید. امّا برای آن که شما را به ملکوت من بشارت دهد بر من پیشی گرفت. اگر نیک بنگرید این چنین در الواح نازل شده است. ای کاش دارای گوشی وجود داشت تا بشنود او چسان در بیان به علّت آنچه که از این غافلان بر من وارد شده ناله و فغان می‌فرمود و حنین او در فراقم و اشتیاق او به لقایم را در می‌یافت. حضرتش، حال، محبوبش را بین بندگانی که برای ایّام او خلق شده و برای سجود در مقابل او آفریده شده‌اند مشاهده می‌کند که دچار ذلّتی شده که قلم اعتراف می‌کند که در بیان آنچه که از این ستمگران بر او وارد شده ناتوان است. بگو ای مردم ما در ظهور اوّل شما را به سوی منظر اکبر، این مقام اطهر، فرا خواندیم و شما را به ایّام الهی بشارت دادیم. وقتی پردهٔ اعظم برداشته شد و جمال قدم سوار بر سحاب قَدَر آمد، به کسی که به او ایمان داشتید کافر شدید. پس وای بر شما ای گروه مشرکان. بترسید از خداوند و زمانی که خورشید آیات از افق انگشتان مالک اسما و صفات اشراق فرمود، به آنچه که نزد شما است در جهت باطل‌کردن حق برنیایید. در حالت سجود برای خداوند پروردگار عالمیان جبین بر خاک گذارید. سجود شما برای او در مقابل ما از عبادت دو جهان برای شما بهتر است و فروتنی نزد ظهورش از هر آنچه که در آسمانها و زمین‌ها آفریده شده برتر است. بگو ای مردم، به خاطر رضای الهی شما را متذکّر می‌دارم و از شما پاداشی نمی‌طلبم. کار من به عهدهٔ خداوندی است که مرا خلق کرد و به حقّ مبعوث فرمود و مرا ذکری برای کلّ خلائق قرار داد. بشتابید به سوی نظرگاه الهی و مقرّ او و در نفس خود از شیطان پیروی نکنید. زیرا شما را به سرکشی و اعراض از مظهر ظهور امر می‌کند و شما را از صراطی که در عالم به واسطهٔ این امر مبرم نصب شده باز می‌دارد. بگو شیطان به شأنی ظاهر شده که در عالم خلقت مشابه آن ظاهر نشده و همچنین جمال رحمن به طرازی ظاهر شده که چشمهای خلایق از ازل الآزال مشاهده نکرده است. ندای رحمن بلند شد و سپس ندای شیطان برخاست. خوشا به حال کسی که ندای الهی را شنید و به سوی عرش که منظر مقدّس کریم است توجّه نمود.)
۱۸۰. ما لا عَرَفْتُموهُ مِنَ ﭐلْبَیانِ ﻓَﭑسْئَلُوا
اللهَ رَبَّکُمْ وَ رَبَّ اٰبآئِکُمُ ﭐلْاَوَّلینَ * اِنَّهُ لَوْ یشآءُ یبَینُ لَکُمْ ما نُزِّلَ فیۭهِ وَ ما سُتِرَ فیۭ بَحْرِ کَلِماتِهِ مِنْ لَئالِی ﭐلْعِلْمِ وَ ﭐلْحِکْمَةِ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْمُهَیمِنُ عَلَی ﭐلْاَسْمآءِ لا اِلٰهَ اِلّٰا هُوَ ﭐلْمُهَیمِنُ ﭐلْقَیومُ *
(مضمون: آنچه را از [کتاب] بیان نفهمیدید پس از خداوند، پروردگارتان و پروردگار پدران پیشینتان، بپرسید. اگر او بخواهد آنچه را در آن [کتاب بیان] نازل گشته و آنچه در دریای کلماتش از مرواریدهای علم و حکمت پنهان گشته است، برای شما بیان می‌کند. او فرمانروا بر اسماء است. خدایی جز او که مهیمن و بی‌نیاز است، وجود ندارد.)
قبلاً ذکر شد که حضرت اعلی سؤال از من یظهره‌الله را منع کرده بودند. امّا حضرت بهاءالله اجازه دادند که هر کس سؤالی از بیانات نازله از قلم حضرت اعلی دارد بپرسد تا برای او بیان گردد. در واقع جمال قدم می‌فرمایند که: "تأویل کلمات حمامات ازلیّه را جز هیاکل ازلیّه ادراک ننماید و نغمات ورقاء معنویّه را جز سامعهٔ اهل بقا نشنود. هرگز قبطی ظلم از شراب سبطی عدل نصیب ندارد و فرعون کفر از بیضای موسی اطّلاع نیابد. چنانچه می‌فرماید: «و ما یعلمُ تأویلَهُ إلّا الله و الرّاسخون فی العلم.»" (ایقان، طبع آلمان، ص۱۱) و در کلام دیگر می‌فرمایند:
اهل فرقان را می بینی که چگونه به مثل امم قبل به ذکر خاتم النّبیین محتجب گشته‌اند، با اینکه خود مقرّند بر اینکه «ما یعْلَمُ تَأوِیلَهُ إلّا اللّهُ وَالرّاسِخُونَ فِی العِلمِ.» بعد که راسخ در علوم و امّها و نفسها و ذاتها و جوهرها بیان می‌فرماید که قدری مخالف هوای ایشان واقع می شود این است که می‌شنوی که چه می‌گویند و چه می‌کنند. و نیست اینها مگر از رؤسای ناس در دین یعنی آنهایی که الهی بجز هویٰ اخذ نکرده‌اند و به غیر ذهب مذهبی نیافته‌اند و به حجبات علم محتجب گشته‌اند و به ضلالت آن گمراه شده‌اند. چنانچه به تصریح تمام ربّ الانام می‌فرماید: «اَفَرَاَیتَ مَنِ اتَّخَذَ إلهَهُ هوَاهُ و اَضَلَّهُ اللّهُ عَلی عِلْمٍ و خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ و قَلْبِهِ و جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَنْ یهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللّهِ اَفَلا تَذَکَّرُونَ». یعنی آیا دیدی آن غافل را که گرفت خدای خود خواهش های نفس خود را و اضلال کرد خدا او را بر علمی، و مهر نهاد بر گوش و دلش و گردانید بر چشمش پرده، پس که هدایت می کند او را از بعد خدا؟ آیا پند نمی گیرید؟" (ایقان، طبع آلمان، ص۱۴۱)
هنگامی که آیات الهی بنا به هوای نفسانی تعبیر و تفسیر شود و آنچه که مفسّر بشری طبق خواسته‌های بی پایه و اساس خود استخراج نماید، حکم تحریف به میان می‌آید که در قرآن تصریح شده است. جمال قدم این موضوع را در کتاب ایقان توضیح داده‌اند:
مقصود از تحریف همین است که الیوم جمیع علمای فرقان به آن مشغول‌اند و آن تفسیر و معنی نمودن کتاب است بر هویٰ و میل خود و چون یهود در زمان آن حضرت آیات تورات را که مُدلّ بر ظهور حضرت بود به هوای خود تفسیر نمودند و به بیان آن حضرت راضی نشدند، لهذا حکم تحریف دربارهٔ آنها صدور یافت. چنانچه الیوم مشهود است که چگونه تحریف نمودند امّت فرقان آیات کتاب را در علامات ظهور؛ به میل و هوای خود تفسیر می‌نمایند چنانچه مشهود است. (ایقان، چاپ آلمان، ص۵۸)
نمونهٔ دیگری از تحریف را که حضرت بهاءالله تبیین می‌فرمایند آن است که مطالبی را می‌نویسند و بعد آن را به خداوند نسبت می‌دهند که این نیز در پی بحث تحریف در ایقان شریف مطرح شده است. طلعت ابهی بعد از نقل آیهٔ قرآن می‌فرمایند:
این آیه در شأن علمای یهود و بزرگان ایشان نازل شد که آن علماء به واسطهٔ استرضای خاطر اغنیا و استجلاب زخارف دنیا و اظهار غِلّ و کفر، الواحی چند بر ردّ حضرت نوشتند و به دلائلی چند مستدلّ شدند که ذکر آنها جائز نه و نسبت دادند ادلّه‌های خود را که از اسفار تورات مستفاد گشته. (همان)
جالب است که همین روال در زمان این ظهور عظیم نیز رخ داده است. از طرفی علمای اسلام ردّ بر حضرت اعلی و حضرت بهاءالله نوشته‌اند، از طرفی علمای شیخیّه کمر همّت محکم بستند که ردّ بر امر مبارک بنویسند و از طرفی نفوسی که تصوّر می‌کنند معتقد و مؤمن به حضرت ربّ اعلی هستند ردّ بر جمال مبارک و امر بهائی نوشته‌اند. جمال قدم بنفسه المبارک شهادت می‌دهند:
چنانچه الیوم مشاهده میشود که چه مقدار ردّ بر این امر بدیع، علمای جاهل عصر نوشته‌اند و گمان نموده‌اند که این مفتریات مطابق آیات کتاب و موافق کلمات اولی‌الألباب است. (همان، ص۵۸-۵۹)
وقتی از نفوسی که مُلهَم به الهامات الهی نیستند تقاضای کشف رموز و اسرار کتاب الهی میشود، از آنجا که در واقع راسخ فی العلم نیستند، تعابیر آنها متعدّد میشود در حالی که حقّ یکی است و تعدّد نمی‌پذیرد. لهذا ایجاد اختلاف میشود و هر گروهی به کسی اقتدا می‌کنند و اتّحاد بیان از میان می‌رود. جمال قدم آن را بر ضیق ارض تعبیر فرموده‌اند:
وقتی که ناس در سختی و تنگی مبتلا شوند و این در وقتی است که آثار شمس حقیقت و اثمار سدرهٔ علم و حکمت از میان مردم زائل شود و زمام ناس به دست جهّال افتد و ابواب توحید و معرفت، که مقصود اصلی از خلق انسانی است، مسدود شود و علم به ظنّ تبدیل گردد و هدایت به شقاوت راجع شود. چنانچه الیوم مشاهده میشود که زمام هر گروهی به دست جاهلی افتاده و به هر نحو که اراده کنند حرکت می‌دهند و در میان ایشان از معبود جز اسمی و از مقصود جز حرفی نمانده و به قسمی بادهای هوی و هوس غالب شده که سراج‌های عقل و فؤاد را خاموش نموده. با این که ابواب علم الهی به مفاتیح قدرت ربّانی مفتوح گشته و جواهر وجود ممکنات به نور علمی و فیوضات قدسی منوّر و مهتدی گشتند، به قسمی که در هر شئ بابی از علم باز گشته و در هر ذرّه آثاری از شمس مشهود شده. و با همهٔ این ظهورات علمی که عالم را احاطه نموده هنوز باب علم را مسدود دانسته‌اند وامطار رحمت را مقطوع گرفته‌اند؛ به ظنّ تمسّک جسته از عروةالوثقای محکم علم دور مانده‌اند. و آنچه از ایشان مفهوم میشود گویا به علم و باب آن بالفطره رغبتی ندارند و در خیال ظهور آن هم نیستند. زیرا که در ظنّ و گمان ابوابی برای نان یافته‌اند و در ظهور مظهر علم جز انفاق جان چیزی نیافته‌اند. لهذا البتّه از این گریزانند و به آن متمسّک و با این که حکم الهی را یک می‌دانند از هر گوشهای حکمی صادر میشود و از هر محلّی امری ظاهر. دو نفس بر یک حکم ملاحظه نمی‌شود. زیرا جز هویٰ الهی نجویند و به غیر از خطا سبیلی نخواهند... (ایقان، ص۲۱)
در اینجا است که جمال قدم بعد از بر شمردن اظهار نظرهای دور از حقیقت توسّط کسانی که خود را مظهر علم می‌دانند در حالی که از علم بویی نبرده‌اند، وضعیت مردمان را که ندانند به چه کسی مراجعه کنند تا حقیقت را دریابند به ضیق ارض تشبیه می‌کنند:
حال، کدام ضیق و تنگی است که ازید از مراتب مذکوره باشد که اگر نفسی طلب حقّی و یا معرفتی بخواهد نماید نمی‌داند نزد کدام رود و از که جویا شود از غایت این که رأی‌ها مختلف و سبیل‌ها متعدّد شده و این تنگی و ضیق از شرایط هر ظهور است که تا واقع نشود ظهور شمس حقیقت نشود. زیرا که صبح ظهور هدایت بعد از لیل ضلالت طالع میشود. این است که در روایات و احادیث جمیع این مضامین هست که کفر عالم را فرو می‌گیرد و ظلمت احاطه می‌نماید... (همان، ص۲۲)
بنابراین، حضرت بهاءالله از امّت بیان می‌خواهند که آنچه را که از کتاب بیان قابل فهم برای آنها نیست یا مبهم است از طلعت ابهی سؤال کنند که به سرنوشت امم قبل گرفتار نگردند و در وادی حیرت سرگردان نمانند و اختلاف اقوال پیدا نکنند. البتّه بیانات عدیده در تبیین آیات حضرت ربّ اعلی نازل شده و در جواب ایرادات بعضی از حضرات بیانی‌ها نیز کلمات الهی عزّ نزول یافته که یکی از آنها کتاب بدیع است.
۱۸۱. قَدِ ﭐضْطَرَبَ ﭐلنَّظْمُ مِنْ هٰذَا
ﭐلنَّظْمِ ﭐلْاَعْظَمِ وَ ﭐخْتَلَفَ ﭐلتَّرْتیبُ بِهٰذَا ﭐلْبَدیعِ ﭐلَّذیۭ ما شَهِدَتْ عَینُ ﭐلْاِبْداعِ شِبْهَهُ*
(مضمون: همانا نظم از این نظم اعظم مضطرب شد و ترتیب به این [نظم] بدیعی که چشم روزگار مانند آن مشاهده نکرده دگرگون گشت.)
نظم بدیع جهان‌آرای حضرت بهاءالله ابتدا در کتاب بیان مطرح شد، یعنی در واقع به آن بشارت داده شد. و امّا این که نظم بدیع چیست و نظم اداری کدام است، جناب هوشنگ محمودی از بیت‌العدل اعظم سؤال کرده‌اند که در ۱۴ شهرالشرف ۱۳۲ بدیع چنین جواب داده‌اند:
سؤال اوّل آن جناب مربوط به نظم بدیع و نظم اداری امر اعظم بود که از رابطهٔ آن دو با یکدیگر پرسیده و تفاوت هر یک را خواسته بودید. حضرت ولی عزیز امرالله در تواقیع انگلیسی اشاره به دو نظم می‌فرمایند. یکی نظم اداری (Administrative Order) و یکی نظم بدیع (New World Order) و یا نظم جهان‌آرای الهی (World Order). و در این بیانات مصرّح است که نظم اداری مقدّمهٔ نظم بدیع است... و امّا این نظم، چه نظم اداری و چه نظم بدیع، را نباید با تمام تعالیم الهیّه یکی دانست. زیرا مجموعهٔ تعالیم الهیّه عبارت از امر الهی است و نظم بدیع، چه در وهلهٔ کنونی و چه در حین بلوغ نهایی، وسیله و اسباب حصول هدف غایی، یعنی تحقّق مدنیّت الهیّه در بسیط غبرا است. آلت است نه نفس شریعت و هرگز نباید قائم‌مقام امرالله قرار گیرد و نظم اداری هستهٔ مرکزی و مظهر قوای مکنونهٔ عالیهٔ محیطهٔ نظم بدیع جهان‌آرای الهی است که بعداً استقرار پذیرد و خود مبشّر طلوع عصر ذهبی گردد... (ارکان نظم بدیع، چاپ دوم، ص۳۳)
حضرت ولی امرالله در توقیع ۱۰۱ بدیع می‌فرمایند:
قوّهٔ قدسیه که در مدینهٔ طیّبهٔ شیراز نقطهٔ بیان در سنهٔ ستّین به آن بشارت داده و در سنهٔ تسع در ارض مقدّسه در زندان طهران متولّد گشته و تصرّفات اوّلیّه‌اش در مدینةالله نمودار گشته و در ارض سرّ در سنهٔ ثمانین به منتهی درجهٔ قدرت در حقایق کائنات سریان و نفوذ نموده و در ایّام قیادت مرکز میثاق از سجن اعظم به جهان فرنگ سرایت کرده و اقالیم غربیّه را به حرکت آورده، پس از افول کوکب میثاق این قوّهٔ ساریهٔ دافعهٔ نافذه در مشروعات و مؤسّسات بهیّهٔ پیروان امر خداوند یگانه حلول نمود و مجسّم و مشخّص و مصوّر گشت. در کتاب بیان، که در سجن آذربایجان در بدو نشاء امر حضرت رحمن نازل، این بشارت عظمی از قلم مبشّر جمال کبریاء صادر، قوله الأحلی: «طوبی لمن ینظُرُ إلی نظمِ بهاءالله و یشکُرُ رَبَّهُ فإنّه یظهرُ و لامردَّ لَهُ مِن عندالله فی البیان الی أن یرفَعَ اللهُ ما یشاء و ینزل ما یرید. إنّهُ قویٌّ قدیر.» سپس در کتاب اقدس شارع قدیر به این نظم بدیع خود اشاره فرموده، قوله عزّ بهائه: «قد اضطرب النّظم مِن هذا النّظم الأعظم و اختلف التّرتیب بهذا البدیعِ الّذی ما شهدت عینُ الإبداع شبهَهُ اغتسموا فی بحر بیانی لعلّ تطّلعون بما فیه مِن لئالِی الحکمةِ و الأسرار.»
این نظم بدیع را که شبه آن چشم عالم ندیده و در هیچ یک از ادوار سابقه و ادیان عتیقه مثیل و نظیر نداشته و حضرت اعلی به صراحت تمام به آن بشارت داده و به اسم مبارک موعود بیان مرتبط فرموده و اصول و احکامش را جمال ابهی خود در کتاب مقدّس اقدس که مرجع اهل عالم است نازل فرموده و کیفیت تأسیسش را طلعت میثاق در کتاب وصایا تبیین و تشریح فرموده، جالسین فُلک بهاء و متمسّکین به عروهٔ وُثقیٰ و ثابتین بر عهد أوفیٰ و بانیان این نظم اعزّ اعلی به وضع اساسش و رفع قوائم و قواعدش متّحداً در خاور و باختر قیام و اقدام نمودند، محافل روحانیّه که اسّ اساس این نظم بدیع است متتابعاً در مُدُن و قُریٰ در اقالیم متعدّده تأسیس گشت و تعمیم یافت و لجنه‌های امریّه که ایادی و اجنحهٔ آن محافل مقدّسه‌اند تشکیل شد و صندوقهای خیریّه در تحت ادارهٔ منتخَبین جمهور مؤمنین و مؤمنات کاملاً ترتیب یافت. (توقیع نوروز ۱۰۱ بدیع، ص۱۰۱ / توقیعات مبارکه خطاب به احبّای شرق، ص۲۱۷)
در کتاب قرن بدیع بیان می‌فرمایند:
این نظم بدیع با انظمهٔ متنوّعه که افکار بشری برای ادارهٔ امور عالم اتّخاذ نموده قابل قیاس نیست و با هیچ یک از وجوه حکومات مختلفه، اعمّ از دموکراسی و یا حکومت مطلقه و اشرافی، نه از لحاظ ترکیب و نه از جهت اجرا و عمل مشابهت ندارد و بین آن و حکومات دینیّه از عبرانی و مسیحی و اسلام، که در جهان بشریت در گذشتهٔ ایّام شاهد و ناظر آن بوده، مماثلتی موجود نیست و هرچند در اساس واجد پاره‌ای از اصول و عواملی است که در هر یک از نظامات ثلاثهٔ سیاسیّه موجود، ولی از عیوب و مفاسد فطریّهٔ آنان عاری و مبرّا است. در این نظم الهی عناصر سلیمه و جهات مثبته‌ای که بلاشکّ در هر یک از انظمهٔ مذکوره مشهود است به یکدیگر ارتباط و التیام یافته بدون آن که تمامیت و جامعیت حقائق روحانیّه که مبدأ و منشأ این نظم سماوی است لکّه‌دار گردد. قدرت موروثی ولیّ مقدّس امرالله و حقّ تبیین آیات که منحصراً به آن مقام منصوص مفوَّض گشته و ارجاع وظائف و اختیارت وسیعه به بیت‌العدل اعظم الهی واضع احکام و شرایع غیرمنصوصه و برائت آن مجمع عظیم از هر گونه مسئولیت در قبال ملّت و عدم الزامش در اتّباع نظرات و عقاید منتخِبین خویش و وجوه مقرّرات مخصوصه جهت اجرای انتخابات عمومی و آزاد از طرف کافّهٔ پیروان آئین یزدانی در تعیین مرجع تشریع کاملاً از شئون و خصائصی است که به نظم اداری حضرت بهاءالله اختصاص داشته و آن را از انظمهٔ موجودهٔ بشریّه منفصل و ممتاز می‌سازد. (قرن بدیع، طبع کانادا، ص۶۶۲-۶۶۳)
در توقیع مبارک Dispensation of Baha’u’llah، نیز که در تاریخ ۸ فوریه ۱۹۳۴ از قلم حضرت ولی امرالله عزّ صدور یافته، چنین مسطور است:
قیاس این نظم فرید الهی با نظامات متنوّعه‌ای که عقول بشری در ادوار مختلفهٔ تاریخیّه برای ادارهٔ مؤسّسات خویش ایجاد کرده است کاملاً خطاست. نفس این قیاس به خودی خود می‌رساند که به شأن و منزلت صُنع بدیع مؤسّس عظیم‌الشّأنش پی نبرده‌ایم و چون در نظر آریم که این نظم بدیع عیناً همان مدنیت الهیّه‌ای است که شریعت غرّای حضرت بهاءالله باید در ارض مستقر سازد، البتّه چنین مقایسه‌ای را جائز نشماریم. هیچ یک از انظمهٔ مختلفه و دائم‌التّغییر بشری، چه در گذشته و چه در حال، چه شرقی و چه غربی، علائم مشخّصه‌ای که به وسیلهٔ آن بتوان استحکام اساس و قدرت فضائل مکنونه در آنها را سنجید ارائه نمی‌دهند.
حکومات متّحدهٔ آیندهٔ بهائی، که این نظم وسیع اداری یگانه حافظ آن است، نظراً و عملاً در تاریخ نظامات سیاسی بشری فرید و وحید است و در تشکیلات ادیان معتبرهٔ عالم نیز بی نظیر و مثیل. هیچ نوع از انواع حکومات ذیمقراطی یا حکومات مطلقه و استبدادی، چه سلطنتی و چه جمهوری و یا انظمهٔ اشرافی، که حدّ متوسّط بین آن دو محسوب است، و حتّی اقسام حکومات دینیّه، چه حکومات عبرانی و چه تشکیلات مختلفهٔ کلیسای مسیحی و یا امامت و خلافت در اسلام، هیچ یک نمی‌تواند مماثل و مطابق نظم اداری بدیعی به شمار آید که به ید اقتدار مهندس کاملش ترسیم و تنظیم گشته است.
هر چند این نظم اداری نوظهور دارای مزایا و عناصری است که در سه حکومت عُرفی مذکور نیز موجود، ولیکن به هیچ وجه مطابق هیچ یک از آن حکومات نبوده «از عیوب اصلیّه و فطریهٔ آنان عاری و مبرّا است.» این نظم اداری بهائی حقایق سلیمه‌ای را که بدون شکّ در هر یک از انظمه مذکور و موجود است به یکدیگر التیام و ارتباط می‌دهد بدون آن که حقایق خدادادی را که آن نظم جهان‌آراء مبتنی بر آن است ضایع و مهمل سازد و این امری است که هرگز انظمهٔ فانیهٔ بشری به اجرای آن موفّق نگشته است. (دور بهائی، ص۹۰ / طبع ۱۱۱ بدیع در طهران، ص۸۴ / طبع ۱۱۴ بدیع در هندوستان، ص۷۲ / طبع ۱۹۸۸ در آلمان، ص۸۶؛ توضیح: در نسخهٔ چاپ آلمان که از همه جدیدتر است مختصر تغییراتی در بعضی الفاظ داده شده است مثلاً ذیمقراطی به دموکراسی تغییر یافته است.)
حضرت ولی امرالله سپس به ذکر اوصاف هر یک از انظمهٔ مزبور می‌پردازند تا کاملاً معایب آنها، که در نظم بدیع وجود ندارد، مشخّص شود:
نباید به هیچ وجه تصوّر رود که نظم اداری آئین حضرت بهاءالله مبتنی بر اساس ذیمقراطی صِرف است. زیرا شرط اصلی آن نوع حکومت آن است که مسئول ملّت باشد و اختیاراتش نیز متّکی بر ارادهٔ ملّت؛ و این شرط در این امر اعظم موجود نیست. باید به خاطر داشت که الواح حضرت بهاءالله بالصّراحه حاکی از آن است که اعضای بیت‌عدل اعظم در تمشیت امور اداری امرالله و وضع قوانین لازمهٔ مکمّلهٔ کتاب اقدس مسئول منتخِبین خود نمی‌باشند و نباید تحت تأثیر احساسات و آراء عمومیّه و حتّی عقاید جمهور مؤمنین و مؤمنات و یا نفوسی که مستقیماً ایشان را انتخاب نموده‌اند قرار گیرند... به‌علاوه نفسی که در این ظهور اعظم بر حسب اصل توارث بر کرسی ولایت جالس است، خود مبیّن کلمةالله است و بالنّتیجه بر حسب سُلطهٔ واقعی که به وی تفویض گشته مانند هیچ یک از سلاطینی که در حکومات مشروطه معموله قدرتی نداشته جز مقام اسمی ندارند، نیست.
و نیز نمی‌توان نظم بدیع حضرت بهاءالله را نظیر حکومت استبدادی مطلق دانست و یا آن را مقتبس از یکی از حکومات مطلق‌العنان دینیّه مانند حکومت پاپ و یا امامت و نظائر آن فرض نمود؛ و برهان قاطع بر این امر آن که حقّ مسلّم تشریع احکام غیرمنصوصهٔ بهائی فقط مختصّ به بیت‌عدل اعظم است که اعضای آن نمایندگان منتخَب پیروان حضرت بهاءالله‌اند و این حقّ مقدّس را ولیّ امر و مؤسّسات دیگر نمی‌توانند غصب نمایند و یا در آن دخل و تصرّف کنند.
الغاء حرفهٔ قسیسی و شعائر آن از قبیل غسل تعمید و عشاء ربّانی و اقرار به معاصی، عدم سُلطهٔ طبقهٔ علما و روحانیون و فقدان امتیازات و مقاصد و تمایلات بوروکراسی این طبقه، دستور طرز انتخابات بیوت عدل محلّی و ملّی و بین‌المللی به تصویت عمومی شواهد دیگری بر کیفیت غیرمستبدّهٔ نظم بدیع بهائی و مشابهت آن به ترتیبات ذیمقراطی در ادارهٔ امور است.
و نیز این نظم را که به اسم حضرت بهاءالله مرتبط است نباید با هیچ یک از حکومات اشرافی صِرف مماثل دانست. زیرا از طرفی مبتنی بر اصل توارث است و وظیفهٔ مقدّسهٔ تبیین آیات را به ولیّ امر تفویض کرده و از طرف دیگر هیأت عالیهٔ مقنّنهٔ آن به انتخاب مستقیم و آزاد به وسیلهٔ جمهور مؤمنین و مؤمنات معیّن می‌گردد. هرچند نمی‌توان گفت که این نظم بدیع از انظمهٔ معروفهٔ عالم مقتبس، ولیکن حاوی عناصر سلیمه‌ای است که در هر یک از این نظامات مختلفه موجود و در این نظم با یکدیگر امتزاج و التیام یافته است. (دور بهائی، ص۹۱ به بعد / طبع ۱۱۱ بدیع، ص۸۵ / طبع ۱۱۴ بدیع، ص۷۴ / طبع آلمان، ص۸۸)
بنابراین، نظم بدیع حضرت بهاءالله کاملاً متمایز از سایر انظمهٔ عالم است و لابد با ظهور این نظم بدیع، سایر انظمه دچار پریشانی و آشفتگی خواهند شد و فرو ریختن و متلاشی‌‌شدن آنها قطعی است تا این نظم جایگزین جمیع آنها گردد. برای مطالعات بیشتر می‌توان به کتاب ارکان نظم بدیع تألیف جناب غلامعلی دهقان مراجعه نمود.
۱۸۲. اِغْتَمِسُوا فیۭ بَحْرِ بَیانیۭ لَعَلَّ
تَطَّلِعونَ بِما فیۭهِ مِنْ لَئالِی ﭐلْحِکْمَةِ وَ ﭐلْاَسْرارِ * اِیاکُمْ اَنْ تَوَقَّفُوا فیۭ هٰذَا ﭐلْاَمْرِ ﭐلَّذیۭ بِهِ ظَهَرَتْ سَلْطَنَةُ اللهِ وَ ﭐقْتِدارُهُ ﭐسْرَعُوا اِلَیهِ بِوُجوهٍ بَیضآءَ هٰذا دینُ اللهِ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ مَنْ اَرادَ فَلْیقْبِلْ وَ مَنْ لَمْ یرِدْ فَاِنَّ اللهَ لَغَنِیٌّ عَن ﭐلْعالَمینَ*
(مضمون: در دریای بیان من فرو روید شاید به آنچه از مرواریدهای حکمت و اسرار که در آن است آگاه شوید. مبادا توقف کنید در این امری که به آن سلطنت خداوند و اقتدار او ظاهر شد. با صورت‌های سپید نورانی به سوی او بشتابید. این دین خدا است از قبل و بعد. هر کس خواست اقبال کند و هر که نخواست پس خدا از عالمیان بی‌نیاز است.)
مظهر ظهور الهی بنا به صریح بیانات مبارکه برای آن آمده که آدمی را آگاهی بخشد که او را مقام شامخی است که باید با پیروی از هدایات مندرج در آثار به آن پی ببرد و خود را آماده وصول به آن سازد. در واقع، از طرفی خداوند مایل است که از طریق مظهر ظهورش شناخته شود و انسان، این اشرف مخلوقاتش، این هدف از خلقتش، بداند که خدایش مهری وافر به او دارد و از طرفی مایل است که این مخلوق به مدارج عالیه‌ای که برایش مقدّر شده برسد و مایل نیست کسی محروم بماند.
بعضی از افراد انسان، چون اویس قرنی، پی به عظمت مظهر ظهور می‌برند و مهرش را به دل می‌گیرند و در او فانی می‌شوند و طبق رضای او حرکت می‌کنند و بعضی از طریق آیات الهی به این عرفان نائل می‌شوند و بعضی طریق لجاج می‌پیمایند و هرگز پی به مقام خویشتن نمی‌برند.
قبلاً در بند ۳۶ مشاهده کردیم که جمال قدم می‌فرمایند: "اقرئوا الالواح لتعرفوا ما هو المقصود فی کتبِ الله العزیز الوهّاب." برای پی بردن به مقصود الهی لازم است هدایت ربّانیّه محلّ مطالعه و تمعُّن قرار گیرد. جمال قدم تصریح می‌فرمایند: "ای بندگان من آنچه از حِکَم بالغه و کَلِم طیّبهٔ جامعه که در الواح قدسیهٔ احدیّه نازل فرمودم مقصود ارتقای انفس مستعدّه است به سماوات عزّ احدیّه و الّا جمالم مقدّس از نظر عارفین است و اجلالم منزّه از ادراک بالغین." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۲۳)
از آنجا که روح انسان از عوالم روحانی آمده و به بیان حضرت عبدالبهاء: "هر چه می‌بینی از کجا پیدا شده به همان جا می‌رود. جسم انسان چون از خاک آمده به خاک می‌رود امّا روح انسان از نزد خدا آمده به نزد خدا می‌رود." (خطابات مبارکه، ج۲، ص۱۲-۱۱۱)، بنابراین، نیاز دارد زبانی آشنا بیابد تا مشعوف گردد. بدین لحاظ توصیه به قرائت و تلاوت آثار مبارکه شده است. جمال قدم می‌فرمایند:
اقرئوا آیاتی بالرّوح و الرّیحان. انّها تجذبکم الَی الله و تجعلکم منقطعین عمّن سواه و هذا ما وُعِظتُم فی الألواح و هذا اللّوح المبین... قد أنزلنا لَکُم مِن قبلُ آیاتٍ بیّنات لتقرَّ بها عیونُکُم." (آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ص۱۵۱ / مضمون: آیاتم را در کمال سرور و شادمانی بخوانید. آنها شما را به سوی خداوند جذب و از غیر او منقطع خواهند ساخت و این همان است که در الواح و در این لوح شما را به آن اندرز دادیم... از قبل برای شما آیات واضحات نازل کردیم تا دیدهٔ شما به آن روشن شود.)
باید در نظر داشت که این توصیه از برای آن است که انسان توفیق انجذاب یابد و به سوی خداوند تقرّب جوید و الّا اگر به این کار مبادرت ننماید، خداوند از او مستغنی است. در مقام تشبیه آثار الهیه و ظهور قدس ربّانیّه به بحر، در لوح احمد فارسی می‌فرمایند:
ای بندگان، مَثَل ظهور قدس احدیّتم مثل بحری است که در قعر و عمق آن لئالی لطیفهٔ منیره ازید از احصا مستور باشد و هر طالبی البتّه باید کمر جهد و طلب بسته به شاطئ آن بحر در آید تا قسمت مقدّره در الواح محتومهٔ مکنونه را علیٰ قدر طلَبِهِ و جَهدِهِ اخذ نماید. حال اگر احدی به شاطئ قدسش قدم نگذارد و در طلب او قیام ننماید هیچ از آن بحر و لئالئ آن کم شود و یا نقصی بر او وارد آید. فَبِئسَ ما تَوَهَّمتُم فی أنفُسِکُم و ساء ما أنتُم تتوهّمون. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۲۵)
نکتهٔ مهمّ اینجا است که نظر به اشتیاق خداوند به جذب و انجذاب بندگان، آن دریا نزدیک آمده است: "ای بندگان، تالله الحقّ آن بحر اعظم لُجّی و موّاج بسی نزدیک و قریب است، بلکه اقرب از حبل ورید. به آنی به آن فیض صمدانی و فضل سبحانی و جود رحمانی و کرم عزّ ابهائی واصل شوید و فائر گردید." (همان) بنابراین، باید قدری مجاهده نمود و آثار الهی را تلاوت و زیارت کرد تا پی به مقصود او ببریم و به او تقرّب جوییم و سبب مسرّت روحانی خویش گردیم. فی‌الحقیقه ذکر الهی انیس انسان است و همیشه همراه او. چقدر زیباست این بیان جمال ابهی:
دوست باقی و مادونش فانی. ای حسین، به ذکرالله مأنوس شو و از دونش غافل. چه که ذکرش انیسی است بی نفاق و مونسی است با کمال وفاق. میهمانی است بی خیانت و همدمی است بی ضرّ و جنایت. مُجالسی است امین و مصاحبی است با ثبات و تمکین. رفیقی است با وفا به شأنی که هرکجا روی با تو آید و هرگز از تو نگسلد؛ غم را به سرور تبدیل نماید و زنگ غفلت بزداید. الیوم یومی است که کلمهٔ جذبیّهٔ الهیّه مابین سموات و ارض معلّق و جذب می‌فرماید جواهر افئدهٔ ممکنات را و آنچه از نفوسی که از امکنهٔ ترابیّه صعود ننموده‌اند حکم ملل قبل و نفی بر آن نفوس مِن عندالله جاری. قسم به آفتاب معانی که اگر مقدار ذرّه‌ای از جوهر، بل اقلّ، در جبلی مستور باشد البتّه کلمهٔ جذبیّه و فصلیّه آن را جذب نماید و از جبل فصل کند. (دریای دانش، ص۱۳۲ / مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۱۰۴ / عبارت "دوست باقی و مادونش فانی" در دریای دانش ذکر نشده است.)
امّا، قضیه به همین جا ختم نمی‌شود. باید به دیگران نیز مساعدت نمود تا آنها نیز راه خویش بیابند و به ساحت عزّ الهی نزدیک شوند. بنابراین، الواح الهی باید برای آنها نیز خوانده شود. مهمّ نیست که تا چه حدّ برداشت خواهند داشت. اصل مهم رسیدن به شاطئ بحر است و سپس برداشتن از آن به اندازه استعداد خود. جمال قدم می‌فرمایند:
إن جائَکم أحدٌ بکتابِ الفُجّار دعوه عن ورائکم ثمّ اقرئوا لَهُ لوحاً مِن الواح ربّکمُ العزیزُ الکریم. إن وَجَدتُم فی وجهه نضرة الرّحمن أن أقبلوا الیه و إن غَشَّتْه غَبَرةُ النّار أن اترکوه ثمّ أقبلوا بقلوبکم إلَی الله مولی العالمین. (آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ص۱۵۱ / مضمون: اگر کسی با نوشته‌های گناهکاران نزد شما آمد آن را واگذارید و از برایش لوحی از الواح الهی را بخوانید. اگر در سیمای او خرّمی و شادابی ربّانی یافتید به سوی او روی آورید و اگر سیمایش را غبار نار پوشانید او را ترک کنید و به قلبتان به سوی خداوند روی آورید.)
پوشانیده‌‌شدن بعضی از چهره‌ها با طراوت و خرّمی یا با تیرگی و ناپاکی از بشارات قرآن برای این یوم است: "وُجُوهٌ یوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ. ضَاحِکةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ. وَ وُجُوهٌ یوْمَئِذٍ عَلَیهَا غَبَرَةٌ. تَرْهَقُهَا قَتَرَةٌ. أُولَئِک هُمُ الْکفَرَةُ الْفَجَرَةُ. (سورهٔ عبس، آیات ۳۸ الی ۴۲ / مضمون: در آن روز چهره‌هایی درخشان‌اند؛ خندان و شادان‌اند؛ و در آن روز چهره‌هایی است که بر آنها غبار نشسته و آنها را تاریکی پوشانده است. آنان همان کافران بدکارند.)
حضرت بهاءالله در سورةالسّلطان بر این نکته تصریح دارند:
غشّت غبرة النّار اکثر العباد و اخذ السّکر سکّان السّموات و الأرضین إلّا الّذین اتّکلوا عَلَی الله و انقطعوا عن کلّ نسبةٍ و تمسّکوا بحبلِ الله العزیز الجمیل. (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۱۶۰ / مضمون: اکثر بندگان را غبار و تیرگی آتشین پوشانده است و مستی و مخموری ساکنان آسمان و زمین را فرا گرفته مگر کسانی که به خداوند توکّل کرده و از هر نسبتی منقطع شده و به ریسمان الهی چنگ زده باشند.)
در لوح مبارک خطاب به ناپلئون سوم نیز تصریح دارند:
کذلک نُزِّلَت آیاتُ رَبِّک الکبری تارةً اُخریٰ لتقوم علی ذکرالله فاطر الأرض و السّمآء فی هذه الأیّام الّتی فیها ناحت قبائل الأرض کلّها و تزلزَلَت أرکانُ البلاد و غشَّتِ العبادَ غَبَرَةُ الإلحاد إلّا مَن شاء رَبُّکَ العلیمُ الحکیم. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۹۶ / مضمون: به این ترتیب آیات پروردگارت را یک بار دیگر نازل کردیم تا به ذکر الهی، خداوند خالق زمین و آسمان، در این دورانی قیام کنی که جمیع قبائل ارض ناله و نوحه نمایند و ارکان بلاد به لرزه در آمده و تیرگی الحاد بندگان را پوشانده مگر کسانی که خداوند بخواهد.)
از آنجا که احدی نمی‌داند که استعداد هر نفسی چه اندازه است، باید که قدری از آثار الهی را بر او خواند تا که شاید دریابد و از دوری به نزدیکی فائز شود. جمال قدم می‌فرمایند:
باید کلّ با یکدیگر به رفق و مدارا و محبّت سلوک نمایند. اگر نفسی از ادراک بعضی مراتب عاجز باشد یا نرسیده باشد، باید به کمال لطف و شفقت با او تکلّم نمایند و او را متذکّر کنند مِن دون آن که در خود فضلی و علوّی مشاهده نمایند. اصل، الیوم، اخذ از بحر فیوضات است. دیگر نباید نظر به کوچک و بزرگی ظروف باشد. (اقتدارات، ص۲۲۱)
جمال مبارک برای جذب قلوب و تقرّب نفوس به ساحت قدس الهی هر نوعی آثار الهی را نازل فرموده‌اند. در لوح مبارک خطاب به ابن ذئب اشارهٔ گذرایی دارند که: "گاهی به لسان شریعت و هنگامی به لسان حقیقت و طریقت نطق نمودیم و مقصد اقصی و غایت قصوی ظهور این مقام بلند اعلی [اتّحاد و اتّفاق] بوده و کفی بالله شهیداً." (ص۱۱) و این برای جذب جمیع نفوس است. هر کس به هر طریقی که ممکن است مجذوب آثار الهی شود در آیات نازله مقصود خود را می‌یابد. در لوح دیگر چنین نازل:
به نام خداوند یکتا ای اهل عالم بعد از کشف حجاب، جمعی به آیات متمسّک، آیات نازل نمودیم و برخی به بیّنات متشبّث آن را اظهار داشتیم و حزبی به احکام متوجّه شطری اعظم از آن ظاهر فرمودیم. آنچه خواستند مُجریٰ شد و هرچه گفتند به اصغاء فائز. مقصود از جمیعِ آنچه ظاهر شد آن که گوشها مستعدّ شود از برای یک کلمهٔ علیا و آن این است یا ملأ الأرض لاتجعلوا دینَ الله سبباً للبغضاء. (امر و خلق، ج۳، ص۲۱۴)
مطلب دیگری که در این بند از کتاب اقدس مورد تأکید قرار گرفته وحدت دین است. یعنی در واقع دیانت الهی واحد است و هر یک از مظاهر ظهور بخشی از آن را ظاهر ساخته‌اند که متناسب با استعداد و ظرفیت انسان بوده است. مراحل مختلف را آدمی طیّ کرده تا به مرحلهٔ بلوغ برسد و بسیاری از نکات دیگر برای او مکشوف شود. این بدان معنی نیست که معاذالله مظاهر ظهور قبل از آنچه که در دیانت بعد بیان شده ناآگاه بوده‌اند. بلکه زمان بیان آن نبوده است. یکی از آن موارد موضوع "لن‌ترانی" و "اُنظر ترانی" بوده که اوّلی مربوط به دوران حضرت موسی و دومی مربوط به این دوران است. جمال قدم تصریح دارند: "یا لیتَ کُنتُ مستطیعاً بإظهار ما هُوَ المستور و عدم استطاعت نظر به احتجاب نفوس است والّا انّه لهُوَ الغنیُّ الحمید. وقتی فرمود لن‌ترانی و وقتی فرمود انظر ترانی. باری، الیوم هر نفسی که تصدیق نمود به آنچه از سماء مشیت الهی نازل، او به منتهی ذروهٔ عرفان مرتقی و فائز و مِن دون آن محروم و معدوم." (اقتدارات، ص۸۹-۹۰)
در واقع خطاب الهی به حضرت موسی، خطاب به امّت حضرت موسی بود که استعداد آن را نداشتند که خطاب "انظر ترانی" را استماع نمایند. حضرت عبدالبهاء می‌فرمایند:
هر خطاب الهی که از روی عتاب است ولو به‌ظاهر به انبیاء است، ولی به حقیقت، آن خطاب توجّه به امّت دارد و حکمتش محض شفقت است تا امّت افسرده و دلگیر نگردند و خطاب و عتاب گران نیاید. لهذا به‌ظاهر خطاب به انبیا است. پس هر چند به‌ظاهر خطاب به نبی است، ولی در باطن به امّت است نه پیغمبر. (مفاوضات عبدالبهاء، ص۱۲۶، مطب ۴۴ [مد])
در این زمان که آدمی به بلوغ نزدیک شده خطاب الهی بسیار مهیمن است و متناسب به استعداد او. بدین جهت عظمت الهی نیز بیان شده است. جمال قدم می‌فرمایند:
هذا یومٌ فیه السّمع ینادی تالله هذا یومی و فیه اسمَعُ النّداء الأحلی مِن شطر سجن ربّی الظّاهر السّمیع؛ والبصر ینادی و یقول انّ الیومَ یومی و أرَی الأفقَ الأعلی أمراً مِن لدن آمرٍ قدیم. طوبی لسمعٍ سمِعَ «انظر ترانی» و لبصرٍ رأی الآیة الکبری مِن هذا الافق المنیر. (لئالی‌الحکمة، ج۳، ص۱۳۰ / مضمون: امروز روزی است که گوش باطن ندا کرده می‌گوید قسم به خدا که امروز روز من است و ندای شیرین را از سوی زندان پروردگار ظاهر شنونده‌ام می‌شنوم؛ و چشم باطن ندا کرده می‌گوید امروز روز من است و افق اعلی را امری از سوی آمِر ازلی مشاهده می‌کنم. خوشا به حال گوشی که "انظر ترانی" بشنود و چشمی که آیت کبری را از این افق نورانی مشاهده نماید.)
حضرت اعلی دربارهٔ این وحدت دین و ظهور شمس حقیقت در کلّیه انبیاء می‌فرمایند:
مَثَل ذکر اوّل، که مشیت اوّلیه بوده باشد، مثل شمس است که خداوند عزّ و جلّ او را خلق فرموده به قدرت خود از اوّل لااوّل. در هر ظهوری او را ظاهر فرموده به مشیّت خود و الی آخر لا آخر او را ظاهر می‌فرماید به ارادهٔ خود و بدان که مَثَل او مثل شمس است اگر بما لانهایه طلوع نماید یک شمس زیاده نبوده و نیست و اگر بما لانهایه غروب کند یک شمس زیاده نبوده و نیست. او است که در کلّ رُسُل ظاهر بوده و اوست که در کلّ کتب ناطق بوده. اوّلی از برای او نبوده زیرا که اوّل به او اوّل می‌گردد و آخری از برای او نبوده زیرا که آخِر به او آخِر می‌گردد و او است که در دورهٔ بدیع اوّل آدم و به نوح در یوم او و به ابراهیم در یوم او و به موسی در یوم او و به عیسی در یوم او و به محمّد رسول‌الله در یوم او و به نقطهٔ بیان در یوم او و به مَن یُظهرهُ الله در یوم و به مَن یُظهَرُ مِن بعد مَن یُظهِرُهُ الله در یوم او معروف بوده و این است سرّ قول رسول‌الله از قبل «امّا النّبیّون فَاَنَا» زیرا که ظاهر در کلّ شمس واحد بوده و هست. (منتخبات آیات از آثار حضرت نقطهٔ اولی، ص۹۰)
۱۸۳. قُلْ هٰذا لَقِسْطاسُ ﭐلْهُدیٰ
لِمَنْ فِی ﭐلسَّمٰواتِ وَ ﭐلْاَرْضِ وَ ﭐلْبُرْهانُ ﭐلْاَعْظَمُ لَوْ اَنْتُمْ تَعْرِفونَ * قُلْ بِهِ ثَبَتَ کُلُّ حُجَّةٍ فِی ﭐلْاَعْصارِ لَوْ اَنْتُمْ توقِنونَ * قُلْ بِهِ ﭐسْتَغْنیٰ کُلُّ فَقیرٍ وَ تَعَلَّمَ کُلُّ عالِمٍ وَ عَرَجَ مَنْ اَرادَ ﭐلصُّعودَ اِلَی اللهِ اِیاکُمْ اَنْ تَخْتَلِفُوا فیۭهِ کُونُوا ﮐﭑلْجِبالِ ﭐلرَّواسِخِ فیۭ اَمْرِ رَبِّکُمُ ﭐلْعَزیزِ ﭐلْوَدودِ *
(مضمون: بگو این میزان هدایت است برای کسانی که در آسمانها و زمین‌اند و برهان اعظم است اگر بدانید. بگو در دوران‌ها هر حجّتی به آن ثابت شد اگر یقین داشته باشید. بگو به آن هر فقیری بی‌نیاز شد و هر عالِمی آموخت و هر که ارادهٔ صعود به سوی خداوند نمود عروج کرد. مبادا در آن دچار اختلاف شوید. در امر پروردگار عزیز مهربانتان مانند کوه‌های استوار باشید.)
کتاب اقدس میزان هدایت برای جمیع نفوس انسانی است؛ این کتاب برهان اعظم بر حقّانیت مظهر ظهور الهی است. جمیع کتب الهی به این میزان سنجیده می‌شوند و جمیع مظاهر ظهور الهی در این دور به این واسطه امتحان می‌گردند. جمال قدم علما را نهی می‌فرمایند که مبادا کلام الهی را با آنچه که نزد آنها است بسنجند، چه که میزان سنجش کتاب اقدس، خود این کتاب مقدّس است. این معنی در بند ۹۹ بیان شده است. جمال قدم می‌فرمایند:
تمسّکوا بالکتاب الأقدس الّذی أنزَلَهُ الرّحمن من جبروته المقدّس المنیع. انّه لَمیزانُ الله بینکم. یوزَنُ بِهِ کُلُّ الأعمال مِن لدن قویٍّ قدیر. طوبی لمن وَجَدَ منه حلاوةَ بیان ربّه و شرِبَ مِن کلماته کوثر أوامِرِ الله ربّ العالمین. (آثار قلم اعلی، ج۲، طبع بمبئی، ص۱۴-۱۵ / مضمون: به کتاب اقدس متمسّک باشید که خداوند رحمن از جبروت مقدّس منیع خود نازل فرمود. این کتاب میزان الهی است بین شما و جمیع اعمال از سوی خداوند توانا به واسطهٔ آن سنجیده میشود. خوشا به حال کسی که شیرینی بیان پروردگارش را از آن دریابد و از کلماتش آب حیات اوامر الهی را بنوشد.)
در اثری به امضاء کاتب وحی، جمال مبارک می‌فرمایند:
در این ایّام کتاب اقدس از سماء مقدّس نازل. طوبی لمن ینظُرُ فیه و یتفکّر فیما نُزِّلَ مِن آیات ربِّهِ المهیمن القیّوم... طوبی لذائقة یجدُ حلاوتها و لذی‌بصرٍ یعرفُ ما فیها و لذی قلبٍ یطّلع برموزها و اسرارها. تالله یرتعدُ ظَهرُ الکلام من عَظَمَةِ ما نُزِّلَ و الإشارات المقنّعة لشدّة ظهورها. (امر و خلق، ج۱، ص۱۰-۱۱ / مضمون: خوشا به حال کسی که در آن نظر افکند و در آنچه که از آیات الهی نازل شده بیندیشد... خوشا به ذائقه‌ای که شیرینی آیاتش را دریابد و دارای بینشی که به عرفان محتوای آن نائل شود و دارای قلبی که به رموز و اسرار آن آگاه شود. قسم به خداوند که پشت کلام از عظمت آنچه که نازل شده و اشارات پوشیده شده از شدّت ظهورش می‌لرزد.)
حضرت عبدالبهاء در توصیف کتاب اقدس در مناجاتی می‌فرمایند:
ای پروردگار، در این کور عظیم به سلطان مبین تجلّی فرمودی و در حشر اکبر به جمال انور اشراق نمودی. این قرن سلطان قرون و این عصر نوبهار اعصار در جمیع شئون. و چون به جمیع جهات و مراتب این کور را ممتاز از سائر ایّام ظهور و مظاهر احدیت فرمودی، محض سدّ باب خلاف و شقاق و قطع ریشهٔ فساد و دفع شبهات و منع ارتیاب در کتاب اقدست که ناسخ کلّ کتب و صحف است به نصّ جلیل قاطع حق را از باطل واضح فرمودی و جمیع مدّعیان محبّت را از ثدی عذرای کتاب اقدست سی سال به لبن عهد و میثاق پرورش دادی و در جمیع الواح و صحائف متمسّک به عهدت را نوازش و ستایش فرمودی... (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۴۶۷)
در لوح دیگری در مورد عهد بی‌مثیل و نظیر حضرت بهاءالله که در کتاب مستطاب اقدس ذکر شده به توصیف این کتاب مقدّس می‌پردازند:
در این کور اعظم و دور اقوم ظهور حق و طلوع شمس حقیقت، که به جمیع شئون ممتاز از سائر اکوار و مُشرق بر جمیع ادوار است، در کتاب اقدس، که مهیمن بر جمیع کتب و صحف و زبر است و کلّ آنچه در آن مذکور ناسخ جمیع صحائف و کتب حتّی اوامر و احکام و اعلان و اظهار آن ناسخ جمیع اوامر غیر مطابق و احکام غیر متساوی، مگر امری و حکمی که در آن کتاب مقدّس الهی غیر مذکور؛ در چنین کتاب مبین و زبور یقین به نصّ صریح مِن دون تأویل و تلویح بیان فرموده و به کتاب عهد به اثر قلم اعلی تأکید و توضیح و تشریح نموده تا مقرّ امر در این کور اعظم واضح و مبرهن گردد و محلّ توقّف و نزاع و خلافی از برای نفسی نماند و مقصد اصلی الهی و رضای حقیقی ربّانی، یعنی اتّحاد مَن عَلَی الأرض بر کلمهٔ واحده حاصل گردد و جوهر توحید در حقائق نفوس ظاهر و لائح شود. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، ص۳۴۳-۳۴۴)
در کلام دیگر از قلم میثاق نازل:
و امّا الحبلُ الوثیقُ المتین هو المیثاقُ المبین و العهد القدیم و وصیّت‌الله العلیِّ العظیم الّذی أخَذَهُ فی ذرّ البقاء فی ظلّ شجرة انیسا و ذَکَرَهُ فی کلامِهِ المکنون و سِفْرِهِ المخزون و لوحِهِ المحفوظ و أسَّسَ هذا العهدَ المعهودَ و عَقَدَ هذا اللّواء المعقود علَی البنیان المرصوص کتابه النّاطق الأقدس، النّاسخ لِکلِّ الزُّبُر و الألواح الّتی تعارضه فی الأحکام و الآثار... (منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۶، ص۶۵، لوح شماره ۷۵ / مضمون: و امّا ریسمان محکم متین عبارت از میثاق واضح مبین و عهد ازلی الهی و وصیّت خداوند عظم است که در عالم بقا در ظلّ شجرهٔ انیسا گرفت و آن را در کلمات مکنونه و اثر مخزون خود و لوح محفوظ خویش ذکر کرد و این عهد معروف را و این پرچم برافراشته شده را بر بنیان محکم و استوار، یعنی کتاب ناطقش، اقدس، بنیاد گذاشت و تحکیم فرمود؛ کتاب اقدسی که ناسخ جمیع کتب و الواحی است که در احکام و آثار با آن در تعارض و تغایر باشند...)
در لوح دیگر می‌فرمایند: "ای بندهٔ حضرت مقصود، کتاب بیان به کتاب اقدس منسوخ مگر احکامی که در کتاب اقدس مؤکّد و مذکور. مرجع بهائیان کتاب اقدس است نه کتاب بیان." (همان، ص۱۲۹ / لوح شماره ۱۵۱) و نیز دربارهٔ عظمت عهد و پیمان الهی می‌فرمایند: "... بگو ای بی‌فکران، این سرادق عظمت را ید قدرت بلند نموده. عمودش کتاب عهد است و قماشش کتاب اقدس و طنابش جمیع الواح الهیّه. کسی رخنه نتواند بلکه خود را محروم تواند کرد." (منتخباتی از مکاتیب، ج۵، لوح شماره ۲۴۰) و در لوح دیگر نازل:
در کتاب اقدس، که ناسخ جمیع الواح و زبر است و مهیمن بر کلّ، به نصّ صریح واضح مبین صراط را معلوم و منهج نجات را منصوص نمودند و بیست و پنج سنه جمیع را از ثدی مقدّس شیر داده پرورش فرمودند و در جمیع الواح و کتب و لوائح و صحف ذکر عهد و میثاق نمودند و ثابتین و متمسّکین را تحسین و تمجید فرمودند و متزلزلین را توهین و تزییف بلکه انذار به عقوبت الهیّه و تخویف به نقمت ابدیّه نمودند... (منتخباتی از مکاتیب، ج۴، ص۱۷۶)
در لوحی مرکز میثاق کلّ را به توجّه به کتاب اقدس توصیه می‌فرمایند:
پس نظر در کتاب اقدس نمایید که جمیع احکام مانند روح در جسم امکان است و چون طوائف و ملل اطّلاع یابند ولو ایمان نیاورند فریاد بر آرند هذا هو العدل و هذا هو الموافق لهذا العصر و هذا هو روح هذا القرن. (منتخباتی از مکاتیب، ج۴، ص۲۲۱)
بنابراین، کتاب مستطاب اقدس مرجع جمیع است و همه چیز بر این مبنا سنجیده خواهد شد و احدی را حقّ آن نیست که بخواهد محتوای کتاب مزبور را با آنچه که در سایر صحف و کتب و الواح است بسنجد و محلّ تردید قرار دهد، چون به نصّ صریح مهیمن بر جمیع کتب و ناسخ جمیع الواح غیرمنطبق است.
۱۸۴. قُلْ یا مَطْلَعَ ﭐلْاِعْراضِ دَعِ
ﭐلْاِغْماضَ ثُمَّ ﭐنْطِقْ بٱلْحَقِّ بَینَ ﭐلْخَلْقِ تٱللهِ قَدْ جَرَتْ دُموعیۭ عَلیٰ خُدودیۭ بِما اَراکَ مُقْبِلاً اِلیٰ هَواکَ وَ مُعْرِضاً عَمَّنْ خَلَقَکَ وَ سَوّاکَ ﭐذْکُرْ فَضْلَ مَوْلاکَ اِذْ رَبَّیناکَ فِی ﭐللَّیالیۭ وَ ﭐلْاَیامِ لِخِدْمَةِ ﭐلْاَمْرِ ﭐتَّقِ اللهَ وَ کُنْ مِنَ ﭐلتّائِبینَ * هَبْنِی ﭐشْتَبَهَ عَلَی ﭐلنّاسِ اَمْرُکَ هَلْ یشْتَبِهُ عَلیٰ نَفْسِکَ خَفْ عَن اللهِ ثُمَّ ﭐذْکُرْ اِذْ کُنْتَ قآئِماً لَدَی ﭐلْعَرْشِ وَ کَتَبْتَ ما اَلْقَیناکَ مِنْ اٰیاتِ اللهِ ﭐلْمُهَیمِن ﭐلْمُقْتَدِرِ ﭐلْقَدیرِ * اِیاکَ اَنْ تَمْنَعَکَ ﭐلْحَمِیةُ عَنْ شَطْرِ ﭐلْاَحَدِیةِ تَوَجَّهْ اِلَیهِ وَ لا تَخَفْ مِنْ اَعْمالِکَ اِنَّهُ یغْفِرُ مَنْ یشآءُ بِفَضْلٍ مِنْ عِنْدِهِ لا اِلٰهَ اِلّٰا هُوَ ﭐلْغَفورُ ﭐلْکَریمُ * اِنَّما نَنْصَحُکَ لِوَجْهِ اللهِ اِنْ اَقْبَلْتَ فَلِنَفْسِکَ وَ اِنْ اَعْرَضْتَ اِنَّ رَبَّکَ غَنِیٌّ عَنْکَ وَ عَن ﭐلَّذینَ ﭐتَّبَعُوکَ بِوَهْمٍ مُبین * قَدْ اَخَذَ اللهُ مَنْ اَغْواکَ ﻓَﭑرْجِعْ اِلَیهِ خاضِعاً خاشِعاً مُتَذَلِّلاً اِنَّهُ یکَفِّرُ عَنْکَ سَیئاتِکَ اِنَّ رَبَّکَ لَهُوَ ﭐلتَّوّابُ ﭐلْعَزیزُ ﭐلرَّحیمُ *
(مضمون: بگو ای مطلع اعراض [یحیی]، چشم پوشی [از حقّ] را رها ساز. سپس به حق در بین خلق نطق کن. سوگند به خدا، اشک‌های من بر گونه‌هایم جاری گشت به سبب اینکه تو را به هوای نفست مقبل و از کسی که تو را آفرید و کامل کرد، معرض دیدم. فضل مولایت را به یاد آور، هنگامی که تو را شب‌ها و روزها برای خدمت امر تربیت نمویم. از خداوند بترس و از توبه کنندگان باش. فرض می‌گیرم امر [مقام] تو بر مردم مشتبه شده است، آیا بر خودت هم مشتبه میشود؟ از خداوند بترس؛ سپس به یاد آور هنگامی که نزد عرش ایستاده بودی و آنچه را از آیات خداوند فرمانروای توانای نیرومند بر تو القاء می‌کردیم، می‌نوشتی. مبادا تعصب جاهلیه تو را از شطر احدیت باز دارد. به سوی او توجه کن و از اعمالت نترس. او به فضلی از نزد خود هر که را بخواهد، می‌بخشد. خدایی جز او که آمرزنده و کریم است، وجود ندارد. ما تو را به خاطر خداوند نصیحت می‌کنیم. اگر اقبال کردی پس به نفع تو است و اگر روی بر گرداندی، پروردگارت از تو و کسانی که تو را به وهمی آشکار پیروی کردند، بی‌نیاز است. خداوند کسی که تو را گمراه ساخت، اخذ کرد [از بین برد.] پس با خضوع و خشوع و فروتنی به سوی خداوند باز گرد. او گناهانت را می‌بخشد. البته پروردگارت بسیار توبه پذیر و عزیز و مهربان است.)
داستان میرزا یحیی، برادر اَبی حضرت بهاءالله، که از اوان طفولیت، بعد از صعود جناب میرزا بزرگ نوری، تحت سرپرستی و هدایت حضرت بهاءالله قرار گرفت، بسیار مفصّل است. او در سال ۱۲۴۷ هجری قمری در طهران متولّد شد و در موقع صعود جناب میرزا بزرگ هشت ساله بود. مادرش کوچک خانم کرمانشاهی (به قول بعضی بروجردی) بود. میرزا یحیی در ۱۷ جمادی‌الاوّل ۱۳۳۰ هجری قمری در شهر ماغوسا، در جزیرهٔ قبرس، در سن ۸۴ سالگی درگذشت.
شرح مخالفت‌های او با حضرت بهاءالله از همان اوائل امر، که به تحریک سیّد محمّد اصفهانی صورت گرفت، در کتب امری و در آثار مبارکه به تفصیل ذکر شده است. حضرت بهاءالله در لوح سلمان می‌فرمایند:
ای سلمان بلایایم علی الظّاهر از قبل و بعد بوده منحصر به این ایّام مدان. نفسی را که در شهور و سنین به ید رحمت تربیت فرمودم بر قتلم قیام نمود. اگر از اسرار قبل ذکر نمایم مطّلع می‌شوی که لم‌یزل بعضی از عباد که به کلمهٔ امریّه خلق شده‌اند با حق به معارضه برخاستند و از بدائع امرش تخلّف نمودند. (مجموعه الواح، ص۱۳۱)
در همان لوح تصریح می‌فرمایند: "در حین خروج از عراق لسان‌الله جمیع را اخبار فرمود که سامری ظاهر خواهد شد و عِجْل به نداء آید و طیور لیل بعد از غیبت شمس البتّه به حرکت آیند. آن دو که ظاهر شدند ولکن عنقریب طیور لیل به دعوی ربوبیّت و الوهیت برخیزند." (همان، ص۱۳۷ / مقصود از سامری، سید محمّد اصفهانی، و مقصود از عِجْل، میرزا یحیی است. اشاره به داستان سامری و گوسالهٔ زرّینی است که او در غیاب حضرت موسی ساخت و بنی اسرائیل را به پرستش آن واداشت.) در همان لوح می‌فرمایند:
جمیع عباد را رنگ‌های مختلفهٔ دنیا از شاطئ قدس ابهی منع نموده. مثلاً در نفس معروف که به محاربه برخاسته ملاحظه نما. قسم به آفتاب افق معانی که لیلاً و نهاراً طائف حولم بوده و در اسحار که در فِراش بودم تلقاء رأس قائم بوده و آیات‌الله بر او القا می‌شد و در تمام لیل و نهار به خدمت قائم. و چون امر مرتفع شد و ملاحظه نمود اسمش مشهود، لون اسم و حبّ ریاست چنان اخذش نمود که از شاطئ قدس احدیّه محروم ماند. فو الّذی نفسی بِیَدِه که در ابداع شبه این نفس در حبّ ریاست و جاه دیده نشده. فَوَ الّذی أنطَقَ کُلَّ شیءٍ بثناء نفسه که اگر جمیع اهل ابداع اراده نمایند که حسد و بغضای نفسش را احصاء کنند جمیع خود را عاجز مشاهده نمایند. نسألُ اللهَ بأن یُطَهِّرَ صدرَهُ و یُرجِعَهُ إلی نفسِه و یؤیِّدَه علَی الإقرار بالله المقتدر العلیّ العظیم. (همان، ص۱۴۹)
در همان لوح به مفتریات او که نزد مقامات عثمانی اظهار داشته که مقرّری ارسالی از سوی دولت را حضرت بهاءالله به او و ایل و تبارش نداده‌اند، اشاره دارند:
ضرّ به مقامی رسیده مقرّ عزّی را که اگر جمیع ماکان بر خوان نعمتش حاضر شوند و إلی آخر لا آخر له از آنچه موجود است متنعّم گردند ابداً کسی را حرفی نه، نسبت بُخل داده‌اند و به اطراف نوشته که شهریهٔ ما را قطع کرده‌اند. رذالت و پست‌فطرتی را ملاحظه کن که برای جلب زخارف از ناس و افترای به جمال قدم این گونه مفتریات به اطراف نوشته و فرستاده‌اند. با این که تو در اینجا بوده و دیده‌ای که ابداً این عبد شهریهٔ این قوم را به چشم خود ندیده و آنچه هست در بیرون قسمت شده به هر نفسی داده میشود. معذلک محض تضییع امرالله و اخذ دینار این قسم معمول داشته‌اند که شنیده‌ای. قسم به جمال قِدَم که اوّل ضرّی که بر این غلام وارد شد این بود که قبول شهریه از دولت نمود و اگر این نفوس همراه نبودند البتّه قبول نمی‌کردم و تو مطّلع شده‌ای که چه مقدار امر بر مهاجرین صعب شده و معذلک جمیع شاکریم و در قضای الهی راضی و صابر... این قوم که به اطراف شکایت شهریه می‌نمایند و تکدّی می‌کنند ادّعای ربوبیت می‌نمایند و از حق مُعرض. دیگر در شأن آن نفوس که متابعت این گروه نموده‌اند ملاحظه کن. (همان، ص۹-۱۵۸)
در لوح نصیر از میرزا یحیی با عنوان "اسمی از اسمایم"، که ازل باشد، یاد کرده می‌فرمایند:
اگر تفکّر می‌نمودند در ظهور ثانی‌ام به اسمی از اسمایم از جمالم محتجب نمی‌ماندند. این است شأن این عباد و رتبه و مقام ایشان... با این که در جمیع الواح بیان جمیع عبادم را مأمور فرمودم که از ظهور بعدم غافل نمانند و به حجبات اسماء و اشارات از ملیک صفات محتجب نگردند. و حال تو ملاحظه کن که به احتجاب هم کفایت نشده چه مقدار از احجار ظنون بر شجرهٔ عزّ مکنون مِن غیر تعطیل و تعویق انداخته‌اند و به این هم کفایت ننموده تا آن که اسمی از اسمایم که به حرفی او را خلق فرمودم و به نفخه‌ای حیات بخشیدم به محاربه بر جمالم برخاست. تالله الحق به انکار و استکباری به جمال مختار معارضه نمود که شبهی از برای آن متصوّر نه و معذلک نظر به آن که ناس را بی‌بصر و بی‌شعور فرض نموده و جمیع عقول را معلّق به ردّ و قبول خود دیده، فعل مُنکَر خود را به جمال اطهر نسبت داده که در مداین‌الله اشتهار دهد که شاید به این وساوس و حیَل ناس را از علّةالعلل محروم سازد. (همان، ص۱۷۳)
در ادامه به نکته‌ای اشاره دارند که چگونه میرزا یحیی به رهبری اسمی بابیان منصوب شد تا جمال مبارک در پس پرده به هدایت و صیانت احبّاءالله پردازند. این موضوع در بسیاری از بیانات مبارکه تکرار شده است. می‌فرمایند: "اوّل این امر از جمیع مستور بوده و احدی مطّلع نه جز دو نفس. واحدٌ منهما الّذی سمّی باحمد استشهد فی سبیل ربّه و رجع إلی مقرّ القُصویٰ و الآخَر الّذی سمّی بالکلیم کان موجوداً حینئذٍ بین یدینا." (همان، ص۱۷۴) و مقصود از احمد، ملّا عبدالکریم قزوینی کاتب حضرت اعلی است که برای حفظ او از دست اعدا در بین بابیان به احمد شهرت یافت. او همان کسی است که ملّا باقر حرف حیّ جعبه امانات حضرت اعلی برای حضرت بهاءالله را در قم به وی تحویل داد. ملّا عبدالکریم قزوینی در واقعه رمی شاه به شهادت رسید.
در لوح دیگری می‌فرمایند:
هوالله تالله قد فتح ما کان اصل الأمر کما سمعوا العباد و مَا اطّلع بذلک إلّا نفسان فواحدٌ منهما سمّی باحمد و صعد الی الله و الثّانی الّذی سمّی بالکلیم و هو یمشی و یمشی القضا عن خَلفِهِ و هذا مِن سرٍّ کان علی الحقّ خفیّاً و ذلک مِن حکمة ربّک و لایعلمه إلّا ذو بصرٍ منیرا. (مائدهٔ آسمانی، ج۸، ص۱۳۲ / مضمون: قسم به خداوند که اصل امر آنچنان که بندگان شنیدند نبود و احدی به آن واقف نبود مگر دو نفر. یکی از آنها که نامش احمد بود و به سوی خداوند صعود کرد و دومی به نام کلیم بود که راه می‌رود و قضای الهی از پشت سر او قدم بر می‌دارد و این سرّی بود که به حق از چشم خلق پنهان بود و این حکمت الهی است وکسی جز کسانی که دیدهٔ روشن دارند به آن وقوف ندارند.)
دربارهٔ سیّد محمّد اصفهانی که در این بند از کتاب اقدس با عبارت "مَن أغواک" از او یاد شده می‌فرمایند:
بعضی اهل بیان را مشاهده کن که مجدّداً به اوهام قبلیّه تمسّک جسته و متشبّث‌اند. چنانچه خبیث اصفهانی هر نفسی را که دیده ذکر وصایت نموده که شاید نظر به اوهامات قبل ناس را از شاطئ عدل محروم نماید و حال آن که خود آن خبیث می‌داند که ذکر وصایت ابداً در بیان نبوده و نیست و از این گذشته بر امر یحیی مطّلع نبوده معذلک به وسوسه مشغول. او و اتباعش به این اذکار ناس را از طلعت مختار منع می‌نمایند. این است که ناس هنوز بالغ نشده‌اند. اگر بالغ بودند به این اذکار از مذکور ممنوع نمی‌گشتند و از حقّی که به یک کلمهٔ او صدهزار ولیّ خلق میشود بعید نمی‌ماندند. (اقتدارات، ص۳۱۹)
در ادرنه فصل اکبر واقع و بین اهل بهاء و پیروان ازل جدایی افتاد و هر گروه به نام مخصوص خود نامیده شدند. چه که دو اتّفاق افتاد. یکی ارسال سورةالامر برای میرزا یحیی و اعلام امر به او بود که بعد از اقدام میرزا یحیی به تحریک جناب استاد محمّدعلی سلمانی در حمّام به قتل حضرت بهاءالله که شرح آن در خاطرات خود ایشان و نیز در جلد دوم نفحات ظهور حضرت بهاءالله، ص۱۷۰، درج شده است. ابتدا باید ذکر شود که دو لوح به اسم "امر" وجود دارد که یکی به لوح الامر شهرت دارد و مختصرتر است و دیگری سورةالامر است. هر دو لوح مزبور در سفینهٔ عرفان، دفتر سیزدهم درج شده است. شرح ارسال سورةالامر به قلم جناب ادیب طاهرزاده به این صورت است:
حضرت بهاءالله تصمیم گرفتند رسماً مقام خود را به عنوان مطلع ظهور الهی، یعنی مَن یُظهره الله، به میرزا یحیی، منتخَب اسمی حضرت اعلی، ابلاغ فرمایند. میرزا یحیی گرچه از اظهار امر حضرت بهاءالله و ادّعای آن حضرت از طریق الواح نازله از قلم مبارکشان آگاه شده بود، ولی این اعلان از این جهت مهمّ بود که میرزا یحیی دیگر بهانه‌ای نداشت که مطلب را مبهم بگذارد. حضرت بهاءالله رسماً از وی خواستند که وفاداری خود را به امر مقدّس آن حضرت ابراز نماید و غفلت از اجرای این امر در حقیقت نشانهٔ انفصال بود.
این اعلان امر با نزول لوح مخصوص که به نام سورهٔ امر معروف است از قلم اعلی انجام گرفت. حضرت بهاءالله در این لوح مبارک به صراحت ادّعای خویش را اعلان و حقیقت رسال‌شان را بیان فرمودند. آن حضرت میرزا آقاجان را مأمور نمودند که خود شخصاً لوح مبارک را پیش او ببرد، آن را با صدای بلند برایش بخواند و جواب قطعی و صریح از او بخواهد. میرزا یحیی مهلت خواست که فکر کند و جواب بدهد. این فرصت به او داده شد و روز بعد جواب داد که او خود حامل وحی الهی است و بر تمام اهل عالم واجب است که از او پیروی کنند و با وی بیعت نمایند. اظهار چنین ادّعایی از طرف شخصی که مظهر کذب و خدعه بود قهر و غضب الهی را برانگیخت و به طور آشکار به عنوان نشانهٔ انفصال نهایی بین جمال مبارک و میرزا یحیی قرار گرفت. (نفحات ظهور حضرت بهاءالله، ج۲، ص۳-۱۷۲)
رویداد دیگر موضوع مباهله بین حضرت بهاءالله و ازل بود. این حکایت شنیدنی است: "میرمحمّد شیرازی، که دوستان جمال رحمن او را به عنوان "مکاری حضرت اعلی" می‌شناختند، مردی دانا و محترم و هوشیار بود. زمانی که انقلاب روحانی در جزیرهٔ خضرا، موسوم به ادرنه، و ملقّب به ارض سرّ، در گرفت و فصل اکبر واقع شد، به این مدینه سفر کرده بود. بسیار متحیّر بود که حق با کیست و ناحق کدام است.
برای فهم مطلب و تحرّی حقیقت، شروع به معاشرت و مراوده کرد. گاه به واسطهٔ طائفین حول به حضور جمال مبارک مشرّف می‌شد و گاه نزد سیّد محمّد اصفهانی و یحیی ازل می‌رفت. هم دلائل و براهین جمال مبارک می‌شنید و هم ردّ و انکار ازل و سیّد محمّد را استماع می‌نمود. بسیار سرگردان شد. به این اندیشه افتاد که راه حلّی بیابد که موضوع فیصله پیدا کند.
از زمان حضرت اعلی موضوع مباهله را شنیده بود. در این مقام هم تصمیم گرفت زمینه را برای این کار فراهم نماید. پس ابتدا نزد یحیی ازل و سیّد محمّد رفت و مطلب را مطرح کرد. آن دو بر این باور بودند که عظمت مقام و رفعت و بزرگواری مانع از آن خواهد بود که حضرت بهاءالله چنین پیشنهادی را بپذیرند یا اصلاً اعتنایی به چنین موضوعی بکنند. پس سیّد محمّد به جناب میرمحمّد شیرازی فهماند، "ایشان نخواهند پذیرفت والّا ما حاضریم."
آقا میرمحمّد شیرازی به حضور مبارک مشرّف میشود و موضوع را عرض کرده چگونگی را بیان می‌کند. طلعت ابهی برای اتمام حجّت و رفع حیرتِ آن مرد پیر، فضلاً قبول فرمودند و قول می‌دهند. میرمحمّد شادمان و مسرور نزد سیّد محمّد و ازل می‌رود و اعلام می‌کند که جمال مبارک این پیشنهاد را پذیرفته‌اند. آن دو باور نکرده تقاضای سند و مدرک کتبی می‌نمایند. میرمحمّد شرمسار و خجل مجدّداً نزد جمال مبارک آمده به طریقی به حضور مبارک عرض می‌کند که حضرات تقاضای سند کتبی کرده‌اند.
از قلم ابهی، لوحی برای تعیین وقت و مکان نازل میشود که روز یکشنبه در مسجد سلطان سلیم حاضر شوند تا امر مباهله مُجریٰ گردد و حقیقت آشکار گردد: "إنّا نذهبُ إلی بیت‌الله الّذی بناه أحدٌ مِنَ الملوک و سمّی بالسّلیم." این معنی را در لوحی که خطاب به حسن‌آقا نامی، از دوستان و یاران سیّد محمّد اصفهانی نیز ذکر کرده‌اند:
قد سمِعنا بأنّ المعرضین أرادوا أن یحضروا بین یدی الغلام. قل أنِ احضروا و لاتکوننّ من المتوقّفین و جعَلنا محلّ الحضور بیت الله الّذی بناه أحدٌ مِنَ السّلاطین و انّه سمّی بالسّلیم فی المکوت الأسماء لو أنتم من العارفین؛ و قدّرنا یوم اللّقاء یوم الأحد. (مائده آسمانی، ج۴، ص۲۸۱)
میرمحمّد شیرازی لوح را نزد حضرات می‌برد و علاوه بر آن تفصیل واقعه را نیز به جمعی از مهاجرین و مسافرین و نیز گروهی از مسلمانان ایرانی که در ادرنه به کسب و کار مشغول و با احبّاء معاشر و مأنوس بودند، اطّلاع می‌دهد. این حسن آقا شخصی بود تنباکوفروش که سیّد محمّد اصفهانی در این فقره با او همراه بود و سندی را مشترکاً مرقوم داشتند که اگر کسی در مسجد حاضر نشد بطلان او ثابت گردد.
سیّد محمّد اصفهانی که کاملاً اطمینان داشت حضرت بهاءالله حضور نخواهند یافت، "به جهت القای شبهه در قلوب عباد، باری، در ادرنه نزد اعجام شهرت داده که ما امروز قرار گذارده‌ایم که بیایند در مسجد سلطان سلیم و ما هم حاضر شویم و اظهار حقیقت خود را نماییم تا آن که حق از باطل ممتاز شود." (مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۲۷۸) میرمحمّد شیرازی هم این فقره را به آقا میرزا محمّدقلی، برادر کوچکتر جمال مبارک، ابراز می‌کند و ایشان هم در ساحت اقدس ابهی معروض می‌دارند. (مائده آسمانی، ج۴، ص۲۷۸)
یوم معهود فرا رسید. میرمحمّد به بیت مبارک مراجعه می‌کند. جمال مبارک نظر به وعده‌ای که داده بودند از بیت خارج می‌شوند. در لوحی می‌فرمایند با آن که خداوند "حَرَّمَ علی أحبّائه لقاء المشرکین و المنافقین" ولی "إنّا خَرَجنا عَنِ البَیت متوکّلاً علی الله و ناظراً إلی شطر الامر" که شاید بندگان غافل متنبّه شوند؛ گو این که "الّذینهم کفروا و اشرکوا اولئک لن‌یؤمنوا بالله ولو یأتیهم بصحائفِ القدس أو بجنود الغیب أو بحجج المُرسَلین."
جمال مبین از بیت مبارک قدم برون گذاشتند و به سوی مسجد سلطان سلیم حرکت کردند. در این سبیل تنها نبودند. به شهادت قلم اعلی "خَرَجَت مَعَهُ أرواحُ الأصفیاء ثمّ حقایق المُرسَلین." اهل منظر اعلی از بالا همراهی می‌کردند و حجج نبیین در دست هیکل مبارک بود موقعی که به سوی مقصد رهسپار شدند. چون به مسجد رسیدند، اثری از یحیی ازل و سیّد محمّد مشهود نبود. لهذا به جناب میرمحمّد فرمودند: "یا محمّد، إذهِب إلی ملأ المشرکین و قل قد جائَکُمُ الغلام و مَعَه جنودُ الوحی و الإلهام..." به آنها بگو که بترسید از خداوند و بر کسی که به امر او هر امری مقدّر میشود اعتراض مکنید؛ پس با آن ریسمان‌هایتان و هر آنچه که در دست دارید بیایید که خداوند به من ید بیضاء بخشیده و عصایی که اگر آن را بیفکنم هرآینه تمامی خلائق را خواهد بلعید.
میرمحمّد نزد ازل و سیّد محمّد رفت و گفت، "جمال مبارک نظر به وعده و قرارداد در مسجد معهود حاضرند و انتظار دارند شما هم بفرمایید." امّا اسفا که در جواب جز طفره رفتن و شکستن قول و قرار هیچ واکنشی نیافت. آنچه لازمهٔ اصرار و الحاح بود به عمل آورد. ولی فایده و ثمری ندید. سید محمّد "متعذّر شد که امروز ممکن نمی‌شود. قرار باید به روز دیگر گذاشت." میرمحمّد در خشم شد و به او گفت: "تو خود این فقره را اختیار نمودی و تو مایلِ این امر شدی و تو سند نوشته‌ای که هر که امروز حاضر نشود باطل است و بر حق نیست. آخر به چه حرف شما اعتبار باید نمود؟" (مائده آسمانی، ج۴، ص۲۷۸)
شرمنده بود بسیار. نمی‌دانست به جمال قدم چه عرض نماید. سرافکنده نزد جمال مبین آمد. حضرت بهاءالله به او فرمودند، کجایند آنها که اراده کرده بودند تجلّی این جوان الهی را مشاهده کنند؛ کجایند آنها که به خداوند کافر شدند؟ بعد افزودند که بگو، وقتی خورشید آسمان بتابد و نورافشانی کند و زمین و آسمان را روشنی بخشد، خفّاشان شب فرار اختیار کنند و روی پنهان نمایند. چه که، از بیم هلاکت و ذلّت، نتوانند به خورشید نزدیک شوند. میرمحمّد عرض کرد که حضرات از آمدن خودداری نمودند. حضرت بهاءالله کاملاً واقف بودند که آنها نخواهند آمد چه که این دیدار با مظهر ظهور الهی جز افزودن بر کفر و طغیان برای آنها ثمری نخواهد داشت.
طلعت ابهی کاملاً واقف بودند که احدی در میدان مکاشفه و عرفان یارای روبرو‌‌شدن با آن حضرت را ندارد. حتّی علما را خطاب قرار داده فرمودند: "یا معشر العلماء، هل یقدر احدٌ مِنکم أن یستنّ معی فی میدان المکاشفة و العرفان أو یجول فی مضمار الحکمة و التّبیان؟ لا وربّی الرّحمن کُلّ علیها فانٍ و هذا وجه ربّکم العزیز المحبوب." (کتاب اقدس، بند ۱۰۱) و دربارهٔ همین مباهله نیز به بیانی مشابه تکلّم فرمودند: "قل یا قوم هل یقدرُ أحدٌ أن یقومَ معه فی مضمار الحجّة و البرهان؟ لا و نفسه الرّحمن."
جمال قدم آن روز تا قریب غروب در مسجد تشریف داشتند و هیچ یک از آن دو حضور نیافتند. مراجعت فرمودند و چون مغازه‌های ایرانیانی که از این حکایت آگاه بودند سر راه بود، به آنها ابلاغ فرمودند که ما نظر به قول و قرار معهود به مسجد موعود رفتیم و مدّتی منتظر بودیم، ولی آنها نکول نمودند و حاضر نشدند. در بازگشت از مقابل مغازهٔ همان حسن‌آقا که در تنظیم سند مباهله با سیّد محمّد همراهی کرد عبور می‌فرمودند. به او فرمودند: "بنا به قراری که حضرات سند داده بودند، طلعت رحمن حاضر و مشرکین قرار خود را انکار نمودند." روز بعد لوحی به اسم حسن آقا صادر و ارسال شد امّا خود او ابداً به شعور نیامد.
آقا میرزا هادی شیرازی، که به عبدالاحد شهرت یافته بود، این حکایت را با آیات نازله از قلم ابهی مفصّلاً نوشت و به ایران فرستاد که بین احبّاء منتشر شد. لوحی از قلم ابهی به امضاء خادم‌الله شرف صدور یافت که مجمل واقعه در آن نقل شد.
(با استفاده از تاریخ سمندر، ص۲۰۵-۲۱۲ / محاضرات، ج۱، ص۴۳۳ / مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۲۷۷ به بعد تدوین شد.)
باری، بعد از انفصال بین بهائیان و ازلیان، حکومت عثمانی تصمیم گرفت که حضرت بهاءالله را به عکّا و ازل را به قبرس تبعید کند. قبرس به جزیرهٔ شیطان شهرت داشت. در لوح مبارک استنطاق به این نکته اشاره شده است:
چندی قبل یکی از دوستان، که از ملل مختلفه بود، عریضه‌ای عرض نمود و در آن عریضه دو روایت معروض داشته که در کتب قدیمه از لسان یونانی به لسان عربی ترجمه شد. فقرهٔ اولی «سیظهر الشّیطان فی جزیرة قاف و یمنع النّاس عن الرّحمان. اذا حان ذلک الحین توجّهوا الی الأرض المقدّسه منها تمرّ نسمةالله.» انتهی و قاف قبرس است و این مشهور است چنانچه جمیع ترک قبرس را «شیطان جزیره‌سی» می‌گویند و ارض مقدّسه هم معلوم که حال مقرّ عرش واقع شده.
و فقرهٔ ثانی «یظهر الحباب فی جزیرة المنسوبة الیه انّه کثیر القامة کثیر اللّحیة ضیق الجبهة و الصّدر اصغر العین... إذ اتی ذلک الوقت تقرّبوا الی الکرمل ولو بالکل‌کل ثمّ اقبلوا الی الواد المقدّس ارض المحشر بقعة البیضا.»
معلوم بوده که حباب اسم شیطان و حیّه است. می‌فرماید ظاهر میشود شیطان در جزیره که منسوب به اوست که قبرص باشد. چنانچه به جزیرهٔ شیطان معروف است و می‌فرماید اذا اتی ذلک الوقت تقرّبوا الی الکرمل و کرمل جبلی است مقابل عکّا ولو بالکل‌کل، یعنی اگرچه به سینه باشد. ثمّ اقبلوا الی الواد المقدّس ارض المحشر بقعة البیضاء. این سه لقب ارض عکّا است چنانچه بین کلّ مشهور است و در کتب مذکور. و کاش نفسی به قبرص می‌رفت و جمیع این صفات که مذکور است به عین ظاهر در آن شخص مشاهده می‌نمود. (مائدهٔ آسمانی، ج۴، ص۲۵۸ / رحیق مختوم، ج۱، ص۲۴۷)
لوحی به تفصیل از قلم حضرت عبدالبهاء در توصیف میرزا یحیی نازل شده که در رحیق مختوم، ج۱، ص۲۴۹-۲۵۲ درج است.
یکی از کارهایی که ازل و پیروانش انجام دادند شهرت دادن آثار جمال مبارک به اسم ازل بود. در لوحی از قلم اعلی نازل: "جناب حیدر قبل علی علیه بهائی و عنایتی از ارض صاد نوشته که متوهّمین این ارض ناس را به کتاب ایقان به مطلع اوهام دعوت می‌نمایند. این است شأن عباد. کو عدل و کجاست انصاف؟ ذرهم فی خوضهم یلعبون. (آیات بیّنات، ص۹۴ / اقتدارات، ص۴۲-۴۳)
این معنی را حضرت بهاءالله به زیبایی تامّ در لوحی به زبان فارسی به صورت گفتگوی جغد و بلبل بیان کرده‌اند که زیارت آن سبب تبصّر است:
مَثَل شما مثل آن جغد است که وقتی بلبلی را گفت که زاغ از تو بهتر می‌خواند. بلبل گفت ای جغد چرا از انصاف گذشتی و از حق چشم برداشته. آخر هر دعوی را برهانی لازم است و هر قولی را دلیلی. حال من حاضر و زاغ حاضر بخواند تا بخوانم. گفت این کلمه مقبول نیست، بلکه مردود است. چه که من وقتی از رضوانی نغمهٔ خوشی استماع نمودم. بعد، از صاحب نغمه پرسیدم مذکور نمودند که این صوت زاغ بود و علاوه بر آن مشاهده شد که زاغی از آن بستان بیرون آمد. یقین نمودم که قائل صادق است. بلبل بیچاره گفت ای جغد، آن صوت زاغ نبود صوت من بود و حال به همان صوت که شنیدی بلکه احسن و ابدع از آن تغنّی می‌نمایم. گفت مرا به این کلمات رجوعی نیست و این سخن‌ها مقبول نه. چه که من همچه شنیده‌ام از آباء و امثال خود و حال آن زاغ حاضر و سند هم در دست دارد. اگر تو بودی چگونه اسم او شهرت نمود. بلبل گفت، ای بی‌انصاف مرا صیّاد کین در کمین بود و سیف ظلم از عقب. لذا به اسم زاغ شهرت یافت. من از غایت ظهور مستور ماندم و از کمال تغنّی به ساکت مشهور. ولکن صاحبان آذان نغمهٔ رحمن را از نعیب زاغان تمیز دهند. حال تو به اصل صوت و لحن ناظر شو لیظهر لَکَ الحق. (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۳۳۷)
میرزا یحیی در دوران اقامت در قبرس موفّق به تبلیغ امر حضرت ربّ اعلی نشد. حضرت عبدالبهاء به این شهادت داده‌اند. در پایان این قسمت، بخشی از لوح مزبور نقل می‌گردد:
عجب در آن است که بعضی از اهل ایران هنوز در زاویه نسیان معتکف و در خواب بی‌پایان مستغرق. بعضی به کلّی اصمّ و ابکم و اعمی. با وجود اشراق شمس در کبد سماء سرّاً در نزد بی‌خبران ذکر یحیی نمایند که چنین است و چنان با وجود آن که شخص معلوم موجود و مشهود. اقلّاً طالبان قدم رنجه فرمایند و به قبرس شتابند تا به دیدهٔ خود ببینند که در چه حال و اولاد در چه اطوار و به گوش خویش شنوند که زبان الکن و بیان بی‌بنیان. نه نطقی نه بیانی نه حکمتی نه اسراری نه بدیع اذکاری؛ و اگر ذهاب و ایاب نتوانند از اهل قبرس استفسار نمایند که آن نفس موهوم با وجود حرّیّت معلوم چهل سال در آن جزیره آیا نفس واحدی را تبلیغ و تقلیب نموده و یا اثری از اقتدار در امری از امور نموده. جمیع اهالی جزیره شهادت دهند که الکن و ابکم است. لیکن نفوسی از اهل اوهام در ایران طوطی شکرشکن خوانند و ورقاء خوش‌الحان نامند. فبئس ما اعتقدوا. (مائدهٔ آسمانی، ج۹، ص۹۲ / اقلیم نور، ص۲۰۱)
۱۸۵. هٰذا نُصْحُ اللهِ لَوْ اَنْتَ
مِنَ ﭐلسّامِعینَ * هٰذا فَضْلُ اللهِ لَوْ اَنْتَ مِنَ ﭐلْمُقْبِلینَ *هٰذا ذِکْرُ اللهِ لَوْ اَنْتَ مِنَ ﭐلشّاعِرینَ * هٰذا کَنْزُ اللهِ لَوْ اَنْتَ مِنَ ﭐلْعارِفینَ *
(مضمون: این اندرز الهی است [منظور بند قبلی است] اگر از شنوندگان باشی. این فضل خداوند است اگر از اقبال کنندگان باشی. این ذکر خداوند است اگر از فهمیدگان باشی. این گنج خداوند است اگر از عارفان باشی.)
در پی انذاراتی که به میرزا یحیی فرمودند، تصریح می‌فرمایند که این پند و اندرز الهی است که به او میشود. مشروط بر این که از سامعین باشد. حضرت بهاءالله در انذارات خود همواره طریق نصیحت می‌پیمایند و بقیه به عهدۀخود بندگان است که گوش کنند و عمل نمایند یا ننمایند. زیرا هر نفسی مسئول اعمال خویش است. خداوند انسان را مختار آفریده است: "و بَعْد از خلق کل ممکنات و ایجاد موجودات بتجلّی اسم یا مختار انسان را از بین أمم و خلایق برای معرفت و محبّت خود که علّت غائی و سبب خلقت کائنات بود اختیار نمود." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۳۹)
بنابراین، انسان دارای اختیار است که به موجب اوامر الهی رفتار کند یا خیر. به هر حال مسئول اعمال و افکار خود خواهد بود. زیرا: "انّهُ یفعلُ ما یشاء و یحکُمُ ما یُرید و لایُسئَلُ عمّا یَفعلُ و کُلٌّ عن کُلّ یُسئلون." (جواهرالاسرار، آثار قلم اعلی، ج۲، طبع کانادا، ص۴-۲۶۳ / او عمل می‌کند آنچه می‌خواهد و حکم می‌کند آنچه می‌خواهد و از آنچه انجام می‌دهد سؤال کرده نمی‌شود ولی همه از همه چیز سؤال کرده می‌شوند.)
مطلب ثانی آن که فضل الهی احاطه کرده تا جمیع ممکنات را در بر بگیرد، خوشا به حال کسی که اقبال کند. ناگفته نماند کسی را نمی‌سزد که به علّت اقبالش منّتی بر خدای داشته باشد. زیرا اگر فضل او نباشد، اقبال احدی ثمری نبخشد. تا تابش شمس نباشد، نور و حرارتی در میان نخواهد بود که کسی در معرض آن قرار گیرد. جمال قدم در لوح مبارک مدینةالصّبر تصریح می‌فرمایند:
إتّقوا الله و لاتُبطلوا أعمالَکُم بالغفلة و لاتَمنّوا عَلَی الله فی ایمانِکُم بمظهر نفسِه بَلِ اللهُ یَمُنُّ عَلَیکُم فیما أیَّدَکُم عَلَی الأمر و عَرَّفَکُم سُبُلَ العزّ و التّقوی و ألهَمَکُم بدایِعَ عِلمٍ مخزونا. (ایّام تسعه، ص۸-۲۸۷ / مبادا به علّت غفلت، اعمال خویش را از حیّز قبول ساقط کنید و در ایمانتان به مظهر الهی بر خداوند منّت نگذارید بلکه خداوند است که بر شما منّت دارد که شما را بر امر تأیید فرمود و راه‌های عزّت و پرهیزگاری را به شما شناساند و بدایع علم مخزون و مکنون را به شما الهام فرمود.)
فضل الهی چنان احاطه فرموده که عاصیان را امکان توبه و انابه بخشیده و آنها را به رجوع الی الله تشویق و ترغیب فرموده است. بدین لحاظ است که میرزا یحیی نیز، علیرغم معاصی کبیره‌اش در مخالفت با مظهر ظهور الهی و خیانت‌هایش به آن حضرت و اقدام به قتل ایشان، مجال رجوع دارد و وعدهٔ عفو به او داده میشود.
این ذکر الهی است اگر شعور وجود داشته باشد و قادر به درک آن باشد. جمال قدم در کلمات مکنونه عربی (فقره ۴۴) می‌فرمایند مرا در زمینم ذکر کن تا تو را در آسمان ذکر کنم. تا به ذکر تو مرا، چشم من روشن شود و به ذکر من تو را، چشم تو روشن گردد. (مجموعه الواح چاپ مصر، ص۲۶) در اینجا او را از آسمان ذکر می‌فرمایند تا دیده‌اش روشنی یابد و حقّ را در این جامه بشناسد و از اعراض دست بشوید و به اقبال روی آورد.
و کلام آخر آن که این کنز الهی است که خداوند به او عنایت می‌فرماید، یعنی بخشش الهی در مقابل حجم عظیم گناهان. زیرا ابواب رضوان همیشه مفتوح است و همه مأمور به دخول، یعنی اقدام برای کسب رضای الهی و آن استغفار از معاصی مرتکب شده و عهد بستن برای پرهیز از تکرار.
۱۸۶. هٰذا کِتابٌ اَصْبَحَ مِصْباحَ
ﭐلْقِدَمِ لِلْعالَمِ وَ صِراطَهُ ﭐلْاَقْوَمَ بَینَ ﭐلْعالَمینَ * قُلْ اِنَّهُ لَمَطْلَعُ عِلْمِ اللهِ لَوْ اَنْتُمْ تَعْلَمونَ * وَ مَشْرِقُ اَوامِرِ اللهِ لَوْ اَنْتُمْ تَعْرِفونَ *
(مضمون: این کتابی است که چراغ جاودانگی را برای عالم و راه او را در بین عالمیان روشن نمود. بگو او مطلع علم خداوند است اگر بدانید و مشرق اوامر خداوند است اگر بشناسید.)
دربارهٔ کتاب اقدس و اهمّیت و لزوم تعظیم و تعزیز آن بیانات بسیار از قلم اعلی و کِلک میثاق نازل شده است. جمال قدم در لوحی می‌فرمایند:
تمسّکوا بالکتاب الأقدس الّذی أنزَلَهُ الرّحمنُ مِن جبروتِهِ المقدّس المنیع. إنّهُ لَمیزانُ الله بینکم. یوزَنُ بِهِ کُلُّ الأعمال مِن لدُن قویٍّ قدیر. طوبی لِمَن وجَد مِنه حلاوة بیان ربِّهِ و شَرِبَ مِن کلماتِهِ کوثَرَ أوامرِ الله ربّ العالَمین. (آثار قلم اعلی، ج۲، طبع بمبئی، ص۱۳-۱۴؛ طبع کانادا، ص۱۳ / مضمون: به کتاب اقدس که خداوند رحمن از جبروت مقدّس خود نازل فرموده متمسّک باشید. این کتاب میزان الهی بین شما است و جمیع اعمال از سوی خداوند با آن سنجیده میشود. خوشا به حال کسی که شیرین سخن پروردگارش را از آن بیابد و آب حیات اوامر الهیه را از کلماتش بنوشد.)
جمال قدم دربارهٔ کتاب اقدس می‌فرمایند:
قد أنزَلنا فی السّجن کتاباً سُمّی لَدَی العرشِ بالکتابِ الأقدس و فیهِ شَرَعنَا الشّرایعَ و زَیَّنّاهُ بأوامرِ رَبِّکَ الآمرِ عَلیٰ مَن فِی السّموات و الأرضین. قل یا قوم تمسّکوا بِهِ ثُمَّ ٱعملوا بما نُزِّلَ فیهِ مِن بدایعِ أحکامِ رَبِّکُمُ الغفورُ الکریم. إنّهُ ینفَعُکُم فِی الدُّنیا و الآخرة و یُطهِّرُکُم عمّا لاینبغی إنَّهُ لَهُوَ المدبّر المبیّن المُعطِی الباذِلُ العزیزُ الحمید. (مجموعه الواح نازله بعد از کتاب اقدس، ص۱۶۸ / مضمون: در زندان کتابی نازل کرده‌ایم که در ساحت عرش به کتاب اقدس تسمیه شده و در آن احکام را تشریع کردیم و آن را به اوامر پروردگارت مزیّن داشتیم؛ پروردگاری که به جمیع کسانی که در آسمانها و زمین‌ها هستند امر می‌فرماید. بگو ای مردم به آن متمسّک باشید و سپس به آنچه که در آن از احکام بدیع پروردگارتان نازل شده عمل کنید. زیرا در این دنیا و عالم بعد به نفع شما است و شما را از آنچه که شایسته نیست طاهر می‌سازد. اوست تدبیر کننده، تبیین کننده، اعطاء کننده، بذل‌کننده و عزیز و ستوده.)
در لوح دیگری جمال مبارک شهادت می‌دهند که کتاب اقدس گواهی است بر رحمت الهیّه:
باید به کمال محبّت و بردباری ناس را به بحر معانی متذکّر نمود. کتاب اقدس بنفسه شاهد و گواه است بر رحمت الهیّه. به انبساطی نازل شده که ذکر آن ممکن نه. اوست مغناطیس اعظم از برای جذب افئدهٔ عالم. سوف یُظهِرُ اللهُ فِی الأرض سلطانَهُ إنّهُ لهُوَ المقتدرُ القدیر. (جناب بدیع‌الله فرید از صفحه ۳ مجموعه آثار جمال قدم دربارهٔ کتاب مستطاب اقدس نقل کرده‌اند که به وسیلهٔ لجنه استنساح الواح ایران زیر نظر جناب احمد یزدانی تهیّه گردیده است. / مضمون عبارت عربی: به زودی خداوند عظمت و قدرت آن را در روی زمین ظاهر خواهد فرمود.)
یکی از نکات بسیار جالب و جاذب آن که تشبّث به کتاب اقدس به منزلهٔ لقاء الهی است. جمال قدم می‌فرمایند:
هو العزیز المحبوب جمیع از برای لقای الهی خلق شده‌اند و کلّ را از این مقام اعلی قسمت بوده و هست. ولکن احتجابات خلق مابین فیض فیّاض و احبّای او حایل شده و این متعلّق به ظاهر است و در باطن هر نفسی که به اوامر الهی عامل شد و به کتاب اقدس که از ملکوت مقدّس نازل گشته تشبّث جُست او از اهل لقا عندالله محسوب است. (یادنامهٔ مصباح منیر، ص۱-۳۹۰)
بعضی نفوس اعتراض کرده‌اند که کتاب اقدس دچار تحریف شده است. حضرت ولی امرالله در توقیعی به اعزاز جناب آقا محمّد عبدالله وکیل به تاریخ ۷ می ۱۹۴۰ میلادی، به امضاء منشی هیکل مبارک چنین مذکور: "راجع به اعتراض معترضین در خصوص کتاب اقدس فرمودند بنویس، این اعتراض باطل. زیرا کتاب اقدس از تحریف مصون و میزان اقوم و مرجع اکمل اتمّ بهائیان عالم است. آئین بهائی اساسش تعالیم و مبادی و احکام آن کتاب است و وصایای حضرت عبدالبهاء که به نصّ قاطع مبیّن آیات‌اللّه‌اند مبیّن آن کتاب و مؤیّد آن فصل‌الخطاب است." (یادنامهٔ مصباح منیر، ص۱۸۶) حضرت ولی امرالله به نقل یکی از بیانات جمال قدم در وصف کتاب اقدس می‌پردازند:
در الواح مقدّسه در وصف اعظمیت و اکملیت این رقّ منیع این کلمات عالیات نازل، قول جلّ احسانه: «أنِ ٱعمَل یا عبدُ بما نُزِّلَ فی الکتاب الأقدس تالله إنّهُ لَمیزانُ الهُدیٰ بین الوری و برهانُ الرّحمن لمن فی الأرضین و السّموات... طوبی لنفسٍ عملَت بما أنزَلَهُ الرّحمن فی کتابه الأقدس الّذی تزَیَّنَ بالاحکام. قل انّ الکتابَ هو سماءٌ قد زَیَّنّاها بأنجُمِ الأوامر و النّواهی یشهد بذلک مَن عندهُ اُمُّ‌الألواح. قل ما حُدِّدَ فی الکتاب لَیسَ لأحدٍ أن ینظُرَهُ کما یَنظُرُ إلی حدودِ الّتی ظَهَرَت مِن ظنوناتِ المتوهّمین... کتاب اقدس به شأنی نازل شده که جاذب و جامع شرایع الهیه است. طوبی لِلفائزین، طوبی لِلعارفین، طوبی لِلمتفکّرین، طوبی لِلمتفرّسین و به انبساطی نازل شده که کلّ را قبل از اقبال احاطه فرموده. سوفَ یظهَر فی الارضِ سُلطانُه و نُفوذُه وَ اقتدارُه. اِنّ ربَّک لَهو العَلیم الخَبیر.» (توقیع مبارک ۱۰۱ بدیع؛ توقیعات مبارکه خطاب به احبّای شرق، ص۱۷۰-۱۷۱ / مضمون: عمل کن به آنچه که در کتاب اقدس نازل شده. قسم به خداوند که آن میزان هدایت بین بندگان و برهان پروردگار رحمن برای ساکنان زمین‌ها و آسمانها است... خوشا به حال کسی که عمل کرد به آنچه که نازل شده در کتاب اقدس که مزیّن شده به احکام. بگو این کتاب آسمانی است که ما آن را به ستارگان اوامر و نواهی مزیّن کردیم. کسی که امّ‌الالواح نزد او است به آن گواهی می‌دهد. بگو کسی نباید به آنچه که در این کتاب از احکام نازل شده آن چنان نگاه کند که به حدودی که از ظنونات متوهّمین ظاهر شده می‌نگرد.)
در بیان دیگر چنین مذکور:
طوبی لِمَن یقرئه و یتفکّر فیما نُزِّلَ فیه مِن آیاتِ الله المقتدر العزیز المختار. قل یا قوم خذوه بیَدِ التّسلیم... لعمری قد نُزِّلَ عَلی شأنٍ یتحیّرُ مِنهُ العقولُ و الأفکارُ إنّهُ لَحجّةُ العُظمی للوَریٰ و برهانُ الرّحمن لِمن فی الأرضین و السّموات. (کتاب اقدس، طبع مرکز جهانی، ص۲۸ / خوشا به حال کسی که آن را بخواند و در آنچه که در آن از آیات الهی نازل شده بیندیشد. بگو ای مردم آن را به یَدِ تسلیم بگیرید... قسم به جانم به شأنی نازل شده که عقول و افکار از آن متحیّر است. حجّت بزرگ و برهان خداوند برای ساکنان زمین‌ها و آسمانها است.)
در کلام مبارک دیگر از قلم اعلی مسطور:
طوبی لذائقةٍ یجِدُ حلاوتَها و لذی بصرٍ یعرِفُ ما فیها و لذی قلبٍ یطّلعُ برموزها و اسرارها. تالله یرتعدُ ظَهْرُ الکلام مِن عظمة ما نُزِّلَ و الإشارات المقنّعة لشدّة ظهورها. (کتاب اقدس، طبع مرکز جهانی، ص۲۹ / مضمون: خوشا به ذائقه‌ای که شیرینی آن را بیابد و دارای چشمی که آنچه را که در آن است دریابد و دارای قلبی که به رموز و رازهای آن آگاه شود. سوگند به خدا که پشت کلام از عظمت آنچه که نازل شده می‌لرزد و اشارات مستور و پوشیده از شدّت ظهورش لرزان است.)
و کلام آخر آن که کتاب اقدس میزان الهی در بین مردمان است و جمیع اعمال با این مقیاس و میزان سنجیده خواهد شد. جمال مبارک بنفسه المبارک می‌فرمایند:
تمسّکوا بالکتابِ الأقدس الّذی أنزَلهُ الرّحمن مِن جبروته المقدّس المنیع. إنَّهُ لَمیزانُ الله بینکم. یوزَنُ بِهِ کُلُّ الأعمالِ مِن لدن قویٍّ قدیر. طوبی لمن وجدَ منه حلاوة بیان ربّه و شربَ مِن کلماته کوثَرَ أوامرالله ربّ العالَمین. (آثار قلم اعلی، ج۲، طبع کانادا، ص۱۳؛ طبع بمبئی، ص۱۳ / مضمون: به کتاب اقدس که خداوند رحمن از جبروت مقدّس خود نازل فرموده متمسّک باشید. این کتاب میزان الهی بین شما است و کلّیه اعمال از سوی خداوند توانا به واسطهٔ آن سنجیده خواهد شد. خوشا به حال کسی که شیرین سخن پروردگارش را از آن بیابید و از کلماتش آب حیات اوامر الهی را بنوشد.)
۱۸۷. لا تَحْمِلُوا عَلَی ﭐلْحَیوانِ ما یَعْجِزُ
عَنْ حَمْلِهِ اِنّا نَهَیناکُمْ عَنْ ذٰلِکَ نَهْیاً عَظیماً فِی ﭐلْکِتابِ کُونُوا مَظاهِرَ ﭐلْعَدْلِ وَ ﭐلْاِنْصافِ بَینَ ﭐلسَّمٰواتِ وَ ﭐلْاَرَضیۭنَ *
(مضمون: بر حیوان آنچه را از حمل آن عاجز است، تحمیل نکنید. شما را از این کار در کتاب به‌شدّت نهی کرده‌ایم. مظاهر عدل و انصاف در بین آسمانها و زمین‌ها باشید.)
رحم بر حیوانات و رفتار منصفانه با آنها از شیَم مرضیه نفوس انسانی است که حضرت بهاءالله بر آن تأکید دارند: "بگو ای دوستان به ضرّ حیوان راضی نشوید." (امر و خلق، ج۳، ص۱۹۶) و در ایقان در زمرهٔ شرایط شخص مجاهد که طالب عرفان الهی است می‌فرمایند، "رعایت حیوان را منظور نماید." (ایقان، طبع مصر، ص۱۵۰)
حضرت عبدالبهاء به نکتهٔ ظریفی اشاره فرموده‌اند که شایستهٔ توجّه تامّ است. هیکل مبارک از ناتوانی حیوان در بیان آلام وارده سخن به میان می‌آورند:
حیوان با انسان در احساسات جسمانی و روح حیوانی مشترک است. ولی انسان ملتفت این حقیقت نیست. گمان می‌نماید که احساس حصر در انسان است. لهذا ظلم به حیوان می‌کند. امّا، به حقیقت، چه فرق در میان احساسات جسمانی. احساس واحد است، خواه اذیت به انسان کنی و خواه اذیت به حیوان. ابداً فرقی ندارد، بلکه اذیت به حیوان ضررش بیشتر است. زیرا انسان زبان دارد، شکوه نماید، آه و ناله کند و اگر صدمه‌ای به او رسد به حکومت مراجعت کند، حکومت دفع تعدّی کند. ولی حیوان بیچاره زبان‌بسته است؛ نه شکوِه تواند و نه به شکایت به حکومت مقتدر است. اگر هزار جفا از انسانی ببیند، نه لساناً مدافعه تواند و نه عدالةً دادخواهی کند. پس باید ملاحظهٔ حیوان را بسیار داشت و بیشتر از انسان رحم نمود. (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۲۱۱)
حضرت عبدالبهاء توصیه می‌فرمایند که به اطفال از همان کودکی آموزش داده شود که با حیوانات به رأفت و عطوفت رفتار نمایند: "اطفال را از صغر سن نوعی تربیت نمایید که بی‌نهایت به حیوان رؤف و مهربان باشند. اگر حیوانی مریض است در علاج او کوشند؛ اگر گرسنه است اطعام نمایند؛ اگر تشنه است سیراب کنند؛ اگر خسته است در راحتش کوشند." (همان، ص۲۱۲) البتّه حضرت عبدالبهاء بین حیوانات موذیه و حیوانات مبارکه تفاوت قائل می‌شوند. این نه بدان معنی است که باید به حیواناتی از قبیل گرگ و کفتار ظلم کرد. بلکه دفع شرّ آنها را از حیوانات مبارکه باید نمود. هیکل مبارک چنین هدایت می‌فرمایند: "انسان اکثر گنهکارند و حیوان بی‌گناه. البتّه بی‌گناهان را مرحمت بیشتر باید کرد و مهربانی بیشتر باید نمود مگر حیوانات موذیه. چه که رحم به اینها ظلم به انسان و حیوانات دیگر است. مثلاً اگر گرگی را رأفت و مهربانی نمایی، این ظلم به گوسفند است. یک گله گوسفند را از میان بردارد. کلب عقور را اگر فرصت دهی هزار حیوان و انسان را سبب هلاک شود. پس رأفت به حیوان درّنده ظلم به حیوانات مظلومه است. لهذا باید چارهٔ آن را نمود. ولکن به حیوانات مبارکه باید بی‌نهایت مهربانی نمود. هرچه بیشتر بهتر. و این رأفت و مهربانی از اساس ملکوت الهی است. این مسأله را بسیار منظور دارید." (همان)
در اینجا یک نکته مطرح است و آن این که برای اکتشافات و تحقیقات گاهی اوقات تشریح حیوانات لازم می‌آید تا بتوان راهی برای درمان انسان‌ها یافت و اکثراً داروهای جدید را برای آن که میزان تأثیر آن معلوم شود روی حیوانات آزمایش می‌کنند و سپس در مورد انسان به کار می‌برند. در این موارد از حضرت عبدالبهاء سؤال شده است. در جواب فرمودند:
در تشریح حیوان، چون منافع و فوائد طبّی حاصل میشود که سبب استفادهٔ جمیع بشر می‌گردد، شاید از تشریح جرّاحی اکتشافاتی حصول یابد که سبب حیات هزار ملیون از نفوس گردد. هرچند این عمل جرّاحی ضرر خصوصی است، ولکن منفعت عمومی یعنی از برای عموم انسان مفید است. حتّی این تشریح اکتشافی سبب منفعت عالم حیوان نیز گردد. از این نظر گاه منفعت عمومی مقبول ولو ضرر خصوصی دارد، جائز است. زیرا تشریح آن حیوان نتایج بسیار عظیمی می‌بخشد. مثلاً تشریح گرگی در حالت بیهوشی سبب شود که مرضی کشف میشود که الآن هزار ملیون از آن مرض مهلِک به هلاکت رسیده‌اند. حال این تشریح کشفی سبب میشود که هزاران ملیون ازین هلاکت محفوظ می‌مانند. اگر آفتی بر رمهٔ گوسفندی مسلّط، جائز است یک گوسفند را از برای سلامت گله فدا نمود والّا آن آفت جمیع آن گله را، حتّی آن گوسفند فدایی را، هلاک خواهد نمود.
ولکن، باید تشریح در حیوانات موذیه باشد و به درجه‌ای از احتیاط باشد که آن حیوان مدهوش و بی‌احساس باشد. حیوانات موذیه را جائز که به جهت سلامتی نفوس فدا نمود. نظر به این حکمت‌های بالغه جائز است که حیوانات موذیه را به جهت سلامت عالم انسانی تشریح کرد. این حیوان موذی اگر زندگانی نماید، سبب هلاکت هزار حیوان دیگر شود. مثلاً اگر گرگ تشریح اکتشافی شود، این سبب محافظهٔ هزار گوسفند است که او خواهد درید. حتّی موت این سبب بقای هزار حیوان است، علی‌الخصوص اکتشافات فنّی و طبّی میشود که إلَی الأبد از برای عموم انسان مفید است. (مائدهٔ آسمانی، ج۵، ص۱۵۲ / امر و خلق، ج۳، ص۱۹۸)
در این زمینه، هدایتی از حضرت ولی امرالله، به امضاء منشی هیکل مبارک، در دست است که ذیلاً نقل می‌گردد:
حضرت ولی امرالله از ابراز انزجار شما از هرگونه آزار و شکنجهٔ حیوانات کاملاً حمایت می‌کنند. امّا به اعتقاد ایشان از آنجا که افراد بشری هستند که در سراسر عالم به مراتب شدیدتر از حیوانات تحت شکنجه‌های غالباً جسمی و اغلب روانی قرار دارند، توجّه و تمرکز احبّای الهی بر آنچه که سبب نجات انسان از بی‌عدالتی و ظلمی میشود که سخت مقهور آن است، به مراتب مهمّ‌تر از توجّه به حیوانات است. وقتی ما بتوانیم قلوب انسان‌ها را تقلب نماییم، دیگر ظلم و ستمی نسبت به حیوانات اعمال نخواهد شد و تحقیقات طبّی به طریقی اجرا خواهد شد که حتّی‌المقدور از رنج و عذاب حیوانات در آزمایش‌ها به میزان زیادی خواهد کاست. (ترجمه – مکتوب ۲۷ دسامبر ۱۹۵۲ از طرف حضرت ولی امرالله به یکی از احبّاء / انوار هدایت، شماره ۹۹۴)
وضع احکام در این موضوع به عهدهٔ بیت‌العدل اعظم است. از معهد اعلی در این مورد استفسار شده است. در جواب فرمودند:
مکتوب مورّخ ۱۹ ژانویه شما که در طیّ آن از نقطه نظر بهائی دربارهٔ تشریح حیوانات زنده استفسار نموده بودید به بیت‌العدل اعظم واصل گردید. مطلب مشابهی از حضرت ولی محبوب امرالله سؤال شده بود که منشی هیکل مبارک در تاریخ ۲۹ نوامبر ۱۹۵۵ از طرف ایشان چنین جواب داد: «از آنجا که در تعالیم مبارکهٔ امر بهائی هیچ بیان قطعی و قاطعی وجود ندارد، این موضوعی است که بیت‌العدل اعظم در آینده باید در مورد آن رأی قطعی صادر نمایند.»
بیت‌العدل اعظم مایل نیستند در حال حاضر در این مورد قانون وضع نمایند. اتّخاذ تصمیم به آحاد احبّاء واگذار میشود که باید با توجّه به تعالیم مبارکه دربارهٔ حیوانات و سلوک با آنها عمل نمایند.
بیت‌العدل اعظم در این رابطه هدایت می‌فرمایند که اعلام نماییم، حضرت عبدالبهاء در لوحی که بر لزوم مهربانی به حیوانات تأکید می‌فرمایند، اظهار می‌دارند که عمل تشریح در مورد حیوانات زنده به قصد تحقیق حتّیٰ اگر به قتل حیوان منجر شود مجاز است، امّا حیوان باید کاملاً بیهوش شود و کمال مراقبت به عمل آید که حیوان رنج نبرد. (ترجمه – مکتوب ۹ مارس ۱۹۷۸/ انوار هدایت، شمارهٔ ۹۹۵)
و امّا خوردن گوشت حیوانات، اگرچه حرام نشده است، ولی حضرت عبدالبهاء آن را با اصل شفقت مباین می‌دانند: "فی‌الحقیقه ذبح حیوانات و خوردن گوشت قدری مخالف رحمت و شفقت است. اگر کسی بتواند به حبوبات و فواکه و روغن‌ها و مغزها از پسته و بادام قناعت کند البتّه بهتر و خوشتر است." (امر و خلق، ج ۳، ص ۳۱)
حضرت ولی امرالله نیز در این مورد هدایت فرموده‌اند:
در مورد این سؤال که آیا برای تهیّهٔ غذا باید به قتل حیوانات مبادرت نمود یا خیر، (تا آنجا که اطّلاع دارم) در آثار مبارکهٔ امر بهائی هیچ بیان صریحی در تأیید یا نفی وجود ندارد. امّا آنچه که مسلّم است آنکه اگر انسان بتواند به اغذیهٔ صرفاً نباتی اکتفا نماید و از قتل حیوانات اجتناب کند، بسیار مرجّح است. لکن، این مسأله بسیار مناقشه برانگیز است و اهل بهاء مختارند نظر خود را در این باب ابراز نمایند. (ترجمه – مکتوب ۹ ژوئیه ۱۹۳۱ از طرف حضرت ولی امرالله به یکی از احبّاء)
۱۸۸. مَنْ قَتَلَ نَفْساً خَطَأً فَلَهُ دِیةٌ
مُسَلَّمَةٌ اِلیٰ اَهْلِها وَ هِیَ مِائَةُ مِثْقالٍ مِنَ ﭐلذَّهَبِ ﭐعْمَلُوا بِما اُمِرْتُمْ بِهِ فِی ﭐللَّوْحِ وَ لا تَکُونُنَّ مِنَ ﭐلْمُتَجاوِزینَ *
(مضمون: هر کس نفسی را سهواً به قتل برساند پس بر اوست که دیهٔ مشخصی به خانواده‌اش [خانواده مقتول] بدهد و آن صد مثقال طلا است. به آنچه در لوح به آن امر شدید، عمل کنید و از متجاوزان نباشید.)
در بند ۱۹ راجع به قتل عمد مطالبی نوشته شد. قتل غیرعمد در این بند مطرح شده که مستلزم پرداخت خون‌بها به صاحب دم است.
قتل غیرعمد آن است که بدون قصد قبلی برای کشتن یا ضربه زدن به شخص مقابل اتفاق افتاده باشد. قتل‌های غیرعمد در نظام‌های قضایی بسیاری کشورها در رده قتل قرار ندارند بلکه به عنوان مرگ تصادفی دسته‌بندی می‌شوند. مثال‌های متعدّدی می‌توان برای آن آورد.
مثلاً طبیبی که به‌طور متعارف اقدام به معالجه نموده امّا سهواً سبب مرگ بیمارش شده باشد. یا شخصی که به قصد شکار تیراندازی کند امّا سهواً به شخصی که ناگهان در معرض آن قرار گرفته اصابت نماید و او را بی‌بهره از جان سازد. یا شخصی که دارای تبحّر لازم در امری نباشد، ولی با مبادرت به آن کار سبب قتل شخصی شده باشد. البتّه بی‌مبالاتی در رعایت موارد ایمنی نیز می‌تواند مشمول آن شود. در بعضی نظام‌های حکومتی، اقدام افراد مجنون، یا اقدام به قتلی را که در حین خواب اتّفاق افتاده، در زمرهٔ قتل‌های غیرعمد محسوب می‌دارند. تشخیص جنون، یا اقدامی که در حین خواب اتّفاق افتاده، به عهدهٔ کارشناسان ذی‌ربط است. گاهی اوقات اقدامی برای تأدیب شخص مقابل صورت گرفته امّا نهایتاً منجر به قتل او شده است. این عمل سهوی است و عمدی نمی‌تواند باشد. یا شخصی که در اثر تصادف جان خود را از دست داده است. راننده اگرچه مرتکب قتل شده، امّا قصد و نیتی برای این کار نداشته است مگر آن که کارشناسان تشخیص دهند که عمداً چنین کاری کرده است.
تعیین موارد قتل غیرعمد به عهدهٔ بیت‌العدل اعظم است که در آتیهٔ ایّام در این مورد قانون‌گذاری لازم را خواهند نمود.
۱۸۹. یا اَهْلَ ﭐلْمَجالِسِ فِی ﭐلْبِلادِ
ﭐخْتارُوا لُغَةً مِنَ ﭐللُّغاتِ لِیتَکَلَّمَ بِها مَنْ عَلَی ﭐلْاَرْضِ وَ کَذٰلِکَ مِنَ ﭐلْخُطوطِ اِنَّ اللهَ یبَینُ لَکُمْ ما ینْفَعُکُمْ وَ یغْنیۭکُمْ عَنْ دونِکُمْ اِنَّهُ لَهُوَ ﭐلْفَضّالُ ﭐلْعَلیمُ ﭐلْخَبیرُ * هٰذا سَبَبُ ﭐﻹتِّحادِ لَوْ اَنْتُمْ تَعْلَمونَ * وَ ﭐلْعِلَّةُ ﭐلْکُبْریٰ لِﻹتِّفاقِ وَ ﭐلتَّمَدُّنِ لَوْ اَنْتُمْ تَشْعُرونَ * اِنّا جَعَلْنَا ﭐلْاَمْرَین عَلامَتَین لِبُلوغِ ﭐلْعالَمِ اَلْاَوَّلُ وَ هُوَ ﭐلْأُسُّ ﭐلْاَعْظَمُ نَزَّلْناهُ فیۭ اَلْواحٍ اُخْریٰ وَ ﭐلثّانیۭ نُزِّلَ فیۭ هٰذَا ﭐللَّوحِ ﭐلْبَدیعِ *
(مضمون: ای اهل مجالس در کشورها، زبانی از زبان‌ها را اختیار نمایید تا کسانی که در روی زمین‌اند به آن سخن بگویند و همین طور از خطوط. خداوند چیزی را برای شما بیان می‌کند که به شما نفع می‌رساند و از غیر خود بی‌نیازتان می‌سازد. او بسیار بخشنده و دانا و آگاه است.)
اختیار زبان بین‌المللی برای تکلّم جمیع اهل عالم از جمله تعالیم حضرت بهاءالله است که برای تحقّق آن نیز طریقه‌ای را پیشنهاد فرموده‌اند. در واقع حضرت بهاءالله مایل نیستند اوقات نفوس بیهوده هدر رود و صرف آموختن زبانهای گوناگون شود. از طرفی ناآشنایی با زبان دیگران مانع از ارتباط صحیح بین آنها میشود. بدین لحاظ برای رسیدن به یگانگی نوع بشر، یکی از موانع را، که ندانستن زبان یکدیگر است، باید از میان برداشت. جمال قدم تصریح دارند که:
از جمله اموری که سبب اتّحاد و اتّفاق می‌گردد و جمیع عالم یک وطن مشاهده میشود آن است که السُن مختلفه به یک لسان منتهی گردد؛ و همچنین خطوط عالم به یک خطّ. باید جمیع ملل نفوسی معیَّن نمایند از اهل ادراک و کمال تا مجتمع شوند و به مشاورت یکدیگر یک لسان اختیار کنند، چه از السن مختلفهٔ موجوده و چه لسان جدید تازه اختراع نمایند و در جمیع مدارس عالم اطفال را به آن تعلیم دهند. (لوح مقصود، ص۹)
هیکل مبارک می‌فرمایند: "مقصود آن که کلّ تمسّک نمایند به اموری که از زحمت و مشقّت بکاهد و ایّام در آنچه سزاوار است صرف شود و به انتها رسد." (لوح مبارک خطاب به شیخ نجفی، ص۱۰۲) در لوحی می‌فرمایند: "ثمرهٔ این السن متعدّده چیست. عمر گرانمایه بسیار حیف است در چنین امور صرف شود." (آثار قلم اعلی، ج۷، ص۱۲۱) حضرت بهاءالله راه را نشان می‌دهند و سپس می‌فرمایند:
اگر عمل نمایند جمیع را کافی است و دیگر احتیاجِ تعلیم السُن مختلفه نبوده و نیست. عمر را ضایع و وقت را از دست می‌دهند و بما یأمُرُهُم أهوائُهُم مشغول‌اند. چه مقدار مشقّت را حمل می‌نمایند از برای افتخار نفس خود. چنانچه الیوم به تعلیم السُن مختلفه افتخار می‌نمایند. (همان)
جمال قدم به رویدادی اشاره دارند که نشانی از اتلاف وقت در یادگیری السنهٔ گوناگون دارد. بیان ایشان در لوح مبارک خطاب به شیخ نجفی چنین است:
چه بسا از امور که سهل و آسان به نظر می‌آید ولکن اکثری از آن غافل و به اموری که سبب تضییع ایّام است مشغول. در آستانه، یومی از ایّام، کمال پاشا نزد مظلوم حاضر و از امور نافعه ذکری به میان آمد. ذکر نمودند که السُن متعدّده آموخته‌اند. در جواب ذکر شد عمری را تلف نموده‌ای. باید مثل آن جناب و سائر وکلای دولت مجلسی بیارایند و در آن مجلس یک لسان از السن مختلفه و همچنین یک خطّ از خطوط موجوده را اختیار نمایند و یا خطّ و لسانی بدیع ترتیب دهند و در مدارس عالم اطفال را به آن تعلیم فرمایند. در این صورت دارای دو لسان می‌شوند. یکی لسان وطن و دیگری لسانی که عموم اهل عالَم به آن تکلّم نمایند. اگر به آنچه ذکر شد تمسّک جویند جمیع ارض قطعهٔ واحده مشاهده شود و از تعلیم و تعلّم السُن مختلفه فارغ و آزاد شوند. در حضور قبول فرمودند و بسیار هم اظهار فرح و مسرّت کردند. و بعد به ایشان ذکر شد این فقره را به وکلاء و وزرای دولت برسانند تا حکمش در ممالک جاری گردد. و بعد مکرّر تشریف آوردند و از این فقره ذکری ننمودند. و حال آن که آنچه ذکر شد سبب اتّحاد اهل عالم واتّفاق بوده. امید آن که دولت ایران به آن تمسّک فرماید و اجرا دارد. (همان، ص۱۰۲)
هدایت حضرت بهاءالله برای ایجاد زبان بین‌المللی در لوحی به زبان فارسی اینگونه عزّ نزول یافته است:
این امر مبرم از جبروت قِدَم از برای اهل عالم عموماً و اهل مجالس خصوصاً نازل شده. چه که اجرای اوامر و احکام و حدودات مُنزَله در کتاب به رجال بیوت عدلیّه تفویض شده و این حکم سبب اعظم است از برای اتّحاد وعلّت کبریٰ است از برای مخالطه و وداد مَن فِی البلاد. ملاحظه میشود اکثری از امم از تشتّت لغات اهل عالم از مخالطه و معاشرت و کسب معارف و حکمت یکدیگر محروم‌اند. لذا محض فضل و جود کلّ مأمور شده‌اند به این که لغتی از لغات را اختیار نمایند، چه جدیداً اختراع کنند و چه از لغات موجودهٔ ارض انتخاب نمایند، و کلّ به آن متکلّم شوند. دراین صورت جمیع ارض مدینهٔ واحده ملاحظه میشود. زیرا که کلّ از لسان یکدیگر مطّلع می‌شوند و مقصود یکدیگر را ادراک می‌نمایند. این است سبب ارتقای عالم و ارتفاع آن و اگر نفسی از وطن خود هجرت نماید و به هر یک از مُدُن وارد شود، مثل آن است که در محلّ خود وارد شده. تمسّکوا بِهِ یا أهلَ المجالسِ فِی المُدُن و الدّیار. اگر نفسی فی‌الجمله تفکّر کند ادراک می‌نماید آنچه از سمآء مشیّت الٓهیّه نازل شده محض فضل بوده و خیر آن به کلّ راجع است. ولکن بعضی از عباد از ثدی جهل و غفلت می‌آشامند به شأنی که آنچه خیر است و رُجحان آن عقلاً و نقلاً ظاهر و مشهود است از آن تجاوز می‌نمایند و به مزخرفات نفوس غافله از حکمت الٓهیّه که سبب و علّت ترقّی عالم و ارتفاع اهل آن است چشم پوشیده و می‌پوشند. ألا انّهم فی خسرانٍ مبین. هر طایفه به لسان خود تکلّم می‌نماید. مثل ترک به ترکی و ایران به پارسی و عرب به عربی و اهل اروپا به السُن مختلفهٔ خود؛ و این السُن مختلفه مابین احزاب متداول است و مخصوص است به طوایف مذکوره و یک لسان دیگر امر شده که اهل عالم عموماً به آن تکلّم نمایند تا کلّ از لسان یکدیگر مطّلع شوند و مراد خود را بیابند. اوست باب محبّت و وداد و الفت و اتّحاد و اوست ترجمان اعظم و مفتاح کنز قِدَم. چه مقدار از نفوس مشاهده شده که تمام اوقات را در تعلیم السُن مختلفه صرف نموده. بسیا رحیف است که انسان عمری را که اعزّ اشیاء عالم است صرف این گونه امور نماید و مقصودشان از این زحمات آن که السُن مختلفه را بدانند تا مقصود طوائف و ما عندهم را ادراک نمایند. حال، اگر به آنچه امر شده عامل شوند، کلّ را کفایت می‌نماید و از این زحمات لاتُحصیٰ فارغ می‌شوند.
لغة عرب ابسط از کلّ لغاة است اگر کسی به بسط و وسعت این لغت فُصحیٰ مطّلع شود آن را اختیار نماید. لسان پارسی هم بسیار ملیح است؛ لسان‌الله در این ظهور به لسان عربی و پارسی هر دو تکلّم نموده ولکن بسط عربی را نداشته و ندارد. بلکه اکثر لغات ارض نسبت به او محدود بوده و این مقام افضلیت است که ذکر شد. ولکن مقصود آن که لغتی از لغات را اهل ارض اختیار نمایند و عموم خلق به آن تکلّم کنند. هذا ما حَکَمَ بِهِ اللهُ و هذا ما یَنتَفِعٌ بِهِ النّاسُ لو هُم یَعرفون.
و همچنین سِوای خطوط مخصوصهٔ طوائف مختلفه، یک خطّ اختیار نمایند و خلق عموماً به تحریر آن مشغول شوند. بالاخره جمیع خطوط به خطّ واحد و جمیع السُن به لسان واحد منتهی شود و این دو، سبب اتّحاد قلوب و نفوس اهل عالم گردد و قطعات مختلفهٔ ارض یک قطعه مشاهده شود. لعمرالله اگر اهل ارض به آنچه در کتاب نازل شده فائز شوند و آفتاب عدل از خَلفِ سحاب اشراق نماید، جمیع عالم نفس واحده مشاهده شوند. إذاً لاتریٰ فِی الأرضِ عِوَجاً و لا أمتاً.
یا ملأ الأرض إنّهُ یُعَلِّمُکُم ما هُوَ خَیرٌ لَکُم. تمسّکوا بِهِ إنّهُ لَهُوَ الواعظُ النّاصِحُ المبیِّنُ المُدَبِّرُ المُشفِقُ العلیمُ الحکیم. (آثار قلم اعلی، ج۷، ص۱۲۲-۱۲۵)
اشارتی به زبان عربی در کلام مبارک مشهود است. در لوح دیگری نیز می‌فرمایند: "آنچه لدی‌العرش محبوب آن است که جمیع به لغت عربی تکلّم نمایند. چه که ابسط از کلّ لغات است... لسان پارسی بسیار ملیح است... ولکن بسط عربی را نداشته و ندارد." (امر و خلق، ج۴، ص۲۷۸)
وعدهٔ حقّ است که هم اتّحاد و اتّفاق اهل عالم تحقّق خواهد یافت و هم لسان عمومی رایج خواهد شد. جمال قدم می‌فرمایند:
عنقریب جمیع اهل عالم به یک لسان و یک خطّ مزیّن. در این صورت هر نفسی به هر بلدی توجّه نماید مثل آن است که در بیت خود وارد شده. این امور لازم و واجب. هر ذی بصر و سمعی باید جهد نماید تا اسباب آنچه ذکر شد از عالم الفاظ و اقوال به عرصهٔ شهود و ظهور آید. (لوح مقصود، ص۹)
جمال قدم برای آن که این مقصود حاصل شود، تأکید دارند که خطّ و لسان جدیدی اختراع شده است. امّا گویا طالبی یافت نشده است که آن را عنایت فرمایند. در لوح خطاب به ابن ذئب آمده است: "حال، خطّ بدیعی و لسان جدیدی اختراع شده. اگر طالب باشند ارسال شود." (ص۱۰۲) از حضرت ولی امرالله دربارهٔ این خطّ و لسان سؤال شده است. در جواب، در تاریخ شعبان ۱۳۲۷ قمری (ژانویه ۱۹۲۹ میلادی) فرمودند: "خطّ و لسان بدیع کیفیتش مستور و مکنون ماند. چون طالب یافت نشد و استفسار نگشت، لهذا از طرف مبارک اظهار و اعلان نگردید." (قاموس لوح خطاب به ابن ذئب، تألیف عبدالحمید اشراق خاوری، ذیل "خطّ بدیعی و لسان جدیدی اختراع شده)
جمال مبارک حصول این مقصود را یکی از نشانه‌های بلوغ عالم می‌دانند. در این بند از کتاب اقدس به دو مورد اشاره دارند: "انّا جَعَلنَا الأمرَین علامتَین لبلوغ العالم." البتّه اوّلی را که اسّ اعظم است در لوح خطاب به سلمان مذکور داشته‌اند:
در لوحی از الواح نازل که از جمله علامت بلوغ دنیا آن است که نفسی تحمّل امر سلطنت ننماید. سلطنت بماند و احدی اقبال نکند که وحده تحمّل آن نماید. آن ایّام ایّام ظهور عقل است مابین بریّه. مگر آن که نفسی لإظهار امرالله و انتشار دین او حمل این ثقل عظیم نماید و نیکو است حال او که لحُبِّ‌الله و امره و لوجه‌الله و اظهار دینه خود را به این خطر عظیم اندازد و قبول این مشقّت و زحمت نماید. این است که در الواح نازل که دعای چنین سلطان و محبّت او لازم است. (مجموعه الواح طبع مصر، ص۱۲۵-۱۲۶)
در مورد علامت سوّم برای بلوغ عالم، که کشف اکسیر است، این بیان مبارک از قلم اعلی نازل:
الیوم حکمای ارض این سرّ ربّانیّه و حکمت الهیّه را انکار نموده‌اند و نزد خود به برهان ثابت کرده‌اند که چنین چیز محال است... باری، سبب انکار حفظ ید مختار است که این کنز را از ابصار خائنین سارقین حفظ فرموده. ولکن عنقریب بعضی تصدیق نمایند و اذعان کنند و ظهور این کنز مستور بین هؤلاء علامت بلوغ دنیاست و بعد از بلوغ خطر عظیم و بلای عقیم عالم و اهل آن را از عقب مگر آن که کلّ در رضوان الهی وارد شوند. (مائدهٔ آسمانی، ج۱، ص۴۰-۴۱)
حضرت عبدالبهاء در لوحی فقط به آن اشاره فرموده‌اند: "امر دیگر که در الواح مذکور ظهور صنعت مکتومه است." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۳۳۷)
حضرت ولی امرالله وحدت عالم انسانی را مقدّمهٔ بلوغ عالم می‌دانند:
قوای خلّاقه‌ای که از حین اظهار امر آن حضرت منهمر گشته و بعالم بشری استعداد وصول برتبه کمال اعطا فرموده، حال در این عصر انتقال، نظم کره ارض را مضطرب ساخته و نیل به وحدت عالم بشری را که مقدّمه ضروری بلوغ عالم است، فراهم آورده است. (حصن حصین شریعت‌الله، ص۱۰۷)
حضرت ولی امرالله در توقیع مبارک "قد ظهر یوم المیعاد" بعد از ذکر صلح اصغر می‌فرمایند:
این اقدام عظیم و تاریخی که متضمّن تجدید بنیان نوع بشر است و در نتیجهٔ اعتراف عموم به وحدت و جامعیت نوع انسانی حاصل میشود به نوبهٔ خود به بیداری حس روحانیت جمهور منجر خواهد شد و این نیز نتیجهٔ معرفت مقام و شناسائی دعاوی امر حضرت بهاءالله است که شرط ضروری امتزاج نهائی تمام اجناس و مذاهب و طبقات و ملل می‌باشد و این امتزاج نیز نظم بدیع جهانی حضرتش را باید اعلام دارد.
آن وقت است که دورهٔ بلوغ تمام نوع انسانی اعلام و تمام ملل و نحل ارض آن را جشن خواهد گرفت. آن وقت است که علم صلح اعظم افراشته خواهد شد. آن وقت است که سلطنت جهانی حضرت بهاءالله، مؤسّس ملکوت اَب آسمانی که این پیشگوئی فرموده و تمام انبیاء الهی چه قبل و چه بعد او نبّوت کرده‌اند شناخته و با شعف و وجد استقبال و با نهایت استحکام استقرار خواهد یافت. آن وقت است که یک مدنیت عالم‌گیر تولّد شده و رونق یافته و پایدار خواهد ماند مدنیتی که مظاهر حیات به‌تمام معنی چنان که دنیا هرگز ندیده و درک نکرده در آن جلوه خواهد کرد. (ترجمه قد ظهر یوم المیعاد، طبع ۱۰۴ بدیع، ص۱۹۶)
۱۹۰. قَدْ حُرِّمَ عَلَیکُمْ شُرْبُ ﭐلْاَفْیونِ
اِنّا نَهَیناکُمْ عَنْ ذٰلِکَ نَهْیاً عَظیماً فِی ﭐلْکِتابِ وَ ﭐلَّذیۭ شَرِبَ اِنَّهُ لَیسَ مِنّیۭ * اِتَّقُوا اللهَ یا اُولِی ﭐلْاَلْبابِ *
(مضمون: همانا شرب افیون بر شما حرام شد. شما را در کتاب به‌شدّت از آن نهی کردیم و کسی که مصرف کند از من نیست. از خدا بترسید ای خردمندان.)
در بند ۱۵۵ دربارهٔ حرمت افیون توضیح کافی داده شد. در اینجا باید به نکتهٔ دیگری اشاره کرد و آن اصطلاح "لیس منّی" است که حضرت بهاءالله در موارد بسیار معدودی به کار برده‌اند که یکی از آنها استعمال افیون است. یعنی در واقع سلب نسبت می‌فرمایند.
با این همه، یک نکته از مراحم حضرت ولی امرالله حائز اهمّیت و لازم به ذکر است. معمول چنان است که فقط اجساد احبّاء در گلستان جاوید دفن میشود و حکم لیس منّی در مورد شرب افیون از قلم اعلی نازل شده است. از حضرت ولی امرالله در این مورد استفسار میشود. در جواب محفل ملّی ایران، منشی هیکل مبارک می‌نویسد: "در خصوص استفسار محفل مقدّس روحانی نیریز راجع به دفن اموات نفوسی که مبتلا به شرب افیون‌اند در گلستان جاوید، فرمودند بنویسد دفن این نفوس در گلستان جاوید جائز؛ مانعی نه." (توقیع مبارک مورّخ اوّل شهرالجلال ۱۰۲ بدیع، مطابق ۹ آپریل ۴۵، مندرج در منتخبات توقیعات، طبع ۱۰۵ بدیع، ص۴۲۷)
دربارهٔ عبارت "لیس منّی" یا "لیس منّا" اشارت مختصری به ادیان دیگر نیز بشود بی‌مناسبت نخواهد بود. حضرت رسول اکرم فرموده‌اند: "لیس مِنّا مَن لَطمَ الخدود و شقّ الجیوب و دعا بدعوی الجاهلیّة." (امر و خلق، ج۳، ص۱۳۰ / مضمون: کسی که به سر و صورت خود بزند و یقه بدرد و به دعوی جاهلیت فرا بخواند از ما نیست.) در روایت دیگری در مدح سخاوت و ذمّ بُخل است: "الجنّة دارالاسخیا و الشّابّ الفاسق السّخی أحبّ إلی الله مِنَ الشّیخ العابد البخیل... لیس منّا مَن وسَع الله علیه فَلم‌یوسع علی نفسِه و عیاله." (همان، ص۱۶۲ – پاورقی / مضمون: بهشت مکان افراد سخی است و جوان گناهکار سخی نزد خداوند از پیر عابد بخیل بهتر است. از ما نیست کسی که خداوند به او وسعت و ثروت بخشید و او خرج خود و همسرش نمی‌کند.)
به حضرت امام موسی کاظم روایتی را نسبت می‌دهند که فرمودند: "لیس منّا مَن لم‌یحاسب نفسَه فی کلّ یوم. فإن عمل حسناً استزاد الله منه و إن عمل سیّئاً استغفرالله و تاب الیه." (تحف‌العقول، حدیث ۲۹۲ / مضمون: از ما نیست هر کس هر روز محاسبهٔ نفس نکند [و از خود برای کارهایی که در آن روز کرده است، حساب نکشد] تا اگر کار نیکی کرده است بر آن بیفزاید و اگر کار بدی کرده است به درگاه خدا توبه کند.)
روایتی دیگر نیز از امام محمّد باقر روایت شده است که حضرت رسول اکرم در مورد تخفیف نماز و شرب شراب عبارت "لیس منّی" را به کار برده‌اند: قالَ علیه السلام: "لا تَتَهاوَنْ بَصَلاتِکَ، فَإ نَّ النَّبی صلّی اللّه علیه و آله و سلّم قالَ عِنْدَ مَوْتِهِ: لَیسَ مِنّی مَنِ اسْتَخَفَّ بِصَلاتِهِ، لَیسَ مِنّی مَنْ شَرِبَ مُسْکِراً لایرِدُ عَلَی الْحَوْضَ، لا وَ اللّهِ." (فرمود: نسبت به نماز بی‌اعتنا مباش و آن را سبک و ناچیز مشمار، همانا که پیامبر خدا هنگام وفات خود فرمود، هرکس نماز را سبک شمارد و یا مسکرات بنوشد از - امّت - من نیست و بر حوض کوثر وارد نخواهد شد.)
روایتی از حضرت امام رضا نقل شده است که فرمود: "لَیسَ مِنّا مَن تَرَکَ دُنیاهُ لِدِینَهُ و دِینَهُ لِدُنیاهُ") از ما نیست آن که دنیای خود را برای دینش و دین خود را برای دنیایش ترک گوید. بحار الأنوار ج۷۸ ص۳۴۶)
در آئین مسیحی سلب نسبت به صورت دیگری عنوان شده است. حضرت عبدالبهاء در دو مورد شفاهی و کتبی آن را بیان فرمودند. در بدایع‌الآثار، ج۱، ص۳۲۱ ذکر شده است که چون آوازهٔ مرکز میثاق در امریکا پیچید، میرزا شعاع، فرزند ناقض اکبر که در امریکا بود، به خیال مطرح‌کردن نسبت عنصری‌اش با حضرت بهاءالله افتاد. امّا حضرت عبدالبهاء اعتنایی نفرمودند. بعد از آن بود که روزنامه‌نگاری سؤال از نسبت ظاهری او با جمال مبارک کرد و حضرت عبدالبهاء در جوابش فرمودند: "یک کلمه به تو می‌گویم و این تا آخر کافی است و بیش از این نه تو سؤال کن و نه من جواب می‌دهم؛ و آن کلمه بیان حضرت مسیح است که عرض کردند برادران شما به دیدن شما آمده‌اند؛ فرمودند اینها برادران من نیستند، بلکه برادران و کسان من شمایید. ابداً به نسبت عنصری آنها حضرت مسیح اهمّیت ندادند. با وجود این منزل من چنین است که هر که خواهی گو بیا و هر که گو برو."
و امّا بیان کتبی آن حضرت در لوحی است (مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، ص۴۲۱) که می‌فرمایند: "این نصّ انجیل را ملاحظه کنید که برادران حضرت مسیح آمدند نزد حضرت مسیح عرض کردند که اینها برادران شما هستند فرمودند که برادران من نفوسی هستند که مؤمن به خدا هستند و قبول ننمودند که با برادران معاشرت و مجالست نمایند."
موارد دیگری که در آثار مبارکه دربارهٔ آنها عبارت "لیس منّی" به کار رفته عبارتند از:
۱. تکلّم به غیر ما نزّل فی الألواح - از موارد مشهور که در کتاب مستطاب اقدس نازل شده نهی از تکلّم به مطالبی است که در الواح نازل نشده باشد. یعنی نسبت دادن آنچه که در کتاب نیامده به حق جلّ جلاله است. این دوگانگی کلام که خلاف اصل وحدت بیان است که در لوح اتّحاد نازل شده مایه اختلاف در بین انام خواهد شد. بیان مبارک در کتاب اقدس اینگونه است: "انصروا یا قوم اصفیآئی الّذین قاموا علی ذکری بین خلقی و ارتفاع کلمتی فی مملکتی اولئک انجم سمآء عنایتی و مصابیح هدایتی للخلآئق اجمعین. و الّذی یتکلّم بغیر ما نزّل فی الواحی انّه لیس منّی ایاکم ان تتّبعوا کلّ مدّع اثیم." (بند ۱۱۷)
۲. احکام و حدود الهی برای اجرا نازل شده است و این معنی در آثار مبارکه تصریح شده است. در تجلّی اوّل از لوح تجلّیات می‌فرمایند:
تجلّی اوّل... ایمان بالله و عرفان او تمام نشود مگر به تصدیق آنچه از او ظاهر شده و همچنین عمل به آنچه امر فرموده و در کتاب از قلم اعلی نازل گشته." عمل به آنچه که در کتاب نازل شده سبب حفظ وحدت بین احبّای الهی می‌گردد و اگر هر نفسی به هوای خود به کاری مشغول گردد که خلاف اوامر منزله باشد، البتّه سبب اختلاف گردد.
حضرت بهاءالله می‌فرمایند: "قل یا قوم لاتختلفوا فی امرالله. أنِ اتّبعوا ما اُمِرتُم فی کتابٍ مبین. ایّاکم أن یمنَعکُم اعمالُ الّذین یدّعون الإیمان. إنّ الّذی تجاوَزَ عن حدودی إنّه لیس منّی إلّا بأن یتوبَ إلَی الله الغفور الکریم." (امر و خلق، ج۳، ص۳۸۷ / مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۳۵، ص۵-۱۷۴) مدّعیان ایمان چه بسا که اعمالی را مرتکب می‌شوند که سبب دوری برخی نفوس از ساحت حق گردد. این گونه افراد به بیان حق: "خود را به حق نسبت می‌دهند و به اجنحهٔ نفس و هوی طائرند از حق نبوده و نیستند." (همان مأخذ)
در کلام دیگر از این گونه نفوس اعلام برائت می‌فرمایند:
و أمّا ما سئلت فی أوامرالله فاعلم بأنّ کلّما حُدّد فی الکتاب حقٌّ لا رَیب فیه و علی الکلّ فرضٌ بأن یعملوا بما نُزّل مِن لدن مُنزلٍ علیم و مَن یترکه بعدعلمه به إنّ الله بریءٌ عنه و نحن بُرَاءٌ منه. لأنّ أثمار الشّجره هی أوامره و لن‌یتجاوز عنه إلّا غافلٍ بعید. (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۳۵۶)
۳. سفک دماء. در این ظهور یکی از مصادیق فساد، قتل نفس و ریختن خون است. کسی را که حق خلق کرده و عمارت و مصنوع خداوند است، چه کسی به خود حق می‌دهد که او را از نعمت حیات محروم سازد؟ هر انسانی عالم کبیر محسوب میشود و اگر کسی دست به قتل احدی بزند، گویی اقدام به قتل تمام عالم کرده است. این معنی در قرآن کریم نیز تصریح شده است. جمال قدم می‌فرمایند: "اتّقوا الله و لاتفسدوا فی الأرض مِن بعد اصلاحها و لاترتکبوا الفحشا. طهّروا أنفسَکم عن کلّ ما حُرّم فی کتاب‌الله العظیم. ایّاکم أن تسفکوا الدّماء و الّذی سفِکَ إنّه لیس منّی و کان الله برئٌ منه و هذا ما نُزّل فی أوّل مِن ملکوت ربّکم الرّحمن الرّحیم. ایّاکم أن ترتکبوا ما یکرهه عقولکم و أفئدتکم اتّقوا الله یا ملأ المُعرضین." (صفحه ۱۹۰ امر و خلق جلد ۳ به نقل از کتاب بدیع، ص۱۹۹) در بیان دیگر نازل: "قل اتّقوا الله و لاتفسدوا فی الأرض بعد اصلاحها و لاتسفکوا الدّماء إنّه حُرّم علیکم فی الکتاب و فی هذا الرّقّ المنشور." (آثار قلم اعلی، ج۶، ص۱۳۳)
جمال قدم در کتاب اقدس (بند ۷۳) تصریح می‌فرمایند که بنایی را که خداوند ساخته است به دست ظلم و ستم و سرکشی تخریب نکنید. هیکل مبارک در مقام سؤال می‌فرمایند که آیا کسی را که خداوند به روحی از جانب خود حیات بخشیده می‌کُشید و آن را خطایی عظیم نزد خداوند تلقـّی می‌فرمایند. در بیان دیگر خودشان را از چنین شخصی به‌کلّی بری می‌دانند و نسبت را سلب می‌کنند: "إنّ الّذین یسفکون الدّماء... نحن بُرَآءٌ منهم و نسألُ‌الله أن لایجمعَ بیننا و بینهم لا فی الدّنیا و لا فی الآخرة." (نقل در جلد سوم توقیعات مبارکه (۴۸-۱۹۲۲)، ص۲۵)
۴. امر‌کردن به معروف و خود عامل نبودن. مصطلح است که می‌گویند کسی که خود به امری عامل نیست نباید دیگران را به آن امر یا از ارتکاب به عمل مکروه نهی کند. این معنی در کلمات مکنونه تصریح شده است: "یا ابن الرّوح أیقِن بأنّ الّذی یأمرُ النّاس بالعدل و یرتکبُ الفحشاء فی نفسه إنّه لیس منّی ولو کان علی اسمی."
جمال قدم کسانی را که واعظ غیرمتّعظ باشند، یعنی دیگران را به اعمالی توصیه کنند که خودشان عامل نیستند، به نفوسی تشبیه می‌کنند که رجای ظهور الهی را دارند امّا هنگام ظهور او از حضرتش روی بر می‌گردانند: "یا قوم إن تقولوا ما لاتفعلوا فَمَا الفرقُ بینکم و الّذین قالوا ربّنا الله فلمّا أتی فی ظُلَلِ الغمام أعرضوا و استکبروا علی الله العزیز العلیم." (لوح ناپلئون سوم، الواح نازل خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۰۹)
در مقام مثال، کسانی را که دیگران را به اعمال حسنه دعوت می‌کنند و خود را فراموش می‌نمایند، به چراغی تشبیه می‌کنند که می‌سوزد و دیگران را روشنی می‌بخشد، امّا خود او با سوختن نابود میشود. اگر احیاناً تأثیری در قول چنین نفوسی باشد، در اثر کلمات الهی است، نه در وجود خود او: "ایاکم یا قوم لاتکوننّ من الّذین یأمرون النّاس بالبرّ و ینسون أنفسهم؛ اولئک یکذّبهم کلّما یخرج من افواههم ثمّ حقایق الأشیاء ثمّ ملائکة المقرّبین و إن یؤثّر قول هؤلاء فی احدٍ هذا لم‌یکن منهم بل بما قدّر فی الکلمات من لدن مقتدرٍ حکیم و مَثَلهم عندالله کمثل السّراج یسضیء منه العباد و هو یحترق فی نفسه و یکون من المحترقین." (آثار قلم اعلی، ج۴، ص۱۱۳)
در این فقره از کلمات مکنونه به ارتکاب فحشا اشاره شده است. در بیانی به تبیین آن می‌پردازند: "خافوا عن‌الله و لاتفعلوا البغی و الفحشاء فی ذواتکم و هما الإعراض عن جمالی و الوقوف علی امری بعد الّذی أحاط الآفاق انوار هذا الإشراق المقدّس الأظهر الأمنع اللّمیع." (مائده۴، ردیف‌ف، باب۱)
اگر کسی بخواهد دیگران را هدایت کند، اوّل باید خود عامل باشد سپس در مورد دیگران اقدام نماید که فرمود:
قد کتب‌الله لکلّ نفسٍ تبلیغ امره و الّذی أراد ما اُمِرَ به ینبغی له أن یتّصف بالصّفات الحسنة اوّلاً ثمّ یبلّغ النّاس لتنجذب بقوله قلوب المقبلین و مِن دون ذلک لایؤثّر ذکرُهُ فی افئدة العباد... انّ الّذین یظلمون و یأمرون النّاس بالعدل یکذّبهم بما یخرُجُ مِن افواههم اهلُ‌الملکوت و الّذین یطوفون حول عرش ربّکم العزیز الجمیل. (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۱۰)
۵. فساد در ارض بعد از اصلاح. می‌دانیم که هر مظهر ظهوری برای رفع مفاسد و اصلاح عالم مبعوث می‌گردد. این معنی در کلام حضرت بهاءالله که برای اصلاح عالم آمده‌اند و احبّای ایشان نیز مأمور به اصلاح عالم‌اند تصریح شده است. در لوحی از قلم اعلی نازل: "جمیع از برای اصلاح عالم خلق شده‌اند. لعمرالله شئونات درّنده‌های ارض لایق انسان نبوده و نیست." (منتخباتی از آثار حضرت بهاءالله، طبع اوّل، ص۱۴۰) در آیهٔ ۵۵ سورهٔ اعراف نیز این معنی تصریح شده است. لهذا هر نفسی که دست به فساد بزند البتّه مخالف ارادهٔ الهی عمل کرده و از او سلب نسبت میشود. بیان حق چنین نازل شده است: "ایّاکم أن تُفسدوا فی الأرض بعد اصلاحها و مَن أفسد لیس منّا و نحن برَاءٌ منه. کذلک کان الأمر مِن سماء الوحی بالحقّ مشهودا." (اقدس، بند ۶۴)
در واقع می‌توان گفت که از همان لحظه‌ای که مظهر ظهور الهی مبعوث می‌گردد، جریان اصلاح عالم شروع میشود و هر نفسی که در خلاف جهت ارادهٔ الهی و مظهر ظهورش قدم بردارد، در جهت فساد یا ممانعت از اصلاح قدم برداشته است و لهذا نسبتش با خداوند سلب می‌گردد.
۶. ارتکاب زنا و لواط و خیانت. این اعمال شیطانی در شأن انسان نیست. انسان منسوب به رحمن است و باید به صفات رحمانی مزیّن شود که قابل و لایق دخول در ملکوت الهی گردد. بدین لحاظ است که از مرتکبین این گونه اعمال شنیعه سلب نسبت می‌گردد. حق می‌فرماید:
قل قد حُرّم علیکمُ الزّنا و اللّواط و الخیانة. أنِ اجتنبوا یا معشر المقبلین. تالله قد خُلِقتُم لتطهیر العالم عن رجس الهوی. هذا ما یأمُرُکُم به مولَی الوری إن أنتم من العارفین. مَن ینسِبُ نفسَه إلی الرّحمن و یرتکبُ ما عمِل به الشّیطان إنّه لیس منّی. (امر و خلق، ج۳، ص۵۱۳ / گنجینه حدود و احکام، ص۳۳۸)
جمال مبارک در لوح نازله خطاب به مَلِک پاریس می‌فرمایند: "قل یا قوم، هل ینبغی لکم أن تَنسِبوا أنفُسَکُم إلَی الرّحمن و ترتکبوا ما ارتکبَهُ الشَّیطان. لا و جمالِ السّبحان لو کنتم مِنَ العارفین." (کتاب مبین، طبع کانادا، ص۴۷)
۷. اعراض از مظهر حق. نفسی را که خداوند ظاهر می‌فرماید و به او اقتدار و اختیار عنایت می‌کند کلامش همان کلام حق است و البتّه هر نفسی که عصیان نماید و سرکشی کند، نسبتی با حق نتواند داشته باشد. کلام حق (آثار قلم اعلی، ج۵، ص۱۳) چنین عزّ نزول یافته است: "شهدالله أنّه لا إله إلّا هو و الّذی ظهر بالحق إنّه لَمخزنُ قدرتی و مکمن اقتداری و مظهر غیبی لعبادی و بحر علمی لبریّتی و سماء مشیتی المهیمنة علی العالمین. مَن فاز به فاز بکلّ الخیر و الّذی أعرض إنّه لیس منّی و غفل عنّی و کفر بآیاتی الّتی نُزّلَت مِن افق امری المبرم المنیر. طوبی لمن فاز الیوم بأنوار وجهی و استظلّ فی ظلّ عنایتی و سکن فی جوار رحمتی و سمِع ندایی الأبدع الأمنع العزیز المنیع." این معنی در لوح دیگری نیز به گونهٔ دیگر بدون ذکر "لیس منّی" نازل شده امّا همان معنی از آن مستفاد میشود: "شهدالله أنّه لا إله إلّا هو و الّذی ظهر إنّه لمطلع أمری بین عبادی و مشرق وحیی لمن فی السّموات و الأرضین و الّذی آمن به آمن بنفسی و قام علی ذکری و نصر امری و الّذی أعرض إنّه کان مُعرضاً عنّی فی أزل الآزال کذلک قضی الأمر مِن قلم قضائی فی لوحٍ ما اطّلع به أحدٌ إلّا علمی الّذی أحاط الکَونین." (آثار قلم اعلی، ج۵، ص۵۴)
۸. ارتکاب فحشاء به معنی اعراض از حق. حضرت بهاءالله در معنی بغی و فحشا می‌فرمایند که: "خافوا عن‌الله و لاتفعلوا البغی و الفحشاء فی ذواتکم و هما الإعراض عن جمالی و الوقوف علی امری بعد الّذی أحاط الآفاق انوار هذا الإشراق المقدّس الأظهر الأمنع اللّمیع." (مائده۴، ردیف‌ف، باب۱) با توجّه به این معنی می‌توان پی برد که معنی فحشاء در بیان زیر چیست و چرا مرتکب آن در زمرهٔ اهل بهاء محسوب نمی‌شود: "قل الّذین ارتکبوا الفحشاء و تمسّکوا بالدّنیا إنّهم لیسوا مِن اهل البهاء هُم لو یردون وادیاً من الذّهب یمرّون عنه کمرّ السّحاب و لایلتفتون إلیه ابداً. ألا أنّهم منّی لیجدنّ من قمیصهم أهل ملأ الأعلی عرف التّقدیس و یشهد بذلک ربّک و مَن عنده علم الکتاب و لو یردن علیهم ذوات الجمال بأحسن الطّراز لایرتدّ إلیهنّ أبصارهم بالهوی. أولئک خُلقوا مِن التّقوی کذلک یعلّمکم قلم القدم من لدن ربّک العزیز الوهّاب." (کتاب مبین، خطّ جناب زین‌المقرّبین، ص۱۵۳) این معنی در لوح ذبیح نیز عزّ نزول یافته است: "اهل بهاء نفوسی هستند که اگر بر مدائن ذهب مرور کنند، نظر التفات به آن ننمایند و اگر چه جمیع نساء ارض به احسن طراز و ابدع جمال حاضر شوند، به نظر هوی در آنها نظر نکنند." (گنجینه حدود و احکام، ص۲۹۹)
در لوح خطاب به ناپلئون سوم از قلم ابهی نازل: "قدّسوا قلوبَکُم عن حبّ الدّنیا... و أرکانکم عمّا یمنعُکُم عن التّقرّب الی الله العزیز الحمید. قلِ الدّنیا هیَ اعراضُکُم عن مطلع الوحی و اقبالکم إلی ما لاینفعُکُم و ما مَنَعَکُم الیوم عن شطرالله انّه اصلُ الدّنیا. اجتنبوها و تقرّبوا إلَی المنظر الأکبر، هذا المقرّ المُشرق المنیر." (الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، ص۱۰۹)
۹. تمسّک به اسمی از اسماء و اعراض از موجد اسماء. واقفیم که به بیان حق بعد از طی‌کردن دو پلّه از سه پلّه‌ای که انسان را به حق می‌رساند، یعنی روی برگرداندن از این دنیا، اعراض از آخرت و ما قدّر فیها، باید از اسماء و ملکوتها نیز گذاشت.6 با توجّه به این که اسماء قمیصی هستند که خداوند به هر نفسی که بخواهد اعطاء می‌کند و از هر نفسی که بخواهد می‌گیرد، لهذا به تنهایی قابل اعتنا نبوده و نیستند و هر نفسی که به اسمی تمسّک نماید و از موجد اسماء اعراض کند، البتّه نسبتی با حق نخواهد داشت، بقوله تعالی: "مَن تمسّک باسمٍ مِنَ الأسماء مُعرضاً عن موجدها إنّه لیس منّی و کان‌الله بریئاً منه" (مائدهٔ آسمانی، ج۷، ص۲۴۳)
۱۰. اکل اموال ناس: "انّ الّذین یفسدون فی الأرض و یتصرّفون اموال النّاس و یدخلون البیوت من غیر الإذن انّی برئٌ منهم" (کتاب مبین، ص۱۶۲) و در بیان شناعت این عمل می‌فرمایند: "بعضی اموال ناس را حلال دانسته و حکم کتاب را سهل شمرده علیهِم دائرَةُ السّوء و عذابُ الله المقتدر القدیر... بگو ای مدّعیان محبّت از جمال قدم شرم نمایید و از زحمات و مشقّاتی که در سبیل الهی حمل نموده پند گیرید و متنبّه شوید؛ اگر مقصود این اقوال سخیفه و اعمال باطله بوده، حمل این زحمات به چه جهت شده؛ هر سارق و فاسقی به این اعمال و اقوال شما قبل از ظهور عامل بوده." (لئالی حکمت، ج۳، ص۴-۳۷۳) در کتاب بدیع (ص۱۹۹) نیز از قلم ابهی نازل:
اتّقوا الله یا ملأ المؤمنین أنِ انقطعوا عن الدّنا و ما فیها و لاتصرّفوا فی أموال النّاس إلّا بعد اذنهم. کذلک نزّلنا مِن قبل و حینئذٍ مِن لدن عزیزٍ جمیل. کونوا أمناءالله فی البلاد بحیث لو تمرّنّ علی مدائن الذّهب لن‌ترتدّ أبصارکم الیها. کذلک ینبغی لکم یا ملأ الموحّدین. أن انصروا ربّکم الرّحمن بأعمالکم لیجدنّ منکم روائح الحقّ عبادُ الله بین السّموات و الأرضین. تخلّقوا یا قوم بأخلاق‌الله و لاترتکبوا ما تضیّع به حرمة مظهر نفسه بین خلقه. کذلک وصّاکمُ الله فی ألواح عزٍّ حفیظ.
جالب است که جمال مبارک از خداوند می‌خواهند که ابداً نه در این جهان و نه در عالم بعد ارتباطی با اینگونه نفوس نداشته باشند: "إنّ الّذین یسفکون الدّماء و یأکلون اموال النّاس بالباطل نحن بُرَآءٌ منهم و نسأل‌الله أن لایجمع بیننا و بینهم لا فی الدّنیا و لا فی الآخرة." (نقل در جلد سوم توقیعات مبارکه (۴۸-۱۹۲۲) صفحه ۲۵)
۱۱. توجه بدون اجازه به ارض اقدس: اگرچه این مورد شاید مربوط به زمان حضرت بهاءالله بوده باشد، امّا بیانات مبارکه نشان می‌دهد که بعدها نیز عزیمت به ارض اقدس همواره موکول و منوط به اجازهٔ مرکز امر بوده و تخطّی از آن جائز نبوده و نیست. در لوح مبارک حضرت بهاءالله که این نکته تصریح شده، نکات مرتبط دیگری نیز وجود دارد؛ بدین لحاظ تمام لوح مبارک نقل می‌گردد:
هوالله تعالی شأنه العظمة و الاقتدار، دوست لساناً دعوی دوستی نماید و فعلاً مرتکب شود امری را که ضُرّ آن به محبوب راجع شود. آیا بر چنین نفس چه لایق و سزاوار است؟ آیا کلمهٔ دوست بر او اطلاق میشود و یا به اسم حبیب در نزد محبوب مذکور است؟ لا وَربِّ العرشِ العظیم. دوست صادق آن است که از کوثر محبّت دوست چنان سرمست شود که جز رضای او نخواهد. یعنی از خود اَمَلی و خواهشی و خیالی نداشته باشد و کلّ را در رضای دوست فانی مشاهده نماید. حرکت نکند مگر به اذن او و نخواهد مگر آنچه را که رضای او در اوست. قسم به آفتاب افق توحید که از مشرق تفرید مُشرق است که توجّه احبّاء به این شطر ضُرّش بر اصل شجره وارد. إذاً یشهدُ لسانی بأنّ الّذی توجَّهَ إلی هٰذَا ﭐلشّطرِ بعدَ ما رُقِمَ فی هذا ﭐللّوحِ إنّه لیسَ منّی و کَفی بالله شهیدا. ای دوستان، تا چند در غفلتید؟ آخر تفکّر نمایید؛ عاقبت امور را در اوّل هر امری مشاهده کنید. این معلوم و محقَّق است که کمال محبّت به هر یک داشته و داریم و اگر مصلحت امر مشاهده می‌شد البتّه خود احضار می‌نمودیم. بشنوید وصیّت مشفقانه را. بی رضا حرکت مکنید و از هر نفسی مطمئن مباشید. امساک لسان لازم. به دو کلمه حرف محبّت‌آمیز فریب مخورید و از مقبلین مشمرید. امر این مقرّ بسیار شدید است، سهل مدانید. نسألُ اللهَ بأن یُوَفِّقَکُم عَلَی الصّلاح و الإصلاح و یجعَلَکُم مِنَ الّذین أختاروا ما أختارَ لَهُمُ اللهُ إنّه عَلی کلّ شیءٍ قدیر. (مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۶۵، ص۴-۲۳۱)
این معنی در دیگر آثار مظهر ظهور و مبیّن آیات نیز مشاهده میشود. فی‌المثل در بیانی از حضرت بهاءالله شرایط شخص زائر ارض اقدس چنین ذکر شده است: "شرائط نفوسی که به اذن فائزند این است که اوّل صحّت مزاج، صحّت بدن؛ ثانی اسباب سفر از نقل و غیره؛ و شرطی که اعظم شرایط است تحصیل اذن است در محلّ و مقام. و اگر کلّ موجود باشد و حکمت اقتضاء ننماید، حرکت و توجّه جائز نه." (امر و خلق، ج۴، ص۱۳۹) یا در بیانی دیگر مذکور: "اگر حکمت اقتضاء نماید و یا مصلحت منافی نباشد، در توجّه به شطر سجن بأسی نه." (آثار قلم اعلی، ج۵، ص۱۱۳)
حصول اذن منوط است به حکمت. رحمت حق در حدّی است که اگر کسی نیت تشرّف به حضور نماید و حکمت اقتضاء ننماید، اجر لقای مظهر ظهور برای او ثبت می‌گردد: "اذن حضور معلّق است به مقتضیات حکمت. اگر اقتضاء نماید توجّه نمایند والّا نسألُ‌الله تعالی أن یَکتُبَ لَکَ أجرَ لقائِه و الحضورَ أمامَ مشرقِ آیاتِهِ و مطلعِ بیّناته." (آثار قلم اعلی، ج۵، ص۲۰۹)
از حضرت عبدالبهاء نیز موارد مشابه مشاهده شده است. فی‌المثل در بیانی مذکور: "عبدالبهاء نهایت اشتیاق را به ملاقات شما دارد. ولی این ایّام حکمت اقتضاء نمی‌نماید و ما در جمیع الواح مأمور به حکمتیم و نفس خدمت عین شرفیابی است." (مکاتیب عبدالبهاء، ج۶، ص۱۸۷)
در یکی از آثار حضرت ولی امرالله مشاهده شد که فردی را به این علّت از جمع اهل بهاء اخراج فرمودند: "در موضوع...... فرزند...... فرمودند بنویس: این شخص بداخلاق و پست‌فطرت اخیراً مخالف دستور این عبد مسافرت به فلسطین نموده و وارد ارض اقدس گشته. تلغرافیاً راجع به طرد و اخراج او از جامعه به آن محفل مخابره گردید. به والدش صریحاً اظهار و انذار نمایند مخابره با او به هیچ وجه من الوجوه جائز نه؛ تمرّد و مخالفت نتائجش وخیم است." (توقیع مورّخ ۱۵ شهرالکلمات ۱۰۳ بدیع، منتخبات توقیعات، طبع ۱۰۵ بدیع، ص۳۹) البتّه، پدر این شخص چون به انذارات توجّه ننمود و با پسر معاشرت مستمر داشت، او نیز به سرنوشت پسر دچار شده از جامعه اخراج گردید. (همان مأخذ، ص۴۱)
۱۲. اختلاف: اگرچه تجاوز از حدود و احکام الهی و آنچه برای جامعهٔ بشری صلاح دانسته است به انحاء مختلف نهی شده است. امّا، در مواردی ضرّ خودداری از اجرای اوامر به قدری شدید است که لطمه به اصل شجره، یعنی هیکل امرالله، وارد می‌آورد. در خصوص نهی از اختلاف بین احبّاء این کلام جمال مبارک وارد که به سلب نسبت منجر میشود: "قل یا قوم لاتختلفوا فی امرالله؛ أنِ ابتغوا ما اُمِرتُم فی کتابٍ مبین. ایّاکُم أن یَمنعَکُم أعمالُ الّذین یدّعون الایمان. إنّ الّذی تجاوَزَ عن حدودی إنّه لَیسَ مِنّی" (امر و خلق، ج۳، ص۳۸۷)
در این باب بیانات لاتحصی از قلم قدم نازل. در سورةالصّبر اشارتی ظریف دارند که: "لاتختلفوا فی امرالله ثمّ اجتمعوا علی شاطئ عزٍّ منیعا" (ایّام تسعه، ص۲۷۶) و به این ترتیب همگان را به وحدت و یگانگی در شاطی بحر اعظم دعوت می‌فرمایند. اجتماع در کمال وحدت بر شاطی بحر اعظم جز با رجوع به فطرت پاک اصلیه میسّر نیست: "مقصود، صعود انفس طیّبه و جواهر مجرّده است که به فطرت اصلیّهٔ خود به شاطئ بحر اعظم وارد شوند." (مجموعه الواح طبع مصر، ص۳۶۸) موضوع فطرت اصلیه مکرّراً در آثار مبارکه مطرح شده است و آن خلقت پاک اوّلیهٔ انسان است. حتّی در موردی حضرت بهاءالله انحراف نفوس از فطرت اصلیه را عدم قابلیت آنها در استماع کلام الهی تعبیر می‌فرمایند: "قسم به آفتاب فلک باقی که اگر امر به دست این عبد بود، یک آیه مابین این قوم تلاوت نمی‌شد. چه که ناس بالمرّه از فطرت اصلیّهٔ الهیّه منحرف شده‌اند." (مائدهٔ آسمانی، ج۷، ص۸۲)
۱۳. میل به شهوات نفسانیه: در این مقام جمال مبارک از عبارت "لیس منّی" استفاده نکرده‌اند ولی سلب نسبت را به نوعی بیان فرموده‌اند. البته شهوات نفسانیه را به هر گونه عملی که مباینت با آثار مبارکه داشته باشد می‌توان تعبیر نمود. در موضوع شهوت بیان مبارک چنین است: "هر نفسی از او آثار خباثت و شهوت ظاهر شود، او از حق نبوده و نیست." (گنجینه حدود و احکام، ص۲۹۹) این به نوعی سلب نسبت است. البتّه در مقام دیگر نیز جمال قدم همین سلب نسبت را با بیانی که گسترهٔ وسیع‌تر دارد مطرح کرده‌اند: "بعضی از نفوس که خود را به حق نسبت می‌دهند و به اجنحهٔ نفس و هوی طائرند، از حق نبوده و نیستند." (امر و خلق، ج۳، ص۳۸۷)
کتاب‌شناسی
توضیح:
این کتاب‌شناسی به ترتیب حروف الفبا، بر حسب اسامی کتاب‌ها، تنظیم شده و هیچ ترتیب دیگری ندارد. به این ترتیب یافتن کتاب مورد نظر برای خوانندگان به مراتب آسان‌تر خواهد بود.
آ:
آثار قلم اعلی، ج۱، خطّ جناب زین‌المقرّبین، طبع ۱۲۰ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
آثار قلم اعلی، ج۱، طبع کانادا، ۱۵۳ بدیع
آثار قلم اعلی، ج۲، طبع بمبئی، ۱۳۱۴ قمری
آثار قلم اعلی، ج۲، طبع کانادا، ۱۵۹ بدیع
آثار قلم اعلی، ج۴، طبع ۱۳۳ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
آثار قلم اعلی، ج۵، طبع ۱۳۱ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
آثار قلم اعلی، ج۶، طبع ۱۳۲ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
آثار قلم اعلی، ج۷، طبع ۱۳۴ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
آل‌الله، حبیب‌الله حسامی، بدون تاریخ و محلّ طبع، ناشر مؤلّف
آیات الهی، ج۲، حضرت بهاءالله، طبع ۱۴۸ بدیع، آلمان
آیات بیّنات، حضرت بهاءالله و حضرت عبدالبهاء، ۱۵۶ بدیع، کانادا، مؤسّسهٔ معارف بهائی
الف:
اخبار امری، نشریه محفل روحانی ملّی بهائیان ایران، مهرماه ۱۳۴۳
اخلاق بهائی، محمّدعلی فیضی، ۱۲۸ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
ادعیه حضرت محبوب، حضرت بهاءالله، ۱۳۳۹ قمری، مصر
ادعیه حضرت محبوب، حضرت بهاءالله، بدون تاریخ، طهران، (با اصلاحات)
ارکان نظم بدیع، غلامعلی دهقان، چاپ دوم، ۱۵۱ بدیع، کانادا
اسرارالآثار خصوصی، فاضل مازندرانی، ج۱، ۱۲۴ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
اسرارالآثار خصوصی، فاضل مازندرانی، ج۲، ۱۲۴ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
اسرارالآثار خصوصی، فاضل مازندرانی، ج۳، ۱۲۸ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
اسرارالآثار خصوصی، فاضل مازندرانی، ج۴، ۱۲۹ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
اشراقات، حضرت بهاءالله، بدون تاریخ و محلّ طبع
اقتدارات، حضرت بهاءالله، خطّ مشکین قلم در تاریخ ۱۳۱۰ قمری، بدون تاریخ و محلّ طبع
اقداح‌الفلاح، عبدالحمید اشراق خاوری، ج۲، ۱۳۲ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
اقدس طبع مرکز جهانی بهائی، ۱۹۹۵ میلادی
اقلیم نور، محمّدعلی ملک‌خسروی نوری، ۱۱۵ بدیع، ۱۱۸ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
الاحیاء علوم الدّین، ابوحامد محمّد غزالی، ج۱، دارالکتاب العربی، بدون تاریخ و محلّ نشر
الدورة الأولی من المناظرات الدّینیه، شیخ محمّد ناطق، ۱۳۴۲ قمری، قاهره، مصر
الفقیه و المتفقّه، تألیف الخطیب البغدادی، طبع ۱۹۹۷ میلادی، ریاض، نشر دارالوطن
الواح نازله به اعزاز میرزا آقاخان بشیرالسّلطان ملقّب به بشیرالهی، به اهتمام ناصر بشیرالهی، ۱۶۶ بدیع
الواح نازله خطاب به ملوک و رؤسای ارض، حضرت بهاءالله، ۱۲۴ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
امر مبارک در ارض کاف و راء، فؤاد ایزدی‌نیا و فرزاد نظیری، بدون تاریخ و محلّ طبع
امر و خلق، ج۱، فاضل مازندرانی، ۱۱۱ بدیع، طهران
امر و خلق، ج۱، فاضل مازندرانی، ۱۴۱ بدیع، آلمان
امر و خلق، ج۲، فاضل مازندرانی، طبع ۱۹۸۵ میلادی، آلمان
امر و خلق، ج۱-۲، فاضل مازندرانی، ۱۱۷ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
امر و خلق، ج۳، فاضل مازندرانی، ۱۲۸ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
امر و خلق، ج۴، فاضل مازندرانی، ۱۳۱ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
انتشار امرالله، هوشنگ محمودی، ۱۳۱ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
انسان در آئین بهائی، دکتر علی‌مراد داودی، ج۱، ۱۹۸۷ میلادی، کلمات‌پرس، کالیفرنیا
انوار هدایت، ترجمهٔ غیررسمی Lights of Guidance، هلن هورنبی، ۲۰۰۱، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، هندوستان
ایّام تسعه، عبدالحمید اشراق خاوری، نشر پنجم، ۱۲۹ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
ایقان، حضرت بهاءالله، طبع مصر، ۱۳۵۲ قمری
ایقان، حضرت بهاءالله، ۱۵۵ بدیع، آلمان
ب:
بدایع‌الآثار، میرزا محمود زرقانی، ج۱، ۱۳۳۲ قمری، ۱۹۱۴ میلادی، بمبئی
بدایع‌الآثار، میرزا محمود زرقانی، ج۲، ۱۳۴۰ قمری، ۱۹۲۱ میلادی، کریمی پرس، بمبئی
بحارالانوار، محمّدباقر مجلسی، ج۷۸، مؤسّسهٔ دارالکتب اسلامیه
بحارالانوار، محمّدباقر مجلسی، ج۵۲، مؤسّسهٔ دارالکتب اسلامیه
بهاءالله و عصر جدید، جان ابنزر اسلمونت، ترجمه بشیرالهی، رحیمی، سلیمانی، ۱۴۵ بدیع، دارالنّشر البهائیة فی البرازیل
بیان عربی، حضرت نقطهٔ اولی، مجموعه آثار مبارکه، شماره ۴۳، تکثیر جهت حفظ
بیان فارسی، حضرت نقطهٔ اولی، شماره ۶۲، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
پ:
پیام آسمانی، از انتشارات پیام بهائی، ج۱، ۱۴۵ بدیع، فرانسه
پیام آسمانی، از انتشارات پیام بهائی، ج۲، ۸-۱۵۷ بدیع، فرانسه
پیام بهائی، از انتشارات محفل ملّی فرانسه، شماره ۱۷۵، ژوئن ۱۹۹۴
پیام ملکوت، عبدالحمید اشراق خاوری، ۱۳۰ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
پیک راستان، دکتر وحید رأفتی، ۱۶۲ بدیع، مؤسّسهٔ عصر جدید، آلمان
ت:
تاریخ حضرت صدرالصّدور، نصرالله رستگار، ۱۰۴ بدیع، لجنه ملّی نشر آثار امری
تاریخ سمندر و ملحقات، شیخ کاظم سمندر و سه نفر دیگر، ۱۳۱ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
تحف‌العقول فیما جاء مِنَ الحِکَم و المواعظ من آل الرّسول، ابن شعبه حرّانی، ۱۳۶۲، طهران
تذکرةالفقها، علامه حلّی، ج۱، مکتبةالمرتضویة قم
تسبیح و تهلیل، عبدالحمید اشراق خاوری، ۱۲۹ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
تقریرات دربارۀ کتاب مستطاب اقدس، عبدالحمید اشراق خاوری، ۱۵۴ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، آلمان
توقیعات مبارکه، ۱۹۲۲-۱۹۲۶، حضرت ولی امرالله، ۱۲۹ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
توقیعات مبارکه، ۱۹۲۷-۱۹۳۹، حضرت ولی امرالله، ۱۲۹ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
توقیعات مبارکه، ۱۹۲۲-۱۹۴۸، حضرت ولی امرالله، ۱۳۰ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
توقیعات مبارکه، ۱۹۴۵-۱۹۵۲، حضرت ولی امرالله، ۱۲۵ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
توقیعات مبارکه خطاب به احبّای شرق، حضرت ولی امرالله، ۱۴۹ بدیع، آلمان
توقیع نوروز ۱۰۱ بدیع، حضرت ولی امرالله، بدون تاریخ و محلّ نشر
ح:
حدیقهٔ عرفان، حضرت بهاءالله و حضرت عبدالبهاء، انتشارات مجلّهٔ عندلیب، ۱۹۹۴، کانادا
حصن حصین شریعت‌الله، حضرت ولی امرالله، ترجمه فؤاد اشرف، ۱۵۴ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، آلمان
حضرت بهاءالله، محمّدعلی فیضی، ۱۲۵ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
حضرت باب، نصرت‌الله محمّدحسینی، ۱۵۲ بدیع، کانادا، مؤسّسهٔ معارف بهائی
حقوق‌الله، ۲۰۱۵ میلادی، ترجمه هیأت بین‌المللی ترجمه، Baha’i Forlag، اسلو
حیات حضرت عبدالبهاء، محمّدعلی فیضی، ۱۲۸ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
خ:
خاطرات حبیب، دکتر حبیب مؤیّد، ج۱، ۱۱۸ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
خاطرات حبیب، دکتر حبیب مؤیّد، ج۱، ۱۵۵ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، آلمان
خاطرات نه‌ساله عکّا، دکتر یونس افروخته، ۱۲۴ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
خاندان افنان، محمّدعلی فیضی، ۱۲۷ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
خطابات مبارکه، حضرت عبدالبهاء، ج۱، ۱۳۴۰ قمری، مصر
خطابات مبارکه، حضرت عبدالبهاء، ج۲، ۱۲۷ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
خطابات مبارکه، حضرت عبدالبهاء، ج۳، ضمیمه مجموعه سه جلد خطابات، آلمان
خطابات مبارکه حضرت عبدالبهاء در اروپا و آمریکا (تک‌جلدی)، شهرالجمال ۹۹ بدیع
د:
در ظلّ شجرهٔ میثاق، بدیع بشروئی، ۲۰۱۶، بنیاد فرهنگی نحل، اسپانیا
دریای دانش، حضرت بهاءالله، ۱۹۸۵، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، هندوستان
دستخط‌های بیت‌العدل اعظم ۱۹۶۸-۱۹۷۳، ج۱، ۱۳۰ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
دور بهائی، حضرت ولی امرالله، ترجمه لجنه ملّی ترجمه آثار امری، ۱۱۱ بدیع، لجنه ملّی نشر آثار امری
دور بهائی، حضرت ولی امرالله، ترجمهٔ لجنه ملّی ترجمه آثار امری، ۱۱۴ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، دهلی‌نو
دور بهائی، حضرت ولی امرالله، ترجمه لجنه ملّی ترجمه آثار امری، بدون تاریخ، بدون محلّ طبع
دور بهائی، حضرت ولی امرالله، ترجمه لجنه ملّی ترجمه نشر آثار امری ایرانی، ۱۴۴ بدیع، لجنه ملّی نشر آثار امری به زبانهای فارسی و عربی، آلمان
ر:
راهنمای محافل، مجموعه آثار مبارکه، پیام‌های بیت‌العدل اعظم و مصوّبات محفل ملّی ایران
رحیق مختوم، عبدالحمید اشراق خاوری، ج۱، ۱۰۳ بدیع، لجنه ملّی نشر آثار امری، طهران
رحیق مختوم، عبدالحمید اشراق خاوری، ج۱، ۱۳۰ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
رسالهٔ راهنمای تبلیغ، محمّدعلی فیضی، ۱۱۷ بدیع، طهران
رسالهٔ سیاسیه، حضرت عبدالبهاء، ۹۱ بدیع، نشر محمّد لبیب از روی نسخه طبع هندوستان
رسالهٔ مدنیه، حضرت عبدالبهآء، ۱۳۲۹ قمری، مطبعه کردستان العلمیه
س:
سادات خمس، خاندان، روح‌الله مهرابخانی، ۱۵۱ بدیع، مؤسّسهٔ عصر جدید، آلمان
سالنامه جوانان بهائی، ۱۲۲-۱۲۳ بدیع، لجنه ملّی جوانان بهائی ایران، ۱۲۵ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
سرچشمه تصوّف در ایران، سعید نفیسی، ۱۳۸۹، شرکت مطالعات نشر کتاب پارسه
سفینه عرفان، دفتر ۳، انتشارات مجمع عرفان، ۱۵۷ بدیع، مؤسّسهٔ عصر جدید، آلمان
سفینه عرفان، دفتر ۴، انتشارات مجمع عرفان، ۱۵۸ بدیع، مؤسّسهٔ عصر جدید، آلمان
سفینه عرفان، دفتر ۱۲، انتشارات مجمع عرفان، ۱۶۶ بدیع، مؤسّسهٔ عصر جدید، آلمان
سفینه عرفان، دفتر ۱۳، انتشارات مجمع عرفان، ۱۶۷ بدیع، مؤسّسهٔ عصر جدید، آلمان
سفینه عرفان، دفتر ۱۴، انتشارات مجمع عرفان، ۱۶۸ بدیع، مؤسّسهٔ عصر جدید، آلمان
سفینه عرفان، دفتر ۱۵، انتشارات مجمع عرفان، ۱۶۹ بدیع، مؤسّسهٔ عصر جدید، آلمان
ط:
طراز الهی، پریوش سمندری خوشبین، ۱۵۸ بدیع، کانادا، مؤسّسهٔ معارف بهائی
ظ:
ظهورالحق، فاضل مازندرانی، ج۳، ۱۶۵ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، آلمان
ع:
عندلیب، مجلّه از انتشارات محفل روحانی ملّی بهائیان کانادا، شماره ۷۰
عهد اعلی، ابوالقاسم افنان، ۲۰۰۰ میلادی، انتشارات Oneworld، آکسفورد، انگلستان
غ:
غذاء الالباب فی شرح منظومة الآداب، محمّد بن احمد بن سالم السّفارینی الحنبلی، ۱۴۱۴ قمری، مؤسّسة قرطبة، مصر
ف:
فتح‌الباری شرح صحیح البخاری للحافظ ابن حجر العسقلانی، ج۲، دارالکتب العلمیه، بیروت
ق:
قاموس کتاب اقدس، نصرت‌الله محمّدحسینی، ۲۰۰۸، مؤسّسهٔ سنچری پرس، استرالیا
قاموس لوح مبارک خطاب به شیخ محمّدتقی اصفهانی، عبدالحمید اشراق خاوری، بدون تاریخ و محلّ طبع
قد ظهر یوم‌المیعاد، حضرت ولی امرالله، ۱۰۴ بدیع، لجنه ملّی نشر آثار امری
قرآن کریم، حضرت محمّد رسول الله، به اهتمام بهاءالدّین خرّمشاهی، ۱۳۸۶، نشر دوستان
قرن بدیع، حضرت ولی امرالله، ترجمه نصرالله مودّت، ۱۴۹ بدیع، کانادا، مؤسّسهٔ معارف بهائی
ک:
کتاب‌الفرائد، ابوالفضل گلپایگانی، ۱۵۸ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، آلمان
کتاب بدیع، حضرت بهاءالله، ۱۶۵ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، آلمان
کتاب مبین، خط جناب زین‌المقرّبین، ۱۲۰ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
کتاب مقدّس یعنی کتب عهد عتیق و عهد جدید، ۱۹۸۱، انجمن پخش کتب مقدّسه
کشف‌الغطاء، ابوالفضل و مهدی گلپایگانی، تاشکند، بدون تاریخ طبع
کشف‌المحجوب، علی بن عثمان هجویری، ۱۳۸۳، انتشارات سروش، طهران
گ:
گنج شایگان، عبدالحمید اشراق خاوری، ۱۲۴ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
گنجینه حدود و احکام، عبدالبحمید اشراق خاوری، نشر سوم، ۱۲۸ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
گوهر یکتا، امةالبهاء روحیّه ربّانی، ترجمه ابوالقاسم فیضی، بدون تاریخ طبع، طهران
ل:
لمعات‌الانوار، محمّدشفیع روحانی، ج۱، ۱۳۰ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
لوح مبارک خطاب به شیخ محمّد تقی اصفهانی، حضرت بهاءالله، ۱۱۹ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
لوح مقصود، حضرت بهاءالله، ۱۳۳۹ قمری، ۱۹۲۰ میلادی، مصر
لئالی‌الحکمة، حضرت بهاءالله، ج۱، ۱۴۳ بدیع، دارالنّشر البهائیة فی البرازیل
لئالی‌الحکمة، حضرت بهاءالله، ج۲، ۱۴۶ بدیع، دارالنّشر البهائیة فی البرازیل
لئالی‌الحکمة، حضرت بهاءالله، ج۳، ۱۴۸ بدیع، دارالنّشر البهائیة فی البرازیل
لئالی درخشان، محمّدعلی فیضی، ۱۳۴۵ شمسی، ۱۲۳ بدیع
لئالی سیاه، ابوالقاسم افنان، ۱۹۹۲، کانادا
م:
مآخذ اشعار در آثار بهائی، وحید رأفتی، ج۲، ۱۵۲ بدیع، کانادا، مؤسّسهٔ معارف بهائی
مآخذ اشعار در آثار بهائی، وحید رأفتی، ج۳، ۱۵۷ بدیع، کانادا، مؤسّسهٔ معارف بهائی
مائدهٔ آسمانی، تألیف عبدالحمید اشراق‌خاوری، ج۱، طبع ۱۲۸ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
مائدهٔ آسمانی، تألیف عبدالحمید اشراق‌خاوری، ج۲، طبع ۱۲۹ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
مائدهٔ آسمانی، تألیف عبدالحمید اشراق‌خاوری، ج۳، طبع ۱۲۹ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
مائدهٔ آسمانی، تألیف عبدالحمید اشراق‌خاوری، ج۴، طبع ۱۲۹ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
مائدهٔ آسمانی، تألیف عبدالحمید اشراق‌خاوری، ج۵، طبع ۱۲۹ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
مائدهٔ آسمانی، تألیف عبدالحمید اشراق‌خاوری، ج۶، طبع ۱۲۸ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
مائدهٔ آسمانی، تألیف عبدالحمید اشراق‌خاوری، ج۷، طبع ۱۲۹ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
مائدهٔ آسمانی، تألیف عبدالحمید اشراق‌خاوری، ج۸، طبع ۱۲۹ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
مائدهٔ آسمانی، تألیف عبدالحمید اشراق‌خاوری، ج۹، طبع ۱۲۹ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۷، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۱۸، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۲۲، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۲۳، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۲۷، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۳۵، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۴۱، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۴۴، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۶۵، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۷۴، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۷۷، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
مجموعه آثار قلم اعلی، شماره ۸۳، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
مجموعه آثار مبارکه، شماره ۸۴، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
مجموعه آثار مبارکه دربارهٔ تربیت بهائی، ۱۳۵ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
مجموعه الواح مبارکه حضرت بهاءالله، خطّ عندلیب، طبع ۱۳۲ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
مجموعه الواح مبارکه حضرت بهاءالله، طبع ۱۳۳۸ قمری، قاهره، مصر
مجموعه‌ای از الواح جمال اقدس ابهی که بعد از کتاب اقدس نازل شده، طبع ۱۳۷ بدیع، آلمان
مجموع مستخرجاتی از آثار امری دربارهٔ موسیقی، بدون تاریخ و محلّ طبع
مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۱۳، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۱۷، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۵۲، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۸۵، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
مجموعه مکاتیب حضرت عبدالبهاء، شماره ۸۹، تکثیر جهت حفظ، محفظه آثار ملّی ایران
مجموعه مناجات حضرت عبدالبهاء، ج۱، ۱۲۹ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
مجموعه مناجات حضرت ولی امرالله، ۱۵۲ بدیع، لجنه ملّی نشر آثار امری، آلمان
محاضرات، عبدالحمید اشراق خاوری، ج۱، ۱۲۰ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
محاضرات، عبدالحمید اشراق خاوری، ج۲، ۱۲۱ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
محاضرات، عبدالحمید اشراق خاوری، ج۳، ۱۶۶ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، آلمان
محبوب عالم، ویژه‌نامه مجلّهٔ عندلیب، ۱۹۹۲-۱۹۹۳، کانادا
مصابیح هدایت، عزیزالله سلیمانی، ج۱، ۱۲۱ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
مطالع‌الانوار، نبیل زرندی، ترجمه و تلخیص عبدالحمید اشراق خاوری، ۱۲۳ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
معرفی آثار مبارکه، حبیب‌الله حسامی، ج۳، آثار حضرت عبدالبهاء، بدون تاریخ و محلّ نشر
مفاوضات عبدالبهاء، حضرت عبدالبهاء، طبع ۱۳۲۹ قمری، ۱۹۲۰ میلادی، قاهره، مصر
مقالات و رسائل در مباحث متنوّعه، دکتر علی‌مراد داودی، جلد سوم انسان در آئین بهائی، ۱۵۰ بدیع، کانادا، مؤسّسهٔ معارف بهائی
مقاله شخصی سیّاح، حضرت عبدالبهاء، ۸۹ بدیع، ۱۳۱۱ شمسی، شرکت مطبوعات امری ایران
مکاتیب عبدالبهاء، ج۱، طبع ۱۳۲۸ قمری، ۱۹۱۰ میلادی، مطبعه کردستان علمیه
مکاتیب عبدالبهاء، ج۲، طبع ۱۳۳۰ قمری، مطبعه کردستان علمیه
مکاتیب عبدالبهاء، ج۳، طبع ۱۳۴۰ قمری، ۱۹۲۰ میلادی، مصر
مکاتیب عبدالبهاء، ج۴، طبع ۱۲۱ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
مکاتیب عبدالبهاء، ج۵، طبع ۱۳۲ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
مکاتیب عبدالبهاء، ج۶، طبع ۱۳۳ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
مکاتیب عبدالبهاء، ج۷، طبع ۱۳۴ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
مکاتیب عبدالبهاء، ج۸، طبع ۱۳۴ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
مکاتیب عبدالبهاء، ج۹، طبع ۱۳۵ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
ملکوت وجود، دکتر علی‌مراد داودی، ۱۵۵ بدیع، مؤسّسهٔ عصر جدید، آلمان
مناجاة، مجموعه اذکار و ادعیه مِن آثار حضرة بهاءالله، ۱۳۸ بدیع، دارالنّشر البهائیة فی البرازیل
مناهج‌الاحکام، فاضل یزدی، ج۱، تکثیر جهت حفظ (شماره ۵)، محفظهٔ آثار ملّی ایران
مناهج‌الاحکام، فاضل یزدی، ج۲، تکثیر جهت حفظ (شماره ۶)، محفظهٔ آثار ملّی ایران
منتخبات آیات از آثار حضرت نقطهٔ اولی، طبع ۱۳۴ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
منتخبات الواح دربارهٔ فضائل اخلاق، ۱۳۱ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، طهران
منتخبات توقیعات مبارکه حضرت ولی امرالله، ۱۰۵ بدیع، لجنه ملّی نشر آثار امری
منتخباتی از آثار حضرت بهاءالله، چاپ دوم، ۱۶۳ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، آلمان
منتخباتی از مکاتیب، حضرت عبدالبهاء، ج۱، طبع ۱۹۷۹، آمریکا
منتخباتی از مکاتیب، حضرت عبدالبهاء، ج۲، طبع ۱۹۸۴، انتشارات مرکز جهانی بهائی
منتخباتی از مکاتیب، حضرت عبدالبهاء، ج۳، طبع ۱۴۹ بدیع، آلمان
منتخباتی از مکاتیب، حضرت عبدالبهاء، ج۴، طبع ۲۰۰۰ میلادی، آلمان
منتخباتی از مکاتیب، حضرت عبدالبهاء، ج۵، طبع ۲۰۰۳ میلادی، آلمان
مِن مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج۱، دارالنّشر البهائیة فی البرازیل، بدون تاریخ طبع
ن:
نار و نور، حضرت بهاءالله، حضرت عبدالبهاء، حضرت ولی امرالله، طبع آلمان
نبذةٌ مِن تعالیم حضرت بهاءالله، ۱۳۴۳ قمری، قاهره
نجم باختر، نشریهٔ جامعه بهائی آمریکا به دو زبان انگلیسی و فارسی
نظامات بهائی (بهائی پروسیجر)، حضرت ولی امرالله و مصوّبات محفل ملّی آمریکا، ترجمه لجنه ملّی ترجمه آثار امری، نشر لجنه ملّی نشر آثار امری، طهران، بدون تاریخ
نفحات ظهور حضرت بهاءالله، ادیب طاهرزاده، ترجمه دکتر باهر فرقانی، ج۱، ۱۵۵ بدیع، کانادا
نفحات ظهور حضرت بهاءالله، ادیب طاهرزاده، ترجمه دکتر باهر فرقانی، ج۲، ۱۶۷ بدیع، کانادا
نفحات قدس، مجموعه‌ای از الواح به اهتمام طرازالله سمندری، بدون تاریخ، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، هندوستان
نقش خیال دوست، دکتر شاپور جوانمردی
هـ:
هدیهٔ عشق، ابوالقاسم فیضی، بدون تاریخ و محلّ نشر
هفت وادی، حضرت بهاءالله، بدون تاریخ و محلّ نشر
ی:
یادنامهٔ مصباح منیر، دکتر وحید رأفتی، ۱۶۳ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، آلمان
یاران پارسی، حضرت بهاءالله و حضرت عبدالبهاء، ۱۵۵ بدیع، مؤسّسهٔ ملّی مطبوعات امری، آلمان
English Resources
A Manual for Pioneers, Ruhiyyih Rabbani, ۱۹۷۴, India
Baha’i Year Book, vol. ۱, ۱۹۲۶, National Spiritual Assembly
Dawn of a New Day, Shoghi Effendi, New Delhi, India
God Passes By, Shoghi Effendi, ۱۹۷۴, NSA of the USA
Messages to Canada, Shoghi Effendi, ۱۹۶۵, Canada Baha’i Publishing Trust
Principles of Baha’i Administration, Baha’u’llah, ‘Abdu’lBaha, and Shoghi Effendi, London: Baha’i Publishing Trust, ۱۹۷۳
- به همت این عزیزان پیش از این مجموعه مناجات‌های حضرت عبدالبهاء، چاپ آلمان و کتاب مستطاب قیوم الاسماء نازله از قلم حضرت ربّ اعلی، اعراب‌گذاری و نشر شده است.↩
- میرزا اسدالله خویی از مخالفان امر حضرت اعلی بود. کسی جرأت نمی‌کرد با او صحبت کند. شبی خوابی دید. بدون آن که خواب خود را برای کسی تعریف کند، عریضه‌ای به حضور حضرت اعلی عرض کرد و نوشت که سه مطلب را در نظر گرفته‌ام. خواهشمندم بفرمایید آن مطالب چیست. در جواب او توقیعی نازل شد که ضمن شرح رؤیای او، مطالبی که در نظر گرفته بود در آن تصریح شده بود. بلافاصله ایمان آورد و با آن که عادت به پیاده‌روی نداشت پای پیاده از خوی به سوی قلعه رفت که به حضور مبارک مشرّف شود. در آن اوقات حضرت اعلی به چهل تن از مؤمنان امر فرمودند رساله‌ای در اثبات مظهریت ایشان مرقوم دارند. رسالهٔ میرزا اسدالله مقبول واقع شد و به لقب دیّان ملقّب گردید. (مطالع‌الانوار، ص۲۷۱). جناب دیّان از جمله کسانی بود که ادّعای من یظهره‌اللّهی کردند و بعد تائب شد و به جمال قدم ایمان آورد. ازل او را تکفیر کرد و امر به قتل او داد که مظلومانه به شهادت رسید.↩
- شعر از مولوی و در داستان مارگیری است که مار بزرگ سرمازده افسرده‌ای را از کوه گرفت و به شهر آورد و به تماشا گذاشت. وقتی آفتاب به مار تابید، دیگربار جان گرفت و به مردم حمله کرد و خود مارگیر را هم بلعید.↩
- توقیع مبارک ۲۵ اکتبر ۱۹۲۹ خطاب به آمریکا و کانادا ـ م↩
- نقل ترجمه تا این قسمت از یادداشت شماره ۱۷۳ (صفحه ۲۲۳) منضمّات کتاب اقدس طبع مرکز جهانی↩
- جمال مبارک در لوحی می‌فرمایند: "ثمّ اعلم بأنّ نُصِبَ بیننا و بین العباد سُلَّمٌ و له ثلاث درجات: الأولی تذکّر بالدّنیا و زخرفها و الثّانیّة بالآخرة و ما قُدّر فیها و الثّالثة تذکر بالأسماء و ملکوتها و مَن جاز عن هذه المقامات یَصِلُ إلی ملیک الأسماء و الصّفات اقربُ مِن حین. ایّاکم یا اهل البهاء لاتعطّلوا أنفسکم علی هذه المواقف ثمّ مرّوا عنها کمرّ السّحاب کذلک ینبغی لعبادنا المقرّبین" (مائده آسمانی، ج۴، ص۲۶، ج۸، ص۱۲۰)↩