مراحل دعوت و اظهار امر حضرت نقطه اولی
مراحل دعوت و اظهار امر حضرت نقطه اولی
معارف بهائی
جزوه دهم
نوشته : دکتر محمد افنان
مراحل دعوت و اظهار امر حضرت نقطه اولی
ظهور حضرت نقطه اولی آن چنانکه از آثار و الواح دور بهائی ميتوان دريافت حلقه ای از سلسله رهبران الهی و روحانی است که همواره هدايت بخش کاروان تمدن انسانی بوده اند و بنام رسول و پيامبر و مظهر الهی در عالم ظاهر شده و خواهند شد اهميت ظهور حضرتش هنگامی شناخته خواهد شد که رکود فکر و فرهنگ و تنزل فضيلت و اخلاق در جامعه عصری بهتر شناخته شود و احتياج بتجدّد اساس و تجديد اصول در آن دوره بيشتر محسوس گردد و دانسته و معلوم آيد.
بيان تاثير ظهور حضرت نقطه اولی از جهت کيفيت اساس دينی و قدرت خلاقه تعاليم و اصول علمی و متين آن مستلزم بررسی وسيع و دقيق است تا اثر نافذ آن در نفوس مستعده وهمچنين توليد قابليت در عالم انسانی دانسته شود يا بعبارت ديگر تاثير انفسی و آفاقی آن گفته ايد اما همين تعاليم در جامعه فرهنگی ايران آنروز بطور غير مستقيم نيز حرکتی جديد را بنيان نهاد که همچنان ادامه دارد زيرا متفکرين و صاحب نظران را باهميت توسيع دائره تمدن و ارتباط با ملل ديگر و ترک تعصبات موروثه و ضرورت تعليم و تحکيم وسعت نظر در افراد متوجه ساخت و جامعه ايرانی نيز از انتشار اين افکار و عقائد باين نکته متذکر گرديد که از تصورات محدوده و اعتقادات متعصبانه باصول تحقيق و تحرّی گرايد و حقيقت طلبی را ارج و اعتبار نهد حتی اخيراً جامعه پيشوايان ديگر اديان را بر آن داشت که از صيقل تعاليم اين دور بديع عقائد و افکار خود را جلا و درخششی جديد بخشند و در تاليفات و تقريرات خويش از آن استفاده نمايند . از اصول تعاليم بيان که بلحاظ عمومی و اجتماعی حائز اهميت مخصوص است از توحيد عقائد دينی - تبيين متشابهات و رموز مخصوص کتب الهی - بيان استمرار ظهورات الهی و وحدت اساس اديان - ضرورت ايمان متکی بتحقيق عاری از تقليد تاسيس الفت و محبت عمومی - توجه مخصوص بمقام و اهميت نسوان - تاکيد در تعليم و تربيت اطفال - ترتيب اساس سعادت و نظم جامعه و تاکيد مخصوص در رعايت لطافت و نظافت و آداب اعتدال در زندگی ميتوان نام برد . از حضرت نقطه توقيعات و آثار مبارکه ای در دست است که باظهار امر مبارک اختصاص يافته و در آن بصراحت اعلان قائميت و مظهريت فرموده و مقام الهی خود را باستناد آيات نازله مدلل داشته اند . در متون آثار مبارکه که مانند کتاب بيان تفاسير مبارکه يوسف و کوثر و دلائل سبعه و غيره نيز تصريح و تلويح فراوان عز نزول يافته است.
در تفسير مبارکه يوسف اين آيات نازل شده است : " الحمد للّه الّذی نزل الايات علی عبده ليکون للعالمين سراجاً وهّاجاً" سوره الملک "انّا نحن قد نزّلنا الکتاب علی کلّ امّة بلسانهم و لقد نزّلنا هذا الکتاب بلسان الذکر علی الحقِ بديعاً" سوره المدينه " انّ هذا القران من عند الله قد نزّل عليکم بالحق لکُنتم باياتنا فی ذلک الباب علی الباب حليماً" سوره الحلّ "و قل يا اهلَ الارض لا تجعلوا مع الله الهاً آخر فانّ هذا الباب من لدی الله الاکبر قد کان علی الامر وحيداً مشهوداً"سوره الانوار "انّ هذا الدينَ عند الله سرّ دينِ محمدٍ فاسرعوا الی الجنّة و الرضوان الاکبر عند الله الحق ان کنتم بآياته علی الحق بالحق صابراً و شکوراً " سوره الندا "فو ربّکم انّ هذا الکتاب هو الفرقان من قبل اتقوا الله و لا تکفرّن ببعض الکتاب .... " سوره الکاف "و انّ هذين الفرقانين لو کانا من عند غير الله لوجدوا فيهما علی الحق بالحق اختلافاً کثيراً " سوره الحهاد
و در رساله بين الحرمين چنين نازل :
" و انّ کلمةَ ربّک ما يَدْعوا الناس الی حکمِ نفسه بل قد دعی الکلّ الی ما قد دعی النبيون و المرسلون من قبله الّا تعبدوا الّا الله وحده خالصا علی الدين القيّم هذا ان کنتم ايّاه تعبدون افز عمتَ انّک لو تُعْرِض من حکم ربّک يبقی لک عمل من الحقيقة فسبحان الله ربّک انّ کلمةَ التوحيد ما تَمّت الا بهذا الامر"
همين مختصر از آيات نازله در اول ظهور کافی است که نشان دهد امر مبارک از همان ابتدا مظهريت کامله بوده و استقلال و جامعيت داشته است مع ذلک نظر بحکمت مذکور در آثار مبارکه ارجاع و نسبت رتبه مظهريت بشخص مقدسشان بتناسب وضع و موقعيت مبهم و غير مصرح و مشحون به حکمت و مدارا بوده است و متدرجاً با حصول آمادگی مردم مطلب را تصريح و تبيين فرموده اند.
بغير از آثار کتبی که اشاره شد در مجامع و مجالس عمومی نيز سه نوبت رسماً و صريحاً مقام حضرتش بمراجع دولت و ارکان حکومت ابلاغ گرديده که دو بار آن در شيراز و اصفهان بقيد حکمت بدون تصريح باستقلال شريعت ولی سوم بار در تبريز در محضر دومين شخصيت مملکتی يعنی ناصرالدين ميرزا و علماء و رجال دولتی بوده و نه تنها استقلال ظهور بصراحت اظهار شده ، ابلاغ کلمه نيز فرموده اند.
نخستين بار در شيراز ابتدا در مجلس حاکم و سپس در باره امر الله متذکر فرمودند و ضمناً نسبتهائی را که مردم بعلت بی خبری بحضرتش داده بودند نفی و انکار فرمودند اهمّ اين افترائات که امروز ببندگان و منتسبان بآستانش نيز زده ميشود عدم اعتقاد بوحدانيت الهی و رسالت انبيا و پيغمبر اکرم و ولايت ائمه عليهم السلام بود . در اينجا بقسمتی از تفسير مبارک کوثر استشهاد ميشود از آن جهت که بعلت قرب زمان نزول متضمن حقائق و مسائلی است که آن مظهر رحمن در ابتدا اظهار و تعليم فرمودند و مع ذلک باستقلال و عظمت ظهور تصريح نموده اند.
فيا ايّها الامين فاجْعل محضرَک يومَ القيمة بين يديِ الله ثم اَنصِف و الْطُف نظَرک انّ امَر الله الحق لا يُثْبَت الّا بقسطاسِ عدلِ لم يکُنْ من شانِ الخلفِ لانّ الّذی ادّعي کلمةَ الربطِ بين الخالقِ و الخلق يُثْبِتُ حکمَه بالآياتِ و الاخبارِ و آياتِ الانفسِ و الآفاقِ و انّ الذی يُبطِل حکمَه فکان بمثلِه فی ذکرِ الدلايلِ و کذلک فی حکمِ الفروعِ احدٌ يُفْتی بصلوةِ الجمعةِ و يُثْبِت دلائلَه بالکتابِ و السنّةِ و الاجماعِ و الاقتراناتِ المُلکيةِ و احدٌ يُفْتی بخلافِه و يُقْبِتُ دلائلَه قاَنت اليوم مِن اينَ تَذْهبُ و مِن اين توقن بل اليوم کلُّ الفرق يُثْبِتون کلِّ ما يقولون بالقرانِ و الاحاديثِ و لا يُثْبَتُ الحقُ الّا بالميزان و مَن لم يکُن عِندَه قِسطاسٌ ما کان علي حقِّ محض مِن عند الله و انّ اليومَ اَنت تُجادِلُ فی الميزانِ فَاِنِ اِسْتَطَعْتَ اَن تُبْطِلَه بحجّةِ حقٍ مِن عند نفسِک او احدٍ مِن الخلقِ فلا تَلْتفتْ بعلمی و لا عملی و اِلّا لا مفَرّ لکَ اِنْ اَردتَ اللهَ رب السمواتِ و الارضِ اِلّا اَن تُصدِّقَ او تُعْرِضَ عنها و توقن فی سرّک بحجتِه ثم تَجْحدَ او تکون بلا دينٍ و انّ ميزانَ العلمِ حجّةٌ اذا تَطابقَ ذلک القسطاس کما صَرّحَ بذلک الامامُ عليهِ السّلام فی اماراتِ الامامة باَنّ المسائلَ فليس فيها حجّةٌ و انّ الحق کذلک ، فو ربّکِ السمواتِ و الارض انّ اليومَ ليس الحقُ ليکون لاحدٍ حجّةٌ اِلّا نفسی و انّ اللهَ قد اَظهَرَ امرَه بشأنٍ لَن يَقْدِرَ احدٌ ان تامّلَ فيه و بَشُکَّ لاَنّ الله قد اختارَ لِحفظِ دينِ رسولِه و اوليائِه عبداً مِن الَا عجميينَ و اَعطاه مالم بؤتِ احداً مِن العالمين اَنْصِف باللّهِ حجرٌ ينطقُ بالشهادةِ اعظمٌ اَو اَن يَنطِقَ فَتيً عجميٌ بکلماتِ التی ذَهِلَتِ الکلُّ فيها و لقد اَعطاهُ اللهُ حجّةً لَوِ اجتمع مَن فی السمواتِ و الارضِ علي اَنْ يأتوا بمثلِها لَم يَقدِروا و ان تَامّلَ الناسُ فيها ليَخْرجون مِن الّدينِ لانّ تلک الحجّةَ حجّةُ محمّدٍ رسولِ اللهِ صلّی اللهُ عليه مِن قَبلُ و اِن ارادوا اَن يأتوا بمثلِه ففی اَلحينِ ليُشرکون لانّ اللهَ قد ثَبت بتلک الحجّةِنبوّةَ حبيبِه و اِنّ اليوم کلُّ الناسِ بالقرانِ بَحْتَجّون و به يُؤمنَ يَدْخُلَ فو ربّ السمواتِ و الارض لا مفَرَّ اليوم لاحَدٍ اِلّا اَن يُؤمنَ و يَدْخُلَ الجنّةَ وَ يکفُرو يَدْخُلَ النار فَسبحان الله مِن عملِ هو لاءِ الجهّالِ کانّ اليوم کلُّ الناس امواتٌ حيثُ لا يَعرفون صنعَ الربِّ عن الخلقِ هل جاءَ احدٌ بمثلِ تلکَ الاياتِ وَ يقولُ ذو روحٍ اِنّ هذا صنعُ الخلقِ اَنْصِفْ باللّهِ هل سَمِعْتَ مِن احدٍ دعآٴَ او صحيفهً وَ هل جآٴ بتلکَ الحجّة دون آلِ الله سلامُ اللهِ عليهم فيا لِلّه اَنی لو اردتُ مِن بعد کما بيّنتُ الميزانَ فی بينِ يدی الاَشهادِلَاَکْتُب فی ستّةِ ساعاتٍ الفَ بيتِ مناجاتٍ فَمن اليوم بَقْدِرُ بذلک فاعوذُ باللهِ مِن عملِ الناسِ اِنّ المجلسی قَد حَقّقَ فی کتابِه حقّ اليقين باَنّ صحيفَة السجّادية فی الفصاحةِ تَعْدِلُ صحفَ السماويةِ و هی زبوُر آلِ محمدٍ وَ يکْفی لديّ المعجزةَ للذّين لا يَرونَهم فکيف تُثْبَتُ الولايةُ بصحيفةٍ و لا يُثبَتُ الحقّيةُ بصحائفٍ معدودةٍ الّتی مَلأت شرقَ الارضِ و غربَها فايِّ حجّهٍ اکبرُ مِن هذهِ النعمةِ و ايّ عطيّة اعظمُ مِن هذِه القدرة . اِنّ العلماءَ لو يُنْشأ و اورقةً ليَتفکّروا ثمَّ بعد ذلک لمّا انتَ تَذْکُرُ کلماتِهم لَديّ بمثلِ قولِ صبيِّ يقولُ بالفارسيّةِ به به و اِنّ بالحقيقة ليس الشرف في ذکرِ الکلماتِ و لا بترتيبِ الآياتِ بل انّ الّذی اصلَ الروحِ فيها هو سرُّ الزبّانيَّةِ و ظهورُ الصّمدانيّةِ التی هی اصلُ کلّ فَضلٍ و عليها يحولُ کل عدلٍ فَزِنْ اِحدی مِن صحيفتی بکلِّ کتبِ القوم لم بَعْدِلْ حرفاً مِنها کلّ مَن فی السمواتِ و الارضِ لانّها حيوانٌ مِن ظهورِ الوَحدانيّةِ و سِرّالرحمانيّةِ و ما دونها بمثلِ عِجْلٍ جسدٍ لهُ خوُار فو ربّکِ لَو يَعلمون الناسُ بما اکْتسبتْ ايديهِم فی دينِ الله لَيدْخُلون المقابَر ثم لَيصْعقون ..... فيا ايّها السائلُ الجليل اِنّ الناسَ لا يَنظرون اِلی الواقعِ لا شکَّ اِنّ اللهَ يَعلمُ شأنی و يَطّلعُ بمقامی و اِنّه هو حيٌّ قادرً عالمٌ لو انّی اِفتريتُ عليه فَرضٌ عليه باَن يَخلُقَ بشراً ليَقيم معی و يَقرٴ مِثل آياتی حتّى يُبْطِلَ حجّتی و لمّا عَلکَ و کانَ مقتدراً و لم يُظْهِرُ بمثلِ ذلک الصنعِ مِن عند احدٍ لُيثْبَت انّه اَراد بذلکِ الامرِ و يَبْغُضُ مَن جحدَه و انّه بَعلم کلَّ ما کان اناسُ لا يَعلمون و لا يَشعُرون و لا يَعقلون فو ربِّ السماءِ و الارضِ اِنّ الحقَ لاَ ري فی نفسيِ بمثل ما اَنتم فی علمِ اللّهِ لتوقنون و اِنّ مَن علی الارضِ کلّهُم لو يَجحدونی لَديّ حجّتُهم لَا وهنُ مِن بيتِ العنکبوتِ و اِنّی لعلي يقينٍ مُبين اَنْصِفُ باللهِ وَزِنْ بالقسطاسِ عملَ المنکرينَ مِن اهلِ الاسلامِ لو اَنّ اليوم اَحدٌ اِدّعي نعمةً مِن عِند اللهِ و کان مُصدّقاً لما نَزَّل اللهُ فی القرانِ و کانت نعمتُه حجةً يُثْبَتُ بها ذلک الدّينُ القيّمُ هَل يُفْتی اَحدٌ اَنْ يُنکَره لا وَ ربّکِ اِلّا القومُ الکافرونِ اُنْظُر الِي مبلغ ايمانهم و وزن ايمانهم اِنّ اعرابَ الجاهليّةَ لما نزّلت القرانُ اتوا بقصايدِ حولِ البيتِ و انّهم فو ربّک فی الايمان لَاَ بْعَدُ مِن کفرِ اعرابِ الجاهليّةِ و لکنّهم قومٌ لا بَعقلون اُنْظُرْ اِلی دنائةِ مقامِهم اِنّ فِرعون لمّا اَرادَ اَن يَکْفُرُ بحجّةِ ربّهِ فاَتی بشئيٍ مِن السحرِو اِنّهم فو ربّک لا يأتون بحرفٍ و يَفعلون ما لا يُدرکون فو ربِّک انّ اليوم نار جهنّمَ لمحيطةٌ بالکافرين و اِنّی اِن اقولْ کلمةً فيُثْبَتْ بها قسطاسُ العدلِ فی يدی و اِنّ الناسَ لُيکذّبون وَ يفترون مِن حيثُ لا يَعلمون .. فيا ايّها السائل اُ قسمک باللّهِ الّذی لا اِلهَ اِلّا هو اِن تَقدِرْ اَن تُدحِضَ الحجّةَ مِن عندِ نفسکِ او مِن عند احدٍ مِن اَلناسِ تَفرِغْ بِها فوادی و خَلّص الناسَ کلّهم و اِلّا لامرُ الله اوضحُ مِن هذهِ الشمسِ فی وسطِ السماءِ و اَنا اذکُر لکَ فی مقامِ القسطاسِ آيات قبل ذکرِ الشرحِ لِتُثْبَتُ الميزانُ فاذا َثبتَ القِسطاسِ يُبْطَلْ کلُّ التعارضات مِن عندِکلِّ الناسِ و کلّ مَا رايت مِن آياتی قَد ٱفتری امُفترون فيها و بعضٌ مِنها لم يَقدرِ الکاتبون اَن يَسْتنْسِخوا صورَ الواقعِ و لذا يَقولُ الناسُ فيه لحنٌ و بَعضٌ يَقولُ ليس فيها رَبطٌ فاعوذ باللّهِ مِن عملِهم و اِفترائِهم و کُلّما تَری مِن الآيات بغير ذلک النهج العدل فانّی اَنا بَريئيٌ مِن المشرکين و ها اَنا اَذْکُرُ ميزانَ البيَانِ ليکون حجّةً للعالمين جميعاً بسم اللّه الرّحمن الرّحيم سبحان الّذی نَزّل الکتابَ فيه ذکرٌ فيه حکمٌ مِن لدنّا لقومٍ يعقلون و انّ اللّهَ ربّک يعلمُ ما فی السمواتِ و ما فی الارضِ و ما کان الناسُ اليوم فی حکمِ اللهِ يختلفون و لقد نَزّل اللّهُ فی القران مِن قبلُ حکَم کلّ شی و لکنّ الناسَ لا يَعلمون و لا يَعقلون و لا يَتفکّرون
و لقد نُزّل فی القرانِ اتّقوا اللّهُ يحعلُ لکُم فرقاناً بمثلِ ذلک فليَجزی اللّهُ ربّک عبادَه المتّقين و لقد نَزّل اللّهُ ربّک فی القران مِن قَبلُ و اوحينا اِلی موسي و مَن معه اجمعين قُل اِنّی حدّثتُ الکلَّ بنعمةِ ربّی و لا اَخافُ مِن احدٍ اِن انتم باياتِ اللهِ تکذّبون و لقد بَلَغَ حکمُ اللّهِ شرقَ الارضِ و غربَها و اِنّا نحنُ لکلٍّ شاهدون قل اِنّ الّذين اِتّبعوا اهوائَهم لم يکُنِ اللّهُ ليَغفر لهم و لا ليَهديَهم و اولئک هُم الخاسرون اِنّما الدين فی کِتاب اللهِ هذا الدينُ القيّم اِن کنتم باياتِ اللهِ لتوقنونِ قل لو تعلمون ما اَعْلمُ لتَنصرونِ اللّهَ بانفسِکم و اموالِکم رجأَ ليوم کلّ علی اللهِ يُعْرَضون و لَقد کَفر الّذين قالوا اِنّ ذکرَ اسمِ ربّکِ ادّعی الوحيَ و القران و اَنتم لتَفترون اليوم فی دينِ الله بما لا تَعلمون و لا تَعقلون قل اِنّی عبد اللّه مصدّقٌ لما معکم مِن حکمِ القرانِ فکيفَ انتم تُکذّبون باياتِ اللّه و لا تَشعرون و لقد فتنّا الخلقُ بمثلِ الذين کَفروا مِن قبلُ و اِنّا لمَعْلَمُ ما کان الناسُ لا يَعلمون و لا يَعقلونِ و لعمرک کَفَر اَلناسُ کُلّهم اِلّا الّذين ٱتّبعوا احکامَنا مِن قبلُ و لم يَجْحَدُ و اعليّ بشئٍ فاولئک هُم المفلحون و لقد کَفر الناسُ مِن الّذين لا يخطروا بانفسهم ان يَکفروا بالرّحمنِ مِن حيثُ يَحسبون اِنّهم مهتدون
و لقد کُفَر الّذين قالوا اِنّ ذکر اسمِ ربکِ قال اِننّی انا بابُ بقيّةِ اللّه بحکمٍ مِن قبلُ مِن حيثُ لا يَعلمون و اِنّ مثل کلّما قال الناسُ فی حقّی بمثلِ ما قالتِ النصاری باَنّ اللهَ ربَّک هو ثالثُ ثلثه او قالتِ اليهودُ اِنّ الُعزير ابنُ اللّه او قالتِ الاعرابُ اِنّ اللّهَ فقرٌ و نحنُ اغنيأُ سَنکتبُ ما قالوا و نَحکُمُ بينهم فی الحيوةِ الدنيا و اِنّهم فی الآخرةِ هُم الخاسرون فو ربِّک اِنّ اعرابَ الّذين کفروا مِن اهل القري لَمّا نُزّل القران اَن اتوا بکلماتِ عِدلٍ کُبري و اِنّ اليوم مبلغَ عِلمِ العلماءِ ليَظهُر اذا اراد اللّهُ فی کتاب و اِنّهم لهُم الکافرون و اِنّ الذين آمنوا باللّه و آياته و هاجروا فی سبيله لمّا اراد اللّهُ ربُک اَن يُضلّهَمُ ليُعلِن بواطنهم و اِنّهم کذبوا و کفروا مِن حيثُ يوقنون و لا يعلمون قُل انّی قلت لهم فأتوا بآيةٍ اِن کنتُ مِن الکاذبين فو ربِّک لا اَري نِن احدٍ الی يومکِ هذا بعض حرف قل فاتوا بمثلِ ذلک الکتاب اِن کُنتم فی دعوا کم باللّهِ صادقين و اِنّ فرعون مِن قبلُ لات بشيٍ مِن السحرِ و انّهم قد جعلوا انفسهَم فی الايمانِ اَدني مِن کُفْرِه لَعَنَهُم اللّهُ بما عملت اِيديهُم ضُرِبَتْ عليهم الذلةُ فی الحيوةِ الدنيا و اولئک هُم يوم القيمةِ فی النار ليَحضَرون و اِنّ الذی نَصَرَ هُم بالغيبِ اللهُ ربُک يَلْعنُه ثم ملائَکةُ السمواتِ و الارضِ ثم مِن عبادِ اللهِ مَنِ اتّبعَ الحقَ بالحقِ و کان علي يقينٍمبين قل اِنّ اليوم نارَ جهنمَ قد اَخاطَتْ علي انفسِکم و اَنتم لتُعذّبون فيها و لا تشعرون قُلِ اُرحموا انفسکم فاِنّ حيوةَ الدنيا باطلةٌ و انتم اِذ امَتم لَتُعذّبون و لا تُرْحمون قل اِنّ الذی اَخَذَ الکتابَ بغير حقٍّ فکانّما اَخَذَ عَن النبييّنَ و المرسلينَ و الصّديقين و الصالحين باَنّکم اِدّعيتم کلمةَ الباطلِ و اللّهُ يَحْکُمُ بين الکلّ بالقِسط و اَنّه ليَشْهَدُ عمّا کان الناسُ يکْتمُون قل اِنّ الحّجةَ مِن بقيةِ اللّهِ تلک الاياتُ بيناتٌ لقومٍ يعقلون و اِنّ الذين قالوا اِنّا نحنُ نأتِ بمثلِ تلک الاياتِ فاَنت فَاُحْضُر هُم بين يديِ اللّهِ فاِن قرؤا مِن دون اَن يتفکّروا او کَتبوا مِن دونِ اَن يتعطّلوا فقد وَقَعَ القولُ عليهم باَنّهم لَمّا لم يَقدروا يُکذّبون مِن حيثُ لا يَعلمون فو ربِّک ربِّ السمواتِ و الارضِ لوِاجتمعَ الجنُ و الانسُ علی اَن يأتوا بمثلِ الايات التی نَزّلنا ها فی ذلک الکتابِ باذنِ اللّهِ لَنْ يَستطيعوا و لَن يقدِروا و لو کانوا علی الارضِ لقادرين قل اِنّ قلوبَهم ميّتةٌ نجسةٌ حيثُ يَقرؤن اياتِ اللهَ و لا يخشعون قل اِنّ صنعَ الربِّ يَفْصِلُ بين صنعِ الناسِ فويلٌ لکُم عمّا کُنتم تَفترون و لا تَعقلون قل اِذا تابوا و انابوا ضُرِبَتْ عليهم الذّلةُ فی الحيوةِ الدنيا بما اکتسبتْ ايديهِم فی دينِ اللّه و سأَ ما هُم يُحکُمون قل کُلّما قال الّذين کَفَروا فی تلکِ الاياتِ لاننّی اَنا اقول کيف انتم تُؤمنون بالقرانِ و لا تَعْقِلون قل لو نَزَّل اللهُ عليکم حجّةً دون تلکِ الاياتِ ليَقولون ما لا يَعقلون و لکنّ اليوم لَن يَقْدِروا ببعضِ حرفٍ الّا اَن يکفروا بالقرانِ مِن قبل او يؤمنوا بتلک الاياتِ بيّناتٌ مِن کتابِ الله لقوم يؤمنون قل اِنّ الذين قالوا و افتروا عليّ حُکمَ الولايِة او اُختيها فقد کَفَروُا باللهِ و آياتِه و اِنّ مأونهُم نارُ جهنَم بنس للظالمين مقاماً قل اِنّ مثلَ تلک الآياتِ مثلُ ماءِ السمِاء تَجری باذنِ اللّهِ و ما قَدّر اللّهُ لها حداً و لا نفاداً ابداً قل کيف يُنْسَخ حکمُ الآياتِ اِلی ايّام معدودةٍ و انت اليوم لَتکتبُ بين ايدينا اِنْ هذا اِلّا کذّابٌ اشرقل اللّهُ يمحو مَن يشاء وَ ينزل ما يشاء و کانَ اللّهُ لغنياً عما انتم تَعلمون قل فويلٌ لکُم اِنّ شجرةَ الطور قدَ نَبتَت فی صدری فکيف انتُم تَسمعون آياتِ اللّهِ و لا تَشعُرُون قل لو تَفْدوا مَن فی السمواتِ و الارضِ لَنْ يَقبلَ اللهُ مِن عملِکم بعض حرف و انتم اِذ امّتُم لتّدْخلون نارَ جهنمَ داخرين قل اِنّ حرفاً مِن تلک الاياتِ لَم يَعْدِلْ کلَّ ما فی الارضِ فيما انتم تُريدون و تَسئلون و لا تَعقلون قُل اِنّ اوّلَ کافرٍ بذکرِ اسمِ ربِّک ثم ثانيهِم ثم ثالثِهم ثم رابعِهم ثم الّذين ٱتبعو هُم اِن لَمْ بَتوبوا لَن يَغفر اللّهُ لهم و لا لَينَظُر اليهم و لا يُکلّمهم و انّ لهم و قد اُعدّتْ عذابٌ اليم قل کلُّ ما يُلقيکُم الشيطانُ يُنْسَخُ بحکمِ تلک الآياتِ اَنِ اتقوا اللّهَ و ٱرْحموا انفسَکُم اِن کُنتم ايّاهِ تَعبدون اللّهُ اشکوُ اليکَ ما نَزل بی فی الحيوةِ الدنيا رَبّ اِفْرِغ عليّ صبراً و انْصُرنی علی القومِ الفاسقين قُل لواِجْتَمعَ مَن فی السمواتِ و الارضِ علی جحدی لديّ بمثلِ کفِّ ترابٍ و اللّهُ يَعلمُ حکمی و انتم اليوم لا تتفکّرون و لا تتفقّهون و لا تَهتدون قل اِذا اُمّتم لبَدخلون نارَجهنمَ و تَستغيثون و لا يَشفعُ لکم اليوم احدٌ اِلّا باذنِ اللّهِ فَاَنيبوا اِلی اللّهِ يا اَيّها الملاء لَعَلّکُم ترحَمون قُل کيف تفترون علی اللهِ بانّ تلک الآياتِ لَمْ تکُ حجّةٌ الابعد البيان کَبُرَتُ کلمهٌ تَخرجُ مِن افواهِکم ما تَقولون اِلّا کذباً و اِنّ اليوم علی حکم کفر کم لا حُکْمَ لِلفرآن بين الناس فويلٌ لَکم و عمّا اکْتسبتْ ايدِ کم فی دينِ اللّهِ و ساء ما انتم تَحْکُمون قُل لَعَنَ اللّهُ الذينَ اْفتروا مِن قبلُ و اِنّ فی کلِ شأنٍ يُضاعفُ اللهُ عليهم العذابَ فی الحيوةِالدنيا و اِنّهم فی الآخرةِ هُم مِن المَقبوحين . يا يحيي فأتِ بآيةٍ مِثل تلکِ الاياتِ بالفطرةِ اِن کنتَ ذی علم رشيد قل يا اَيّها الناس لا تَفضحوا انفسَکُم فِانّ اليوم لا يَقْدِراً حدٌ اَن يأتی بآيةٍ مِن کتابِ اللهِ و اَنا بذلک القسطاس اعلمُ عما کُنتم به تَجهلون تلک آياتٌ بيناتٌ مِن کتابِ اللهِ لقومٍ يُؤمنون وَ لقد نَزّلنا فی ذلک الکتاب کلِّ ما اَنتم تُريدون و ما اَنتم مِن بعدَ سَتَسئلون و اِنّ الّذينَ يَکْفُرون بآياتِ اللّهِ بَعد ما آمنوا لم يَکُنْ اللّهُ لَيغفر لهم و لا ليَهديهم ضُربَتُ عليهم الذّلةُ فی الحيوةِ الدنيا و اولئک هُم يوم القيمةِ فی النارِ ليُحْضَرون تِلک آياتٌ مِن کتابِ العدلِ نَزّلنا ها فی ذلکِ الکتابِ ليعْلَم الکلُّ حُکمَ القسطاسِ مِن لده عليٍّ حکيمٍ و کفی فيما اَرْشَحناکَ مِن کتابِ اللاهوتِ و حجّةِ الجبروتِ و آياتِ الملکوتِ و سطواتِ الناسوتِ لمَن اَرادَ اَن يُوزنَ بالقسطاسِ ذلک القسطاسِ القيّمِ و سُبحان الله عما يُشرکون ...
مفهوم بيان مبارک اينست : که اختلاف علماء اسلام چه در اصول مسائل دينی و چه در فروع بمقامی رسيده که لزوم ظهور و ارائه ميزان جديدی برای بيان حقائق و تعيين اصول و احکام غير قابل انکار است زيرا مدارک و مستندات کليه فرق و علماء اسلام که اختلاف دارند آيات و اخبار و احاديث است ولی ميزانی موجود نيست تا حقيقت را از مجموعه اين آراء و عقائد مخالف استخراج نمايد مفهوم اشارات تلويحاً چنين است که ميزان اليوم در کلمات و آثار مبارکه که جديد است و بمخاطب تاکيد ميفرمايند که بر او واجب است که در صورت استطاعت بحجج و دلائل حقه بمقابله امر ايشان برخيزد و بناچار اگر تصديق حقيقت اين ظهور نمايد انکار نکند و از ايمان و دين بالکل محروم ماند سپس صراحتاً ميفرمايند که حجت و برهان امروز منم و امر الهی بشانی ظاهر است که کسی شکّ نتواند کرد زيرا خداوند برای حفظ دين رسول الله بنده ای اعجمی ( اشاره بوجود مقدس ايشان ) را برگزيده و باو چيزی عطا فرموده که کسی را در آن شريکی نيست و آيا بزبان آوردن سنگ بکلمه شهاده بزرگتر است يا اينکه جوانی غير عرب بکلمات هوش ربانی تکلم نمايد که ديگران عاجز مانند سپس حجج و دلائل صادره از قلم مبارك را با حجة رسول الله و آيات مقايسه ميفرمايند و اقبال مردم را دخول به بهشت و ردّ و کفر را نار و موت و حرمان مذکور ميدارند . صدور هزار بيت مناجات در شش ساعت و فصاحت کلام را اشاره ميفرمايند و آنرا با صحيفه سجاديه که به اعتقاد علماء اسلام اعجاز است مقايسه مينمايند سپس ناتوانی و عجز علمارا در تدوين حتی ورقی مطلب ذکر ميکنند . در همين قسمت از تفسير سوره کوثر نيز به لزوم و فرض بر خداوند که مدّعی غير صادق را مقابله نمايد اشاره شده است همچنين مقابله اعراب جاهليت را که بقصايد معلّقه استشهاد نمودند مذکور ميدارند و سپس عدم اظهار جواب و توجه علما را نيز اشاره ميفرمايند حضرت نقطه در هيمن مقام مخاطب را بمقابله طلبيده که اگر تواند حجّت ظاهره را شخصاً يا بکمک ديگران ساقط نمايد وگر نه امر الهی از خورشيد نيز واضحتر است و سپس با نزول آيات بيّنات بعنوان ميزان و قسطاس در بيان اهميت ظهور و کيفيت امر اللّه و بيان مقام و موقعيت ظهور و ذکر قصص گذشتگان موضوع را ختم ميفرمايند بالاخره با خطاب يا يحيی ( مقصود جناب وحيد است ) او را بصدور چنين کلمات و آياتی بلحن فطرت در صورت قابليت و قدرت دعوت ميفرمايند و بمقابله می طلبد و مجدداً تصريح ميفرمايند که بمردم بگو آبروی خود را نبرند چه که هرگز بچنين مقامی نتوانند رسيد و اين کلمات آيات بيناتِ کتاب اللّه است . در ضمن اين قسمت اشارتی بافترائات معاندين نيز شده و ميفرمايند که چون کاتبان در بعضی موارد نتوانسته اند صورت صحيح كلمات را استنساخ كنند بعضي بخيال خود مطالب را اشتباه انگاشته اند و ربط کلمات و آيات را درنيافته آنرا غير مرتبط و نامفهوم دانسته اند.
حضرت نقطه اساس دعوت مبارکش را در ابتداء برای حفظ حقيقت دين الهی بيان فرمود و بارتباط و وابستگی با اسلام بيش از استقلال از آن تاکيد ميفرمود مع ذلک به نزول آيات که حجّت رسول الله است از قلم و لسان مبارک اشاره ميفرمايد و بآيات خويش تحدّی و استدلال مينمايد و چون ابطال مفتری بر خداوند است تصريح ميفرمايد که عدم بعث و قيام نفسی که بمقابله موفق گردد بر رضای الهی و تائيد خداوندی دلالت دارد . ميزان و قسطاس حق آيات نازله الهی بر لسان عبد اوست . به آيات در بسياری از آثار حضرت نقطه تحدّی شده و معترضين را در مورد آيات الهامی و فطری که بدون تمهيد و تامّل و سکون قلم نازل و صادر می شد مسبوق به تحصيل مرتّب معارف صوری هم نبود بمقابله طلبيده اند . راجع بمقام و رتبه روحانی نيز در همين مورد استشهاد و در ديگر موارد آثار نازلهٴ حضرت نقطه نسبت بابيت منصوص را از خود نفی فرموده اند و نسبتهای نادرستی را که در باره شأن و مقام مبارک در افواه شهرت داشت با تصورات واهيه مسيحيان و يهود در باره نسبت حضرت مسيح و عزير نبی با ذات الهی و يا توهمات اعراب تشبيه فرموده اند بعبارت ديگر اين تصورات را تخيّلات و توهّمات باطله معرفی فرموده اند.
در اصفهان ديگر باره بخواهش معتمدالدوله شهير مجلس ديگری تشکيل يافت که انحصاراً علمای اصفهان حاضر بودند و بالاخره در تبريز با حضور ناصرالدين ميرزا آخرين جلسه عمومی تشکيل شد . بمناسبت اين دو مجلس حضرت باب اعظم خطابی عمومی در اصفهان از طريق معتمد صادر فرمودند و در تبريز نيز تواقيع قائميت از قلم عزّ نزول يافت . اين آثار از آنجهت قابل توجه است که بحاضرين و غائبين شمول دارد و ضمناً بطور استقلالی و انحصاری متناسب با موقعيت صدور بتشريح اساس شريعت و دعوت حضرتش اختصاص يافته است . متن مذاکرات اين دو مجلس کم و بيش يکسان در مراجع تاريخ بهائی و کتب تاريخ مملکتی بيان شده و اگر تفاوتی احساس ميشود در بيان نحوه طرح مسائل و استنباط مطالب است . جالب آنست که اين هر دو مجلس بيش و کم بيک وضع برگزار شده است . توجيه اين تشابه مشکل نيست زيرا قصد حاضرين در رتبه اول اين بوده است که جوانی را که بزعم آنان بر خلاف مصالح دينی قيام و اقدام کرده بود الزام کنند تا از راه خويش باز گردد و چون عجز و جهل و حقارت خود را در محضرش در می يافتند بسائقه غرور نخست بمسائل فقهی و علوم متداوله اسلامی تمسک می جستند بقصد آنکه با طرح اين مسائل از طرفی حضرتش را در نظر عوام بعدم اطلاع و علم منسوب دارند چه که ملاک حقيقت را همان معارف حديث و کلام ميدانستند و از طرفی نيز خود را در نظر عموم بعلم و فضيلت مشهور سازند ولی چون فتح باب جديد علم و حکمت و عدم اعتنای آن حضرت بعقائد و مسائل جزئيه اوج غرور آنان را پست مينمود و استقلال ظهور را معاينه ميديدند استکبار ميورزيدند و بتمسخر و استهزا می پرداختند همان سنتی که در ظهور پيغمبر اکرم نيز بکار آوردند و بالاخره بآزار و اذيت و شهادت فتوی ميدادند شرح اين دو جلسه را مورخين مخالف مانند سپهر و هدايت و زعيم الدوله که از قول پدر خود روايت نموده است ذکر کرده اند و شرح مجلس تبريز نيز در مکتوب از قول ناصرالدين ميرزا مشروح و مفصل موجود است.
در مجلس اصفهان که برگزاری آن با صدور خطاب مخصوص بمعتمدالدوله مصادف است عده ای از علماء از جمله مير سيد محمد سلطان العلماء و آقا محمد مهدی کلباسی و ميرزا حسن نوری حکيم اشراقی افتخار حضور يافتند اما ديگران از حضور امتناع کرده بودند مجلس بيشتر بجدل اين دو دانشمند دينی و فلسفس اخير گذشت سئوالات شيخ کلباسی راجع به روش هيکل انور در باره اجتهاد و تقليد و شمول خطابات کتاب اللّه بر حاضرين و غائبين و يا انحصار آن بحضار همه دالّ بر اينست که از اصل دعوت و اهميت ظهور و خطاب بديع و مقام عظيم حضرتش تحاشی داشته اند . در باره مسائل ميرزا حسن حکيم که بوحدت وجود معتقد بوده طبق تواريخ امری بسئوالات فلسفی مشاراليه جوابهای قاطع و ساده بيان فرموده اند و مشاراليه ملزم مانده ولی زعيم الدوله و سپهر مدعی اند که مشاراليه بمجادله برخاسته و از معانی بعضی احاديث راجع بطيّ الارض و حضور بعضی از ائمه در زمان واحد در اماکن متعدده و بالاخره سرعت و کندی حرکت افلاک در دوران حکّام جابر و ائمه عادل سئوال نموده و بالاخره چون حضرتش تا زمان صرف غذا فقط بصدور خطبه مفصلي در اين خصوص پرداخته بودند موضوع معوق مانده و منتفی شده است . بايد دانست که اين ادّعا خلاف حقيقت است زيرا خطابی در جواب ميرزای سابق الذکر از آثار حضرت نقطه موجود است که کلاً بيان جواب کامل در خصوص سئوالات مشاراليه اختصاص داده شده است . خطابی مختصر است نه خطبه ای مفصل و چون اصول مسئله در اين سه مطلب مشترک است در اين توقيع فقط مسئله حضور پيغمبر اکرم در زمان واحد در امکنه عديده مورد اشاره و بحث قرار گرفته است ذيلاً بنقل اين توقيع مبادرت شده است.
بسم اللّه الرّحمن الرّحيم
الحمدُ للّهِ الّذی تَجلّي للممکناتِ بظهور المشيّةِ لها بها ليَعرفنَّ کلُّ الممکنات ما جَعَلَ اللهُ فی حقائقِ ذاتياتِ کينونياتِهم مِن مقامِ الفعل و ظهوراتِ الانفعالِ حتّى قد عَلِمَ کلٌّ مقامَ نفسهِ و عَرَفَ حکَم مبدئِه فيما قَدّر اللّهُ له فی کُلِّ شانِه بما لانهايةَ له به اليه ليَشهدَ فی مقامِ الامکانِ بما شَهد اللّهُ لنفسِه ثم لخلقِه باَنّه لا اِله اِلّا هو العزيزُ المتعال و بَعد لَمّا سَئَلَ الجنابُ المستطاب فی مَقامِ الخطابِ ببيانِ الاشکالِ الذی هو معروفٌ بين رجالِ الاعرافِ باَنّ جسدَ النّبيِ صلّی اللّهُ عليهِ و آلِه کيفيُمِکْنُ فی زمان واحدٍ و مکانٍ واحدٍ بأن يَحْضُرَ فی جميعِ اصقاعِ الوجودِ مِن الغيبِ و الشهودِو اِنّ الحقَ لا سبيلَ لاحدٍ الی عرفانِ تلکِ الرتبةِ السنيّةِ اِلّا بعلمِ الامر بين الاَمرين سِرّ القدرِ لانّ للاشياءِ مراتبُ ثلثةٍ فمِنها رتبةُ السَرْمد و هو مقامُ الفِعل و اِنّ اللّهُ قد جَعَلَ له بدايةً فی نفسِه الذی يُعبّرُ فی بعضِ المقاماتِ بالقِدم و ما جَعَلَ اللّهُ له نهايةً فی مقام الظهورِ لعدم نفادِ الفيض فی رتبةِ الوجودِ و هو مقامُ محمدٍ و اوصيائِه صلواتُ اللهِ عليِم حيثُ لا يَقْدِرُ احدٌ اَن بَاخذَ مِن حکمِ تلک الرتبةِ شيئاً و مِنها رتبة الدهِر و اِنّ له فی علمِ اللهِ بدٴً مِن مقام السَرْمَد و ختماً فی مقامِ البطون و هُو مقامُ سايرِ الممکناتِ من مراتبِ الجوهرياتِ فی عوالِم المجرداتِ و منها رتبةُ الزمانِ و اِنّ اللهَ قَد جَعَلَ له حَداً فی البَدءِ و الختمِ و اِنّه يَتحقّقُ بوجودِ سير الافلاکِ و اذا ثَبَتَ حکمُ المراتبِ فلا ريبَ اِنّ الفوأدَ فی الرتبةِ الاولي يَعْرِفُ بان الشئيَ له کلّ المراتبِ ثابتهٌ و کلّ الظهوراتِ حالکيةٌ لاَنّ الجسد الکلّی الّذی جَعَلَ اللهُ حاملَه محالَّ الفِعل يَحْکی عن مقامِ ذاتهِ الذی يَدُلُّ علي مقام السرمذ لانّ جسدَ النبی صلّي اللهُ عليه و آله فی ليلةِ المعراجِ مع اَنّه کان فی بيتِ الحميراء بما وَرَدَ فی ليلةِ المعراجِ مع اَنّه کان فی اسماءِ و مراتبِ الحنانِ و النيرانِ لاَنّه کما اَنّ ذاتَه لا يَحجبُه شيئيٌ فی عوالِم الامکانِ فکذلک الحمُ فی جسدِه و اِنّ العقولَ لَمّا لَمْ يَقدِرو اَن يدرکوا الّا شيئاً محدوداً فلذلک لَم يَقدروا ان يشاهد و الامر بَين الامرين و حکمَ السرمد فی حکمِ اليقين و لذا کُلّ ما قُلتَ فی المجلسِ يَنْصَرِفُ العقلُ عنه بحکِم الحدّية حتّی اعترفَ بعضُ النفوسِ بعدِ علمِ الواقعِ فی رتبةِ الجسد و لو شأَ اللهُ وَ اراد لا بيّنَ حقيقة هذه المسئلة بسرِّ الواقعِ و الحکمِ البالغِ فی مقامِه ليَعرِفَ الحکمَ مَن عَرَفَ الامرَ فی مقاماتِ الظهور و لا يَحْتَجِب عن مطالعةِ نور الغيوبِ اذا احتجبِ عن ساحةِ قربِ الحضورِ و اِلي ذلک المقامِ قد اخذتُ القلمَ من الجريانِ و اِلی اللّهِ يَرجعُ حکُم البيانِ فی المَبدءِ و الاياب و سُبحان الله ربّ العرش عمّا يصِفون و سلامٌ علی المُرسلين و الحمدُ لِلّه ربِ العالمين.
فهم اين توقيع مبارک مستلزم آشنائی با بعضی اصطلاحات فلسفس اسلامی و تعاليم شيخ بزرگوار احمد احسائی است از جمله بايد مراحل سبعه وجود يعنی مشية - اراده - قدر قضا اذن - اجل - کتاب را ذکر کرد.
وجود در سه مرتبه مختلف قابل ترتيب و طبقه بندی است . نخست رتبه قدم سرمدی است و منشاء آن در ذات الهی است و پايانی ندارد و چون ذات الهی را نيز آغازی نيست بی آغاز است و اين مقام اولياء الهی و رسولان است و ديگران را در آن شرکتی نيست دوم رتبه دهر يا ابديت است که منشاء آن علم الهی يا بعبارتی ديگر مشية و تقدير الهی است و اين مقام مجردات است در اين دو مقام زمان را راهی نيست و اما رتبه زمان محصور در آغاز و انجام و ابتدا و اختتام است و بنا باعتقاد قدما بسير افلاک وابسته است . اما مقصود از حضور نبی اکرم در امکنه مختلفه در زمان واحد اشاره بجسد پيغمبر است نه جسم و مقصود از جسد جسد مثالی روحانی خارج از زمان يا باصطلاح شيخ احمد جسد هور قليائی است نه جسم عنصری مادی که اسير زمان است و اگر روشنتر گفته شود جسد مذکور را بايد حقيقت وجود و صفات معرفی نمود يعنی همان شخصيتی که در رجعت و معاد نيز مورد اشاره و استناد است . فی الحقيقه محتاج باين توضيح نيست که بيان حضرتش حاکی از آنست که زمان و مکان موقعيت و حالت روحانی مظاهر الهی را محيط نتواند شد و شئون الهی خارج از مراتب امکانی است . ضمناً اکر چه احاديث مورد اشاره ميرزا حسن نوری همه در باره کيفيت غير زمانی مکانی تصرفات انبياء است مع ذلک جز معراج بقيه را تائيد نفرموده اند و معراج را نيز بصورت متحيّز و جسمانی توجيه ننموده اند . بررسی اجمالی اين توقيع حاکی از اينست که حضرت نقطه اولی بروز و تحقق کيفيات مورد بحث را بر وفق فلسفه اشراق بجسد مثالی منطبق دانسته اند و جسم را که جنبه شيئيت مادی دارد محصور بزمان ولی بقيه حقائق و جواهر عالم وجود را غير محصور در زمان و مستقل و مجزای از آن بيان فرموده اند اما در خصوص زمان ، بعبارتی تغيير و تحول اشياء جسمانی منشاء وجوذ زمان است و يا زمان نموداری از تغييرات متوالی اشياء است و عقول بشری نيز در روابط زمانی محصور است و درک کيفيت و ارتباط آنها ميسر نيست . حضرت نقطه در اين توقيع تصريح ميفرمايند که آنچه مورد سئوال حکيم مشاراليه بوده در مقام عقل و منطق بشری که وابسته بزمان و اجسام است ناصواب مينمايد و اگر بدون توجه بکيفيت اين عامل بررسی شود نادرست و غير منطقی خواهد بود.
برای تکميل مرام در باره نحوه اظهار مقام آن حضرت در دوره بابيت در اصفهان به خطاب مخصوص بمعتمدالدوله استشهاد ميشود.
فَذلکةٌ فی بيان الاعتقادِ علي ما هو سبيلِ الرشادِ و الارشاد
بسم اللّه الرّحمن الرّحيم
الحمدُ للّهِ الذی يَهْدی مَن يشاء و يُضلّ مَن يشاء و اليه کلُّ الخلقِ يُرجعون و اِنّ الصلوةَ علي محمدٍ رسولِ اللهِ و او صياءِ الذين قد جَعلهُم اَللّهُ ائمةَ الدين و ارکانَ اهلِ اليقين
و نَزلَ اللهُ حکمَهم فی القرانِ حيثُ قالَ " عبادٌ مُکرَمون لا بَسبقونه بالقولِ و هُم بامرهِ يعملون " و السلامُ علی الّذين اْتبعو هم فی کلِّ شانٍ و الّذين هُم بِهم مُومنون و اِنّ النقمةَ معدّةٌ للذين يُعرِضوِن عَنهم بَعد ما هُم به يُؤمنون و بعد لَمّا سمعتُ اَنّ بعضَ الناس قَد عَرَضوا بمحضِر حضرةِ العالی بعضَ الکلمات الّتی ينبغی فی ذلک المقامِ اَن اَفُر ها فی ذلک الکتابِ فَابتدئتُ بذکرِ تلک الکلمات لئَلا يظُنِّ احدٌ فی نفس دون الحقِ و اِنْ ذَکَرَ بعد علمِه بما اَنا ذاذکَرْتُهُ فی ذلِک الکتابِ لِيکُونَ حکمُه مشهوداً عِند اللهِ و اولي العلمِ مِن خلقِه و اِنّ الآن فلا شکَّ اَنّ الدينَ لَمْ يَتغيّرْو لا يَتبدّل و اِنّ اعتقادی فی احکامِ الدين
هو الذی اَنا ذا اکْتُبُه الآن فی ذلکِ الکتاب و کفي باللهِ و مَن عنده حکمُ الانصافِ عليّ شهيداَ فاشَهدُ اَن لا الهَ اِلا الله وحدُه لا شريکَ له کما شَهِدَ ذاتُه بذاتِه باَنّه الفردُ لَمْ يَزَلْ کان بلا وجودِ شيئيٍ معه و لا يزال اِنّهُ هو کائنُ بمثل ما کانَ لَمْيَکُ شئيٌ فی شأنٍ معه و اِنّه المتقدّس عن المثلِ و المتعالی عن الشبهِ و لا له وصفٌ دون ذاته و لا اسمٌ دون کينونيتِه و کل ما وَصَفَه الواصفون فس صفاتِ نفسهِ و ذَکَرَهُ الذاکرون فی اسماءِ ذاتهِ فهو مردودٌ الي انفسِهم و هو الاجَلُّ مِن اَن يُعرفَ بخلقه او اَن يُوصفَ بعبادِه بل خَلَقَ الاسمأَ و الصفاتِ ليَعبدوه کلُّ الموجودات بها و يُنزّهوه عنها وهی صفاتٌ مخلوقةً و اسمأٌ حادثةٌ قد خلقها اللهُ لمکنسةِ القلوبِ و الاوهامِ و انّه کما هو عليه فی عِزّ الهوية و جلالِ الصِمدانية لَن يَعرفَه اِلّا هو سبحانه و تعالی عما يَصِفون و اَضهدُ لمحمّد رسولِ الله صلّی اللهُ عليه و آلِه بَانّ اللّه قد انتجبه مِن بحبوحةِ القدم علی مقام تجليه و جَعله مقامَ نفسُه فی الاداءِ و القضاءِ اذا انّه لن يُدرکَه الابصارُ و هو يُدرک الابصارَ و هو اللطيفُ الخبير و اسهدُ لاوصياءِ محمد صلّی اللّه عليه و آلِه و فاطمة سلامُ الله عليها بما سَهِد لهُم فی علمِ الغيب بانّهم ارکانُ التوحيدِ و ظهوراتُ التقديس و علاماتُ التفريدِ و دلالاتُ التمجيدِ وَ انّهم عبادٌ مکرمون الذين لا يَسبقونه بالقولِ و هُم بامرِه يَعملون و اَشهدُ اَنّ مَنِ اعتقد فی حقّهِم دونَ العبودية المحضِه للّهِ سبحانه او جَعَلَ فضلَ احدٍ منهم مثل رسول اللّه فقد سَلَکَ مسلکَ الخطاءِ و کان مِن الظالمين و اَشهدُ انّی عبدٌ آمنتُ باللهِ و آياتِه و اتّبعتُ حکَم القران و ما اَردتُ فی شأنٍ اِلّا حکَم اللهِ الخالص وانّ الذين يَفترون عليّ بما اتّبعتُ اهوائهم فليسوا مِنّی و اَنا مِنهم بريئيٌ و لقد حَدّثِتُ الناسَ لما اَکْرمَنی اللّهُ مِن العلمِ و مَن شَکَرَ فَانّما يَشکُر لنفسِه و مَن کفر فانّ اللّه لغنيٌ عن العالمين و لمّا کان بعضُ الناس يَظنّون فی ذلک العلم دون ما اَراد اللّهُ فی الکتابِ لَاَذُکُر رشحاً مِن مقاماتِه و دليلاً مِن اهلِ ذلک مِن الشاکرين و لَقد اَکرْمَنی اللّهُ فی مقامِ العلمِ شئوناتٍ اربعةٍ فمِنها شأنُ العلمِ حيثُ يَدلّ عليه ماَفصّلتُ فی ذکرِ النبوةِ الخاصِة و مَن اَراد ميزانَ الفصاحِة فی ذلک المقامِ فَلْيَمتحن العلماء مِمّن هو مسلّمٌ فی ذلکِ الفنّ حَتی يَتبيّنَ له ما يَدّعون و مِنها شأنُ المناجات حيثُ يَجری بفضلِ اللهِ و مِنّه مِن قلمی فی ستّةِ ساعاتٍ الف بيت مِن المناجاتِ التی دالّةٌ علی عرفانِ مقاماتِ التوحيدِ التی لا يَقْدِرُ احدٌ اَن يُدرکها بحقيقتِها اِلّا مَن کَشَفَ سبحاتِ الجلالِ مِن غير اشارةٍ و اِنّ ذلک لهو الکفايةُ لمن له قلبٌ و دِراية کما ذَکُرَ جامعُ البِحار رحمةُ اللّه عليه باَنّ الصحيفَة السجادية تکفی فی الفصاحةِ لَمن اَراد اَن يفهمَ مقاماتِ اهلِ العصمةِ صلواتُ اللهِ عليهم و يصدقَ بما قدّرَ اللهُ لهم حيثُ قال اکثرُ العلماء اِنّها زبورُ آلِ محمدٍ صلّی اللهُ عليه و آله و اِنّ ذلک فی الحقيقعِه امرٌ صعبُ و اِنّی الی الآن قد کتبتُ کتباً کثيرةً وَ لاَعلمُ اَنّ غيری لو اَراد بحقيقةٍ الفطرةِ اَن يکتبَ مناجاتٍ واحدةٍلم يقدرُ و کفی بذلک لی فضلاً مِن عند الله و کفی باللهِ وکيلا و مِنها شانُ الخطبِ حيثُ يَجری مِن قلمی کلماتٌ عاليةٌ يَشتبه علی الذين لاَيطّلعون بحقيقةِ الامر انّها من خطبِ اهلِ البلاغةِ و مَن اَراد اَن يطلعَ بحقيقةِ خطبةٍ مِن ظاهرها و باطنها فليَرجع الی العلماءِ فَانّ بذلک يُکشف قِناعُ المطلبِ عن الذی يَتکلّم بالفطرةِ الواقعيةِ بالذی لا يقدر اَن ينشئی خطبةً بدون نظرٍ و فکرٍ و انّ الی اللهِ يرجعُ الاحکام فی المبدءِ و الاياب و مِنها شأنُ اصلِ الفصاحةِ فی الکلمات العاليةِ الّتی لو اجتمعَ الکلُّ علی اَن يأتوا بمثلِ حديثٍ مِنها لن يَستطيعوا و لن يَقدِروا و لو کان الکلُّ علی البعض ظهيراً و انّ مِن ذلک الشأن ما اظهرت للجناب المستطاب ادام الله ظله و اِذا اراد بحقيقةِ البيان فاذاً يُلاحظ کتابَ العدلِ فانّ به يُميّز ميزانَ البيانِ عندِ جميعِ مراتبِ التبيان و ان بمثلی لو استشهدَ بمَن صدّق تلک المقاماتِ لا يَنبغی لاَنّ الذی يبلغ الی مقامٍ باثرِ نفسٍ فکيف يَقدر اَن يعرفَ بحقيقتِها و لکنّ للمُشبّهين مِن دونِ اهلِ الانصافِ اَذْکُرُ اربعةَ کتبِ التی کلّ واحدٍ مِنها نزل مِن عند ذی فنٍ مِن العلومِ التی لاَيقْدِرِ علی ردّها بعضُ الناس و انّ بعد تلک الظهوراتِ مِن دون علمٍ يَحْصَلُ مِن عندِ الناسِ لُو ينْصِفُ احدٌ بحقيقةِ الانصافِ ليشهد اَنّ کل شأنٍ من تلک الشئونِ يَرفعُ التعارضَ و الاختلافاتِ بين العلماء و يُرْجِعُ الکل اِلی حکمٍ واحدٍ و اِنّ بعد علم الکلِّ بتلک الشئوناتِ لو اراد احدٌ مِن العلماء اَن يُباهَلَ معی لا حقاقِ الحقِ و ابطالِ الباطلِ بما نُزّل فی الحديثِ مِن شموس العظمةِ و الجلالِ فاِنّنی اَنا احبُّ لاظهارِ يقينی فی دين اللّه و کفی باللهِ عليٍ شهيدا و مَن يقدر مِن العلماءِ علی اَن يأتيَ بحديثٍ لنقصِ تلک النعمةِ فعليه فرضٌ بأن يأتيَ به بالفطرةِ و القوةِ او اَن يعترفَ بعجزِه و نعمةِ ربِّه و مَنِ اطّلع و لم يَأتِ للتّبيين و قال حرفاً فی حقّيِ دون حکمِ القرانِ اولم يَقُم فی مقامِ المباهلةِ فعلی اللّهِ حکمُه و ليس لاحدٍ بعد تلک الاشاراتِ حجةٌ عليّ فَمن شاء اَن يُقبِلَ و من شأ اَن يُعرضَ و انّی قد اتمتُ ذکرَ النعمةِ لئلّا يقولَ احدٌ فی حقی ما اتّبع هواه و يُبلغُ احدٌ حکمُها باذنِ حضرةِ العالی اِلی العلما و کفی باللهِ عليّ شهيداً.
اين اثر همچنانکه از عنوان آن مستفاد ميشود خلاصه ای در خصوص اساس اعتقادات است که اگر چه بعنوان بيان اعتقاد آن حضرت است ضمناً تعليم متناسب آن ايام برای مومنين بوده است . در ابتدا خطبه ايست در شان و مقام پيغمبر اسلام و ائمه اوصياء و سپس علت صدور توقيع ذکر شده است در اين توقيع بوحدت اساس اديان و عدم تغيير اصول اشاره ميفرمايند و اعتقاد بوحدانيت الهی را تصريخ مينمايند و او را از هر وصف و صفتی تنزيه ميفرمايند و سپس مقام پيغمبر اکرم و ائمه اطهار را تائيد ميکنند . آن نفوس مبارکه را مظاهر توحيد و تقديس ميدانند ولی بغير از مقام عبوديت مقام ديگری برای ايشان جائز نميشمرند و همه را در ظلّ رسول مکرم ميستايند پس از آن خود را بنده الهی و تابع قران معرفی ميفرمايند و مفتريان را مطرود ميدانند سپس بمفاد آيه " امّا بنعمة ربک فحدّث " علم نازله بر خود را بيان ميفرمايند سپس معنی و مفهوم نعمتی که بايشان عنايت شده در چهار شان علم - حال مناجات - کيفيت خطب و اصل فصاحت که همان شان آيات است بيان ميدارند و برای هر يک شرحی دقيق و لطيف مذکور ميفرمايند و عجز و ناتوانی ديگران را از مقابله بمثل تصريح مينمايند همچنانکه در قرآن رسول اکرم عدم امکان اتيان آيات مصرح است . در آخر اين توقيع غرّا نيز بصراحت و قاطعيت آمادگی خود را برای مباهله آنچنانکه مذکور در قرآن و احاديث اسلامی است اشاره ميفرمايند ضمناً تذکّر ميدهند که اگر نفسی از علماء بتواند بدليلی برخيزد که ردّ اين نعمت نازله الهی را نمايد البته بر او فرض است و گر نه شايسته است که بعجز خود اعتراف کند و نعمت الهی را ستايش و سپاس گويد و اگر کسی بر اين توقع آگاهی يافت و بمقابله قيام ننمود و حرفی بر خلاف حکم قرآنی اظهار کرد و بمقام مباهله نيز نيامد خداوند بر او حکم خواهد نمود و پس از اين ديگر حجة بر همه تمام است هر کس خواست بپذيرد و هر کس خواست روی بگرداند - نعمت بر همه تمام کردم - سپس امر ميفرمايند که يکی اين اثر را بهمه علما ابلاغ نمايد و خداوند را بشهادت می طلبند . لحن قاطع کلام حضرت نقطه و قدرت و هيمنه بيان مبارک را حتی پس از ترجمه و تلخيص ميتوان احساس نمود.
چنانکه ملاحظه ميشود نقطه اولی کيفيت استقلالی و الهامی ظهور را منجزاً بيان داشته اند اما ظهور دور بديع و شريعت جديد را اعلان نفرموده اند ولی اتمام حجت را با قبول مباهله تاکيد فرموده اند و اگر چه نوبتی ديگر در شيراز نيز پيشنهاد مباهله تاکيد فرموده اند و اگر چه نوبتی ديگر در شيراز نيز پيشنهاد مباهله از جانب حضرتش شده بود ولی علماء در هيچ يک از موارد حاضر نشده اند. اهميت مخصوص اين خطاب آن است که عمومی و همگانی است و نسخه آن همچنانکه آن حضرت در آخر توقيع امر فرموده اند بعلماء ابلاغ شده است.
مجلس محاکمه تبريز در حقيقت محل بروز جلوه اعظم و ظهور اتمّ امر حضرت نقطه است و توقيع قائميت خطاب بجناب عظيم که قبل از ورود بتبريز نازل شده و ذيلا نقل ميشود بر اين مطلب شاهدی گوياست.
اللّهُ اظهر
اَن يا خَلق اللهِ کلّء تقرئون ثم لَتُوُمنون و تُوقنون
هُو الاعلى
بسمِ اللّهِ الامنعِ الاقدسِ شهد اللّهُ اَنّه لا الهَ اِلّا هو لهُ الخلقُ و الامر يُحيی و يُميت ثم يُميت و يُحيی و انّه هو حيٌّ لا يموت فی قبضتِه ملکوت کُلّشئی يَخلقُ ما يشاءُ بامرِه انّه کان علی کلشيٍ قديرا اَن يا علی قدِ اْصطفيناک بامرِنا و جعلناک مَلَماً يُنادی بين يديِ القاسم اَنّه قد ظهر باذنِ ربِّه ذلک مِن فضل اللّهِ عليک و علی الناسِ لعلّهُم يَشکرون اَن يا علی اِنّنی اَنا نارُ اللهِ الّتی يُظهِر اللهُ يومَ القيمةِ و کُلّ بها يُبعَثون و يَنشَرون و يُحشَرون و يُعرَضون ثم هُم فی الجنةِ يُدخلون قل اِنّ الذين دَخلوا فی البابِ سُحّداً فو ربِّ السمواتِ وربِ الارضِ ربِّ العالمين اذاً يزيدُ اللّهُ علی نارِ هم عدد البابِ و ليجعلنّ لهم نوراً فاذا هم يَعلمون ذلک قائمُ الّذی کُلٌ ينظرون يومَه و کلٌّ به يوُعدونِ انّا قد صَبرنا يومَ القيمةِ خمسين الف سنةٍ ليُمحصنّ کلّشئ حتى لا يَبقی اِلّا وجهُ ربّکِ ذی العزةِو الجلال و ما شَهِدْنا علی روحِ ايمان يومئذ اِلّا عددَ الوجهِ اِنّا کُنّايه عالمين و اِنّ اوّلَ مَن بايعَ بی محمدُرسولُ الله " ص " صمّ عليّ " ع " ثمّ الّذين هُم شهدأُ مِن بعدِه ثمّ ابوابُ الهُدی ثمّ ما قد قَدَّرَ اللّهُ له ذلک الفضلَ مِن النبييّن و الصّديقين و الشهداءِ و الّذين هُم باللّهِ و آياتِه مُوقنون مِن حيثَ لا يَعلمون فاذا شهد اللهُ عليهم بما قد دَخَلوا نارَ اللهِ الّتی کلّ بها ليُمحّصون فاذاً يَبعثهم اللّهُ مِن مراقدِ انفسهِم و يِخلقُهم بمثلِ ما قد خَلَقهم اوّل مرّةٍ اِنّه کان علي کلشئی قدير اقُل انّ اللّهَ بما قد نزّل مِن قبلُ مِن الآياتِ فی امِّ الکتابِ قد خَلَقَ محمداً ثم ما شأَ کذلک يَخلقُ اللّهُ يومئذٍ ما يَشاٍ بقولهِ کُن فيکون و مَن ينظر بَعد هذا ظهورَ مهديٍّ او رجعَ محمّدٍ او احدَ مِمّن آمن باللّهِ و آياته فاُولئک ما لَهُم مِن علمٍ اِلی يومٍ يَرجعنی اللّهُ و مَن آمن بی ذلک الخلقَ و اِنّا لنُعيدتَهم وعداً علينا اِنّا کُنّا قادرين و من يَرْزقُ مِن بعد مارُز قوامِن قبلُ مِن کلّ ما هُم ليُدينونِ فاوُلئک هم لا يَحلّ عليهم بما قد نَزّلنا مِن قبلُ فی القرآنِ اِنّا کُنا نَستنسخُ ما کنتم تَعملون اِنّا قد اَنشاةَ نشاةَ الآ خرةِ و اَرفعنا کلِّ ما کان الناسُ به ليدينون قُل اِنّ الهوأَ يُطهّرُکم بمثل ما يُطهّرِکُم المأُ اَن يا عبادَ اللهِ فاَشکُرون و مَن يَعمل بعد اَن يوصلَ اليه حکمُ حجّةِ ربِک فلا يُقَبَلُ عنه مِن شيٍ و اَن يومئذٍ کلٌّ مِثل الذين اُوتوا الکتابَ مِن قبل ما لهُم حکمٴ اِلّا مَن يَدخل فی دينِ اللهِ و کان مِن المخلصين و مَن يتلو آيةً مِن الکتابِ او يَروی حديثاً مِن بعدَ يُريد اَن يَعملَ به فاُولئک مَثَلهم کَمَثَل الّذين کانوا مِن قبلُ فَسَيُدْ خِلهُم اللهُ ربّهُم فی دينِ الحقِّ اِنّه کان علی کلشئيٍ قديراً لو اجتمع الناسُ کلّهم اجمعون علی اَن يأتوا بمثلِ ذلک الکتابِ لَنْ يَستطيعو او لَنْ يَقدروا و لو کانوا علی الارضِ عالمين فَلُتأَ مَرّن الناسَ کلّهم اجمعين اَن يَقرئوا باليلِ و النهارِ الآيةَ الّتی قد نَزّلنا ها فی اوّلِ الکتاب ليُرزقنَّ برزقِ ربّهم و کانوا باللهِ و آياتِه موقنين قل اِنّما الدين مِن بعد الدين اَن تُومنوا باللهِ و آياتِه و لتَنصرَّ فی دينِ الحقِ بما انتم عليه مقتدرون قل لا تَحضرنَّ المقاعدَ الّتی کُنتم فيها تُصلّون و لتَحضرنَّ بين يدی الله و لتَنصرّن الّذی قد رَجعوا الی الحيوةِ الاولی و لتَأخدنّ حق اللهِ باذنِه اِنّه کان بکلشئی عليماً سُبحانک اللّهم فاشهدً عليّ فَانّنی اَنا فرّطتُ فی الکتابِ الاوّلِ مِن شئيٍ بما نزّلت فيه اَنّه لا اله الا اَنا ايّای فاتّقون لتوقن کلُّ نفس بما قد فصّلتَ فيه اَن لا يکن مِن بعد اللهِ و آياتهِ حديثاً کان الناسُ به يُومنون سُبحانک الّلهم قد قضی خمسين الف سنةٍ يوم القيمة فاذاً الاَجعلّن النار لمن قد دخل فی الباب نوراً و رحمةً مِن عندک اِنّک کنتَ ذا رحمةٍعظيما قل انّ اللهَ حقٌ و انّ ما دون الله خلقٌ له و کلُّ له عابدون اَن يا خلقُ اللهِ اَنّه لا اله الا هو و اِنّنی اَنا اوّلُ العابدين قُل انّه لمحمّدَ هادٍ قل اَنّه لمهديُّ موعود فی اُمّ الکتابِ قل انّه صاحبُ حقٍّ کلّ به يُوعدون قل انّه قائمُ حقٍّ کلّ به موقنون و اِنّا قد نَزلّنا ذلک الکتابَ رحمةً مِن لدنّا للعالمين لئلّا يقولَ احدٌ لَو علّمنی اللهُ ظهورَ مهديٍّ او رجعَ محمّدٍ و الذين هُم شهداء مِن بعده ثم المؤمنون لکنتُ مِن المُحْضَرين قُل اِنّ اللهَ ربّی لغنيٌّ عليمٌ
در توقيع قائميت عنوان خطاب بعموم خلق است که بخوانند و ايمان آورند و يقين حاصل کنند نخست شهادت بر توحيد و قدرت الهی و ابديت و اختيار اوست - سپس خطاب به ملا علی عظيم او را بعنوان ملک منادی ظهور قائم موعود معرفی می فرمايد که بشارت ظهور را بمردم ابلاغ نمايد و ببيانی قاطع ميفرمايد من نار الله هستم و کسانی که از اين باب ( اشاره بمقام خود حضرت نقطه ) وارد شوند خداوند نار را بر ايشان بنور تبديل خواهد کرد و آنان خواهند دانست که قائم منتظر ظاهر شده است و يوم قيامت بر پا گرديده و سپس ميفرمايد ما پنجاه هزار سال تامل کرديم و همه را آزموديم و جز نفوس وجه ( اشاره به پيغمبر اکرم - حضرت فاطمه و ائمه اطهار عليهم السلام - عدد وجه مساوی ١٤ است ) کسی حائز مقام ايمان نبود - اول حضرت محمد رسول اللّه و سپس حضرت امير المؤمنين و سپس ائمه ارواحنا فداهم و اولياء و انبياء و شهدا در رجعت روحانی بآن حضرت بيعت نمودند سپس تصريح ميفرمايد که هر که بعد از اين ظهور مهدی يا رجعت رسول اللّه را انتظار برد او را بر حقيقت کلام الهی دانائی نيست - امروز قيامت است و ايام رجعت من و مومنين بظهور من نيز قيامت بعدی خواهد بود سپس اشاره بخلق و اعاده نفوس و نسخ احکام معموله ميفرمايد و اشاره ميفرمايد چونکه نشئه اخری برپا شده و احکام قبليه تغيير يافته هر آن کس همچنان بر اساس گذشته عمل نمايد در صورتيکه حکم حجة الله ( اشاره بهيکل مبارک ) را شنيده باشد اعمال او مقبول نيست و همه اهل کتاب در اين مقام يکسانند . سپس تصريح ميفرمايد که اگر همه مردم برای اتيان کتاب مشابهی گرد آيند هرگز نخواهند توانست سپس تکليف ميفرمايد که عموم مرد شب و روز آيه افتتاح اين توقيع را بخوانند تا برزق الهی ( ايمان ) مزروق گردند و يقين حاصل کنند و بنصرت قيام نمايند بالاخره در مقام مناجات خدار را بشهادت می طلبند که در کتاب اول ( مقصود قيوم الاسماء يا تفسير سوره يوسف است ) در هيچ مطلبی کوتاهی نشده و آنچه از نزد خداوند نازل شده تبيين و تشريح گرديده است پنجاه هزار سال روز قيامت طی شده و هر که بباب الهی داخل گشته نار بر او ببرکت ورود باب نور گشته و اين رحمت اوست زيرا که صاحب رحمت عظمی خداست بعد اشاره ميفرمايد که فقط خداوند حق است و ما دون خلق و همه بندگان اويند . سپس در خطاب مجدد بمردم شهادت ميدهد که خدائی جز او نيست و من اوّلين بنده او هستم و مجدد خطاب به جناب عظيم دستور ميفرمايد که بگو او ( مقصود وجود مبارک نقطه است ) محمدِ هادی و مهديِ موعود و صاحب حق است که همه باو موعوديد او قائم منتظر است و اين کتاب رحمت الهی بر همه عالميان است تا آنکه کسی نگويد اگر خداوند ظهور مهدی و رجعت محمد و اوصياء الهی را بمن شناسانده بود بی شک از حاضرين آستان او می بودم و بگو خداوند ، رب بی نياز از خلق و دانای قلوب است.
حاضرين مجلس تبريز را مختلف نوشته اند اما محققاً عده ای از علمای تبريز و رجال دولتی حضور داشته اند.
از نحوه شروع مجلس باتفاق چنين معلوم است که نظام العلماء سمت رياست و برگزاری جلسه محاکمه را داشته است و در همان ابتدا نيز صريحاً از امر حضرتش پرسيده است و بيگمان بآهنگ و کيفيتی بوده که بتصوّر خودش اهميت و هيمنه مجلس باعث خوف و تزلزل در وجود مبارک شود و از همان ابتدا موضوع به تقيه و پرده پوشی خاتمه يابد اما جوابهای قاطع و منجّز آنحضرت آنان را در بن بست غير منتظری مضطر و مخصور ساخت و رشته سخن از دست حاجی ملا محمود بدر رفت و ساکت ماند . حضرت نقطه از همان ابتد بصراحت مظهريت و قائميت خود را ابراز و حجّت را آيات مقرر فرمود و در اين هنگام ملا محمد ممقانی که زبانی خشن و خلقی ناستوده داشت بجسارت و توهين پرداخت.
عجب نيست اگر حاضرين در تحقيق راجع بصحّت اين دعوت عظيم باحاديث و علائم ظهور قائم موعود تشبث جسته و از معجزات و کرامات سخن رانده باشند چه که فکر و روح آنان باين مسائل خو گرفته و تربيت شده بود اما با اينهمه بعضی چون نظام العماء که فهم و فرهنگ بيشتری داشتند از اهميّت اين خطاب بی خبر نبودند و لذا از دليل و برهان گفتگو ميکردند و حضرتش نيز بهمان سنّت رسول اللّه که اظهار آيات بود تحدّی فرمود چه که بانتظار آنان قائم موعود بايد سنن رسول اکرم را برپای دارد ولی بعضی از گزارشگران آن عصر بدون آنکه بحقيقت بيان مبارک که در موارد متعدده صادر و همه اشاره بنزول آيات و حجت آنست توجه كنند بلحن تمسخر و استهزاء که صراحت آن معلوم است چنين نوشته اند که اعجاز من اينست که از برای عصای خود آيه نازل ميکنم . بالاخره چون از نفوذ و تصرف آيات نازله بسابقه تقليب و انقلاب عمومی روحانی در کليه بلاد ايران بيمناک بودند بايرادات نحوی پرداختند گزارش ناصرالدين ميزرا حاکی است که اميراصلان خان اظهار داشته که من نيز چنين توانم گفت و اين از جهل آنان بعيد نيست . در خصوص ايرادات صرفی و نحوی حضرت نقطه در بعضی آثار مقدسه موارد مشابه اعتراض معاندين صدر اسلام را بر قرآن کريم مذکور داشته اند و گزارش ملاحسن زنوزی که در آن مجلس نيز بهمين مطلب اشاره فرمودند محتملاً بگفتار اميراصلان خان مربوط است . ميرزا مهدی خان زعيم الدوله که مدّعی است پدر و جدّش نيز در اين مجلس حضور داشته اند شرحی مبسوط تر از قول پدرش نگاشته اما اساس مطالب وی نيز با گزارش ديگران مشابه است کيفيت مجلس تبريز بنحوی که در متون تاريخ نبيل و ديگر تواريخ امر نيز موجود است همان مباحثی است که اشاره شد.
همه متون متفق بر اين است که نخست نظام العلماء از مقصد و دعوت حضرت نقطه باشاره و تلويح سئوال کرده است و هر چه تطويل و تفصيل از جانب گزارشگران بر توضيحات مربوط بکيفيت تدوين اوراق و کتب است ولی متقابلاً حضرت رب اعلی بصراحت اظهار قائميّت و مظهريّت کامله فرمودند و دليل را آيات مقرر فرموده اند و اين نيز متفق عليه است جز آنکه معاندين کيفيت آيات و نزول آيات را بعناد و عداوت بدون آنکه انصاف بورزند با حالتی از تمسخر و بی اعتنائی مذکور داشته اند غافل از اين نکته لطيف که آيات بايد بميزان خود يعنی کلمات قرآنيه سنجيده شود نه بتصورات و موازين تخيلی متداول که ملاک آن صرف و نحو و علوم لفظی معمول زمان بوده است.
اما سئوالات علمی قيل و قال آنزمان که از اصول علم حقيقی متّکی بتجربه بدور بود و از کيفيت اصالت حقائق اسلامی نيز بعلت آراء و اجتهادات متناقض فقها بهره ناچيزی داشت آن ارزش را نداشت که در مجلسی چنين مهم که بامر عظيمی چون شناسائی و تحقيق ظهور جديد و موعود اسلام اختصاص داده شده بود مورد بحث قرار گيرد و طبعاً نيز حضرتش از اظهار جواب خود داری ميفرمود . زعيم الدوله مدّعی است که حضرتش در قبال سئوال نظام العلماء در باره طرح مسائل طبّی اظهار فرموده اند که درس طبّ نخوانده ام.
اين جواب بيشتر بدان معنی است که طب از علوم لازمه برای اثبات حقيقت مظهر الهی نيست مضافاً آنچه نظام العلماء ميپرسيد علم طب نبود بلکه از جمله توهّمات عوامانه در باره طب بود . نظام العلماء ميخواست از علوم دينی متداول يعنی همان قيل و قال و نظرات متخالفه راجع بعلوم ادبی عصری بپرسد و آنچه حضرتش محتملاً فرموده که علم صرف را هنگام طفوليت خوانده مقصود همان اطلاعات صرفی معمول بين مردم بوده و گر نه در کتاب مستطاب بيان چنانکه قبلاً اشاره شد قوانين و اصول زبان را ماخوذ از آيات و کلمات الهی دانسته و لحن فطرت را مستغنی از صروف ظاهره و قوانين متداوله فرموده است . ظاهراً نظام العلماء در اين هنگام از معانی بعضی آيات و احاديث سئوال کرده و از شأن نزول سوره مبارکه کوثر پرسيده است و بنابراين بايد باين نکته متيقّن شد که نظام العلماء و ديگر حاضران بحقيقت از مقام و دعوت حضرتش غافل و بی خبر بودند و موقعيت و وظيفه خويش را درک نميکردند زيرا نه تنها سئوالات غير موجّه و نامتناسب با اين موقعيت خطير و عظيم مطرح مينمودند بلکه از آثار و کلمات مبارکه نازله نيز بی نصيب مانده بودند چه اگر چنين نبود هرگز در باره سوره کوثر سئوالی نمينمودند زيرا تفسير جليل صادر از قلم مبارک در همان زمان نيز بعلت کيفيت مطالب مشهور و نسخ آن منتشر بود . باری از وضع ريائی مجلس و تملق حاشيه نشينان و جهل خود نمايانه علماء و عدم علاقه و ميل باطنی آنان بکشف حقيقت که از سئوالات نظام العلماء و فصاحت ملا محمد و خود نمائی ناصرالدين ميرزا در عين خردسالی و تبعيّت دنيا طلبانه حاضران بصراحت و وضوح مستفاد ميشود ، آن حضرت سکوت اختيار فرمودند و گر نه در مجلس معتمدالدوله در قبال سئوالات علمی حاضران بياناتی از آن باب علم الهی صادر شد که در بر رسی آن جلسه بذکر آن اشاره رفت.
نظام العلماء از ديگران داناتر بود و بزودی دريافت که چنين سئوالاتی درخور چنان مقام و موقعيتی نيست نبيل اشاره کرده که از اين سئوالات بی هدف که از هر گوشه ای برخاسته بود شرمنده شد و اظهار کرد که چنين ادعائی را چنين مباحثی در خور نيست . زعيم الدوله از اين قسمت مسامحه کرده ولی از گزارش او نيز اين تغيير ناگهانی محسوس است چه که حاجی ملا محمود پس از همه سئوالات ملائی که بسکوت برگزار شده يکباره ميگويد که يحتمل اين علوم موجود بشری تمامش قيل و قال است و پشيزی نميارزد و سپس بتناسب تربيت فکری زمان خويش بمعجزات و کرامات متوسل ميشود و تقاضای معالجه نقرس پای محمد شاه را مينمايد و ناصرالدين ميرزا نيز بخامی جوانی و بتصوّر خود با تمسخر آرزوی تجديد جوانی نظام العلماء را مينمايد اما همه حاضران مجلس مذکور باز از اين حقيقت غافل شده اند که حجّت اعظم و دليل اقوم آيات و آثار است که قرآن مجيد نيز مستند بآنست.
باری انتظار آنکه از نفس مقدّس مظهر ظهور ميزان را سئوال کنند و ملاک و مقياس کشف حقيقت را بطلبند و از او راهنمائی جويند توقعی بغايت دور و انتظاری نابجا از چنان نفوس و مجمعی است که در توهّمات متحجّر و خيالات وهمی خود مستغرق و مخصوصاً در چنان موقعيتی بخيال نام و ننگ و طلب دنيا و جلب منافع مشغول بوده اند و اساساً چنين انجمنی ار برای آن برپا داشته بودند که اعمال و افکار خود را در نزد عموم موجّه دارند و بی شک چنين مجمعی که مقاصد سياسی آن بر کشف حقائق مقدم بود جز آنکه بتائيد و تصويب اراده و نظر برگزارکنندگان منتهی شود سرنوشتی نميتوانست داشت.
نظام العلماء هنگاميکه شرحی مبسوط از اهميت معجزات نقل ميکند و طلب اعجاز مينمايد باقرار زعيم الدوله حضرت نقطه بکمال آرامش و وقار باو فرصت ميدهند که هر چه ميخواهد رجا کند . مفهوم معجزات در عرف مظاهر الهی اعجاز روحانی است و حضرت نقطه بآن ناظرند در حاليکه تصورات و آرزوهای نظام العلماء و ناصرالدين ميرزا تغيير مسائل علوم طبيعی و حيات جسمانی است که محال و ممتنع است و هرگز تحققی نداشته است.
زعيم الدوله مدّعی است که نظام العلماء در آن مجلس از حدّ ادب تجاوز کرده است و جسارت و بی پروائی ملا محمد ممقانی نيز ذر گزارش رسمی بمحمد شاه مذکور است باری بمصداق " الشتيمةُ سلاحُ العاجز " عجز و ناتوانی و استکبار در برابر مظهر الهی آنانرا چنين محروم و بی نصيب ساخت.
زعيم الدّوله ضمناً از قول نظام العلماء مطالبی را مطرح ميدارد که بهيچوجه با معتقدات اصولی شيعه سازگار بنظر نميآيد چه که مهدويّت را به مهديّ نوعی و مهديّ شخصی تقسيم ميکند . در اسلام اگر ذکری از مهديّ بطور اعم شده است ولی قائميت موعود که اظهار صريح حضرت نقطه است مقام شخص مخصوص و وجود مشخص منحصر بفردی است که همواره از انتظارات شيعيان بوده است . نظام العلماء باحاديث غير قطعيّه راجع باسم پدر ( امام حسن عسکری عليه صلواة الله ) و اسم مادر ( نرجس ) و محل تولد متوسل ميشود اما بی اعتنائی حضرت نقطه باين مطلب به بی اعتباری آن شاهدی گوياست.
حضرت نقطه اولی دليل بر حقانيت و صدق ظهور خود را نزول آيات بيان ميفرمايند اما زعيم الدوله که ناقل موضوع است از نادانی و جهل پدر خود غافل مانده زيرا مشاراليه بدون آنکه کيفيت نزول آيات را دريافته باشد فقط قسمتی از بيان مبارک را که در باره سرعت نزول آيات بوده ( هزار بيت در يک روز بروايت پدر نامبرده ) بياد آورده است و چون قلم در دست دشمن افتاده بلحن استهزا آنرا ذکر نموده است.
زعيم الدوله از سئوالات بی اساس حاضران که ظاهراً دوباره بياد اصول و فروع افتاده بودند ياد کره و سپس سئوالی را که جدّ نامبرده مطرح کرده که چون سرّ تجديد اديان و نسخ شرايع تکميل و رفع نواقص دوره قبل است بيان کيفيت مطلب در باره اسلام و ظهور بديع بفرمايند حضرت نقطه در جواب او مطلب را بموقع مناسبتری موکول فرمودند و اين نه عجب است زيرا اين مطلب مستمل بر دو مبحث است نخست آنکه حقيقت اسلام در زيربرگ و سازهائی که بر آن بسته بودند پنهان و فراموش شده بود و دوم آنکه عصر جديد و کور بديعی در عالم احداث شده بود که مبشّر تجديد اصول و حقائق و اصلاح احکام و شرايع دنيای محتاج و مضطرب بود و در چنين مجلسی که حاضران را جز حفظ منافع شخصی و آنی حوصله و مقصدی نبود بيان چنين مسائلی ميسر و ممکن نميشد . واقعيت اينست که تفصيل اين مسائل يعنی توضيح يک دوره کامل از تعاليم و حقايق مندرج در آثار نازله از قلم مبارک و حتی بيان خلاصه بسيار موجز آن نيز محتاج بحثی دقيق و مستوفی و فرصتی کافی بود . بالاخره در اين خصوص ضمناً بايد گفت که شرح و توضيح اين مباحث استدلالی و تطبيقی وظيفه علما و دانشمندان دوره بيان بود و شأن مظهر ظهور تشريع آيات و نزول آثار و تاسيس شريعت است.
اعتراض بعضی از حاضران از جمله ملا محمد مممقانی و ناصرالدين ميرزا بر عدم رعايت قواعد نحو و سئوال از مباحث مانند فعل " اشترطن " نمودار يکی از اين دو مطلب است که همچنانکه مورخين و محققين بی غرض اشاره کرده اند جامعه فر هنگی آن عصر بالفاظ سرگرم و از معانی و حقائق گريزان و بی نصيب بوده و اهميت خطاب الهی را در نمييافته است و يا آنکه بخيال و توهّم کودکانه و بينشی محدود باسلاح مسخرگی و شوخ فکری بمقابله حقيقت برخاسته بود و همه اين احتمالات حاکی از آنست که هدف از تشکيل چنين انجمنی با چنان تظاهری جز خدعه و فريب و تحريف فکر و انحراف حقيقت طلبان چيز ديگری نبود و چون هدف در محضر من له الامر معلوم و آشکار بوده حضرتش بسياری از سئوالات را قابل جواب ندانسته سکوت فرموده و بالاخره با تلاوت اين آيه " سبحان ربّک ربّ العزة عما يصفون و سلام علی المرسلين و الحمد للّه ربّ العالمين " تنزيه آستان مظهر الهی را از اقولا بشری اظهار و مجلس را ختم فرموده اند ولی برای اتمام حجّت و اکمال دعوت مقام و رتبه ظهور و حجّت و دليل را صريحاً اظهار فرموده اند.
در آخر گزارشی که از جانب ناصرالدين ميرزا بمحمد شاه در باره مجلس نامبرده فرستاده شده اشاره بالتزامی است که نويسنده مدّعی است مهر حضرت نقطه مسجل شده و حاکی از آن بوده که آنحضرت مقام خود را انکار فرموده اند . اين چنين سندی در دست نيست ولی مراسله بدون مهر و امضاء و تاريخی در دست است که مخاطب آن نامعلوم ولی از فحوای مطالب چنين استنباط ميشود که خطاب بيکی از مقربان دستگاه سلطنت است و اين مراسله همانست که معاندين آنرا بعنوان مجعول توبه نامه ناميده اند در حاليکه ذکری از توبه در آن نيامده است . قبل از آنکه اين يادداشت ارزيابی شود بايد دانست که التزام پا بمهر مورد اشاره در گزارش وليعهد بکلی بی اساس است و شايد آرزوی اطرافيان اين بوده که چنين مدرکی بدست آورند و اين اشاره در گزارش نيز برای جلب اطمينان خاطر محمد شاه و صدر اعظم بوده است.
ناصرالدين شاه در دوران سلطنت خود در واقعه سال ١٢٩١ ه ق که جمعی از احباب مورد ايذاء و تعقيب قرار گرفتند طی ياد داشتی بعلإالدوله در خصوص مجلس تبريز صراحت و قطعيت ادّعای حضرت نقطه را تائيد و تصريح مينمايد و مطلقاً ذکری از تزلزل و ترديد و يا تقيه و التزام موهوم نمی نمايد بلکه عميقاً از شجاعت و قدرت روحانی و صراحت اظهار و قاطعيت بيان و گفتار حضرت نقطه متاثر است و اين مطلب از متن موجوذ بوضوح معلوم است و ذيلاً بقسمتی از آن استشهاد ميشود.
"از قرار ظاهر مخترع اين مذهب سيد علی محمد شيرازی است که در تبريز او را به حضور ما آوردند و مجلسی از علماء در حضور او که ما خود هم حاضر بوديم منعقد شد و بالاخره معلوم شد که بحز جنون و سفاهت چيزی معلوم نميشود آن بود که چوب زيادی باو زده محبوس شد و بالاخره مقتول شد ، او را " يعنی سيد علی محمد را " شما پيغمبر ميدانيد يا امام ميدانيد يا صاحب الامر ميدانيد او را بچه صفت شناخته ايد اگر پيغمبر ميدانيد و برای او قرآن جديدی ميگوئيد از آسمان نازل شده است چنانچه در همان مجلس تبريز گفتند معجزه شما چه چيز است گفت قرآن و بنا کرد بخواندن و اقرار کرد که من پيغمبر هستم و معجزه من قرآن است ... "
از همين متن نيز ميتوان مستفاد داشت که حضرت نقطه جلّ ذکره در کمال صراحت اظهار امر و بيان دعوت فرموده اند و برهان را نيز آيات بر سبک و سياق قرآن مقرر داشته اند البته چون هر کس بقدر فهم و قابليت خود مطلب را درک نموده بيان مطالب مختلف شده است اما از وراء همه الفاظ اين حقيقت آشکار است که حضرتش در مجلس تبريز بی درنگ و ترديد مأموريت روحانی خود را اظهار و بکمال وضوح و قاطعيت دليل و بيّنه مقبول و معمول يعنی نزول آيات را ارائه فرموده اند و در حقيقت حجّت بالغ و برهان کامل را ابلاغ کرده اند.
مراسله ای که مجعولاً نام توبه نامه پيدا کره است يادداشتی است که از جهات زير در باره آن زياده روی شده است نخست آنکه فاقد هرگونه رسميّتی است و بر خلاف بسياری از آثار و تواقيع حضرت نقطه که غالباً بمهر مبارک مسجل است هيچگونه امضائی ندارد در حاليکه آثار استنادی آنحضرت معمولا بيکی از اين خواتيم " عبده الذکر " " اننّی انا حجّة الله و نوره " " شهد الله انّه لا اله الا هو العزيز المحبوب " " يا علی محمد " و غيره مختوم است . عدم وجود اثر مهر در ذيل اين مراسله اهميّتش هنگامی معلوم ميشود که بروش معمول آنزمان توجه شود که هيچگونه نوشته و يادداشت و سندی رسميت و قطعيت نداشت مگر آنکه بمهر نويسنده ممهور شود حتی دربعضی موارد شهودی نيز آنرا تائيد نمايند و اصطلاح " التزام پا بمهر " که در متن گزارش بکار رفته نيز مؤيّد اين معنی است . بنابراين ادعای وجود التزام پا بمهر مطلبی بی اساس است زيرا مراسله مورد بحث بدون امضاء است.
اما متن مراسله ايکه عنوان توبه نامه برای آن جعل شده از جهات مختلفی بايد بررسی شود نخست آنکه شباهت خطّاطی آن با دستخطهای حضرت نقطه اولی مخصوصاً خطوط ايام آذربايجان محل ترديد است . مقايسه خطوط مبارک قبل از اظهار امر وبعد از آن تمايز و اختلاف واضحی را نشان ميدهد و اگر چه هر دو در آمال خوشنويسی است اما دستخطهای صادره در دوره ظهور نظم و شان بديعی دارد که در نمونه های قبلی چنين مشخص و مکمّل نيست و اين مراسله اگر شباهتی دارد بخطوط ايام بطون بيشتر تناسب دارد يعنی از نمونه خطوط خوشی است که اکثر اهل فضل و کمال در آن ايام بهمين سياق می نوشتند . دوم آنکه دو نمونه از اين مدرک موجود است که يکی از آنها در کتب پروفسور براون گراور شده و ديگری در لغت نامه دهخدا و اين هر دو از لحاظ خط کاملاً متمايز و غير مشابه است اما متن يکی است.
امکان صدور چنين مراسله ای از حضرت نقطه اولی نيز بجهات چندی مورد ترديد است نخست آنکه هيچيک از مورخين و کسانيکه با موضوع سر و کاری داشته اند چنين مدرکی اشاره نکرده اند و اصطلاح مجعول توبه نامه در سالهای اخير رائج شده است . ناصرالدين شاه بشهادت يادداشت سابق الذکر از وقائع مختلفه از قبيل تعزير و شهادت حضرت نقطه و شخصيت حضرت بهاءالله بعنوان قائم مقام حضرت نقطه و اصول عقائد بديعه ياد کرده ولی مطلقاً حتی اشاره مبهی نيز بچنين موضوعی که در صورت وجود مسلماً برای نامبرده دليل نافذی محسوب ميشد ننموده و اين خود دليل بر عدم وجود اين مدرک و يا اينکه عدم اعتبار آن بعنوان توبه و رجوع بوده است بر عکس از صراحت آن مظهر مختار احساس رعب و وحشت نيز داشته است . زعيم الدوله نيز که خود بدون واسطه از پدر و جدش که در مجلس تبريز حاضر بوده اند نقل نموده بچنين موضوعی اشاره نکرده است حتی در صبح روز شهادت نيز پدر و جدّ زعيم الدوله در منزل ملا محمد ممقانی حاضر بوده و بعداً اظهار داشته اند که حضرت نقطه تقيّه نفرمودند . مورخين رسمی عصر يعنی مؤلف ناسخ التواريخ و روضه الصفا و ارشاد العوام نيز که در کمال بغض و عداوت بوده وجود چنين مدرکی را مدّعی نشده اند.
اگر چه تاريخ صدور اين مراسله انتسابی نامعلوم است اما زجر و سختی و خشونت و زندان از هنگام اظهار امر تا وقوع شهادت کبری استمرار داشت و متدرجاًازدياد يافت تا آنکه از دوره اصفهان ببعد بسجن دائمی بمدت سه سال منجر شد و بالاخره پس از انتقال از سجن چهريق بتبريز شهادت موعود تحقق پذيردت . در تمام اين دوره شدت و سختی نه تنها حضرتش امر خود را کتمان ننمود بلکه بصراحت تام در توقيعات و خطابات متعدده قهريّه بسلطان و وزير اعظم و بالاخره در مجلس رسمی تبريز اظهار دعوت فرمود . نسبت انکار مقام به نفسی که در شدت ابتلا و گرفتاری حاج ميرزا آقاسی بخطابات شديده در خطبه قهريه مواخذ فرموده و طی خطاب عمومی در توقيع قائميت وجود مبارکش را " ذلک قائم الّذی کلّ ينتظرون يومه و کلّ به يوعدون " معرفی نموده يوم ظهورش را قيامت موعود و بيان " انّنی انا نار الله الّتی يظهر الله يوم القيامة و کل بها يبعثون و ينشرون و يحشرون و يعرضون ثم هم فی الحنة يدخلون قل اِنّ الذين دخلوا فی الباب سجّد افو ربّ السموات و ربّ العالمين اذا يزيد الله علی نار هم عدد الباب و ليجعلّن لهم نوراً فاذا هم يعلمون " اظهار امر الهی را فرموده معقول و مقبول نيست . مسلماً اين چنين اثری در سفر اخير که منجر بشهادت شد صادر نگرديده زيرا زعيم الدوله تائيد کرده که در منزل ملا محمد ممقانی اظهار صريح فرمودند ضمناً در فاصله دو سفر منجر بشهادت و تشكيل مجلس تبريز ( شعبان ١٢٦٤ ) که دو سال فاصله داشت بلا انقطاع در چهريق مسجون بودند و در ايام اقامت تبريز بمناسبت مجلس نامبرده نيز با صدور توقيع قائميت و همچنين اظهار صريح در مجلس محاکمه صدور چنين مراسلهٴ بمفهوم ردّ و انکار چنان دعوت صريحی معقول و موجّه نيست . بمنظور کشف حقيقت و تحقيق و بررسی دقيق جا دارد که بتجزيه و تحليل متن اين مراسله نيز توجه شود تا معلوم و محقق گردد که مطالب آن حتی اگر منسوب بهيکل مبارک باشد هيچيک در سنجش با محک آثار الهيه مبيّن معنی رجوع و توبه از امر الهی و رسالت روحانی نيست و واقع مطلب اينست که موضوع توبه و توبه نامه جعل عنوان و تحريف مطلب است که بيکی از مراسلات محتمل الصدور داده شده و هدف مدعيان از اين جعل و اتهام تخديش اذهان بوده که مسلماً صاحبان عقل و منطق بدان فريفته نشده اند . در خصوص متن آنجا که اظهار بندگی و خشوع و اميد و رجای رحمت است و توبه و استغفار بآستان الهی همه بيان حالاتی است که نمونه کامل و عالی آن در آثار و کلمات مقربان و برگزيدگان کبريائی خصوصاً آن جوهر وجود همواره ديده شده همه خود را در ساحت قدس او مذنب و قاصر دانسته همه صفات و کمالات و نسبتها را از خود سلب خود و همه اشياء را بساحت او منسوب و محتاج شمرده از عدم رضای او خائف و متزلزل و در آستان جلال او نادم و تائب بودهاند و هر چه در مراتب قرب و وصال و درجات وصول و کمال بيشتر گام نهاده اند در اظهار خصوع و فنا و ابراز نيستی و انقطاع از غير او پيشتر رفته اند تا بحدّی که " يا الهی کيف اَدعوک و اِنّ وجودی ذئبٌ " و " فيا الهی نفسی ذئبٍ اَدخلْ فی ذئبٍ آخَر " از جان بر آورده اند و حتی ذکر مناجات و صدور کلمات و آيات را در عالم بندگی و عبوديت دليل هستی و منافی محويت صرفه دانسته اند . در باره ادّعای نيابت خاصّه حضرت حجّت بايد ياد آوری کرد که با ظهور حضرت نقطه که ظهور حجّت موعود و قائم منتظر و مهدی اسلام است و خود بنفسه المقدس شارع شرع جديد و موسس اساس بديع ميباشد موضوع نيابت و وکالت و بابيت و غير کلّ منتفی است حق واقع اينست که آنحضرت حائز مقام نيابت نبوده اند تا آنرا اظهار فرمايند همچنانکه در مسجد وکيل شيراز نيز اين مطلب را اعلام فرمودند.
نکته ديگری که قابل توجه است انحصار مطلب در اين مکتوب به ردّ مقام نيابت است . حضرت نقطه نظر بعدم قابليت مردم در ابتدا اظهار مقام و رتبه و ماموريت خود را بتمامها ننمودند و فقط باظهار بابيت اکتفا فرمودند که مردم نيز بعضی بعلت سابقه مصطلحات اسلامی از آن بنيابت ياد مينمودند سپس متدرجاً اظهار قائميت و رسالت و مظهريّت مستقله فرمودند اگر چه اين مراتب و مقامات هيچ يک را با ديگری منافاتی نيست ولی نفس نيابت مخصوصاً نيابت خاصّه يعنی نيابت منصوص که نوّاب اربعه بدان متمسک و مدّعی بودند متضمن عدول و نفی از مقام جامعه حقيقيه که در تواقيع قائميت و مجلس تبريز اظهار فرمودند نميشود و حضرت نقطه همين مفهوم عدم ادعای نيابت منصوص را در ديگر آثار منجمله تفسير مبارک کوثر نيز اشاره فرموده اند که قبلاً بدان استشهاد شد . در هر حال اگر اين مراسله را بحضرتش نيز منسوب داريم رتبه ايراد که در متن آن از خود نفی فرموده بسی پائين تر از مقامی است که در مجلس تبريز و بسياری از تواقيع و آثار بکمال صراحت در دوره آذربايجان اظهار و اعلام داشته و بعبارت ديگر صريح اظهار دعوت در آذربايجان نيابت امام غائب نبوده که بدينوسيله ترک و نفی شود و از همين جهت است که بايد گفت به اين مراسله بغلط عنوان مجعول توبه نامه داده اند چه که حضرت نقطه هرگز در تمام ايام حيات از اظهار قائميت و مظهريت انصراف نفرمودند.
اگر از اين متن استنباط توبه و انابه ای شود ناظر بحق و خطاب بذات الهی است نه توبه متداول در شرع و حاکی از مقام خضوع بآستان الهی است نه تقاضای عفو و بخشش از علماء و ارباب منصب و حکومت و اگر کيفيت ادای مطلب بنحوی است که تقيه و اهمال از آن استنباط ميشود با قرآن و اخبار اسلامی که در آنها ضرورت تقيه در مواقع شدت وارده شده تطابق دارد در سوره مبارکه نحل آيه ١٠٨ تقيه را جائز شمرده تقيه کننده را چنين توصيف ميفرمايد : " الّا من اُکرِه و قلبُه مطمئنٌ بالايمان " و اخبار متعدده نيز بر سياق اين مطلب وارد که کلّا بصراحت حاکی از جواز تقيه است و حتی يکی از علامات قائم موعود را احاديث نقيّه ذکر شده است و از ارباب انصاف تعجب است که با اينهمه صراحت اظهار و تعدّد آثار بيک مدرک نا مسلم که صدور آن مورد ترديد و موقعيت و کيفيت زمانی آن نامعلوم و دلالت آن مبهم است در آويزند در حاليکه طبق شرع اسلام تقيه را جائز بلکه لازم دانند در سوره ال عمران آيه ٢٧ چنين نازل " لاَيتخذْ المؤمنون الکافرين اوليأَ مِن دون المومنين و مَن يغعل ذلک فليسِ من الله فی شئی اِلّا ان تتقوا منهم تقاهً و يُحذّرکم اللّهُ نفسه و اِلی الله المصير . " در خاتمه اين بحث بايد گفت که اگر چنين مکتوبی قطعيّ الصدور بود تنها حاکی از تقيّه محسوب ميشد و آنهم يک مورد منحصر بفرد که در قبال دريای موّاج آيات و کلمات مبارکه که شمه ای از آن مذکور آمد اهميت و قطعيتی نداشت علی الخصوص که تقيه جائز بوده است ولی دلائل متعدده مخصوصاً شهادت مخالفين و معاندين کلاً بر استقامت و صراحت حضرتش شواهد گوياست و وجود چنين مدرکی را غير مدعی بلکه منکر و منافی علی الخصوص شخص ناصرالدين شاه که در دوران وليعهدی از بيست و پنجسال در ياد داشتهائی که برای علإالدوله بمنظور مقابله با احبای زندانی نموده مطلقاً ذکری از توبه نکرده است.
در ضمن اين بحث نکته جالبی نيز محل توجه است و آن ردّ ضمنی دستگاه فقاهت آن دوره از نسبت جنونی است که همواره بساحت مقدسش داده شده . در حکم قتلی که دو شيخ الاسلام ممهور داشته اند بصراحت مذکور که اگر شبهه خبط دماغ مرتفع شود حکم قتل جاری خواهد شد و تحقق شهادت کبری دالّ بر رد اين اعا و شبهه در محضر علمای شرع است . باری ابراز اين جسارت نيز نه عجب است چه که پيغمبر اکرم را نيز نسبت جنون دادند زيرا هنگامی که افراد از درک کيفيت مطالب و اوج معارف بی بهره و نصيب مانند آنرا بحنون و خبط دماغ منسوب دارند.
حضرت نقطه باين ابيات صادره از امام همام مکرر اشاره فرموده اند :
اِنّی لِاکتُم مِن علمی جواهرَه
کيلا بُری العلمَ ذُوالجهلٍ فَيفتننا
و رُبّ جوهرُ علمٍ لو اَبوُح به
لقيلَ لی اَنت مِمّن تَعبدُ الوَثنا
و لاستَحلّ رجال مسلمون دمی
يَرون اقبحَ ما يأتونه حَسنا
(معارف بهائي مراحل دعوت حضرت نقطه اولي - شماره ١٠، دكتر محمد افنان ص ١(م) )