ممقدمه‌ای بر آثار و خطابات حضرت عبدالبهاء

آثار حضرت عبدالبهاء بعد از آثار حضرت بهاءالله و آثار حضرت نقطه اولی (حضرت باب) مهمترين قسمت آثار بهايی را تشکيل ميدهند. بعضی از اين آثار برحسب دستور و فرمان حضرت بهاءالله نوشته شده است. بعنوان نمونه ميتوان به شرحی بر "حديث قدسی کنت کنزا" و يا "رساله مدنيه" اشاره نمود که بر اثر تشويق و امر حضرت بهاءالله از قلم حضرت عبدالبهاء صادرگشته است. آثار حضرت عبدالبهاء نتيجه زحمات آن حضرت از سنين جوانی و تا آخرين لحظات حيات در سن هفتاد و هفت سالگی ميباشد. اين آثار بعنوان مفتاح و سراج از برای شناخت آثار حضرت بهاءالله و درک مقاصد اساسيه آئين مقدس بهائی بشمار می آيند. مکاتيب حضرت عبدالبهاء در شرح و تبيين آثار ونوشتجات حضرت باب و حضرت بهاءالله از يراعه حضرت عبدالبهاء صادر گرديده است لذا جزء آثار نزولی -که مخصوص حضرت بهاءالله وحضرت باب ميباشد- محسوب نميگردد.

از لحاظ محتويات، آثار و نوشتجات حضرت عبدالبهاء شامل مواضيع متعدده و شئونات متنوعه ميباشند. اکثر اين آثار يا خطاب به افراد و يا خطاب به مجامع مختلفه مذهبی، فلسفی و يا علمی صادر گرديده است. اهم آثار ديگر حضرت عبدالبهاء در شرح و توصيف مقامات حضرت بهاءالله و اهداف آنحضرت برای اهل عالم از یراعه ايشان عز صدور یافته است. اين آثار اکثراً بزبانهای فارسی و عربی صادر گشته ولکن تعدادی معدودی از اين آثار - که اغلب مناجاتهای آنحضرت را تشکِل ميدهد - بلسان ترکی نيز موجود است.

اگر چه بررسی کامل آثار حضرت عبدالبهاء در اين مقدمه مختصر امکان پذير نبوده ولکن آنچه مسلم است آنکه اکثر آثار حضرت عبدالبهاء شامل مکاتيب به افراد که غالباً در جواب سئوالات ايشان صادر گرديده است، ميباشد. اين آثار مملو از عشق بلا شرط آنحضرت به جمیع انسانها و تشويق مخاطبين و سائلين به شناخت مقام حضرت بهاءالله و امرشان ميباشد. لحن اين مکاتيب، نمودار عبوديت محضه حضرت عبدالبهاء در برابر حق و خدمت به پيامبر عصر بديع ميباشد. محتويات اين مکاتيب شامل حالات عرفانی و فلسفی و علمی و ادبی و همراه طنز و محبت نسبت به جميع دوستان اعم از بهائی و يا غير بهائی ميباشد. در اين مکاتيب حضرت عبدالبهاء جميع اهل عالم را به ديد و لسان وحدت و يگانگی خطاب مينمايند و ادنی احساس برتری و تفوق در لحن و يا محتويات اين نوشتجات بچشم نميخورد.

قسمت ديگر آثار صادره از قلم حضرت عبدالبهاء الواح و نوشتجاتی است که در باره موضوع و يا مفهوم خاصی نوشته شده است. بعنوان نمونه ميتوان به "لوح فورل" که خطاب به پرفسور اگست فورل نوشته شده و حاوی مسائل فلسفی و عرفانی است اشاره نمود. اين اثر که در سپتامبر ١٩٢١ ميلادی در جواب يک روانشناس سوئيسی از قلم حضرت عبدالبهاء صادر گرديده، مسائل دقيقی را در بر داشته که راه گشای دقيق معضلات فلسفی و عرفانی از قبيل اثبات وجود خدا را در بر دارد.

از جمله آثار ديگر حضرت عبدالبهاء الواح ومکاتيبی است که خطاب به اعضا ء تشکيلات اداری و روحانی آئين بهائی صادر گرديده است. در اين الواح حضرت عبدالبهاء به تشکيلات و موسسات بهائی بعنوان وسيله و مجرائی که اهداف روحانی آئين بهائی بوسيله آنها به اهل عالم عرضه ميگردد، اشاره ميفرمايند. اعضای تشکيلات بهائی را خادمين اهل عالم دانسته و ايشان را به صفات مميزه خلوص نيت و داشتن درايت و قلب سرشار از عشق توصيف ميفرمايند. از جمله اين الواح ميتوان به لوح "محفل شور" اشاره نمود که در آن به اهميت مشورت و نحوه صحيح ابراز آراء و نظريات اعضاء محافل روحانی را که -هدف اصلی آنها خدمت به جامعه است- بلسانی ساده و مملو از محبت توجيح ميفرمايند.

گروه ديگری از آثار حضرت عبدالبهاء الواحی هستند که در آنها نحوه معرفی و تبليغ آئين بهائی را توجيه فرموده و فرق تبليغ را با اجبار و يا "اکراه" مشخص و مميز ميفرمايند تا شايد احدی از صراط شفقت، محبت و حکمت منحرف نگردد. از مهمترين آثاری که به اين گروه تعلق دارند ميتوان به چهارده لوح اشاره کرد که در تحت عنوان "فرامين تبليغی" در بين دوستان اشتهار دارد. از آثار ديگر حضرت عبدالبهاء مکاتيب ايشان به جوامع صلح و سياستمداران عالم است از جمله اين آثار ميتوان به "لوح لاهه" ( HAGUE) اشاره نمود که در سنه ١٩١٩ ميلادی از قلم آنحضرت عز صدور يافته است. اثر مهم ديگری که در آن روابط ضروريه هماهنگ و متعادل اجزا وارکان ترقيات مادی ومعنوی را تشريح ميفرمايند "رساله مدنيه" است که در سال ١٨٧۵ ميلادی و به امر حضرت بهاءالله در باره عمران عالم واسباب مدنيت حقيقی و روحانی از قلم حضرت عبدالبهاء صادر گرديده است. اثر ديگری در باره سياست حقيقی و سياستمدار واقعی از قلم حضرت عبدالبهاء مرقوم گشته که "رساله سياسيه" نام دارد. اين رساله در سال ١٨٩٣ ميلادی يعنی يکسال بعد از صعود حضرت بهاءالله صادر گرديده است. "رساله مدنيه" خطاب به جميع اهل ايران و "رساله سياسيه" خطاب به بهائيان ايران به طور اخص و جمیع نفوس ميباشد. آنچه در اينجا لازم بتذکر ميباشد آنست که آثار و نوشتجات بهائی اگر چه مخاطبش فردی خاص و يا مدينه ای و يا مملکتی باشد، ولکن فی الحقيقه، مخاطبين جميع آثار بهائی کل اهل عالمند چه که فضل و بخشش ربانی شامل همه اهل عالم است و لذا آئين "حقيقی" جهانی است. بيان حضرت بهاءالله در "لوح دنیا" شاهد بر اين مطلب است قوله الاعلی: اين ندا و اين ذکر مخصوص مملکتی و يا مدينه ای نبوده و نيست بايد اهل عالم طرا بآنچه نازل شده و ظاهر گشته تمسک نمايند تا به آزادی حقيقی فائز شوند.

از آثار مهم ديگر حضرت عبدالبهاء ميتوان به "مقاله شخصی سياح" و "تذکرة الوفا" اشاره نمود که حقائق تاريخی همراه با توجه به تاثيرات عميق آن وقايع در نسل حاضر و آتيه ايام مورد بررسی قرار گرفته است. "مقاله شخصی سياح" در شرح وقايع مربوط به امر حضرت باب (مبشر اعظم حضرت بهاءالله) ميباشد و "تذکرة الوفا" شرح حال ٧۵ نفر از پيروان اوليه دوره حضرت بهاءالله ميباشد. کيفيت تنظيم اين اثر آنکه حضرت عبدالبهاء خطاب به بهائيان مقيم حيفا در سنين اوليه جنگ جهانی اول بياناتی ايراد فرمودند. بعداً اين بيانات بصورت مجموعه ای درآمده به حضور ايشان تقديم گشت. حضرت عبدالبهاء محتويات مجموعه را بررسی نموده و در سال ۱۹۱۵ ميلادی اجازه انتشارش را مرحمت فرمودند. انتشار اين اثر بعلت وقوع جنگ بتعويق افتاد تا آنکه بلاخره در سنه ١٩٢٤ ميلادی در تحت هدايت و راهنمائی حضرت شوقی افندی (ولی امر‌الله) منتشر گشت. از ديگر آثار حضرت عبدالبهاء مجموعه مناجاتها و زيارتنامه های مختلفه‌ای است که در طی دوره ميثاق از قلم ايشان صادر گرديده است و همانطور که از قبل به آن اشاره گشت اين مناجاتها اکثراً به زبانهای فارسی و عربی و تعدادی نيز بزبان ترکی نوشته شده است.

مهمترين اثر فلسفی حضرت عبدالبهاء که -منشورعرفان حقيقی و فلسفه عالی آئين بهائی- محسوب ميگردد "کتاب مفاوضات" است. اين کتاب بهمت خانم کليفورد بارنی که سئوالاتی در موارد مختلفه مذهبی و شئونات علمی و فلسفی از قبيل سؤالاتی در باره جوهر "حقيقت"، چگونگی "خلقت"، نظريه اصل انواع، تفسير متشابهات کتب مقدسه قبل از جمله مفاهيم "رجعت" و "تثليث" و ساير مسائل مربوط به آنها را مطرح فرموده بودند، تنظيم گرديده است. جوابهائی که از فم حضرت عبدالبهاء صادر گشته است محتويات اين مفاوضات يعنی گفتمانها و يا گفتگوها را تشکيل ميدهد. اين اثر گرانبها را حضرت عبدالبهاء بنفسه بررسی و به اصلاحات لازمه در بعضی از قسمتهای آن مبادرت فرموده اند.

آخرين اثری که اين مقدمه بدون ذکر آن بسيار ناقص خواهد بود وصيت نامه حضرت عبدالبهاء يا "الواح وصایا" ميباشد که بنا بفرموده حضرت ولی امر‌الله يکی از متممات "کتاب اقدس" محسوب ميگردد. اين اثر که اسباب حفظ و صيانت امر بهائی و اتحاد پيروانش را فراهم ميسازد در سه قسمت از يراعه حضرت عبدالبهاء صادر گرديده است. اگر چه تاريخ صدور اين اثر هنوز کاملاً مشخص نگرديده است ولکن در نتیجه تجزيه و تحليل وقايع مندرج در آن ميتوان تاريخ صدور قسمت اول را متعلق به سنوات ١٩٠٦-١٩٠٧ ميلادی که يکی از بحرانی ترين دوران حيات حضرت عبدالبهاء بشمار ميرود، دانست. در اين اثر، حضرت ولی امر‌الله يعنی شوقی افندی، بعنوان جانشين و وصی بعد از حضرت عبدالبهاء مشخص گشته است. از موارد مهمه ديگر در اين اثر توجيح و تثبيت مقام موسسه بيت العدل اعظم است که بعنوان مصدر کل خير جامعه مشخص گرديده است. اين تثبيت مقام بيت العدل اعظم فی الواقع پيش بينی حضرت بهاءالله در "سوره هيکل" مبنی بر استمرار هدايت و استقرار وحدت را تحقق بخشيده حقيقت لانّ يوم اللّه هو نفسه اذاً ظهر بالحقّ و لن يعقّبه اللّيل (آثار قلم اعلى - جلد اول) که در اشاره به ادامه رشته هدايت و عدم انقطاع و ختم آن بعد از مظهر امر و مظاهر تبين، نازل گرديده است، را به وجود مؤسسه عاليه مصون از خطا، بيت العدل اعظم خود محقق ساخته، آئين نازنين الهی را از گزند نفوسی که بتبعيت از هوای نفسانی و به منظور جاه طلبی و به قصد احراز قدرت و سؤ استفاده از عواطف نفوس مومنه، بفکر انشعاب و يا تفرقه اندازی در اين آئين بهائی مشغول گردند، محفوظ ومصون ميدارد.