مورخ ۹ فوریه ۱۹۱۳ در پاریس: درباره وجود الوهیت

مورخ ۹ فوریه ۱۹۱۳ در پاریس:
درباره وجود الوهیت ¹

(خطابات جلد سوم، ص. ۲۶-۲۷)

هواللّٰه

امروز شخصی از وجود الوهيّت سؤال کرد که چه برهان بر وجود الوهيّت داريد؟ چه که ناس بر دو قسمند: قسمی معترف به الوهيّت اند و قسمی منکر. لهذا امروز بدليلی از دلائل عقليّه می خواهم اثبات وجود الوهيّت نمايم، زيرا دلائل نقليّه را می دانيد و نزد کلّ معلوم است.

در جميع کائنات موجوده چون نظر می کنيم، می بينيم هر کائنی از کائنات از ترکيب عناصر مفرده پيدا شده. مثلاً عناصر و اجزاء فرديّه ترکيب شده و از آن، انسان پيدا گشته. عناصر بسيطه ای ترکيب شده و از آن اين گل پيدا گرديده. اجزاء فرديّه ترکيب گشته و اين سنگ پيدا شده. خلاصه جميع کائنات وجودشان از ترکيب است و چون اين ترکيب تحليل شود، آن موت و انعدام است. امّا عناصر بسيطه باقی و بر قرار، ولی ترکيب متلاشی می شود. پس معلوم و مسلّم شد ترکيب عناصر بسيطه سبب حيات است و تحليل آن، انعدام و ممات. ولی از عناصر اصليّه باقی و بر قرار، چرا که بسيط است و شیء بسيط معدوم نمی شود، امّا ترکيب تحليل می شود. يعنی وجود کائنات از ترکيب است و انعدام از تحليل. و اين مسئله فنّی است، نه اعتقادی. فرق است بين مسائل اعتقاديّه و فنّيّه اعتقاديّه مسموعات تقليديّه است، امّا مسائل عقليّه مؤيّد ببراهين قاطعه. لهذا فنّاً ثابت است که وجود کائنات عبارت از ترکيب است و فنا عبارت از تحليل.

مادّيّون گويند مادام وجود کائنات از ترکيب است و انعدام از تحليل، ديگر چه احتياجی بخالق حيّ قدير، چه که کائنات نامتناهی بصور نامتناهی ترکيب شود و از هر ترکيب کائنی موجود گردد. امّا الهيّون جواب دهند که ترکيب بر سه قسم است: يا ترکيب تصادفی است يا ترکيب الزامی است يا ترکيب ارادی. چهارم ندارد، زيرا ترکيب حصر در اين سه قسم است. اگر بگوئيم اين ترکيب تصادفی است واضح البطلان است چه که معلول بی علّت نمی شود، لابدّ معلول علّت دارد و اين تصادفی واضح البطلان است و هر کس آن را ادراک می نمايد. ترکيب ثانی الزامی است يعنی اين ترکيب مقتضای ذاتی هر کائنی و لزوم ذاتی اين عناصر است، مثل اينکه حرارت لزوم ذاتی آتش است و رطوبت لزوم ذاتی آب. پس اگر اين ترکيب لزوم ذاتی باشد، ديگر انفکاک ندارد، چنانچه ممکن نيست حرارت از آتش و رطوبت از آب انفکاک يابد. مادام اين ترکيب لزوم ذاتی است، اين انفکاک ممکن نيست. پس اينهم نيست، چه اگر اين ترکيب کائنات لزوم ذاتی بود، ديگر تحليل نداشت، لهذا الزامی هم نيست. باقی چه ماند؟ ترکيب ارادی. يعنی اين ترکيب کائنات و وجود اشياء بارادهٔ حيّ قدير است. اين يکی از دلائل است. و چون اين مسئله بسيار مهم است بايد در آن فکر کنيد و در ميان خود مذاکره نمائيد، زيرا هر چه بيشتر فکر کنيد، بيشتر مطّلع بر تفاصيل می شويد. حمد کنيد خدا را که قوّه ای بشما عنايت فرموده که می توانيد اينگونه مسائل را ادراک کنيد.